Showing posts with label PATHIANTHUCHA. Show all posts

CHHANDAMNA - BO LEH THEI NGE BO THEI TAWH LO?
 Hebrai 6 chhandamna bo theia ngaitute á¹­anchhan
Hnungtawlh

~Dr. PC Biaksiama

Kan  "Christian Research Centre" group a nimin lama zawhna kha: Hebrai 6:4-6 leh 10:26-27 hian eng nge a sawi, eng nge a awmzia tih a ni awm e. Chhandamna miin a chan tawh hnuah a bo leh thei nia ngaituten Bible chang an hman rim leh an innghahna pui ber a ni. Hemi hrilhfiah tur hian 2005 a ‘Chhandamna Ropui’ tih bu ka ziah (Revised 2011) bung 9 ami lak tawi a ni. 

BO LEH THEI RINGTUTE ṬANCHHAN
Heb. 6:4-6: “Tin, vawi khat rilru tihvar a, van thilpek tem a, Thlarau Thianghlim chantir a, Pathian thu á¹­ha leh hun lo la awm tura thiltihtheihna tem tawh zet a tluksante kawng thu zawng – chu mite chu an simna turin siam thar leh rual a ni lo, Pathian Fapa chu anmahni tan khengbet nawn leh a timualpho an nih avangin.”  Hebrai 10:26 hian hemi chungchang tihian a sawi bawk:

 “Thutak hriatna famkim chu kan chan hnua thil kan tihsual luih si chuan sualte tana inthawina a awm tawh hauh lovang a, rorelna hlauhawm tak lo thleng tur leh dotute kâng ral tur thinurna mei kan hmabak a ni mai….” 

CHHANDAMNA BO THEI TAWH LOTE ṬANHMUN 
Lehlamah Pathian chhandamna miin a chan tawh hi a nghet a, a bo thei tawh lo titute chang á¹­anchhan tam tak zinga pakhat chu:  Johana 10:28-30. “An hnenah chatuana nunna ka pe a; kumkhuain an boral lo vang a, tuman ka kuta ta mi chhuhsak hek lo vang. Anni mi petu, ka Pa chu, mi zawng zawng aia ropui ber a ni a, tuman Pa kuta ta chu an chhuhsak thei lo vang. Kei leh Pa chu pumkhat kan ni.”
Chhandamna bo thei lo thurin ringtute chu Reformed doctrine ringtute an ni, Calvinist-a an ti a; lehlamah bo leh thei anga zirtirtu Arminian-a zirtirna kalpuitute chu Arminian an ti. Tichuan, mite harsatna leh mutân a nih hre rengin, a chinfel dan kawng kan zawng dawn a ni.
Hebrai 6:4-6 hian ringtu piangthar, chhandamna changtu pawh rinlohna sualah a tlu bo thei a. Hre renga tisual lui, ring duh lo lui tlat an ni a, Isua meuh pawh eng atan mah an ti tawh lo, rintlakah an ngai tawh lo. An rin ber an hnawl tlat si chuan sim ngai nia inhriatna an nei tawh lo, Krista rinnaa hruai kir leh theih tawh loh, kumkhuaa boralnaa lut hmiah tawh tur an ni a, chuvangin ‘rorelna hlauhawm tak lo thleng tur leh dotute kâng ral tur thinurna mei an hmabak a ni mai’(Heb. 10:27). Chutiang a nih chuan Isua chhandamna chang tawh, chatuana nunna nei tawhte pawh rinlohna sualah tluin, an chhandamna chu an hloh lehin, hremhmunah tho an lut leh dawn tihna a ni, an ti a ni.
Lehlam thlir dan chuan: Chhandamna Pathianin a thlâwna a pek dawngtute hi Pathian vêkin a humhim sak avanga bo leh rual a ni lo. Isua á¹­awngka chhuak ngeiah hian, a beramte chu keipui sahauhva a hauhna á¹­awngkam fiak á¹­hak mai kan hmu a. ‘An hnenah chatuana nunna ka pe a’ a ti a. He thilpek dawngtu a beramte chu ‘chatuanin an boral lo vang’ tiin uar takin ‘double negative’ á¹­awngkam a hmang a. An chungah engpawh thleng se, eng thil mahin a dâl thei lovang tia a sawina a ni a. A beramte hi eng thil mahin an tlûk botir lo vang tiin, duhthawh tak leh tihtak zetin a sawi. 

He thu a sawi zawh hian Isuan, “Tuman ka kut ata min chhuh sak lo vang,” a tizui lehnghal a; chu pawh la duh tawk lovin, “Tuman Pa kut ata chu an chhuh sak lo vang” tiin, a thu tihngheh nan a sawi nawn leh a. Bible chang dangte á¹­anchhan miah lo pawhin, helai chang ringawt pawh hian ringtu dik tak chu chhandamna tibo khawpin sualah a tlu hlen thei tih ngaihdan a hnâwl thla hneh hle. 

HEBRAI 6 HRILHFIAHNA HRANG HRANGTE
Zawhna pawimawh chinfel ngai chu, ringtute chhandamna Pathian hnena him taka awm, tuma chhuhsak rual loh Johana 10:28-30a Isua sawi hi mi á¹­henkhat chuan Hebrai 6:4-6 thu hian a á¹­hiat niin an ngai a. Tichuan, chhandam fa chu a duh chuan Pa kut ata tâl chhuak a, rinlohna suala lut lui leh theiin, hremhmunah a intâl lut leh thei angin an puh deuh ni awm a ni. Hebrai 6 hian a tak taka thil awm thei nge a sawi, tâk-dah thil (hypothetical) a inzilhlawkna zawk? Hebrai 6 hian thlarauva piang tawhte thu nge a sawi, Pathian thu leh thlarau hnathawhte chu hre ve zul, mahse Pathian chhandamna ângchhung dinhmun him la chang chuang lo, tlu bo leh mai thei dinhmuna la awmte chungchang a sawina zawk? tihte hi ngaihtuah chet chet ngai a ni. 

(1) Hrilhfiahna pakhatah chuan, Hebrai ziaktu hian chhandamna chang tawh mahse, tibo lehte chungchang a sawina a ni a, chuvangin chhandamna hi a bo leh thei a ni, an ti a. Chuti a nih chuan miin an hloh tawh chuan hmuh let leh ngaihna a awm tawh lo tih a sawi chiang nghal a. Sim leh tura hruai kir leh rual an ni tawh lo, an bo hlen dawn, inchhira simin awmzia a nei dawn lo tih hi Arminian hoten an pawm tel a ngai a ni. A tak takah chuan he ngaihdan hi chu Bible pumpuiin Pathian khawngaihna min kawhhmuh dan nen a inmil thei lo.

(2) Ngaihdan dang lehah chuan, Hebrai 6-in a sawite hi la piangthar tak tak lo, chatuan nunna pawh la chang lo te sawina a ni. Van thilpek te, chunglam thiltihtheihnate kha a temin an tem a tih chauh hi. Pathian thu pawh hriatna satliah chuan an hre ve zel zul; mahse heng van thilpekte hi an la chang tak tak lo. Tem ringawt chuan an la ei tak tak hlei nem. Chutiang dinhmun aá¹­ang chuan an lo neih ve chhun rinna pawh chu an tawlh bosan ta mai a ni ang, tiin an ngai. Piangthar ve anga lang, thlarauva pianna tak tak chang lote dinhmun  a ni lo maw, an ti a ni.

(3) A pathumna chu, Hebrai ziaktuin a sawite hi chhandamna nghet chang tawh ngeite an ni, an bo lo. Tlûk bosan ta anga a sawi erawh chu a tak taka tluk bo tihna a ni chuang lova, suangtuahna thil ni zawka ngaih a nih vangin hypothetical theory an ti. Entirnan, thutak hriatna famkim kan chan hnua thil kan tihsual luih si ‘chuan’... Heta ‘chuan’ (if) tih a hman aá¹­ang hian, a taka awm ni lo, suangtuahna thil a nihzia a tilang a ni. Ringtu á¹­ha tak takte hi han tlu leh ta se chuan, Isua hi han hnawl leh ta tlat mai sela chuan... ti zawnga a taka awm chuang lo, ‘sela,’ ‘chuan’ hmanga chhuizawmna thil, inzilhna á¹­awngkam a ni ber awm e.

Chhuizauna: Hebrai bu hi Juda á¹­henkhat, kristiana inlet tawh, mahse Thuthlung Hlui dan leh serh leh sâng thila hawikir leh mekte hnena zilhlawkna lehkhathawn (warning letter) a ni tih hi hmasanga kohhrante lo pawm dan nghet tak a ni. Tlûksantute chunga rorelna lo thleng tur thuin a  zilhlawk a; chhandamna beisei tlat turin a fuih bawk. 

Chuvangin Juda kristiante zingah Krista zara rilru tihvârna te, van thilpek te temin, Thlarau Thianghlim hnathawh dan á¹­hatzia te pawh tem a, an chan ve hial hnuah pawh, Krista Isua chu an chatuan nunna a ni tih la pawm tak tak lo mihring an la awm thei cheu mai. Mizo kristiante zingah ngei pawh inti thlarau-mi em em, á¹­awngá¹­ai dam theihna te pawh nei ve hial, Isua hminga ramhuaite pawh hnawtchhuak thei hial, Lalpa, Lalpa ti nazawng hi hmun tinah kan inzep fer fur mai a ni. A lan dan maia piangthar á¹­ha ber ber ni awm tak, mahse arûka an awmdan dik tak a lo lan chhuah meuh chuan arûka Isua phatsantu lo ni si an nihzia an thiltihin a phatsan tlat si. Hei vang hian a lan dan maia ngaihtuah lova fel taka ngaihtuah turin Bible hian min fuih reng a ni (Joh. 7:24). 

Chuvangin Hebrai ziaktu hian Juda ring tharte hnenah thawhlehna á¹­ha lehzual, ram á¹­ha lehzual, leia mi ni lo, vana mi kan nei tawh tih thu a chah a. Chutianga thilpek á¹­ha zawk dawng a, chan tawh hnu pawha la hnâwl cheu tute chu ‘anmahni tana Pathian Fapa khengbet nawn lehtute’ an nih avangin, insiam á¹­ha tura tihsim rual an ni tawh love’ a ti a ni. Krista chu chatuan atan vawi khat a thi tawh a, a thi nawn leh dawn si lova.

TLÛKSANNA AWMZIA
Hebrai bung 6-in ‘tluksanna’ (Gr. apostasia) a tih hi Pathian pawh engahmah ngai tawh lova hnawltute dinhmun, Pathian nung bansan te (3:12) dinhmun sawina a ni. Thlarau Thianghlim hnathawh pawh eng atan mah ti lo, thinlung tisak lui tlat, misualte chhandam nana Pathianin a Fapa Isua krawsa a khenbehna pawh engahmah ngai chuang lote dinhmun chu tluksanna vawrtawp a tling. Anmahni tan Pathian Fapa khengbet nawn leh a timualpho an nih avangin, chutiang mite chu an simna turin siam thar leh theih an ni tawh lo. A chhan chu, hre lova tisual an ni lo, hre reng chunga awih duh lova hnawl hmaktute an ni. Chutiang mite chuan chhandamna an chan tawh sa tibo ni lovin, an lo la chang lo reng a ni tih an thiltihin a tilang a, Isua hmusit chungin a chhandamna hi chan theih ni hek lo le! 
Kan Bible hian chutianga sim tura ‘kîr leh theih tawh lohna’ hmun – tluksantute dinhmuna kan tluk luh ve loh nan, Hebrai 6:4-6 leh 10:26-27 hmang hian zilhlawkna (warning) á¹­ihbaiawm tak min lo pe a ni.  I Timothea 4:2-ah hian thlarau sual leh ramhuaite zirtirnain a hruai bo avanga Isua Krista ‘rinna bansan’ a sawi bawk. Khawvel tawp dawnah hian Danbawhchhepa, boral fapa lo lan hmain kohhranah tluksanna pui tham tak a lo thleng dawn tih Thlarau hriattirin Paulan min lo warning lawk nghal a ni (II Thess. 2:3).

