– Vanlalchhuanga 

Mizoram Kohhran History pawimawh tak, Mizoram leilunga Chanchin Tha hla hmanga puan hmasak ber hun te, Chanchin Tha sawi hmasak ber hun te, Chanchin Tha thlen ni te, Presbyterian Kohhran din hunte hi bihchian tula ka hriat avangin he thu hi ziak ka ni. (Mi thiamte chhunzawm atan)
1. Vailian tum 1-naa lo kal Sap sipaiten December 25, 1871 Krismas Mizoram hmun 2 a an hman kha Mizorama Kristian Service awm hmasa ber, hla thu hmanga Isua pian thu puanna hmasa ber a ni: Zoram Vartian ziaktu Pu Lalhruaitluanga Ralte chuan “Kum 1871 December ni 25 hi Mizorama ruai theha Krismas hman hmasak ber a ni” (Zoram Vartian p-105) tih thu hi a pawimawh hle. He Krismas ni hi chhim lamah chuan Tlabung bulah an hmang a; hmar lama an hmanna hmun erawh a tarlang lo.
Hmar lama Krismas an hmanna hmuna thil thleng hetiang hian ziak : “Krismas ni hi hmar lam Vailian pawhin nilengin indo nan an hmang a…tlaiah krismas ruai an theh a. An ruaitheh lai chuan Mizoho chuan an kap reng a. Officer ho chu hlim takin an zai dual dual a, Krismas hla an sak chhung zawng chu Mizo silai ri a reh a, an lo ngaithla a. An zai ri a reh veleh an kap zui lehnghal zel a ni” (Zoram Vartian p 105) tiin.
Vailian tum khatnaa lo kalten Krismas nia hla an sak hi krismas hla, Isua pian puan chhuahna hla a ni ngei ang a. An zai ri hi Mizo tlangval silai kaptute khan an hria a, ngaihthlak an duh avangin indona silai pawh an kap ri zui lo hial mai a ni awm e. He chanchin hi ropui hlein ka hria. Hetih laia Tlabung vela sipai officer lian Thangliana kha,(T.H.Lewin, Tlabung DC ni zui) Mizoramah rei tak lo awm tawh a, Mizo nupuiah hial neitu a ni a; amah kha ringtu tha tak, Mizote hnena Chanchin Tha thlen tul ti em emtu a ni bawk. Tlabung bula Krismas an hmannaah pawh khan a tel ngei a rinawm.
Mahse, he Krismas, Lal Isua pian thu hla hmanga an puan chhuahna hi Mizorama Chanchin Tha thlenna hmanrua a ni lo va, sulhnu a neih zui hriat tur a awm lo. December 25, 1871 Krismas ni, Mizoram hmun 2 a hmangtute kha Chanchin Tha hril tura lo kal an nih miau loh avangin sulhnu a nei zui lo pawh hi a awm hle e. Tul ta zawk chu Krismas an hmanna hmun 2 te hi dapchhuah a, Hriatrengna Lungphun tha tak siama, humhalh ni thei se a tha hle.
2. Rev. William Williams 15.3.1891-a lo kal kha Mizote hnena Chanchin Tha hriltu hmasa ber a ni: Rev. William Williams, Welsh missionary, Khasi ram Shella hmuna a thawh lai khan, Sylhet tan ina Mizo lal tangte hmu turin a va kal a, Pathian thu a va hrilh a, mahse, an hre thiam lo. Heta tang hian Mizote hnena Chanchin Tha hril duhna lian tak a nei ta a; Mizorama luh phalna a hmuh veleh thian 3 hruaiin Tlawng luiah lawngin an lo kal a, March 15, 1891 Pathianni khan Kutbul lui chhuahah Mizo lal Liankunga khua Mualvum mipa naupang kum 10-15 vela upa 8/9 te hnenah Bible milem te an pe, hla an sa a, Pathian thu an sawipui a, naupangte hian ngaihnawm ti takin an ngaithla a, zai tir an tum erawh an hlawhchham a. An zingah hian puitling lutuak tawh pawh a tel ve a.
Aizawl an lo thlen hnuah Aizawla inhlawh fa Meite te, Naga leh Khasi te leh Mizo te ko khawmin Pathian thu an sawipui thin thu hetiang hian a diary-ah a ziak – “Pathian lehkhabu milemte kan la khawm a, an ngaina hlein ka hria. ‘kan fate tan kan hawnsak ang’ an ti theuh va. Pathian thu hrilh talh talh kan tum thin a, ‘Pathian chu a tha’ an ti vek a ni” (Zoram Vartian p-171 Kristian Tlangau 1953, April chhuak lak chhawn). Rev. William Williams te thianho hi April 17,1891 khan Aizawl chhuahsanin Khasi ram panin an hawng leh ta ni. Rev. William Williams hian “a ram leh mihring kan hre chiang hman ta lo” (Zoram Vartian p-173 Kristian Tlangau April 1953 chhuak lak chhawn) tih thu a sawi. He thu hian Mizote hnenah Chanchin Tha, thu leh hlaa a puanin Mizo lairil a thlen lo tih a tarlang a, Mizo zinga missionary hnathawh a châkzia a tarlanna a ni tel thei bawk. Vanduaithlak takin 21, April 1892 khan a thi a, Khasi ram khawpui Shillong-ah an phum a, a uihawm ngawt mai.

