BUNG 3
Zanlawn leh Kawnpui inkarah
Ambush ropui
A tûk lam chuan Serluiah V. Battalion-ho pawh an inhmu khawm ţan ta a. Lo va enthlatu “Riky” an tihho pawh an lo awm tawh a. Sipai motor lo ambush-na tûr hmun remchang laite an lo va thlîthlai fel vek a. Zanlawn leh Kawnpui inkârah hmun remchang tak mai, sipai motor ambush-na tûr a awm thu an lo sawi a. Chu lai ram awm dân chu Ţiaupho zau laiah vaivut chhûng pâwngin a ram awm dân te, a mual pâwng leh kawng kawi dân, thing lian deuh awmna lai thlengin a lem Pu Lalliana V. Bn. Commander chuan a han siamtir a. Thing lian deuh awmna apiangah hmawlh ţang a phun zêl a. Chu chu an han en kual dan dan a. Motor kal hmasa ber dai puah tûrin “Mine” kam tûr a ni a. Chu chu sipai motor kal hmasain a dai puah veleh mahni hma zawn zawna mi sipai, motor-a chuang kha kah nghâl tûr a ni.
Serluiah hian an bomb kam tûr chu an han chhin vel a. Chalrikhuma (Driver) chuan lungin a han deng per chhin dawn a, a vawi khatnaah chuan a deng ţhelh a, an han tlân darh a. Mahse a han den leh chuan detonator chu a han puak a. Rin ai takin a ring a. Chalrikhuma lah pa phawk leh fiamthu thiam a ni a, a han tlu der a, a han meng pual der vel a, an nui dar dar a. Heng zinga fiamthu thiam deuh deuh Hmingtawia te, Thangliana teho hian fiamthute thawhin an ţhiante an tihlim ţhin hle a ni. Tlangval kal khawm tih takah han inhnial bap bap leh insual lek lek tawk pawh an awm fo a. Mahse hotuten an bengdai leh zêl ţhin a.
Awle, mahni ţan hmun tûrte ţiauphoa vaivut map aţanga, inhrilh fiah vek a nih hnu chuan, mahni ţan hmun tûr lam chu an pan ta sang sang mai a. Pu Lalliana V.Bn. hotupa chuan, “In position tûr in thlen hunah in in -“withdraw” (inhnuhdawh)na tûr siam nghâl vek ang che u. Mahni hma zawna motor chu kah ruah vek a, an silai lak vek tûr a ni, amaherawhchu sipai zû “Rum” in hmuh pawhin a hmunah chuan in suh ang che u,” a ti a ni.
Serlui-ah hian Rosanga leh B.K.A chu section dangah an inţhen ta a. Han awm dun châk hle mah se hotute thu ni miau hek, inţhen a lo ngai ta a. Rosanga chu Zanlawn lam hnaih ber Rearguard lamah a awm ta a. An ţan hmun an han thlen chuan chhun dar 12 vel a ni tawh a. An section hotupa chuan an awmna hmun tûrte a han sem sang sang a. Rin aiin motor hi a kal khât ţhin avangin a chângtute pawh inzâr pharh thui a ngai hle a, inhmu pha lo ţheuhva bawh a ngai a. A tam zawk chu hetiang a inkahnaa la tel ngai lo an ni a. An zâm ru deuh ţheuh a. Han hlauh deuh hi chuan zun hi a chhuak a chhuak duh hle mai a. Rosanga pawh chuan a rilruin, ‘Zun a chhuak zing êm mai, ka hlau ve deuh zawng a nih hi,’ a ti rilru a. A chhak lam tlang pâwngah chuan Pawibawia L.M.G pu a awm a. A piah lehah Tv. Hauţhuama, Dawrpui Vengthara mi a awm a. Kawnpui hnaih lam berah L.M.G Pu Zualraila an tih mai leh Chuauva Rifleman an awm a. Chu mite chu sipai a rawn hualtu tûr lo chângtu tûra dah an ni nghâl bawk a.
Darkhat (1:00PM) vel chuan sipai motor Shaktiman a rawn rûm ţan ta vung vung mai a. Kawnpui lam aţang chuan a rawn inzui hring thla ta nguai nguai mai a. Mizo mi hrâng vâlate pawh an lo inring ţan ta! Lamlian kawng chung sêtah an lo châng a ni a, themthiam lo elkhên tan pawh han kah ţhelhna chi zawng a ni lul lo mai. Rosanga pawh a lo chângtu zingah chuan a tel ve ngei mai a, kum 18 mi vel chauh a ni bawka a rûk tak chuan a zâm deuh va, chuvang chuan a chânna chhakah a han ţawngţai hmasa tê tê a; mahse a AMEN hmain a thlangah motor a lo rûm ta si! A position lamah a tlan thla leh a, nimahsela motor-in a kal pelh hnu chuan a han ţawngţai ţha leh a. Chutah pawh chuan motor dang a rawn chhuak leh ta mai si! A position lamah bawk “AMEN” \ha hman lovin a tlân thla leh ta. Vai sipaiho lahin min châng tih hre hek lo, an nui vur vur hlawm a. He lai Rosangate awmna hmun hi motor sawm velin a pel phei tawh a. “Firing Order” kah thupêk hran awm lovin motor-in bomb kam a chil puah veleh mahni hma zawn zawna mi kha kah mai tûr a ni a. An rin aiin bomb puak thawm hriat tûr a awm har ta.