Hetianga Pathian tluksantute hi Mizote zingah an awm thei em?
Awm teh rêng mai. Ka sawi pawp dawn. Tun laia Mizote zinga tluksantu langsâr berte chu tu dang ni lovin, Mizo-Israel-Juda intite hi zu nia le! Kristianna kalsanin Thuthlung Hlui sakhua Judaism-ah an inlet. Juda sa an phun chinah chuan Isua Krista hi an hnawl hmiah mai a ni. Engtin nge hetianga an tih theih? Kristian an nih lai khan an rilru te pawh Chanchin |ha hmanga tihvar a ni vein, van thilpek te pawh an Mizo-pui dangte ang bawkin an tem ve bawka ni lawm ni? Mizoram dung leh vanga Thlarau Thianghlim hnathawh zozaite hi an hai bik lova, engemaw lai chuan thlarau an lo chang ve vak tawh pawh a ni thei e. Chutichung chuan Krista hnawlin, Isua haitu leh khengbettu Judate sakhua an phun duh tlat a. Theihtawpa hneh lêt tumin, Isua hi Pathian Fapa, Judate nghahfak Messia khawvel chhandamtu awmchhun a ni e’ ti pawhin hrilh ila, an ngaithla duh der lo. An ngaisang thei thlâwt lo. Mi satliah ve maiah an dah lui tlat mai a ni. Hetiang tluka Isua Krista khengbet nawn lehtu leh tlanna thisen hmusittu hi an awm thei chuang lovang. Isua hmaia chil chhâk khumin, ‘Thui’ ti chungin Israelah an pem á¹­hin a ni!

Hetiang tak maia kan unauten rinna an han bansan (tluksan) thei ta mai hi, a chhan bul tak kan chhut chuan, tun hma pawha a hming maia kristian, Lalpa chhandamna lo la chang tak tak lo, Thlarauva piantharna pawh lo la chang lo an lo ni tlangpui. An dinhmun chhut thui pui zel phei chuan, kohhran mumala awmna pawh lo nei fumfe lo, pawl chhuak rama cheng an nih vanga Pathian thutak leh Chanchin á¹­ha laimu Isua Krista nena lo la inhmelhriat hauh lo, rinna innghahna bulfûk pawh nei lovin, zirtirna dangdai deuh a lo awm apianga luangthli chhem nghîn an sawi ang maia lo nghing ve nghal lawp lawp an ni. 

Vanduaithlak takin thlarauva piangsualte leh zirtirna ṭenghneng tê tein a bum kual hote hi khawtlangah pawh a chênbeh deuh leh a bâkthlaa khawsa te an lo ni lehzel a, lainatawm tak mai an ni. Amaherawhchu kan ban phaka an la awm chhung leh, khawngaihna huna kan la awm chhung hian, thahnemngai takin Krista hnena hruai kir leh i tum ang u. Isua ring tura an inlamlet duh a nih phawt chuan, ngaihdamna leh chhandamna kawng hi anni tan pawh a la inhawng reng e. (Heng kal sualho, Isua hnawltute ngei pawh hi beidawnna khura an awm a, an mangan tak tak chuan Isua ring turin hruai theih an ni tho. Hemi ka ziak lai ngei pawh hian Thangfala pawla mi thi lek lek tawh pawh, a fate hovin min kova, Isua ring tura theihtawpa kan ṭawngṭaina chu (ka beidawn tawh hnuah) Lalpan a chhang a, zan hnih hnu lekah Isua ringin thlamuangin a thi ta tih a chhungten lawm deuhin min rawn hrilh a ni, bs).

Zawhna pawimawh tak chu, ringtu piangthar dik takte hi chutiang tluksanna dinhmunah chuan an tlu lut thei ang em? Chhandamna chang tawh dik takten Isua an rinna hi an bansan thei  ang em? tih hi dîlchhût thilah han inzawt leh hrâm ila.

Kan sawi tawh angin chhandamna bo leh theia ring pawl Arminian-ho chuan ‘thei ang’ an ti a. Mahse simna tura siam thar leh theih tawh loh,  Pathian ngaihdamna chang leh thei tawh lo tur ang hiala Hebrai buin a ziak hi chu a ni em em lo vang, an ti leh si a.

Lehlamah chhandamna bo thei lova ringtu Calvin-a pawlte erawh chuan mi piangthar tawh, khawngaihnaa chhandamna changtu chuan hetianga sim thei tawh lo khawp dinhmunah hi chuan an tlu lut em lovang, Thlarau Thianghlimin a vawng him tlat si a, tiin ‘Perseverance of the Saints’ an ti a ni. A tawp thlenga rinna a vawn tlatna tak chu chhandamna changtu dik tak, piangthar dik tak leh Thlarauin a vawnhim zia finfiahtu a ni an ti. Krista leh a chhandamna hnawl khawpa mi tupawhin rinna hi a bansan lui ngat a nih chuan, thlarauvah a lo la piang tak tak lova, khawngaihnaa chhandamna pawh hi ama tan a lo la pawm reng reng lo tih finfiahtuah an ngai. Rinna dik tak chu an rahah a lang si a.

A tlangpuia kan khaikhawm dawn chuan, Hebrai 6:4-6 thu hi warning-na anga ngaih tur a ni. Mihlim kalsual hovin, “Mi nu chungah pawh bawk reng mah ila ka chhandamna a bo chuang lo,” an tih ang vel kha chu sawi rik pawh hriat tur a awm tawh âwm lo ve. 

Ringtute hi chatuana chhandamna chang tawh, chatuana nunna nei an ni tih Bible chang tam takin a nemnghet tlat (Johana 3:15-16; 36; 5:24; 10:27-30; Rom 8:35, 37-39; Eph. 1:12-14; 4:30; Phil. 1:6; Heb. 10:12-14; I Pet. 1:3-5). Hebrai 6:4-6 in chhandamna bo leh thei a zirtir anga pawmtute chuan, vawi khat tihbo tawh chuan neih let leh theih a ni tawh lo tih hi helai changin a sawi ang tak hian an pawm tel bawk tur a ni a; an thurin hi a dik a nih hlauh chuan, anmahni nunna ngei pawh hlauhthawn awmin an awm reng dawn tihna a ni a. Tlu lova awm reng an tumna lamah ‘thiltih á¹­hata chhandamna thurinah’ tum loh deuhin an lut ang a, Dana thiamchanna lamah, khawngaihna tluk sanin Krista nena iná¹­henna thurin lamah tum loh deuhin an inhnûklut leh tho si ang le!

TLUKSANNA NGE HNUNGTAWLH?
Mizo Kristianten ‘tlû’ nia kan puh ber chu ‘zu ruih’ hi a ni. Damdawi rui te, rukruk te, mipat hmeichhiatnaa chetsual te leh lang thei sual tihte hi a ni tlangpui bawk. A ruka sorkar sum ei ru reng, mahse thawhlawm thawh á¹­hat avang tea kohhrana tlatlum tak, thil sual ti lo, tlu lo anga ngaih an awm á¹­euh bawk. Dan naranin ‘tlû’ teh nana kan hman chu biakin a inkhawm leh inkhawm lo chungchang hi a ni deuh ber bawk. Mahse chu chu covid avang hian tuman tehna dikah kan pawm duh leh si lovang. (Nge biak ina inkhawm loh chu van rama kal loh tur, kan ti thar leh zawk dawn em ni?) Chuvangin ‘tlû’ kan teh dan pawh hi a inang dawn hauh lo mai.
Tlukna avanga chhandamna bo leh anga sawitute pawh hian chhandam leh chhandam loh inkar ramri hi an kham thei em? Eng chinah hian nge bova kan ngaih a, engchin hi nge bo lo china kan ngaih? Bible hian chutiang ramri chu sawifiahna mumal a nei reng em?
Zu hi sual langsâra kan neih a ni bawk a. Zu in reng chungin Isua ringtu a nih theih tho em? Miin zu a ruihin, Isua a rinna kha a thlah ta á¹­hak em ni? Inngaihna suala a tlûk lai khan Isua hi Chhandamtuah a pawm ta lova, a hnâwl ta hmiah tihna nge, buma a awm vang nge, thlêmna a do zawh loh avanga chesual? Piangthar tawh chungin nawhchizawrhnaah a la thawk chhunzawm reng thei em? Entirnan, nawhchizuar pakhat chuan Lal Isua chu chhandamtua pawmin a lo piangthar ve a; mahse a pu thuhnuaia awm a nih avangin chu hna chu a chhunzawm zel lo thei si lova; chuvang chuan a pianthar-chhandamna chu ‘cancel’ a nih phah ang em? Heng thilte hi á¹­henkhat tan chuan sawi hawn pawh thiang lo (taboo) ang hialin kan ngai tih a chiang a; mahse misualte hnen thleng phak chanchin á¹­ha kan hril dawn a nih chuan a mawihnai tawk china rehbun mai a rem lova, chuvangin heng subject te hi pehhêl lova luhchilh ngai a ni si a.
Tlu nge Hnungtawlh? Heng a chunga mite zawng zawng kan thlirin Bible-in tlûksanna a sawi hi ni lovin, thlêmna a do zawh loh avanga khawvel dan anga awmna te, mahni duhthu anga awm theih lohna thil te, kristian nundan tur anga nun lohna te a ni zawk awm e. Chutiang chu Pathian thuin 'hnungtawlh’  (backslide) nun a sawi hi a ni zawk a. An hnungtawlh avangin Isua hi rintlakah an ngai ta lova, an hnawl ta hmiah tihna a ni chuang lo. Dinhmun chhe tak leh zahthlak taka an awm lai pawhin, KS nena an fawr bo lai pawhin Isua Pathian zia leh Chhandamtu lal awmchhun a nihzia rinna an bansan chuang lo thei. Bosan erawh an nei chiang. Kristian nundan an bosan hmiah. Chhandam hlimna te, Pathian nena inpâwlna (fellowship) an neih á¹­hin kha an tlan bosan ta a ni. Inlaichinna (in pafa-na) chu bo êm lo mahse, inpawhna a awm ta lo. Pa fa an inhlat a, an inmihran ta daih mai. Khawlam hla takah, nawhchizuarte zingah a tlanbo ta daih mai. An inkarah daidangtu tlâng lian pui pui – hurna tlang te, rûkrûkna tlang te, eirukna tlang te, ruihhlo tlang te, tisa châkna, mit châkna, damchhung ropuina lem te chuan Pa hne aá¹­angin mualzapuiin min kârdan á¹­hin.

Hetiang zawnga han sawi hian sualna sawinêp a sawi mawite pawh kan ang awm hle. Mahse a theih chin chin khawrh fai leuh a ngai a, a ṭul tawh bawk. Tun thlenga kristianten tluksanna leh hnungtawlhna (apostasy & backsliding) kan la thliar hrang thei lo hian ṭul lo thleng thlenga manganna te, thlamuanna kan neih vena tur kawngah te dâlna kan insiam sak lek niin a lang.

Tlu der, piangthar der: Tun laiah zawlnei der chauh kan tilâr vû tûk a; hmun dangah pawh a in daihzai viau a nia. Tlukna kan tih, hnungtawlhnaa mi an luh hian, piangthar dik leh dik lo chu a thliar hran theih. A inhlîr hrang kan ti zawk dawn emaw ni? Piangthar inti ve mi ṭhenkhat han tlu ve chu, an thiltih dik lohvah pawh thiamchanna tur an dap zut zut mai. Rilrua inthiamlohna nei lem lo hian zu hmun hlimna te an chen rei thei riau. An tlûkna hmunah an ngam chiah mai a ni. Chutiang mite chu a dera piangthar, a dera tlu, an thawh leh pawhin a dera tho leh, ringtu lemchang mai an ni. Lalpa ringtuten chutiang hmun an dai ve erawh chuan rilrua inthiamlohna lian takin a chhun na ngawih ngawih a, nuam an ti thei tawh lo; an ṭhiante nena zu an in lai pawhin an rilru, an thlarau a rûm ṭhin. Nidanga an lo tih thin sualah khan an thla a ngam thei lova, an hlim thei tawh lo. Piangthar tawh tlu pakhat pawhin a ṭhiante zinga zu no dawm pah te hian arûkin a ṭawngṭai ngat ngat ṭhin tih min hrilh. Piang lo na na na chuan ngaihṭhatlohna em em pawh nei chuang lovin zu bawihah chuan an tâng reng mai a, chhanchhuaktu an awm loh chuan an tâng hlum ṭhak mai dawn a ni.