Rev. William Williams kha Chanchin Tha hrilna hmun atan kawng dapa Mizorama lo kal a ni. He a hun remchanga Mizoram leilungah ngei Chanchin Tha a sawi hi atan leh Mizote tan a hluin a ropui ngawt mai. Rev. William Williams lo kal hian Mizoramah sulhnu hnutchhiah nei lo mah se, Mizoram chu Welsh ram Kohhran mission field a nih phah kha a lo kal rahchhuah a ni. Mizoram Chanchin Tha hril hmasa bertu lo thlen ni leh Mizoram leilung a rahna hmun Kutbul lui chhuaha Hriatrengna Lungphun a ni hi a lawmawm hle. A lo kal hian Chanchin Tha sulhnu hnutchhiah a neih loh avangin a lo kal ni hi Kohhran hruaitu hmasaten Chanchin Tha thlen nia an pawm lo kha dik hlein ka hria. A lo kal ni Chanchin Tha thlen nia pawm thar hi Mizoram Kohhran History ti hmaimawktu a ni zawk hial lo maw?
3. Pu Buanga leh Sapupa te hi Mizoram Chanchin Tha meichher mit lova chhi alhtute leh thlentute an ni: Anni pahnih hi an chanchin kan hriat tawh sa an nih avangin, an chanchin sawi thui ngaiin a lang lo. Anni 2 hi Mizorama Mizote tana missionary lo kal hmasa ber, Mizorama Chanchin Tha thlentua kan lo pawm tawhte kha an ni. Chanchin Tha thlenna tura thil tul zawng zawng te kha an thawh rah atanga lo awm a ni ti ila kan sawi uar lutuk lo vang. Mizorama lo luha Chanchin Tha hril tum hian kum 3 lai Mizoram chhehvelah an kal kual a; hemi chhung hian Mizo tawng tlem azawng an thiam hman a, Mizo A AW B siam dan tur pawh an ruahman tan nia hriat a ni.
Mizoram an lo thleng a, Mizorama Chanchin Tha a thlenna turin rim takin hna an thawk nghal char char a. Mizo A AW B siamin ziak leh chhiar an zirtir a, Bible an letling a, Hla bu tê (hla 18 awmna) an buatsaih a, Thuinchhang Bu an letling a, Pathian thu an hril a, Biak In an sa a, inkhawm te, tawngtai te an zirtir a. Hetianga rim taka an thawh hnuah an lo thlen (January 11, 1894) atanga kum 2 (1896) hnuah Taibawnga leh mi pakhat (a hming hriat loh) kristian-ah a inpe ta a ni. Vanduaithlak takin Taibawnga hi baptisma chang hman lovin a thi a; kum 1897 December 31 ah hnathawh tur hma bak tam tak neiin anmahni tirtu Arthington Mission ten an ko haw ta ni.
Pu Buanga leh Sapupa te hi baptist kohhran mi ni mah se, Mizorama an awm chhung khan Baptist Kohhran din tumin hma an lo va, anmahni tirtu Arthington Mission duh dan angin, Chanchin Tha an hril a. Kristian-a Mizote min siam kha an thahnemngaihna ber niin a lang. An haw hmaa lo kal Pu Zosaphluia Welsh Presbyterian Missionary te nen khan thla 4 lai an awmho hman avangin, an hnathawh chhunzawn dan tur mumal takin an inhrilh ngei ang. Tichuan, kum 1898 ah Khuma chu kristian-ah a inpe a, a hnua inpe Khara nen June 25.1899 ah Pu Zosaphluia’n baptisma a chantir ta a ni; Mizo kristian baptisma chang hmasa ber an ni ta a, Kohhran a piang ta a ni. Welsh Presbyterian Kohhran Ordained Pu Zosaphluia kha Mizoram Presbyterian Kohhran dintu a ni. (Pu Buanga leh Sapupa te khan Kohhran an din hman lo)
Pu Buanga leh Sapupa te kha Mizoram Chanchin Tha thlentuah chhim leh hmar Kohhranin kan pawm avangin, an lo thlen ni Jan. 11, 1894 Golden Jubilee hi 1944 khan kan lawmho tawh a. Kum 1994 ah Centenary kan lawmho leh anih kha. Anni 2 hi Mizo mipuite’n Mizorama Chanchin Tha thlentuah nghet takin kan pawm tih tilang chiang em emtu chu January 11 (Missionary Day) hi sawrkar chawlh (Holiday)-ah hial hman a ni. Mizorama Chanchin Tha lo thlen theihna tobul Pu Buanga leh Sapupa te aia Mizote tana mi hlu hi an awm thei tawh lo vang.
Kum 1940 daih tawha chhim leh hmar Kohhranin lungrual taka an pawm tlan tawh Jan.11, 1894 Mizoram Chanchin Tha thlen ni hi tihdanglama a aia ni pawimawh zawk neih hi Kohhran kal zel tan a that zawkna leh a tangkai zawkna hriat a har hle a; Mizo ringtute inlungrual lohna tura Setana hmanrua a nih a hlauhawm hle. “In hotu, Pathian thu lo hrilhtute che u chu hrereng ula, an awm dana thil chhuak chu ngaihtuahin, an rin dan zir rawh u” Heb.13:7 hi a va pawimawh em!
Heng hun pawimawh tak takte hi hetiang hian i chhinchhiah teh ang u:
1. Krismas hla hmanga Chanchin Tha Mizorama puan ni hmasa ber December 25, 1871.
2. Rev.William Williams Mizorama Chanchin Tha hriltu hmasa ber lo kal March 15, 1891.
3. Pu Buanga leh Sapupa Missionary lo kal hmasa ber, Mizo Kristiana siamtu hmasa ber, Chanchin Tha mei mit lo va chhi alhtute leh thlentute lo kal ni January 11, 1894.
4. Rev. Zosaphluia Mizo Kristian hmasa berte Baptisma chantir ni June 25, 1899 Mizoram Presbyterian Kohhran din ni.
Heng ni pawimawh zingah hian January ni 11,1894 hi Mizoram tan a hlutna a sang hle

Post a Comment

Powered by Blogger.