Bomb puak ri ngaihvena an beng an chhit hra lai chuan Rifle puak ţhak thawm a lo awm ta a. Chutah Grenade puakin a han zui chiah chu a thûm ta cher cher mai a. Rosanga bawhna chhak tlanga Machine Gun (L.M.G) pu, Pawibawia phei chuan a kap uar khawp mai a. L.M.G Magazine khat hlirin “PURRR” a han ti mai ţhin a. Ţum hnih chu L.M.G Magazine khat hlirin a han tlir a - Rosanga chuan, “U Pawi, i va tlir nasa ve, i kâp fuh em ni?” tiin a han au va. Pawibawia chuan, “E fuh e le! Motor darthlalang pawh a keh chuai mai!” tiin a rawn au lêt a. A hnu lawk chuan a lo chhuk a. “E khai Rosang, ka silai barrel a sa vek mai, kawrah ka zuk chiah dai ang nge aw,” a ti a. Kawrte tui awmna a pan ta a.
Hemi ni hian V. Battalion-ho hi an che fuh hle a, Sipai lam hian an silai an hmet per ve hman lo a ni. Chu chu Mizo sipaiten an hup chhûnga motor 10 velte chungchang bîk tihna a ni. Chutah Rearguard lama mi Hauţhuama chuan an thlang lawka motor, an kah vanga ding reng tawh chu granade-in a han vawm a, a han puak chiah chu “Charge” an ti a, an zuk bawh ta a. Sipai silai tlansan chu a lo let phung mai a. Rosanga chuan pathum chu a ţhiante rawn khawh thlâk nên chuan a han pu khawm a. Silai mu a hmuh ang ang a la bawk a. A ţhiante ţhenkhat erawh chuan pawisa leh sipai Rum an zawng ber a. Chutah motor chungah lawnin thir lukhum, lêna inkaih sa, buara a thun ûl maite leh Ghee ţinte chu an theh thla ta zawih zawih mai a. Khâmah an lum zêl a. Nakinah khaw bul hnaia mite lâk ah an ti a ni. Rearguard L.M.G pu, Zuala leh Chuauva pawhin hnung lama sipai rawn hual tumtute chu an lo kâp ve mial mial bawk a.
Motor chu an han hal alh ta hluah hluah mai a, chutah Serlui an pan thla ta a. Hetih laia Vansangliana Ggee ţin pu hi Rosanga chuan chak a tirilru hle a. Nakina chawhmeh ah tiin Rawksai nên, silai ak chungin Ghee ţin bawm khat khàm chhengchhe kârah a ak thla a. Hmun danga miho pawh an lo che fuh hle a, sipai pathum lai an lo man a. Rosangate hovin Serlui an han thlen thlâk hian an sipai manho chu an lo hnung khirh far a. Tin, chaw ei an lo siam hluah tawh a. Sipaiho zikhlum ţin an lakte an lo chhûm vûm hnuk mai a. A lo thleng thar apiangin chaw chu an kîl zêl a. Chaw ei kham chuan luikawr chhe angreng takah kalin, Lungmuat lam an pan ta a. Sipai pahnih chu Ghee ţin an puttir a. Rin aiin an kal thei fu mai lehnghâl a.
Zing lam dar sawm vel chuan khua pawh an hnaih chho tawh a. An tuite a hâlin an ril a ţâm tawh hle hlawm a. An kalna a chhovin a pik hle mai a, lung hmun ro ang rep rup hi a ni a; ni a sáin khua a lum hle a. Chutih lai chung lamah Jet fighter a rawn vir ta thiak thiak reng mai a. An han bawk leh sap sap ţhin a. A tawpah zawng Lungmuat khua chu an thleng ta hlawl mai a. Chaw pawh chhûm tûrin an lo han hrilh lâwk vek tawh a. Changel hnahah an khawrh kual pup mai a. Chawhmeh an lo siam si lo. An Ghee ţin chu an sât hawng a, a laiah an dah vum hnawk hnawk mai a. Chu chu chi nên an chawm a, an ril a ţâm tawh bawka hmeh dang nei lo chung pawhin an ei thei hle hlawm mai a. Chutia Ghee an han chawm tak tak mai chu le, an ei hnem bawk a niang an mawng lamah a pût hial zu nia!