KHAIKHAWMNA
A chunga tlûksanna leh hnungtawlh nun kan khaikhinna aá¹­ang khian ringtu nun awmdan kan hre fiah deuh sawt em le? Tumah hi sual laka fihlîm zo kan awm thei tak tak lo. Lalpa ringtute pawh sual lamah kan lo hnungtawlh á¹­hin. Dik takin ringtu nun hi tluk-leh-ding-âwn a ni ber a; kan nunah sual leh á¹­ha hi a inbuan let zak zak reng mai a ni. Tlu ve ngai lo leh thil sual ti lo nia inhriate bulah chuan mite an ngampa vak lo, an awm peih lo. An chapo, an tlawm lo, an khawng rût mai a ni. 
    
Camping chhuak piangtharte pawh hi an han kal pai chawn chawn a, a tlu leh ta, a tho leh ta, a á¹­ha leh tawh e, a inchhuih palh leh ta... tih nun kawng an rawn zawh a ni. Ringtu puitling tawhte tan pawh hriatthiam sen an nih loh laiin, thlirtu mimir tan phei chuan a har lehzual. Mahse nau piang hlim engmah hre lo, kal dan thiam lo zir tir an nih hi. 

Hetianga tlûk leh tlâk fawma ringtu nun kal vel lo thlirtu á¹­henkhat chuan, tlûk apianga chhandamna bo lehnghal mai, a sim erawh chuan a hloh tawh nei let leh a, thil a tihsual leh chuan bo leh mai angin an lo thlir a nih chuan - inkaihhruaina mumal kan mamawhzia tilangtu a ni mai. Kan Pathian Lehkhabu Thianghlimin chatuan daih chhandamna nghet a thlawn liau liau va min pek dan hi kan lo la belh chian loh vang a ni ber mai. A pawimawh zawk chu, ringtu hi tlu thei a ni a, a tlu fo bawk. Fel awm em ema kohhrana rawng a bawl mek lai a, miten á¹­ha kan lo tih em em lai pawhin, sualna zinga senior ber an tih á¹­hin Chapona sualah tukhaw hriat lohvin a lo tlu reng thei a; mihring hmuha mawi leh zei taka a chet lai khan, Pathian mithmuhah chuan tenawm em em, nawhchizuarte leh zungawlveite aia á¹­ha bik chuang lovin a lo awm thei tho tihte hi kan ngaihtuah ngai em aw? Chutiang chu a nih avangin Pathian khawngaihna hi hmachhuan berah i neih mai ang u, kan zavai hian. 
(A sei lutuk hlauvin ui chung chungin ka chhawk á¹­hen á¹­euh a. A bua chhiar duh tan Chhandamna Ropui tih bu, bung 9-naah chhiar theih a ni)

WILLIAM BARCLAY (1907-1987)
Bible Hrilhfiahtu Lâr – Liberal Pachal - Part 2 

Bible Hrilhfiahtu Lâr

~Dr P.C. Biaksiama
     
Thuhma: Part 1-ah khan khawvel huapa Bible hrilhfiahtu ropui, ram tina Bible hrilhfiahna bu siamtuten an râwn ber pakhat ziaktu William Barclay-a chanchin, a lâr zia, pulpit sermon thupui thawhtu á¹­angkai a nihzia te kan sawi tawh a. Mahse Krista a rinna dinhmun kan han x-ray a, liberal a lo ni reng a; a thurin te chu:- mi zawng zawng - ringtu leh ringlote pawh chhandam kan ni vek dawn; chatuan hremhmun a awm lo; nula thianghlimin Isua a hring lo tihte bakah sakhaw nei lote thurin 'evolution' a rin tlat thu te, Isua thilmak tih a rin loh thute leh Isua hi Pathian tak a nih a rin loh thu te kha kan sawi thlen chin a ni a. He Part 2-ah hian thu beng lut lehzual – Barclay-a kha ringtu Kristian nge a nih zirtirtu suak tih te leh point dang dangin kan chhunzawm dawn a ni.

(7) Barclay-a: Ringtu Kristian a ni em?: A chunga sawi anga Barclaya’n Trinity a pawm loh va; misualte tlan tura Isua thihna (substitutionary atonement) pawh pawm lo; Krista thawhlehna pawh hre chiang lova insawi (see Autobiography, p. 113);  Bible hi Pathian thâwk khum, rinna leh thiltih tehna dik lo thei lo a nih a pawm loh lehzel avang hian Harold Lindsell-a, conservative evangelical mithiam hlun tak chuan, "William Barclay-a kha ringtu kristian tak tak a nih pawh ka ring lo ve,” a ti hial a ni (Harold Lindsell, The Bible in the Balance, Zondervan Pub., 1979, p. 45; J.D. Douglas, Evangelical Dictionary of Theology, ‘Barclay, William,’ p. 125). A Bible pawm ve dan a liberal tawh nak alaiin, Bible pawn lama mi Apocrypha bute chu Thuthlung Hlui bu dangte ang bawka thuneihna ang khat reng nei angin a á¹­hâm tel ang lawi a (John, Vol. 1, p. 32; Rom, p. 59; see also William MacDonald, “William Barclay,” http://plymouthbrethren.org/article/9785). Chuvangin Pu Bar-a hi eng ang kristian nge, kan tih chuan, Bible-in a khuahkhirh ve loh Kristian a ni, kan ti thei mai awm e. Kan chhiar tawh leh kan la chhiar leh turte hian an la tichiang dawn chauh a ni.

Barclay-an Chhandamna Kawng a Bo!? Bible zirtute  ngaihsan rawn William Barclay-a te ang mithiam vawrtawp, Grik á¹­awng thiam hmingthang, ‘encyclopedia kal thei’ tih tlak khawpa hriatna zau, mi fing leh inzir sang em em ni si chu Thlarauva hriatna nei lo, Thlarauva piang thar lo a ni tih erawh chu thlarau mit aá¹­ang chuan a haia hai rual a ni lo. Engvangin maw? E le, heti khawpa Bible thu leh a background hre hneh si, Bible thuchah laimu ber, Pa Pathian tirha van aá¹­anga he leia Pathian Fapa lo kal chhan leh ama thlarau chhandamna kawng a bo tlat mai hi maw le! Chu chu engtin nge i hriat theih?

Thupuan 2:18-29 hrilhfiahna a pekah lawmawm takin tihian a ti a: “Kristianna hian Isua Krista hi Chhandamtute zinga pakhat ang lekin a sawi lo; Chhandamtu lû ber a ni pawh a ti lo; Chhandamtu AWMCHHUN a ni, a ti,” a ti a (Revelation Vol. 1, p. 108). A lawmawma a phûrawm tawh tehreng nen, Marka bu a hrilhfiahna a ziahah chuan lehlama a thusawi hi amah zawk hian a kalh leh tlat si a. Heti hian a ti: “Pathian hnen pan tur hian kawng khat aia tam daih a awm…“Kawng zawng zawngin Rome a chhun vek,” (All roads lead to Rome) tih hi a dik a. Chutiang bawkin kawng zawng zawng hi miten an zawh thui a, rei tawk an zawh ngat chuan Pathian hnen a hruai thleng thei tih hi a dik chiah a ni,” a ti leh bawk si a. Chu mai duh tawk lovin “Mi tute tan pawh, eng kohhran tan pawh chhandamna kawng intih-tatu bik theiha inngaih hi thil hlauhawm a ni,” a ti leh bawk (Mark, p. 226). 

Tichuan, Barclay-a sawi danin vanrama luh theihna turin chhandamna kawng hrang hrang a awm a; a hmaa a thurin kan tarlan tak ‘mi zawng zawng chhandam an ni ang’ tiin ‘universal salvation’ ringtu a nih thu a inpuang reng bawk a. Hei hian Bible a kalh tlat a; Isua chuan, “Kei hi Kawng leh Thutak leh Nunna ka ni; Keimaha kal lo chu tumah Pa hnen an thleng lo vang,” (Joh. 14:6) tia a zirtirna nen chuan a inkalh tlat avangin, Barclay-a chhandamna thurin hi a dik thei ta lo a ni. Zirtirna

Ephesi 2:4-10 a hrilhfiahnaah Paulan khawngaihna avanga rinnaa chhandam kan ni; thiltih vanga hlawh chhuah a ni lo, Pathian thil thlawnpek a ni a, keini tan chuan lo pawm mai hi kan tih tur a ni. Chhandamna hi hnathawh á¹­hata hlawh chhuah chi a ni lo, tiin Barclay-a chuan evangelical takin a hrilhfiah a (Eph. pp. 104-105); mahse kan lâwm rei hman lo. Jakoba lehkhathawn a hrilhfiahnaah Barclay-a chuan a hmaa a sawi á¹­ha sa kha á¹­hiat lehin thiltiha chhandamna a sawi leh ta si a. Jakoba lehkhathawn 5:19-20 a hrilhfiahnaah, “Mi tupawhin a unau thutak laka peng bo chu kawng dik lamah hruai kir leh ta se, a unau thlarau bo chu a chhandam tihna a ni a, a sual tam tak chu khuh bosak a ni ang. Kawng danga sawi chuan, mi dangte thlarau chhan chhuah hi mahni inchhandam dan kawng chiang ber a ni,” tiin a sawi hial bawk a nih chu (James, p. 134). "Mahni inchhandam dan kawng chiang ber" (surest way to save one'n own) tih á¹­awngkam a hman duhna rilru aá¹­ang hian Pu Bar-a hian Isuan chhandamna kawng min zirtir hi chu a bo chiang ve khawp mai. Hei hian thiltiha chhandamna a kawk vu mai lehnghal a. Chhandamnaa chiang lo ve bawk Origena’n sual ngaihdamna chan theih dan kawng ruk a sawi : baptisma chan te, martar te, rethei hnena thilpek te leh midangte ngaihdama, hmangaiha an sual simtir te a ni, tia a lo sawi chu a pawmpui hmiah bawk a (James, p. 134). Tichuan, a eng ber chu nge chhandamna kawng atana zawh tur ni ta tihah hian Barclay-a hian zirtirna pek tur a nei fumfe lo niin a lang ta a ni.

Barclay-a khan mihring hi chhe lailet der (total depravity) a ni tia Bible in hmun hrang hranga a sawi (Sam 51:5; Jer. 17:9; Rom 3:10-18, 23 etc), Reformed Kohhran leh Calvinism thurin innghahna ni bawk te hi a lo pawm ve hauh lo mai a. Isua pawhin pawm lo ve tho ang te in a puh ta mai a (Luke, p. 204). Hetiang hi rinna kawnga Pu Bar-a dinhmun a nih avangin a thuziakte hi thlum duam khawpa ngaihnawm leh bengvarthlak ni teh mahse, kohhran thurin a kalh tlat a ni. Mi  á¹­henkhatin an commentary hman á¹­angkai tak a nih avanga an la thlah phal mai lo a nih pawhin an demawm hran lo; mahse han bih chian hian a liberal dan lo chhah zia hi hmu ve se, pawisa lo taka Bible leh Kristian kohhran thurin a palzût zozai hi kan tarlan hi a dik leh dik loh mahni ngeia lo thlir ve turin Barclaya commentary, 1984 edition hi ka pho lang mai a ni; kan pawm leh pawm loh chu mimal kutzala tla a ni e.