He ta ţang hian Hmuizawl lamah te, Serzawl lamah te an kal leh ta zêl a, V. Battalion hovin Serzawl an thlen chuan khua a tlai lam tawh a. Nulaho hian buh an lo dêng a, chung buh dêngho zingah chuan, han en mai chuan tleirawl tih mai tur, hmel ţha deuh mai hi a awm a. Hmingateho chuan ţha an ti hle mai a. Buh ţin thum zet an den zawhpui a; hmêl ţha an tihzia leh an duhziate fiamthu titihin an hrilh deuh reng a. Tlai lamah an pa (a pasal) feh a lo haw ta a le, hmel ţha an tih an fiam an fiam chu mo thar a lo ni reng mai a! An inneihna pawh kar khat vel lek hi a lo ni a. Hmingaten an han hriat chhuah chuan an zak hle ni tûr a ni, sei deuh deuhvin an lei an chhuah an chhuah ta mai a ni âwm e. Rosanga leh B.K.A-te chuan fiam nan tak leh sawi chhuah teh ah an neih a, Hminga te chu an zak lek lek ţhin a ni. Mahse inţhian ţha, Sikul kal ho ţhin an ni a. Huat thu taktak zawng a tling pha ngai lo.
He ta ţang hian khaw hran hranah kalin Tualbung an lût a. Tualbungah hian an ţhiante ţhenkhat chu Vai sipaiin an lo man nual mai a. Lalchamliana leh Rosanga leh B.K.A-te chuan an sikul kalpui ţhinte a lo ni si a, pawi an ti hle a, mahse tihngaihna awm hek lo. An pawitih thu an sawi leh ngawt mai ţhin a.
Tualbung aţang hian Sihfa lamah an phei leh ta a. Hetih lai hian Rosanga chuan L.M.G a chang tawh a. Kawng kalna apiangah hian a kah dân te, a barrel a sata han thlâk dân te, a ţhiah sawm dân te a zir reng a. Kar lovah maimichhingin a ţhiat sawm vek theiin, a vuah khawm leh vek thei mai zu nia! Tin, Grenade vawm a zir reng bawk a. Thlangra bial bâk hi chu a lum sawn ngai lo. Heti êma silai lam leh râlthuam chelek a zir peih hi V. Battalion hotupa Pu Lalliana pawh chuan, “He naupang hi chu sipai tûra piang “born soldier” a nih hi,” a ti ţhin a ni. Hei vang tak pawh hian inkah dawn hi chuan L.M.G hi a chantir fo ţhin.
Pu Lalliana hovin Sihfa an thlen hian khawtlangin an lo hmuak a. Rosanga leh B.K.A chuan nuam an ti hle mai a. Rosanga L.M.G ken chu a kete a’n kuai char a, a magazine chu a chung lamah a’n chhuah vûrh mai a, a khainaah an khai a, a’n thên kual vel chu, a lang ropui bawka, mipui chuan an hmu duh kher mai. Kha tih laia thingtlangpa tân kha chuan hmuhnawm tak tur a ni ve rêng a ni. Chutah, khaw laiah a’n han dintir ruau mai lehnghal a, an hmu duh kher mai. An piah lama nula tleirawl hmel ţha tak tak pahnih unaute chuan an pa hnenah, “Ka pa, saw silai lian deuh nei saw kan ina thleng ah va sawm rawh,” an ti sap chu Rosanga leh B.K.A chuan an lo hre ru a, an nui dûn tat tat a. Chûng nulate pa chuan Rosanga leh B.K.A chu mikhual atân a rawn sawm ta ngei a. Hlim takin an inzui haw ta a. Heng hun lai hi chuan silai keng lian lian kha a lal emaw an tih lai vel kha a ni reng rêng a; thil hi hriat loh theih ve tak a ni, mi hre lo ve te!
An thlen in an han thlen chuan an pa ber chuan, “Khai le, tlangvalte u, engtin nge in silai kha a kah dân han zir teh u,” a han ti hlauh mai chuh, phûr fê mai hian Rosanga chuan a han zir ta a. A han bawkkhup a, a ke chhep rualin a han kâp der vel a. A magazine chu rang taka beng thlawnin a dang a han vuah leh zat a, a han tlir der leh a. “A barrel a sa ta!!” a ti a, a barrel chu rang taka thlawnin a spare a han fit leh vat a, a han kâp der leh chu thlen inpate chuan hmuhnawm an ti ngiang a ni ang, an châm chhûng chu anni ţhian dûn chu meizial tel khat ve ve an pai ni tin zu nia! A fanu nula pahnihte pawh hi an hmêl ţha dûn hle mai a. Sihfa khuaah hi chuan an lâr hle a ni. An in chu kawng thlanga awm, in lian pui a ni.
A tûk lamah chuan Roduha, Republic Venga mi chu, B.K.A leh Rosangate thlen inah chuan an rawn dah belh ve leh a. Chhûngkaw khawsa thei deuh hi chuan pali, panga mikhual an thleng fur rêng a. Hetia Roduha a lo thlen belh hian Rosanga leh B.K.A chuan an lo fiam a, “I thlenin hmasa kha engati nge? Nula hmel ţha in hi chu i hre mang e,” an lo ti fiam a. Roduha chu a nui tut tut a. “An Y.M.A hotute hnenah kan thlenna kan tâwt riau va, min sawn rawh u, nula hmel ţha deuh awmnaah ka ti a, min rawn sawn alawm,” a ti ve mai a, a mit a siai suk suk a.