Barclay-a Zirtirnain Mizo Kristiante a Nghawng Dan: Chhuan hnih zet liam ta, 1972 khan Rev Zairema ziah Chanchin Ṭha Marka Ziak Hrilhfiahna Bu chu Mizoram Presbyterian Puitling Sunday School-in kan zir a. (1974 khan Johana Hrilhfiahna a ziak leh a). Keini tleirawl hawklak ve mai, tlar hnunga á¹­hute chuan, “Engtizia nge maw biak in chhunga an inhnial vak vak á¹­hin le? tiin kan lo nuih liam ve mai á¹­hin a. Tlai khawhnua kan han hriat chian ve chuan, Isuan mipui sangnga a hrâi te kha thilmak a ni lo, mak taka chhang leh sangha tihpun a lo ni lo; kha mipa naupangin a chawfûn neihchhun a rawn á¹­heh phal khan midangte rilruah thawkin an chawfûn á¹­heuh an theh khawm a, ei sen loh khawp a lo awm ta mai a ni (Mark 157-158) ti zawngin liberal dangte sawi duh danin Barclaya'n a lo sawi a; chu chu Pu Zairema hrilhfiahna khan a rawn pho lang ve ta a. Petera ten an lên khata Galili dîla sangha an man á¹­euh mai kha thilmak ni lovin, sangha vûrtling (nghafuan) an rût fuh a ni, tiin sunday school zirlaibu chuan a sawi zel a. Isuan nghakuai chiaha sangha ka chhunga pawisa thîr va la chhuak tura Petera a tir pawh kha, a nihna takah chuan, Petera kha a eizawnna pangngai anga lên va dêng turin a tir mai a ni zawk, a sangha hralh man khan sorkarah chhiah an pe ta a nih kha, tia hrilhfiahna te kha Bible sawi ang ringtu zirlaite thin tiá¹­hawngtu a tling awm e. Nain khuaa hmeithai fapa thi thlanmuala phûm tura an zâwn lai Isuan a lo tinung leh tia Bible ngeiin a sawi chu, Barclay-a commentary chuan, a thi tawh emaw an ti a, a thidang mai a ni a, Isuan a kai harh ta a ni, thil mak a ni lo, a ti zel a (Luke, p. 88). 

Ramhuai pai Nuaia kha Barclay-a chuan rilru lama chiang lo (psychiatric case/ delusion) a nih avangin a kawchhungah ramhuai awm á¹­euhin a hria a; chungte chuan an chhuahsan ngei tih a hmuh theih tura entir loh chuan a awih dawn si lova. Khatah pawh khan thilmak ni lovin, kha pa kha ring taka a han khêk ruai ruai mai khan vawk rualte kha a tihlau va, a biling a balangin an tlanchhia a, Galili dilah an tla lut ta vek a ni. Tichuan Isuan, ‘En teh le, i ramhuaiho kha saw, vawk kawchhungah lutin tuiah an zuang thla ta vek mai le,’ tiin kha pa rilru kha Isuan a chhimbudawi ta anga Pu Bara'n rinthu ve maia a sawi te chu biak in chhungah zirtir an ni ta si  a (Mark, p. 120). Dîl tui chunga Isua kea a kal te  kha a takah chuan vaukam ke rêk chen leka thûkah Isua a kal niin Barclaya chuan a rinthu sawi lehpek a. Mahse Petera tui chunga a han kal ve khan a pil dâwn ta mai si a, engtin nge kerêk thleng lekah mi a pil theih? 

Aw le, duh tawk ila. Khatianga Isua thilmak tih sawi daltu-ah khan kohhran mipuite chuan Chanchin Ṭha hrilhfiahna bu siamtu Rev Zairema kha an puh lo thei ta lo va. A nihna takah chuan Pu Zairema ir-âwm chhuak ni bik lovin, kan sawi angin Isua thilmak tih awihlotu Barclay-a sawi dan khârchhâwngtu a nih vang zawk a ni a; Pu Zairema lahin ‘Sap mithiamin a rinthua a sawi ve mai a ni,’ a ti bik si lova; amah Pu Zaia kha science lama tuimi (B.Sc) a nih avangin Bible-in Pathian thilmak tih a sawi tam tak hi science thiamna hmanga leilung dana sawifiah theih anga ringtu a ni deuh bawk si a; chuvangin Bar-a thu kha amah pawhin pawmpui angin a sawi deuh tlat a ni! 

Part-1 thu chhiartu Upa pakhat chuan, “E he, Barclay-a ngei hi kan Bible rin dan lo tidahlau-tu a lo nih hi le; kan pulpit sermon te pawhin min lo tizeng vek a lo nih hi! A delin kan del á¹­huap mai alawm! Zêp lovah chuan, kan pastor leh minister te hi kohhran platform chang á¹­ha ber leh pulpit hun chang hnem ber an ni a; tuinung lui aá¹­anga tuichawi á¹­hin nge an lo nih tuipui thi aá¹­angin, tih hi ka man chhuak thiam ta! a ti hlut mai. Bible zah lo taka pawngsualna thu leh hla hotute meuhin an chhak chhuahte hi kohhran thlarau nunin a tuar phah nasat zia hi teh sên rual a ni tawh awm lo ve.   Thlarau Thianghlim kan tihvuia kan tih-lungngaih tawh turzia hi chhut phak rual a ni tawh lo ve.

Tun thlengin Barclay-an Isua thilmak tih a awih loh avanga rinthu nena a sawidalna thu hian Bible zirtu tam tak rilruah ‘tûr’ thlum chi angin a la hruai peng chhunzawm reng tho a. Chuvangin á¹­hangthar lo awm zel turah he Barclay-a liberal thurin dik lo tak takte laka inven a  á¹­ul thu hi nuam ti lo tak leh inthlahrung chung pawhin kan thai lang ve lo thei lo a ni. Maichâm mei a mit zo takngial dawn e! USA-ah te pawh Pathian thu la runthlak lam Conservative evangelical te an rawn á¹­ang let ta a; Shawn Lazar-a pawhin Barclay-a Bible hrilhfiah dan hi a fiahin a bengvarthlak tih a sawi rualin, amah ang bawka liberal rilru in puttirna niin ka hria a, ‘Barclay-a hnen aá¹­anga thu lak hi a hlauhawm,’ a ti hial ("William Barclay on Faith as Allegiance," Shawn Lazar, https://faithalone.org...). 

Kan chhinchhiah tur chu: Barclay-a commentary te hi hman loh tur kan ti lo, a duh chuan la hmang zel rawh se; Bible background hriatna leh hrilhfiahna ṭha tak a ni; amaherawh chu amah hi rinna kawnga a dinhmun a chian loh avang leh thlarau nun chiang lo a nih avangin ani hnen aṭang chuan thlarau thuchah dawn tur a awm lo, 'Thluak hriatna lam a châwm a, thlarau nun a châwm lo,' tih te erawh chu kan thliar hrang thiam tawh em dawn lo'm ni aw? Reference bu atan kan la hmang zel ang a; pawm tur leh pawm loh tur chin kan thliar tawh mai ang chu: sangha kan ei a, a ruh ei theih loh te chu kan paih mai alawm.

Vawi khat chu Barclay-a fanu kum 21 mi leh a bialpa te chu lawng tê (boat) a an chuannaah accident tawkin a thi hlauh mai a. Hriat loh mi pakhat hnen aá¹­angin: “Pathianin i fanu a tihhlum chhan ka hria. I zirtirna dik lo (heresies) in a tihbawlhhlawhna laka a chhanchhuah duh vang a ni,” tiin lehkha a dawng  a. Barclay-a chuan, “Chu mi chu tu nge a nih hria ila…John Wesley-a pawhin, ‘I Pathian hi ka tan chuan setana a ni asin,’ a ti (Your God is my devil) tiin ka thawn let ang,” a ti a ni. (2021 Family Times, (https://www.family-times.net/illustration/Corruption/201838/

William Barclay-a Thlarau Nun Le!: Heti khawpa khawvel pum huapa Bible hrilhfiahtu lâr leh mite ngainat bu ziaktu, rawngbawltu tam takte hnena pulpit sermon thupui supply-tu hi a thlarau nun a va hausa awm e. A thlarau nun testimony hriat a va chakawm e, tih hi ama chanchin ka zir chhunga ka rilru kaptu a ni a. A chanchin hmuh tur tam tak zingah hian Krista nun neitu a nih leh nih loh thuziak hmuh tur ka dap ngar ngar a, tun thleng hian zawn hmuh tur ka la hre rih lova.

Pu Bar-a'n Johana bung 3 a hrilhfiahna bu ziakah hian piantharna thu hrim hrim chu a Greek á¹­awng á¹­obul chenin, a awmzia te nen lam a hre chiangin a chhui hneh khawp mai. Mahse amah zawk hian thlarauva piantharna chu a chang em? Ama nunah nunhlui leh nun thar inthlak danglam a lo awm tawh em? Nge a hlui (sual pu taksa) kha a repair chho ngar ngar mai le? Johana bung 4-a tui nung hi a in tawh em? Chhandamtu Lal Isua nen an lo intawk tawh em? Isua chu Lal leh Chhandamtua pawmin, khawngaihna avanga chhandamna a thlawna Pathianin a pek hi rinnain a lo chang tawh em? Isua neitu nge a nih zir thiamna neitu? A hrilhfiah chian ang hian ama nunah a chiang ve em? Neitu nihna aá¹­anga sawitu nge a nih thluak finna hmangin theory a sawi kual ringawt? Zawhna a tam, chhânna lam a awm si lo. Mi á¹­henkhat, a thlavâng hauh duhtute chuan, ‘Hrilhfiahna bu-ah mahni pianthar testimony an telh ngai em ni?’ an ti mai thei. A dik e. Mahse helaia kan sawi hi commentary bu ami ni lovin, ama thlarau nun chungchang a ziahna bu (spiritual autobiography) kan thlir lêtna (reflection) zawk a ni. John Owen-a chuan, "Thuhriltuin ama thinlung a inleihbuak hmasak loh chuan mi dangte tan sermon á¹­ha a sawi thei ngai lo," a lo ti a. Miin Pathian thu a sawi chuan a theory ringawt ni lovin, amahin a taka a lo chan ram (practical life) a sawi tel ve hian a tinung á¹­hin a ni. Kristianna hi nun nei lo theoretical ni lovin, mahni nun ngeiin a taka a chanpuia a tawn fiahna ram (practical life) thil a ni.

Chuvangin Pu Bar-a khan heng Thuthlung Thar bu pum hrilhfiahna a ziah zawh hnuah khan, ama thlarau dinhmun a ziahna bu ‘A Spiritual Autobiography’ ah ngei pawh a pianthar thu emaw, Krista nun thar neitu a nihna emaw engmah thailan tur a nei lo tih a chiang ta a. A chhan chu, a thurin 'chuam'-ah pianthar ngai sê sû lova mi zawng zawng (Hitlera  leh Setana te nen) chhandam vek tur thurin puangtu a ni miau va; mi zawng zawng chu sawi loh amah ngei pawh chhandam a nihna chhan tur a chiang tlat lo. Thil á¹­ha tiha chhandam ni se vanram chu a kai chiang khawp ang; mahse, vanduaithlak takin kan pu Bar-a hi ama thuchhuak hnuhnung ngeiah ‘thlarau bo’ a nihzia a inlailang tlat a ni. 

Theologian ropui tak pakhat thi tur chuan heti hian a ti: “Khâng ka hnathawh zawng zawngte aia ropui ber chu: “Isuan min chhandam” (Jesus saves) tih hi a ni, a ti.