Tlai lamah chuan Rosanga leh B.K.A chuan an silaite an han chei fai a, B.K.A Rifle pawh double pull thorugh-in an han pawt tawn vêl a, a kua chu an han bih a, a tle var mai a. “E, a fai khat tawk e,” an ti a. Savawm hriak an kente chu an han hnawih a, a nal ţha zak mai bawk a. Roduha pawhin a Rifle chu a lo tifai ve mual mual a. Roduha hian mi biak chhawnchhaih a hlawh fu mai a. A huihphai han tih tûr êm chu a ni bik lo va. Pa bêm deuh, sek ţen ţun hi a ni a, an thlen in nula upa zawk hming hi Sangi a ni a. A han en vel dân aţang chuan a beisei deuh a ni tih Rosanga leh B.K.A te chuan an hre thiam mai a. An nui dûn leh tet tet ţhin a, eng mah erawh an sawi lêm lo va.
Chumi zân chuan Rosanga leh B.K.A chuan, “Roduh, ti rawh u, puan inphah zawm ila, i mu ang u,” an ti a. Mahse Roduha chuan, “A kei chu innghenga mut hi ka thiam lo, he laiah hian ka mu dawn,” a ti a, a mutna chu a phah hrang a. Nula unaute khum lam hnaihah chuan a mutna chu a siam a.
Zanlai velah chuan Rosanga chu B.K.A chuan zawi têin a rawn nghawk harh a. Rosanga a rawn harh chuan B.K.A chuan Roduha bawkvâk phei ţhum ţhum chu a han kawh hmuh a. Nula khuma kai a lo tum niin! Khum tlâng a han dawm chiah tih chuan nula khum lu lama an pa mû chu a han khuh khak a. Roduha chu dim têin a bawk hniam leh ruai ruai a. Chu lai tak chu nula pa khân torch light -in a va èn a, a mawngah tairaw tiangin a va hawlh a. “Tlangval eng nge i tih a?” a han ti lehnghâl a. Roduha chu a tho â der ta a, “He lung hnuaiah hi chuan chakai chu a awm ngei ang, ka’n phawk rêng rêng teh ang,” a ti a, lung phawh tum ni âwm takin dâp chhuatte chu a han hai vêl a, mahse nula pa khân lo hai bik hek lo. “Â tlangval, va mu rawh eng chakai mah i man hlei lo’ng e,” a ti a. Rosanga leh B.K.A chu an nui ru dûn char char mai a. An nuih rik palh an hlau si! A hnua an sawi leh chuan, “Khami zân tluka insûm har ka tih kha ka la hre lo,” an ti hial a ni. Roduha pawh chu a mu ve leh ta a.
A tûk lam chuan V. Battalion Pu Lalliana hote chuan Saitual lam an pan phei ta a. Zing lam aţang hian Rosanga khua hi a sik nasa ta mai a. A chau viau mai bawk a. An Section Commander Pu Thangchungnunga hnenah a han sawisak a. “Rosanga hi a khawsik a sang riau mai a. A kal peih lo vang, ka lo awmpui mai ang e. A dam deuhah ka rawn kalpui mai ang,” a han ti a. Mahse a lo phal der lo mai a, “Mai mai, chutiang khawsik tih mai maiah Mizo tlangval kal theih loh thu a awm lo. Zuk insiam vat ula, lo chho rawh u, kan kal ţêp a nia,” a lo ti a. Sipai dân chu sipai dân ni miau hek! Rosanga pawh chu a insiam ve ta a. Mahse a L.M.G ken chu a ţhianpa B.K.A chuan a kensak a, ani Rosanga chuan B.K.A Rifle a keng thung a. Tichuan Saitual lam chu an pan ta a.
Saitual khua mipuite hian an lo hmuak nasa mai a. Sikulah an lut khawm a, nula hmel \ha tak takin thingpui an han sem vel a. He sikul hi an field chhak lawka awm field bul ti ila a dik mai awm e. Rosanga damlo chu an buaipui nghâl a. A chau hle mai a. Chu laia M.N.F Medical Officer lo awm chu Pu Biakchhunga a ni a. “Rosanga chuan a bân a han hlim a. Mahse Medical Officer chuan “E, mawngtamah a ţha ang, dawhkanah khan bawk la, i kekawr kha phelh thla teh,” a han ti a. Ani Rosanga lah a zahzum teh rêng nen nula hovin an rawn kil tuau mai a. Pu Biakchhunga chu an rawnpui a, Rosanga tan “aih” han tih theih ni tawh hek lo, a mawngtam zawng zawng langin a kekawr chu an pawt thla ta mai! Chumi ţuma a zahzia chu a hrilhfâk alawm. Tichuan Pu Biakchhunga chuan, “Ani hi chu ka in lamah lo phei se, enkawl zui a ngai ang,” a ti a, Rosanga chu a hruai phei ta a ni. Ni thum hnuah chuan a dam ve leh ta mai a. Mahse a han dam tak nâ a, ni thum vel lai chu khaw lai a leng chhuak ngam lo alawm! A mawngtam kha Saitual nulaho khân an hmu vek mai si a, an lo nuih a hlau deuh a ni. V. Battalion-ho hi Saitualah hian ni tam fe an châm a.
Thil nuihzatthlâk ve angreng tak chu Rosanga hian ‘entlang” (Binocular) hi a ak lang reng mai ţhin a. A nghawngah awrhin entlang chu langsar takin hma lamah a uai thlaktir a. Saitual nulaho chuan en an châk thei khawp mai a. En hawh an dil reng mai a. Mahse Rosanga chuan a phal tlat lo va. “Sipai thil a ni a. Civil miin an en phal a ni lo,” a ti tlat si a. A chhan tak zawk chu a entlang ken kha a chhe lutuk a. A “lens” te a rang vek a. Mit lawnga en ai pawhin a lang fiah lo zawk a. Chuvang chuan nulahovin an en vaih chuan an nuih a hlauh vang zawk a ni a. A ţhianpa B.K.A lah chuan, “Entir la, an hmu ve châk a nih kha,” a lo ti sek lehnghâl a. A nui tut tut reng mai a. Rosanga chuan a han siai ru zauh ţhin a. An nui dûn leh hawk hawk ţhin a. En a phal tlat loh avang chuan Saitual nulaho chuan Rosanga entlang chu an ensak thei ta lo a nih kha.
Saitual an cham chhûng hian M.N.F hotu lian ţhenkhatten chhûn lamah te Public Meeting neiin thusawinate an nei ţhin a. Field-ah mipui an ţhu hmur mai a. Field ko lamah lah nula tlangval an ţhu ţhup mai bawk a. Chûng nula ţhu zingah chuan nula pathum hmel ţha tak tak an awm a. Chûng zinga hmel ţha deuh mai chuan Rosanga chu a rawn en leh zeuh zeuh ţhin a. Nakin deuhah chuan Rosanga leh B.K.Ate bulah chuan an rawn insawn hnai ta a. B.K.A chuan Rosanga hnenah chuan, “Saw lai nula hmel ţha deuh sawn, a eng emaw deuh riau chein ka hria, va be ţha deuh rawh,” a ti a. Rosanga chuan, “A ho mai mai e, tu mah hian min duh ve hlei lo vang e. Ti lampang chu sawi lo teh ang,” a ti hmak a. B.K.A chuan Rosanga darah chuan a beng a. I â êm mai. Thil awmzia i hre thiam lo hle mai ka ti,” a han ti leh hrâm a. Hemi nula kan sawite hi kha tih hun laia, khawsa thei tak pawl an lo niin, rangva in ţha deuh an lo nei a. Tlai lamah Rosanga meizial lei tûr ina a zuk lût chu, chhûn lama nula rawn nuih ralh ralhtute in kha a lo ni reng mai a. Khang lai hun kha chuan pawisa sawmin Mizo zial sawm a lei theih a. Pawisa sawm man Rosanga’n a leia, a chhuak chu, nula chuan, “Lo lêt leh teh,” a ti a. Mizial tel khat a lo pe leh ringawt a. Rosanga chuan mak a tirilruin B.K.A’n, “Rosang, thil awmzia i hre thiam lo êm mai,” a tihte kha a hre chhuak rum rum a.
BUNG 4
Naga underground 200 rual an lo thleng
Saituala V. Battalion an châm chhûng hian Naga Underground 200 rual zet an lo lût ve a. Colonel-ho an ni a. Anniho chu an invawn dân discipline a ţhain an sipai khap mai a. Belthum lek pawhin a hote han ko se, an inkheng khawng at zêl mai a. Mizo Army ve zawng hotute, General lo kal lai a “boy” (cow boy) thei ang bera, kãwng lo dawm khumte kha intihtheihna a ni a! Chibai inbûk chu a khât viau mai!
Naga lo lûtho hian pawisa an ngah hle mai a. Rawksai khat khatin an ak elh ulh mai a. “Silai lam chu kan mamawh tawh lo,” an ti mai a. Khang lai khân uipa-chal chu Rs 5 Rs. 10 te a nih lai khân Rs. 50 chuan an ngam êm êm mai a. M.N.F-te pheikhawk bun ve ţhin Hunter boot te kha a thar Rs. 12 a nih laiin, an bun lai ţet deuh tawh pawh Rs. 25-in an leisak ngam zêl a. Lo hralh tawk lah bo lo. Pheikhawk bun lova vei ta tawrh tawrh lah an tam.
Heng Naga-ho hian Mizoram ramri thlenga va thlah tûrin Mizo Army-ho hi an sawm a, \henkhatin an va thlah a, silai leh a mu eng emaw zat leh grenade-te an lo pe a ni.
Tin, a hma lama sawi hmaih, heng Pu Lalliana hovin Zanlawna motor an ambush hlawhtlin hle hnu hian khaw hran hran an tlawh a. Lailak khua te leh Hmunnghâkah te pawh an riak a. Hmunnghâka an châm chhûng hian Chaltlang khua Pawibawia a lâr hle a ni. Hmunnghâk nula leh tlangvalhovin an kil khat tuau reng mai a. Ani titî a thiam si a. Indopui-II na vêl chanchinte leh General Montgomery chanchin a han sawi vêlte chu ngaihthlâk nuam an ti hle a ni.