Pu Bar-a chu February 24, 1978 zing kar khan a mu an kai tho zo ta lo kha a ni a. A thih dawn hnaihah Isua nena inpawlna ang chi a neih thu sawi a awm em? Nun thlamuang neiin Krista nun a lo enjoy em? Chhanna awm lo. (A awm a nih chuan tu pawhin sawi ni se, a lawm ber pawl ka ni ang). Rawngbawltu ropui DL Moody-a thi tur kha chuan, “Hei hi thihna a nih chuan…a va ropui em! “Lei chu a ral riai riai a. Vanram a lo hnai tial tial. Pathianin min ko,” ti chungin Lalpa hnenah a chawl ta a ni. Mizo hla phuah thiam Patea hnuk chah dawn khan chhûm a lo zing a; ani chu tukverh lam a hawi a, “E khai, min hruaitu turte an lo thleng ta,” tiin Samthang khuaa an in tlâwm tê chu van mipuiten an rawn hual a ni. 

Mi á¹­henkhat chuan Bible mithiam leh pastor meuh te chu an piangthar ngei ang, an ti a; hei hi dik ni se a thlamuanthlak hle tur le; mahse pastor piangthar an awm laiin a thar lem lo te hi kan hmu tam tawlh tawlh a, kohhrana dinhmun sang leh theology degree in chhandamna a pe thei bawk si lo. Paula te, Ludi te, Philippi tang vengtu te, Augustine-a te leh church history a ringtu piangtharte testimony ropui chhiar sen loh zingah khawvel huapa Bible hrilhfiahtu ropui Pu Bar-a khan piantharna testimony a neih awm reng reng a lang lo hi, engti zia nge? Piangthar lo an ni tih kan hriat phal loh, an thiha hremhmuna kal tura kan phal bawk si loh te hian mihringte chawimawina an dawng nasa duh viau mai á¹­hin si a. Ngaihtuah tham a va ni em! Khawvel thilah chuan engti pawhin thiamna chu kan zir chhuak tur a ni. Mahse thlarau lam A Aw B hi pumpelha namnûl chi a ni lo, chatuana nunna leh chatuana thihna a hril daih! Unau duh tak, tunah hian thi ta la, chatuan nunna kawngah nge i kal dawn chatuan hremhmun kawngah? Hei hi kan dam lai ngeia chinfel a va á¹­ul em! Pathian Fapa meuh van aá¹­anga leia a lo kalna chhan hi boral fate chhandam turin a ni a (Mt. 18:11). Kan pu Bar-a thlarau kha chhandam a ni nge chatuana boralnaah a liam ta le?

A khaikhawm nan: Bible zirtute leh zir ve hran lote pawhin Chhandamtu Isua Krista neitu nih hi bulá¹­an nana hmangin, kan nunah i dah hmasa ber ang u. Eng ang thiamna sang leh eng ang scholarship mahin min chhandam dawn lo. Thlarauva piangthar si lova rawngbawltu kan ni hlauh ang e. Paula kha a thiamna leh Krista nen an intawh hmaa a rawng bawl dan te kha chu kohhran tihduhdah a nih mai kha; á¹­hahnem a ngaih nasat poh leh Lalpa miten an tuar nasa ting mai a. Thlarau râl a ni ringawt.  Krista nen an intawha a pianthar ni aá¹­ang khan bul a á¹­an á¹­ha leh ta a; tichuan  a zin vawi khatnaa Lustra khuaah te khan tlangval á¹­hankin tawh Timothea, kum 27 vel mi khan piantharna a lo chang ta a, kum rei lote hnu lawkah missionary á¹­angkai leh kohhran enkawltu, Paula thachhang dâwltu a lo ni ta a ni. Tisa deuh hian  Pathian rawng hi a bawl vak theih a; mahse thlarau puihna tel lo chuan a nung thei lova, hriat lohin Pathian Thlarau dodaltu dinhmunah a din reng theih a ni. Chuvangin Lalpa Thlarau i nei ang u; Thlarau nei lova rawngbawltute hi zir fo si a thutak hre pha lo an ni tlat mai. Aw le, Lalpan a Thlarauvin tikhatin hruai zel che rawh se.

Bible Hrilhfiahtu Lâr – Liberal Pachal chu Part -1         
                          
~Dr. P.C. Biaksiama

PC Biaksiama
     Mizote zingah chang lo, khawvelin Bible hrilhfiahtu a hriat lar leh Commentary bu an râwn tam deuh ber ziaktu, Scott mithiam chu William Barclay-a a ni. Theology zir tawh zingah a hming hre lo an awm lo hial awm e. Kum 28 chhung Glasgow University, Scotland rama zirtirtu hnathawk chungin  radio leh TV thupuangtu hna a thawk bawk. Thuthlung Thar bu 27 te hi a puma hrilhfiahna volume 17 siamin The Daily Study Bible a buatsaih chu á¹­awng chi hrang sawm chuang zeta lehlin niin, khawvel pumah copy maktaduai sawm chuang fe hralh chhuah a ni tawh a. Pathian thu zirtu leh pastorten Barclay-a siam Bible hrilhfiahna bu hi an leklâm deuh ber a nih avangin mi pakhat rau rauvah chuan Bible zirtute Pathian thu kalpui dan kaihruaitu berte zinga mi a ni hial awm e. Chuvangin Barclay-a leh a commentary bute hi eng ang tak nge a nih bihchian a  hun ta hle mai. (Barclay-a commentary hi Mizo zinga rawngbawltu tam takte book-shelf mawitu (kei pawh tiamin) a nih avang leh Bible zirtute nun kaihruaitu pawimawh a nih avangin, kan zavaia kan inen á¹­hat ve-na turin tun khawvel tawp dawnah hian theologianten an lo hmuh á¹­helh lam, Pu Bar-a thlarau nun hi ka rawn keu á¹­het ve dawn a ni. (He article reference atana kan hman hi William Barclaya THE DAILY STUDY BIBLE, Indian Edition, Theological Publications in India, Bangalore, Reprint 1984 a ni). 

     Lâr lo thei lo : Barclay-a hrilhfiahna bu larna chhan chu, mi taima leh mi thiam filawr, Grik specialist ni bawk, a chhiar apiang tan hriat nuam takin theology thuhar pui puite chu hrilhfiah sain a dah vek a. Hebrai leh Grik thiam lo tan pawh Plato-a te, Aristotle-a te, Shakespeare-a te, Tennyson-a te á¹­awngkam chu a thuziah cheimawi nan a hmang a, á¹­awng bul zir thuk ve lo tan pawha buaina awm lo va ei mai theihin thu a ziak thiam a. Hman lai Bible rama mite thawnthu ngaihnawm tak takte, Grik finna te leh thu bengvarthlak tak takte nen entirna hmanga hrilhfiah a ni á¹­hin a, a fiah iar iar hian a hriat a; chubakah a chhiartute hnena mawhphurhna leh hmalakna tur thiam takin a chhawp chhuah sak bawk á¹­hin a. Miten ngaihnawm an tiin bengvarthlak an ti a; sande sikul zirlai leh sermon puitu atana hmangtu leh pulpit tlang lâwnpuitu hi an á¹­hahnem âwm teh a nia. Kan thuhriltute leh pastorten Pathian hmangaihna thu an sawi lungkuai thiam hle a nih chuan, Barclay-a hnen aá¹­anga an lo  khârchhâwn a ni mai thei a ni.  

     Barclay-a Rinna X-ray Thlalâk ve thung : Chuti taka Bible hrilhfiahtu ropui leh mithiam, ziaktu hlawhtling, kan pastorte leh kan Bible zir sangte Pathian thua lo châwmtu leh an rilru hmintu, kum tam tak chhunga puitling Sunday school zirlai ziaktuten thu hnâr deuh bera an lo hman á¹­hin – indirect taka mipuiten chaw kan lo dawn á¹­hin kha eng chaw nge? William Barclay-a kha eng ang Kristian nge a nih? Isua hi pa lianah nge min lo chhuah sak pa te deuhah, tih te hi tihmakmawha zir chian ngai a lo ni a. Chu chu kan ram kristianten Bible chungchanga kan rilru put dan kaihruaitu pakhat a ni tawh tlat si a. Kan Pathian thu zirtute hnena thu lo sawi (influence) tu chu Lalpa mi dik tak, thlarauva mi piangthar, Isua neitu nge a nih khawvel thiamna leh finna hmanga Pathian thu zir sang a, Thlarau finna tel lem lova thluak finna hmanga Pathian thu zirtu leh zirtirtu? tih leh a kaihhnawih thilte hi he Christian Research Centre-in a han zir chian ve tâkah chuan, beisei phak loh thilmak tak tak hailan a ni ta nual mai a; tunlai danah erawh chuan ‘a mak lo’ kan ti zawk dawn a niang chu. Mak zawng zawng mak lo tih hun a thleng ta mek si a! 

      William Barclay-a, Liberal a lo ni reng a!! Hei pawh hi a mak lo. Tute emaw sawi ni lovin, ama thuziak commentary te leh ama chanchin a ziahna (autobiography) aá¹­ang ngeiin Barclay-a kha theological liberal (modernist) a lo ni reng mai! Liberal kan tih chu kristian inti ve si, mahse kohhrante thurin bulbâl leh pawimawh ring si lote sawina a ni; a hming leka Kristian, Kristaa nun nei lo leh ring lote dinhmun sawina a ni. Barclay-a pawhin kohhran thurin humhalh chu sawi loh, Nula Thianghlimin Isua a hrin (Virgin Birth) a pawm lo va; Pathian thilmak tih (miracle) awih lo; mi zawng zawng a pumpuhlûma chhandam ni vek tura ring mi (universalist); chatuan hremhmun awm ring lo; Isua hi Pathian tak a nihna (Deity of Christ) ring lo; Krista Thawhlehna (Resurrection) ring lo; Kristan misualte thih aia a thihna ring lo; Chanchin Ṭha buten an sawi ramhuai (demon) awm tak tak pawh ring lo; Bible hi Pathian thawk khum, dik lo thei lo a nihna (Inerrancy) ring lo etc. etc. a lo ni tlat mai a. Chutiang ringtu suak anga ngaih theih hial zirtirna chuan kan sunday school zirlaibu kaltlangin kohhran mipuite min hlui á¹­hin a lo ni a!
     Engtin nge hetianga Kristian thurin innghahna pawimawh – Isua zirtirna bulbâl tak takte ring si lova, a thuziakte chu Pathian thu zirtute zingah a tlangtlâk em em a, tun thlenga an la ngaihzawn theih si le? A chhan pui berah chuan, zirtute hi buma an awm vang a ni. Khawvel ram tin deuhthaw-ah hian theology zirna sangah chuan (Bible ringtu conservative evangelical college te a nih ngawt loh chuan) Bible sawi derê-na lam (biblical criticism) hi ngaisang taka an chelek ber pakhat niin, Bible sawi hi dik anga pawm duak duak chi a ni lo, tiin Setana hian thiam takin Bible zirtute leh zirna hmun (liberal college/institute) te hi a hmin vek tawh a; chu chu zir dan standard sang (higher criticism/studies) anga ngaih niin, Bible tana á¹­hahnemngai anga lang si, mihring rilru (human logic, reason, assumption leh secular criticism hmanga) a sawi sawp thiam apiang mi ril, mi thûk, mi thiam (scholar) angin an en á¹­hup tawh si a. Barclay-a pawh hian a thusawina reng rengah Kristian thurin a pawm loh dan hi a ruh lang râwta sawi lovin, vehthlêmna á¹­awngkam mawi leh zirtute tih dan âwm rengin, thup chin neiin a pawm loh dan a sawi mâm thiam a; ngaihá¹­hatlohna tur a awm tih hre lovin (hre phal lovin) zirtute chuan a lemin an lem diak diak mai á¹­hin a ni. A dum pawh a var a tih chuan a var a ni mai. Hetiang liberal theology hian kan ram kristianna leh kan Bible rinna a ei chhiat zia, Bible rinhlelhna leh rinlohnain bu a khuar thuk tawh zia hi Bible leh Science, (Vol. 2) hmangin 1994-96 vel aá¹­ang khan ka tlangau ve á¹­an a; tui tlak loh phahna kawng a ni tih hai lo mah ila, Lalpan mawhphurhna min pe miau si a: “A mawi zâwng rêng hian ka thang dawn lo…” tih hi a takin kan chang chho ta zel mai a ni e. 