Khaw hran hran an tlawh kual a. Khaw pakhata an han thlen leh hian nula tlangvalho chuan hêng Mizo sipaite hi thlen in tûr an lo sem sang sang a. He khaw hming hi chu sawi lo mai ila. Roduha, Rosanga te ţhianpa ve tho hi nula lam hi a ngaihven fu zêl a.
Y.M.A hotute hnenah chuan, “Nula tamna deuhah min thlentir rawh u,” an lo ti leh pek a ni awm a. Y.M.A hotu tlangvalte chu an in en a, an nui ralh ralh a. Chutia nula tamnaa i thlen duh na nâ nâ chuan tiin Veng mawng lamah an hruai thla a. In pakhatah an dah ta a. Nula pali lai an lo awm a. Mahse Roduha chu an lo be lêm lova an hmelte pawh chu a ţha lêm lo lehnghâl a. “An bàl mang e,” a ti ru deuh a.
Tlai chaw ei a han hun chuan le, “An inhui ta hiau hiau hlawm mai a.” An lo ţawng thei lo vek chu lo niin. Roduha chu a insawn chhuak leh rang khawp mai!
Awle, Saituala V.Battalion, Pu Lalliana ho châm kha han sawi zawm leh ta zêl ila. Keifangah sipai an lo thleng tih a rawn ri ta mai a. Mizo sipaite chu an inring ta sung sung mai a. V. Battalion, Aizawl tlangval za chuang zet puaksawm chengrang nên an lo inring ţan ta. Sipai lam, India Army lah 200 zet an ni bawk a. Mahse India sipai hian an rawn pawh ngam ta lo a ni. Mizo sipaiho chu High School tlangah an inkulh chho leh ta a. Hetih hun hian Training-na ţha tak an nei reng a. Râl beih dân chi hrang hrang te, sipai nêna intawh thuta awm dân tûrte leh bayonet fighting te an zir nasa mai a. Zingah exercise lain Saitual khawlaiah an tlân ţhup ţhup reng bawk a. Heta ţang hian V. Battalion, Pu Lalliana-ho hian râl rèl leh râl beihah hma an lo sâwn ţan ta hle a ni. Pu Joseph Kapkima te, Pu Zamana te leh Captain Aivela te, Pu Liankhumateho pawh he laiah hian hotupa Pu Lalliana thlawptute an niin, Pu Joseph-a phei hi chu a sipai ţeh ţawh bawka, a khauh ţhak mai a. Anniho zinga ţhenkhat hi a hnu rei vak lovah Lt. Colnel an kaiin V. Battalion-ah hian 2nd in-command, Adjutant leh Quarter master ahte an ţang ta a ni.
Pu Lalliana hi Durtlang lal fapa Burma sipai-ah pawh ţang hrep tawh Sergeant a ni a. Karen râl beihnaahte a lo tel tam tawh a. Indo dan tactic chi hrang hrangah chuan “expert” chu Mizo Army Commander-ho zingah a tluk pha an awm lo ti ila, kan ti sual lo vang!
Saitual awm lai hian India C.I.D an awm a. Zânah light -in Aizawl lam an be ţhin tih thawm a lo awm ta a. Mizo Army-ho hian in tinah “torch light” kawlphe- khawnvar nei an awm leh awm loh an “check” reng a. A nei an awm chuan an laksak zêl a. Thil nuihzatthlâk tak pakhat chu : Zemabawk aţanga rawn râltlân chhûngkhat Saitual Hmarveng lam di in-ah hian an awm ve a. An nula chu a hmel a ţha viau mai a. A hming chu Zohmingi a ni a. He mite chhûng hian torch light an nei lo tih chu heng Mizo Army-ho hian an hre vek a. Mahse nula Zohmingi hmuh châk hrim hrimin chhûn leh zân awl hman mang lovin Zohmingite in hi torch light an kawl leh kawl loh an “check” zut reng mai a. Anni chhûng pawhin an hrethiam ve hle ni tûr a ni. An nui leh ringawt ţhin a ni! Khâng hun lai khân nula hmel ţha kha chu an hlu êm bawk a ni. Mipa rual za chuang han awm khâwmnaah hi chuan nula hmel ţha fâl deuh hming hi chu an hre lâr chak hle ţhin a ni.
Saitual aţang hian heng V. Battalion-ho hian Ruallung lam an pan leh ta a. Za rual zet mai, Aizawl tlangval ţhe thaw tlangval hmel ţha tak tak leh chhe ve fê fê te, puakrang leh puaksawm chengrang nêna an han tleh phei seng seng mai chu hmuhnawm tham an ni ve rêng a. A bik takin Saitual nulaho hian an ui zual a. |hian kawmngeih fê fê an lo nei hman tawh a. “V. Battalion-ho an han liam zân hi chuan khua a ngui ruai mai,” an ti ve a ni.