      Pathian thu zirna sangah chuan Barclay-a rin dan vel hi ‘tur’ renga ngaiin zirtu tam zawkte hi chuan liberal bumna thang a ni tih hre hauh lovin an inphuartir a, a nghawng tawk chauhin an âwk hlen tawh á¹­hin. Tuna hemi chhiartu nang pawh kha lo in enchiang ve rawh. Mi thiam leh mi piangthar á¹­ha tak, missionary-ah hial pawha inpe pakhat hi BD course a zir leh dawn a; college-ah chuan kum khat chu sawi loh, thla hnih khat vel a zir hnu lekah chuan: “Evangelical deuhin a lo liberal theih reng alawm,” tih a rawn paw chhuak nghal an ti. Barclay-a pawh hian “liberal evangelical” a inti ve ngei a ni. A chhan chu, liberal te pawhin evangelical tih hi an hmaithinghâwng, an ‘êng tirhkoh’ a ni si a. 

     Barclay-a Zirtirna Dik lo, Liberal a nihzia lannate: 
     (1) Mi Zawng Zawng Chhandam an ni ang : “Universalism” tih hi William Barclay-a thurin langsar a ni.  A thih dawn hnaiha a thurin chuam a puanna bu-ah: “Universalist thurin ka vuan nghet ta. A tawp khâwkah chuan Pathian hmangaihnain mi zawng zawng ama hnenah a la hîp khawm vek ang,” (I am a convinced universalist. I believe that in the end all men will be gathered into the love of God) tiin thutlukna a siam tawp mai! (A Spiritual Autobiography, pp. 65-67). A sawi zaunaah chuan, Pathian khawngaihna hi a nasa em a, chin tawk neia bi lo thliah thei kan ni lo. Isua ringtu leh ring lotu pawh Pathian hmangaihnain a kuangkuah vek a, van ramah an lut vek ang; Setana meuh pawhin hrem a tuar hnuah simin van ramah seng luh a ni ve ang, a ti a ni. Hitler-a te pawh kha van rama seng luh tur niin Barclay-a hi chuan a ngai (William Barclay by Curtis Crenshaw, 1979, https://curtiscrenshaw.wordpress.com). Barclay-a chuan he chhandamna zau huau mai ‘universalism’ thurin lo kalpui tawhtu Origen-a leh Gregory of Nyssa te a sawm khawm a; Isua thusawi, “Kei hi lei aá¹­anga khaikâna ka awm chuan, mi zawng zawng keima hnenah ka hip ang,” a tih kha (Joh. 12:32). “Adama-ah chuan mi zawng zawng an thi ang hian, Krista-ah chuan mi zawng zawng tihnunin an awm ang,” (1 Kor. 15:22) tih te leh chang dang Rom 11:32; 1 Kor. 15:28; 1 Tim. 2:4-6 te a á¹­anchhan a. Thuthlung Thar hian ‘zawng zawng a ti alawm,’ a ti a ni. Pathian aia hmangaihna ngah, sim duh lo leh Isua ring duh lote chena vanrama lut vek tur khawpa Barclay-a á¹­hahnemngaihna hi a fakawm a; mahse chutiang chu Bible zirtir dan a ni si lo.

    Barclay-a zirtirna hi a dik a nih chuan Bible hi a dik lo tihna a ni ang. Bible hian ringtu leh ringlotu thliar hrang chuang lova tawngpâwng chhandam ni vek turin min zirtir lo. Ni se hremhmuna tla tur an awm nâng. Bible châng ropui ber Johana 3:16 a Pathian hmangaihnain a Fapa neihchhun a pek hi ‘a ring apiangte tan’ a ni a, a ringlote tan chuan boralna a ni tlat mai; châng 18 leh 36 hi han chhiar ila, a ringtu tan chatuan nunna, a ring lo tan chatuana boralna an sawi ve ve. Isuan, “Keimaha kal lo chu tumah Pa hnenah an thleng lovang,” (Joh. 14:6) a ti a; hemi pawisa lo hian Barclay-a chuan Hindu te, Muslim te, Communist hote leh Setanic-ho zawng zawng chena lut dur dur turin a zirtir tlat mai. Heti ni se, kristiante tan ringlo mite hnena missionary tirh luh hi a ngai dawn lo tihna a ni a; khawvel zawng zawnga kala Chanchin Ṭha hrila ringtute baptis tura Isua thupek te chuan awmzia a nei dawn lo tihna a ni. Tirhkohte 4:12 chuan fiak á¹­hakin, “Mi dang tuma hnenah mah chhandamna a awm lo; van hnuaia mihring hming sak zingah min chhandam thei hming dang reng a awm lo,” tiin Petera te khan Isuaah chauh chhandamna a awm thu an hril a. Chu chu hmasang aá¹­angin Orthodox kohhran te, Reformed Kohhrante leh Bible ringtu kohhrante thurin ziding kal zel a la ni.

(2)  Chatuan Hremhmun awm a ring lo : Barclay-a chuan hremhmun a awm tih chu a hnial lo. Mahse insiam á¹­hatna hmun, thlarau sualte reilote an hrem a, an sim huna lak chhuah lehna tur hmun ang lekin a ngai a; chatuana hremna leh innghaisakna hmun a awm chuan Pathian hmangaihna nen a inrem thei lo, tiin a ngai. Chatuana thlarau thi thei lova na tuar an awm te chuan Pathian hmangaihnain awmzia a nei thei nâng, Pathianin hnehna kim a chang thei nâng, ti zawngin a ngai a; Bible zirtirna nen a inmil leh mil loh lam ngaihtuah lovin, Grik á¹­awng a thiamna chu hremhmun meipui chhêm dai zawnga hrilhfiah nan a hmang ta hlauh mai. (Justin Aptaker, William Barclay: Commentaries, Beliefs, Legacy, https://discover.hubpages. com...). 

     Barclay-a zirtirna pawmtu tan chuan engtin pawh awm ila, vanramah ka kai tho tho, an ti dawn a; a phal zau (liberal) huau mai a ni. Mahse chutiang chu Isuan hremhmun a zirtir dan a ni em? Ni hauh lo, a inkalh tlat. Mi zawng zawng chhandam nana a nun petu Isua hian, amah ring lo leh ring duh lote hnenah, “Ânchhedawngte u, kumkhaw mei, Diabola leh a tirhkohte tana an buatsaihah chuan mi kalsan rawh u,” (Mt. 25:41) a ti a ni. Hremhmun hi Pu Bar-a rin dana hun reilote chhunga in hremna leh insiam á¹­hatna hmun ni lovin, chatuana nghaisak an tawrhna hmun a ni tih hi Bible sawi dan zawk a ni. Isua chuan, “Anmahni bumtu Diabola chu Sakawlh leh Zawlnei der awmna, kâta kâng meidilah chuan an paih lut a. Tichuan, a chhun a zana ngaihsak tuar reng rengin an awm kumkhua tawh ang, “ (Thup. 20:10) tia Bible sawi te chu Barclay-a hi chuan eng ualah mah a ngai lo ni tur a ni. 

     (3)  Barclaya’n Nula Thianghlimin Isua a hrin (Virgin Birth) a ring lo : Matthaia ziak a hrilhfiahnaah he kohhran thurin hi hnawl tawp ni si lovin, pawm bawk si lovin, á¹­awngkam thiamna hmangin Barclay-a chuan a sawi nêp hret hret a; tichuan, Isua kha mipa tel lo, ‘hmeichhe hrin’ (Gal. 4:4) tia Paula sawi ang taka rin a á¹­ul lem lo ve, a tak tak (literal) a thil thleng anga pawm pawh a ngai kher love, a ti tlat mai ( William Barclay Says… by Dudley Ross, https://truthmagazine.com...).  ‘The Mind of Jesus’ tih bu a ziahah pawh Barclay-a hian virgin birth hi a taka thil thleng anga ngaih theih a ni lo, a la ti á¹­ang á¹­ang (W. Barclay, The Mind of Jesus, Harper & Rowe, 1961, p. 329). Chuti ni se Isua kha misual thlah ve tho tihna a ni ang a, misualin engtin nge khawvel sual a chhandam theih ang?

     (4)  Barclaya’n Isua thilmak tih (miracles) a pawm lo : Barclaya’n miracle a ngaihnêp dan hi a liberal zia tilangtu chiang tak pakhat a ni. A sawi danin, hmun á¹­henkhata thilmak nia an sawi hi hmun dangah chuan thil thleng naran mai a ni. Tuna TV changkang te hi kan pipute hunah khan lo awm se thilmak an ti ang, ti zawngin Isua thilmak tihte chenin a sawinêp a. Mak taka Isuan dam lo a tih damte kha Barclay-a chuan thawnthu mai, thu dik a ni lo, a ti a. Pathianin he khawvela thilmak a tih Bible record hrang hrangte hi a ring lo hulhual mai zu nia.
 
      Theology zir chhuak tam takte leh Barclay-a hi an inang duh awm mang e; Barclay-a hrin ni awm tak tak kan á¹­hathnem hmel tlat. Tunlai Kristian da tawhten thilmak tihte hi ngaisang tawh lo mah ila, Isua rawngbawl laia mipuiin an bâwrna chhan ber kha damlo natna tinrenga na te a tihdam á¹­hin vang a ni a, zeng a tih damte ngawt pawh kha a hmutu mipui khan mak an ti em em a, a thilmak tihte kha Galili te, Judai ram bial zawng zawngah a thang chhuak a; mipuiin an rawn pan khawm dur dur á¹­hin. Pathian thilmak tih avangin Muslim ramah Kristian hi a sang telin an la pung zel a; keini zingah pawh damlote, covid hri veite chu mak taka tidam turin ringtu kristiante hi kan la á¹­awngá¹­ai zel a nih hi. Hun hnuhnungah Pathian ngaihsak anna nei, a thiltih awih lo tur an lo chhuak dawn. Chung ang mite chu Paulan hawisan turin min hrilh a ni (2 Tim. 3:5).

     (5).  Barclay-a kha Evolution ringtu a ni : Genesis in ni ruk chhunga Pathian thilsiam thu a sawi chian vei nen, Barclay-a chuan a ring lo va; lehlamah Darwin-a theory – “Evolution” kha a ring zawk mauh mai. “Ramsa aá¹­anga inthlah chho zelin mihringah kan lo piang a, evolution hi kan ring a ni,” (We believe in evolution, the slow climb upwards of man from the level of the beasts) a ti tawp mai (Luke, pp. 137-38). Genesis erawh chuan ni ruk chhungin Pathianin thil engkim a siam, mihringte pawh direct-in a siam chhuak nghal, tia a sawi chian tehlul nen, Barclay-a chuan Pathian thilsiam ring lo scientist-te rin dan a han á¹­awm tlat mai hian a thinlung hi Pathian laka a hlatzia a tilang chiang awm e. A sawi danin chu "evolution kal zel chuan Isuaah a vawrtawp a thleng a, Pathian nen an intawk ta a ni," a ti a ni (op cit). Hei hian khawvel puma ringtu Kohhrante thurin nen a inpersan zia hi sawiin a siak lo ve: tun laia evolution ringtute chu Pathian awm ring lo, sakhaw nei lo te an ni deuh zel si a.

    (6)  Isua hi Pathian tak a ni tih a pawm lo : A commentary bu hrang hrangah Isua chu Pathian a ni, Pathian Fapa a ni, tiin Thuthlung Tharin Isua chanchin a sawite chu a pawm ve ngei tih a sawi á¹­hin a, a va sawi á¹­ha em, tih tur a ni. Mahse Bible commentary a ziah zawh hnu, a hun hnuhnung lama ama rinna dinhmun a bu hrana a ziah chhuahna ‘A Spiritual Autobiography’ tih bu, a thih hma kum lawka an publish-ah ngei Trinity a pawm lo tih a sawi pahin, Isua hi Pathian a ni tih a pawm loh thu chiang deuhin a sawi leh si a! ‘Thuthlung Thar khawi lai mah hian Isua hi Pathian a ni a ti lo,’ a ti a. “Kei mi hmu chu Pathian hmu a ni,” ti lovin, “Kei mi hmu chu Pa hmu a ni,” a ti mai alawm. Chuvangin Isuaah hian Pathian tak a nihna ka hmu lo. Isua khan tih theih loh te, hriat loh thilte a neih avangin Pathian engkimtithei leh engkim hre vek a nihna hi Isuaah khan ka hmu lo, a ti bur mai (W. Barclay, A Spiritual Autobiography, 1977 Edn. p. 56).

      Barclaya’n Isua hi Pathian a ni tih Bible-in a sawi lo, a tih laiin, Isua bêlbul hnai ber pakhat Petera chuan Isua hi “kan Pathian leh Chhandamtu Isua Krista” tiin a puang a (2 Pet. 1:1). Thoma chuan tholeh Isua kha, “ka Lalpa leh ka Pathian i ni,” a ti asin (Joh. 20:28). Bible hrilhfiahtu hmingthang berte zinga mi Barclaya’n hei hi a hmu thei lova, a ring lo a nih chuan a thlarau mitdel dan tur chu a suangtuah theih mai awm e; hmu reng chunga a pawm lo a nih lek phei chuan a dinhmun chu ringlomi aia hlauhawm zawk, zirtirtu suak, zawlnei der, chinghne beram vun sin an tih ang a ni tihna a ni bawk ang. Chutiang chu Pathian lama a dinhmun a ni tih a insawifiah tawh hnu pawha a thu zirtir miten an la lawm tho a nih chuan, an mawhphurhna a ni tawh ang a, Barclay-a erawh chu a kêl-leh-âwl der thung ang.  (Part 2-ah chhunzawm tur).

NGAIHDAM THEIH LOH SUAL - THLARAU THIANGHLIM SAWICHHIAT

THLARAU THIANGHLIM SAWICHHIAT

~Dr. John Hlychho

1. THUHMAHRUAI
Pathianin, mihring chu a tihsual leh a sualna zawng zawng deuh-thaw a ngaidam vek thei a, ngaihdam theih loh erawh a nei a, chu chu “Thlarau Thianghlim sawichhiat” hi a ni. Hemi chungchâng hi Lal Isua’n a sawichiang hle a, “Tih tak meuhvin ka hrilh a che u. Mihring fate hi an sualna zawng zawngah leh Pathian an sawichhiatna kawngah engah pawh an sawichhiatnaahte chuan ngaihdam an ni ang; Tupawh Thlarau Thianghlim meuh sawichhia erawh chuan engtikah mah ngaihdamna a hmu lo vang a, chatuan sualna kawngah chuan thiam lohvin a lo awm zâwk ang" (Mat.12:31, Marka 3:28-29) tiin.

Ramhuai hnathawh (Setana leh thlarau sual hnathawh) te Thlarau Tianghlim Hnathawh anga lo pawm hmiah pawh thil awm thei tho bawk a ni. Hei pawh hi thil sual lian tak leh thil Å£ha lo tak leh, nghawng Å£ha lo tak nei thei a nih tho. Mahse, Bible-in Ngaihdam theih loh sual zinga a sawi telh loh avangin hei hi chu dah Å£ha rih mai ila. 

Thlarau Thianghlim Sawichhia tih laiah hian “SAWICHHIA” (Grk. blasphemia) hian – Å£awngkam leh Thiltih-a nasa taka lan chhuah-tir a kâwk bawk a ni. He Thlarau Thianghlim Sawichhiatna hi Thlarau Thianghlim avanga Harhna a thlenna apiangah sawi a hlawh a, a Hlauhawm zawnga sawi leh a mâm zawnga (hlauhawm vak lo lam zawnga) sawi an awm ve ve Å£hin. Pathian zirmi, Bible Scholar zingah pawh Ngaihdân leh Sawifiah dân a inang lo. Hemi chungchang hi tawitê-in kan khel dâwn a ni.  
 
2. BIBLE SCHOLAR ZINGAH NGAIHDÂN A PHIR NASA! 
He Sualna hi a serious êm avangin Bible Scholar zingah pawh Pawmdân a inang lova, Ngaihdân 3 a awm nghe nghe a ni. Tawitêtê chauhvin lo sawi ila. 

NGAIHDÂN 1-NA PAWMTUTE chuan, “Pathian meuhvin a ngaihdam theih loh sual chu a awm thei dâwn emni? Ziak dân emaw, Å¢awngkam hman emaw, Source (thu lâkna)-ah dik tâwk lo a awm a ni zâwk lo maw?” an ti a. 

NGAIHDÂN 2-NA PAWMTUTE chuan, “Hetiang sualna hi chu, a hring ahrana Lal Isua khawvêla a lên lai chauhvin a thleng thei a. Lal Isua a awm tawh loh hnu-ah chuan, Kohhran hmasate zingah pawh sawizui a hlawh tawh lova, Bible bu dangah pawh ziak lan a ni tawh lova, hmuh tur a awm tawh lo” an ti ve thung. 

NGAIHDÂN 3-NA PAWMTUTE ve thung chuan (Evangelical Scholar zingah a ni deuh ber), “He thu hi thu pawimawh leh serious tak, tunlai hun thleng pawha hman tur (applicable till today) a ni a. Lal Isua khawvêla a lênlai hunah chauh hman tur a ni lova, Lal Isua lo kal leh hmâ zawng, Thlarau Thianghlim-in khawvêla hna a thawh chhung chu he thu hi hman rêng tur a ni (valid till the second coming of Christ)” an ti ve thung a ni. 

3. LAL ISUA SAWINA DINHMUN (CONTEXT OF THE ISSUE) HIAN A TICHIANG HLE
Bible thu tam tak hi, a Ziak hunlaia thil awmdân leh mite dinhmun (the exact context of the life of the people) aÅ£ang lo chuan, Thumal pakhat emaw, thusawi Å£henkhat (stury/sayings) hi chu a fiah har khawp mai. Chuvangin, Bible thu-te fiah taka hrechiang tur chuan, “TEXT, CONTEXT AND APPLICATION” (A Å¢AWNGKAM, ZIAK HUNLAIA THIL AWM, ENG ATÂNA ZIAK NGE)” tih hi Bible Chhiar leh Zir leh Hmanchhuah (read, study, apply) dâwn hian hriat rêng leh ngaihtuah fo a Å£ul a ni. Hemi chungchang hi ka Article/Post “PATHIAN THU ZIR HI I UAR TEH ANG U” tih-ah khân ka ziak nual tawh a nih kha. 

Entirnân pakhat lo lachhuak ila. Thuthlung Hlui-a Thlarau Thianghlim sawina Å£awngkam leh Thlarau Thianghlim aiawh-a hman Å£hin kan hriat-lâr êm êm chu, Heb. ruach a ni. Heb. ruach hian kawh-tum hrang hrang a nei thei a, e.g. Thlarau Thianghlim, thaw, thli, etc. 

Tichuan, Hebrai Å£awnga “ruach” tih Thumal (word) aÅ£ang ringawt chuan, a eng ber nge sawi a tum tih a hriat theih ta lo a ni. Hei hi a chhan ber chu, Hebrai miten Thumal or Å¢awngkam bungrua an ngah tâwk loh vang a ni ber awm e. Hetah tak mai hian, Hebrai mite Thuziak dân leh Thu sawi dânah chuan, an sawina dinhmun leh an sawi laia thilthleng aÅ£angin, kha thumal (word) kawh-tum ber kha a hriat theih ta Å£hin a ni. Chuvangin, Bible thu (thumal or sentence) tam tak hi chu, a hmâ leh a hnu-a thu awm-te chhiarin a fiah nghal mai Å£hin.

Lal Isua’n, “Ngaihdam theih loh sual – Thlarau Thianghlim Sawichhiatna” chungchang a sawi lai dinhmun (context) hi lo en zui ta ila. He thu hi, Matthaia leh Marka’n an ziak chiang ber a. Hemi kaih-hnawih tho, Mahse, Ngaihdam theih loh sual – Thlarau Thianghlim sawichhiatna tih tellovin Dr. Luka’n a ziak ve bawk (Mat.12:25-32, Mark.3:20-30, Luk.11:14-26). Chanchin Å¢ha Bu 3-ten an sawi zawng zawngah hian, Ringtu leh Ringlotu nun-a Thlarau Thianghlim Hnathawh a ni vek a ni.

Dr. Luka hian Ringlotu nun-a Thlarau Thianghlim Hnathawh, Sual kalsan leh Pianthar leh Lal Isua Lal leh Chhandamtu-a pawm pawimawhna chungchang nên a rawn sawi-zawm a (Luk.11:24-26). Matthaia leh Marka erawhchuan, Ringtu (Puithiam & Pharisai & Lehkhaziaktute) leh Ringlotu (Ramhuai-pai) ten Thlarau Thianghlim an hnar theih dân leh Thlarau Thianghlim thiltihtheihna an chan theih dân (ramhuai hnawhchhuah) nên an rawn sawizawm thung. 

A tawi zawngin sawi ta mai ila. Matthaia leh Marka hian, Thlarau Thianghlim Thu-ah hian, Thil Pawimawh tak 2 an sawi a - 

(1). Ringlo miten Thlarau  Thianghlim thiltihtheihna an chan theih dân leh, anmahni tibuaitu (awpbettu) Ramhuai hnawhchhuah sak an nih theih thu an sawi a. 

(2). Ringtuten (Sakhaw Hruaitute - Puithiam, Pharisai & Lehkhaziaktute) Thlarau Thianghlim sawichhiaa Pathian Ngaihdam theih loh dinhmun thlenga an awm theih dân an sawi bawk a ni. 

Hei hi a chianna êm êm chu, Lal Isua’n Thlarau Thianghlim Sawichhiat chungchang a sawi Ngaithlatute (hnialtute leh Lal Isua awih lotute leh Setana hnathawh anga puhtute) hi Sakhaw Hruaitu (Puithiam, Pharisai & Lehkhaziaktu)-te an ni tlat a ni.

Chuvangin, Tunlai hun (Today’s context)-ah pawh hian, Sakhaw Hruaitute – Pastor, Upa leh Rawngbâwltuten Thlarau Thianghlim hi an tivui thei a, an ti-lungngai thei a, an Sawichhe thei bawk a ni, tih hi Bible (Matthaia leh Marka) zirtirna leh Bible sawitum a ni a, a chiang tâwk hle.  

4. THLARAU THIANGHLIM SAWICHHIAT THEIH DÂN KAWNG-TE
Thlarau Thianghlim hi a tih-vui theih a, a tih-lungngaih theih a, a tih-mit theih a, a sawichhiat theih a ni kan tih laiin, “THLARAU THIANGHLIM SAWICHHIAT” tak hi erawhchu, a awlsam lêm lova, a kawng (stage) a thui ang reng hle. 

Tin, “HRE RENG CHUNGA TIHSUAL-LUIH CHHUNZAWM ZÊL” (sin against Holy Spirit knowingly & willingly) nên-a inkawp tlat a nih bawk avangin, Ringtute tân a pawimawh ber zâwk a, Kohhran-a a Hnârkaichin (a bân-râng chin) - Kohhran Hruaitute (Pastor, Upa, Rawngbawltu leh Evangelist) tân a pawimawh lehzual a, fîmkhur a Å£ul hle a ni. Thlarau Thianghlim Sawichhe khawpa Ringtu-in (Mihringin) Thiltih a neih theih dân leh rilru a put theih dân, Pathian Ngaihdam theih tawh loh dinhmun (stage) hial a thlen theih dân kawng-te lo sawi nghal mai ila:-

4.1. TI-LUNGNGAI, TI-VUI, TI-MIT
Ringtute hian, Thlarau Thianghlim duh loh zâwnga kan awm a, a duh loh zâwng kan tih fo chuan, Thlarau Thianghlim hi a lungngai thei a, a vui thei a, a mit thei a ni (Eph.4:30, 1Thes.5:19, etc.). Hei hi Ringtu-in rilru leh thiltih sual avanga Thlarau Thianghlim nên-a kan inkâra inzawmna lo chhiat Å£an dân (stage) chu a ni. He dinhmunah hian Ringtu tam tak-te kan ding mêk. An sualte sim a, inlamlêt nachâng hria ten dinhmun hlauhawm zâwka kaisâng lovin, Pathian ngaihdamna, khawngaihna leh siamtharlehna an chang leh Å£hin a ni. 