V. Battalion hovin Ruallung khua an pan laia kalkawng Rulchawm vela nula hmel ţha deuh deuh unau lo kalte chuan an mit an la hle ni tûr a ni. An hmel ţhatzia an sawi tawp thei lo. Chûng nulate chu Ruallung nula hmel ţha Rosangi te unau an ni! Hemi ni hian Pu Lalliana hote V. Bn.-te hian Mualpheng an thleng phei a. Tah hian an riak a. Zan tin ţha takin khawdaiah leh riahna bulah duty an indah ziah a. Mualpheng nulaho pawh an hmel a ţha hlawm hle a. Rosanga leh B.K.A hi an thleng dûn leh a. Roduha erawh chu hmun dangah a thleng a. Mahse an thlen inah hian Rinthanga, Kulikawn mi, pa lian ve tak hlim thei deuh mai a lo thleng ve a. Amah hi B.K.A leh Rosangate rual ve vêl tho a ni a. Feet 5 leh inches 10 (5'10'') vel lai tûra sang a ni a. An titî te a inmilin an inkawm ngeih ţan viau mai a. Hemi zan aţang hian an inthlah ta mang lo a ni.
A tûkah chuan |awizo lamah an phei leh ta a. Chaw te an ei phei nghâl a. Maite khua an thleng phei ta a. Maite khua hi in 110 vel lai an lo ni a. An taima in buh an lo ngah hle hlawm mai a. Maite khaw bul chhak lawk hi |awitlang a ni a. He |awitlang ngawpui kârah hian V. Battalion-ho Camp tûr 25 lai an lo sa a. Chu ta awm tûr chu a ni a. He Maite khua hi V. Battalion Headquarters tûra ruat a ni a. Hun rei lo te chhûngin Aizawl tlangval an lo thlen belh tuk ţuk zêl a. Zanga chuang zet an lo ni ta a ni. Tin, khaw chhak lamho Pu Thangkima G.O.C-ho 500 rual zet an lo lût ve leh bawk a. Anniho hi “Eastern Command” an ti mai a. V. Battalion-ho hi Central Command pawh an ti ve ţhin bawk tho va.
Hetih hun chhûng hian “V. Battalion” chu Brigade-ah hlan kai niin Battalion 3-ah ţhen a lo ni ta a. 25th Battalion chu Thankhuma (Pakistan-a silai la chhuaktute zinga mi, a ţawng rin avanga ‘Khûm- tlangauva’ an tih khân a command a. Ani hi pa tlawmngai leh pa fel, Mizo ah chuan pa lian, vantlang chung lam a ni a. A hoten an ngaina thei êm êm a ni. Pa zaidam leh hmel ţha a ni a. Aizawla a ţhian ţha tak mai High School zirtirtu MK-i a ngai thei hle ţhin a ni. Mahse Zawlkhawpui zawng luh ngam a ni ta si lo. A hnu fêah Burma, Tidim - Falam rûnnaah khân a ram leh hnam, a ţhiante tân a nunna chu a lo hlân ta a ni.
A ţhian leh a hote ui lo leh mittui tla lo an vang hle âwm e. Hemi ţuma thi ve Pa lian leh ngo vul mai, hmui hmul leh khabe hmul zuah chhur mai, Cowboy ang maia lukhumparh khum va reng mai Rothangpuia, pa nelawm leh zaidam pawh ram leh hnam tan a nunna pe zingah a tel ve a ni. Ani hi Rosanga leh B.K.A te, Rinthanga-te hian an rual u a niin, an ngainain an zah ve ţhin hle a ni.
Maite khuaah hian Mizo Army 1000 chuang hawlh, thla eng emaw chhûng chu an awm a. A ţhen Ţawi ngawpui a camp-ah an awm a. Khua awmte ina leng lo Sikulah te an awm bawk a.
India sipaiho lahin Mizo Army Maite khuaah an tamzia hi an hria a, mahse han luh chhuah mai chi ah an ngai lo a ni ang, an rawn hnaih ngai lo a. He lai hi Mizo sipaite tan training-na “chance” ţha a lo ni a. He Maite khuaah hian a bîk takin V. Battalion-ho hian training-na an nei nasain hma an sâwn nasa êm êm a ni. Pu Lalliana pawh G.O.C tih a lo ni tain Pu Zamana, Pu Josepha te, Pu Liankhuma teho pawh Colonel an lo ni vek tawh a. Tin, Tv. Vansanga te, Vala-teho pawh Major an ni a. Anni lo pawh Captain tam tak an awmin an hming sawi vek sen a ni lo va. Tin, Pawibawia sawi dân takah nihna chu khang lai kha chuan “An theibawng sem mai mai a.” A duh duhin arsite pawh an kokiah an bel mai a. Thingtlang paho chuan, “He tlangval hi a la naupan teh rêng nên, a lal fu mai,” an ti ţhin a. B.K.A leh Rinthanga nuih a za ru thei hle a ni. Chalrikhuma, Section Commander pawhin “Bel nga” a bel a. Bel sarih belte pawh an lo awm nawk mai a. Nuih a za duh ţhin hle a ni. “Bel 7 bâk hi chu kawr-bân a tiţawp duh e,” an ti a, an bel duh vak tawh lo a ni.
An lu a buk thei hlawm hle bawk a. Sam sei pui pui, phiar kâk ngeuh ngoh lah an tam. Kawrhniar seng sung, savawm tin, chakai kawmkawraw, kawngkawrawi, zâwng lu ro leh vahai lu awrh ţhêt ţhût tawk lah bo lo. Hmel a chhe duhin, khâng hun laia V. Bn. Mizo Army-ho kha chu Vaiho pawh khân an râpin an ţih fû reng a ni!
Sipai inawp dân pawh kha lal leh lal lo pawh a ţhenah chuan a ni êm êm lo va. Pu Thanga belhnih (holder) kha Section Commander a ni a. A hote zingah pawh Captain-te pawh an awm nawk reng a. Pu Thanga Section-ah hian Rosanga te, B.K.A te leh Rinthanga te hi an tel ve a. An hotupa hi a huaisen a, zui nuam an ti hle ţhin a ni.
Maite khua a, an awm lai hian |awi ngawpui Camp-a awmho hi an chawhmeh ber chu thingthupui hel a ni mai a. Chaw hi bel lian takin an han chhûm a. Changelah an han khawrh hnuk mai a. A laiah chi an dah tawp mai a. A duh duhin an bul vela thingthupui an thliak a, meiah an rawh thial thual a, chu chu an chawhmeh a ni mai. Hetiang hian thla thum vêl ngawpui kârah an awm a. Inkâp tûra chhuah zawk bâk chu he laiah hian an tâp râwt mai a ni.
BUNG 5
Mizo Army V. Battalion-in hlawh an la
Vawi khat erawh chu Mizo Army V. Bn-ho chu an intlar ţhup mai a. Hotute chuan thu an han sawi a. “Aw le, hei vawiin chu in hlawh kan sem dawn a,” an han ti chu kut an bêng dur dur mai a. Chutah hotuten ngawi tûrin an han khap leh a. “In hlawh tûr chu thla tin Rs 15/- (Cheng sawmpanga) a ni a. Tunah Rs. 5/- (cheng nga) ţheuh kan sem ang a, a dang Rs. 10/- chu Independent hunah,” an han ti chu hlawh lâk leh a hlat hmel duh ruih ruih hle mai!
V. Battalion-hovin hlawh an la dawn tih hriain Maite nulahovin Mizo chhang an lo kang a. Per hnih cheng khat a ni a. Tin, vawk hriak pava khat Re 1/- a ni bawk a. Mizo sipaiho chuan an hlawh chu an lâk niin là là chuan an ei fai leh hneh hle hlawm mai. A tûk lam chuan vaihlo dil khawm leh Calender chhia, a zialna tûr zawn khawm leh a ngai \an a. A nuihzatthlâk duhin, a retheihthlâk ve duh viau ţhin a ni.
Tichuan le, Aizawl khawpui lâk lêt leh tûr tih thu a lo thleng leh ta. Chu Operation hming atan chuan, “David Operation” an ti a. Pu Lalliana hovin Mizo Army 240 vêl Aizawl panin an tleh thla ta a. Maite Headquarters nghâk tûrin Platoon hnih mi 60 vel tûr dah an niin, Eastern Command-ho pawh a ţhen Pu Lalliana zui an awm laiin, hmun dangah an vâk chhuak vek bawk a. Duty-a insem darh lai hi engtin nge India Inteligent-ho hian an lo hriat a, an lo report teh rêng ni, Para Troopers, Chaltlang-a miho Company khat zet chuan Maite khua chu an rawn pan ta vang vang mai a.
Hetih lai hian Rosanga chu a damlo va, khawsik leh santênin a na hle mai a. Pu Sinanga inah i thleng thla a. Anni hi an lo felin an duat hle mai a. An nula Lalkungi lah a fel. Pu Sinanga phei chuan a khawngaih hle a. Len dêngin sangha te a mansak a. A lo dam deuh hnuin Vengthlang lam Pu Sanglura thlenna lamah a chhuk a. A chhan chu ani hian Rosanga hi a duat ru fu a. Tin, amah Pu Sanglura hi pa fing a ni a. Indopui II-na lai pawha Japan râl lo tawng tawh a ni a. A ho hian “Trained Soldier Troop” Indonaa hrâng hluiho ţhah pawh din an tum a. Han din seng chuan an hlauhawmin an pui awm mang e, an ti ţhin a ni.
Pu Sanglura hi hotu lian pawhin an hriat tham a ni a. Ani pawh hian kum fe a ral hnuin, a ram leh hnam, a ţhiante tân a nunna chu a lo hlan ve ta a ni. A thih thu hriat a nih hian Mizo Army hmun tina an awmnaah amah hriat reng nân ngawi renga dinna hun an hmang nghe nghe a ni. Hemi ţuma thi ve tlangval lian leh hmel ţha, huaisen Vanlalliana leh Lalngheta, Baktawng pawh, anmahni sûnna, ngawi renga dinna (one minute silence) hun neih a ni a, an ţhianten an ui tak meuh meuh a ni.Pu Sanglura te, Tv. Vanlaliana te, Lalngheta te thihna hi Tanhril pûkah a ni. Sipai nen inpawm chilhin ram tân an nunna an hlân a ni.
Post a Comment