Nupa kârah leh Nula-tlangvâl inngaizâwng ten thu kam hnih-khat inbâh-sual avanga an inkâra hmangaihna leh inzawmna boruak a rawn chhe Å£an ang hi a ni. Chuvangin, Tirhkoh Paula chuan, Thlarau Thianghlim chu ti-lungngai lo tur te, ti-vui lo tur leh mi-mit lo turin ringtute min fuihin min ngên a ni.    

4.2. DODÂL, THINLUNG TIKHAUH TLAT
Thlarau Thianghlim ti-lungngai, ti-vui leh ti-mit (Stage 1-na) Å£hin ten, sima inlamêt a, Pathian hnên aÅ£anga siamthar lehna an chan loh chuan, a Stage 2-na chu, Thlarau Thianghlim Hnathawh Dodâl leh Thinlung Tih-khauh tlatna-in a zui Å£hin a ni (Tirh.7:51, Heb.3:8-13). Keimahni duhthlanna ngeiin kan Nunah hna thawk thei tawh lovin Thlarau Thianghlim hi kan siam thei a ni. Hebrai Ziaktu chuan hemi chungchang hi Fiah deuhvin a rawn sawi a (hriatthiam awlsam zawngin sawi ta ila), “THLARAU THIANGHLIM TI-LUNGNGAIA TI-VUITUTE KHÂN, AN DODÂL TA A NI,” tiin (Heb.3:8-13). 

Thlarau Thianghlim ti-vui, ti-lungngai leh ti-mittu te hian an thiltih-sual sim tum lova, an tihsual chhunzawm luih zêl chuan, dinhmun hlauhawm zâwkah, Thlarau Thianghlim Dotu leh Thinlung Chawlawl (siam ţhat theih tawh loh) Dinhmunah an inhlângkai ţhin a ni. A tawi zawngin, Thlarau Thianghlim Dotu leh Hmêlma-ah an insiam ta ţhin a ni.

4.3. THLARAU THIANGHLIM CHU SETANA-AH AN PUH 
Ringtu-in a rûk leh a langa a sual-te sim tum lova, a nun insiam ţha duh lova a nun a hmanchhoh chhunzawm zêl chuan, Thlarau Thianghlim Dotu leh a Hmêlmaa a insiam mai piah lamah, Thlarau Thianghlim leh a Hnathawh pawh a pawm thei ngai lova, a hmu ţha thei tawh ngai lo bawk. AMA DUHDÂN ANG KHA THLARAU THIANGHLIM HNATHAWH DÂN TURAH A NGAI NGHET HMIAH A. KOHHRAN-A HARHNA A LO THLEN APIANGIN, AMA RILRÊM LO ZAWNG APIANG CHU, RAMHUAI (SETANA) HNATHAWH-AH A PUH HMIAH HMIAH TAWH MAI ŢHIN. Amahin dik a tih leh ţha a tih chu, amah vêkin a thlâk leh ţhin bawk!

Lal Isua hunlaia Sakhaw Hruaitute (Puithiam, Pharisai & Lehkhaziaktute) pawh khân, Lal Isua’n Pathian ropuina tura thil mak a tih – mitthi a kaihthawh te, dam lo a tihdam te, leh ramhuai a hnawhchhuah te kha, Setana (ramhuai) thiltih-ah an puh hmin der a, Setana hnathawh-ah an puh fai vek a nih kha (Mat.12:22, 28, Mark.3:22, Luk.11:15). 

He Stage-a Ringtu a thlen tawh chuan, Kohhran-a Thlarau Thianghlim Hnathawh lo thleng apiangte chu a sawisêlna tur a zawng zêl Å£hin a. Thlarau Thianghlim Hnathawh chu Å¢awngtaina nên-a hriatthiam tum lovin, a dotu leh a sawichhetu-ah a Å£ang chho zel tawh Å£hin a ni (Isaia 5:20, Mat.9:10-11, 12:24, 34, Rom 1:28, etc.). 

Chuvangin, he Stage 3-na aţang hi chuan, sual-te sim a, inlamlêt a, Pathian hnêna kir leh chu a harsa ţalh tawh ţhin a, a ţha lam aiin a chhe lamah an awn ngei ngei tawh ţhin bawk. Sual sim duhna emaw, sim châkna thinlung an nei thei tawh lova, Thlarau Thianghlim sâwm theih leh ţanpui theih tawh loh dinhmunah an ding tawh ţhin a ni (Gen.6:3, Deut.29:18-21, Isaia 2:25, Thuf.29:1, etc.).

4.4. THLARAU THIANGHLIM A SAWICHHE NGAM TA! 
Lal Isua’n Trinity-a Thlarau Thianghlim Dinhmun a dah chungnun leh a dah pawimawh êm êm-na chhan hi hriatchian a Å£ul hle. Pathian Pakhata Minung Pathum hi Thawkhovin, Thawk tlângin, nihna, thuneihna leh dinhmun intlûk-tlâng ni mahse, an inchawimawi-tawn a ni tih hi hetah hian a rawn langchiang hle. Pa sawichhia chu ngaihdam a ni ang, Fapa sawichhia pawh ngaihdam a ni ang, MAHSE, Thlarau Thianghlim meuh sawichhia erawhchu ngaihdam a ni lovang, a ti hmiah mai a ni.

Thlarau Thianghlim hi Trinity Inpuanchhuahna Hnuhnung ber leh a tâwpna a ni (climax, last & final revelation of Triune God). Pa Pathian leh Fapa Isua Krista Hnathawh zawh hman loh zawng zawng thawk chhunzawm a, thawk zo-tu tur a nih avangin, “ENGKIM A ZIRTIR ANG CHE U A, THUTAK ZAWNG ZAWNGAH A HRUAI LUT ANG CHE U” tih a ni tawp mai a ni (Joh.14:26, 16:13). 

He Chhandamna/ Nunna pe theitu, Tinungtu, Zirtirtu, Thlamuantu, Awmpuitu, Å¢awngÅ£aipuitu, Fuihtu, Tichaktu leh Hruaitu hi kan ngaihsak lohva, kan do a, kan hmusit a, a hnathawh-te kan hnâwl a, a thu kan hnial a nih ngat chuan, beisei leh chuan tur engmah kan nei tawh lo.   

Hebrai Ziaktu hian, a lo sawi lâwk dim-diam tawh e, “Chuvangin, I hlau vang u; chuti lo chuan, a chawlhnaa luhna thutiama la awm rêng siin, in zingah tu pawh tling lo angin in lo awm mial dah ang e… heti kauva chhandamna ropui hi thlâhthlam ila, engtin nge kan tlân chhuah theih tehlul ang?” (Heb.2:1-4, 4:1-7). 

Hemi Stage-a mi a thlen tawh hi chuan, Sakhaw Hruaitu a ni emaw, Ringtu-a inchhâl a ni emaw, Thlarau Thianghlim Sawichhiat a tim lova, Thlarau Thianghlim Hnathawh chu Setana Hnathawh-a puh leh sawi timna leh hrehna a awm tawh ngai lo. Chuvangin, Ringtute hian Thlarau Thianghlim hi kan Sawichhe thei a ni tih hria ila, Sawichhe lo turin i fimkhur ang u. 
 
(Excerted from Dr. John, NGAIHDAM THEIH LOH SUAL – THLARAU THIANGHLIM SAWICHHIAT, August 1, 2016).

Social mediaa Jamesa thu hla ka lo en ve hian, Pathian thutak a sawi lova, thlarau hming chhala mahni inti ropui a nih hmel. Hman lai aá¹­anga Pathian mite thusawi á¹­hin ang ni miah lo, thu hran daih, sawi dan danglam taka thu a hril avang hian zawlnei der  dik tak a ni, thuhril rawngbawl hna thawk zel tlak pawh a ni lo. A chhan te chu :
James Lalramliana


1. Midangte aia Pathianin  danglam bika a hruai leh a biak niah a in ngai.

2. Mihring leh mihring inbia ang mai a Vantirhkoh nena inbiak te, Thlarau nena inbia anga  a in sawi á¹­hin hi mite aia mak leh danglam bik nih tumna leh danglam bikna tak chu a ngaihsan vang a nih hmel. Hetiang maksak leh dangdai tak hmanga rawngbawla mite hip/hneh  theihna hi Lal Isuan Setana thlemna a lo kalsan tawh hnu kha a ni. Midangin an finfiah ve hleih theih loh ama chunga maksak tak tak thleng a sawi á¹­hin hi a chanchiná¹­ha hril laipui chu a ni. Kraws thu aá¹­anga kal peng thui tak a ni.

3. A kal tawhna kohhrana '"Thlarau sûr tih te, Thlarau rim hriat theih tih te, Isua inlârna êng  tih te, êng sep sep hmuh tur a awm," an tih te hi  a lâr hle a.  Heng hi Thlarauva  thuam dan danglam bik, mi bik nih duhna thlarau nena inzawm a ni a, Lalpa aá¹­anga chhuak a nih loh hmel hle.

4. Thil á¹­halo  lo thleng thei hmanga tute emaw vau leh sawi á¹­haih chîng hi Zawlnei der zia chiah chiah a ni. "Chutianga  in kal luih chuan... In khap beh chuan....in phal loh chuan....rem in tih loh chuan,... chutiang chu in chungah a thleng ang, in thi ang, chumi khami pawh a thi, a hming pawh ka sawi dawn em ni?," tih ang chi a uar te hi Pathian  anga mahni inchhâlna a ni. Mahni in dahchungnunna zia, mibik nia a in ngaihbel vang a ni. Thil lo thleng engemaw deuh hlek chu,  "Kha maw, ka sawi ka sawi tawh reng kha,  khatianga in awm vang chiah a ni," tia phuahchawpa puhmawh tur zawngin a hmanhlel  hle á¹­hin ang. Tun Pathiannia chhim lama mei kang  te pawh kha Sailutara an Crusade neih chhunzawm an khapsak vanga thleng nia a puh leh tawh kha. Thiltihtheihna engemaw tak nei, mi bik leh thlan bika mahni in bel chawpna zawlnei der zia a ni.

5. "Tuna hripui lêng mek siamchhuaktu hi Lilith-i a ni,"  tih phei hi chu a sawi tak tak a nih ngat chuan thubelhchian dawl lo hmanga thuhriltu, mahni thlaraua hriatfiah ve dan chu thudik awmchhun emaw ti tu a ni ang. Lilith-i thawnthu hlui thudik ang maia a puang hi chu 'dawt thu hmanga kohhranho chawmtu'  tih loh rual a ni lo.

6. 'A rawngbawlnaa a riahna hmunah emaw a pindanah hmeichhiain an veng a, an kuah á¹­hin' tih sawi thawm awm hi tak tak a nih chuan Pathian aá¹­anga chhuak te awm dan a ni lo. Zawlnei derte awmdan a ni.

A thuhril Youtube aá¹­anga ngaihthlak hian, Pathian thu aiin ama nuna thil thleng leh ama thlarau nun hruaina a langsar zawk. Zawlnei der rawngbawlnaah pawh Pathian aiin anmahni chetdan chanchin a langsar zawk á¹­hin a ni.

By: Rev. Sangbera

HETI ANG RAWNGBAWLNA HI CHU HNAWL A DO NGAM A THA

Ads Section

Powered by Blogger.