C.Lalnunchanga
Lamsuakate hi Mizorama khaihlum hmasak ber leh, tun thlenga a awm chhun an la ni a. Kum 1899 vêl a ni a, hetih lai hian Lamsuaka hi Sabual khuaah a awm a.
Hangbela khua Thingtlubuan khuaah sumdawng mi pathumte hian thrihna an zuar a, an riak a. Thingtlubuan leh Sabual chu a inhlat lo va. Hetih lai hian Lamsuaka pawh Thingtlubuan khuaah hian a riak a; an khua ni lo mah se, khawtual mi ang maiin a tlangnel a. Sumdawngte chu a kawm a, an kal zelna turte a zâwt a; suam a rilruk ta a.
(An thian pakhat hi a hming sawi dân a inang lo va. James Dokhuma leh Chaltuahkhuma te chuan Taikhama a ti a, Zatluanga, Lalhmuaka leh Rev. Liangkhaite’n Thatkhama an ti a. Major P.C. Thansanga Rtd. erawh chuan Aihranga a ti thung. Thatkhama tih hi kan hmang ang.)
A tûkah khaw daiah sumdawngte lo chhuah hun chu an lo nghâk a. Khawia kal tur nge an nih an lo zâwt a, anni chuan Parvatui lama kal tur an nih thu an sawi a. Lamsuakate chuan ramvak tur, Parvatui lama kal tum an nih thu sawiin, “I kal ho ang u,” a ti a, meizialte an zu a.
Sumdawng pa lian ber chuan hma a hruai a, an lo rêl lawk tawh angin Lamsuaka’n a zui a. A inkâr thlakin Lamsuaka hnungah sumdawng pakhat a kal a, Chaltea’n a chhawm a, Thatkhama chu a hnuhnung berah a kal a. Mêl 6 vêl an kalho hnuin chhovah an kal tan a. An hmaah chuan rahbi rem lo deuh, thingzung thlâr kân a, vawn chhana inpawha kai ngai a lo awm a. Chuta a kai dâwn lai takin Lamsuaka chuan sumdawng palian chu a kaiza tha tawn a chhahsak thut a. Chaltea chuan a hmaa mi chu a sât ve nghâl a. Thatkhama erawh chu a tha a khûr a, a bitum chu a sât ve ngam lo va. A bitum chu rang takin kawng thlangah a zuang thla a, a tlan chhuak a.
Lamsuaka’n a kaiza tha a chhahsak kha mi chak leh huaisen deuh mai a lo ni a. A chem a phawrh a, awm hmunah tan a khawh a. Lamsuaka te pawhin an hnaih chilh ngam lo va, râl atangin lungin a tâwng a. Sumdawng paliana chuan an vawmna lung chu a lo dawng a, a vawm lêt fur fur mai a. Lamsuaka’n zâna a mi sawm, duh ve ta lo khan eng nge an chanchin tiin, beai thang kham tur angin an hnung a lo zui ru ve zel a. Chu miin a sawi dân chuan, “Lamsuaka te chuan an zuam ang rawkin kut an thlak mai thei bik lo va. A paliana kha a inhrosa a, ‘Sawm râl that tawh, Thangtinzo vâl ka zam lo vang,’ a ti a, a au ring khawp mai a. Lamsuakate chuan lungin an tawng a. Chu pa chuan lung vawm a lo thiam hle mai a, an vawmna kha a lo dawng a, a vawm lêt leh a. Thih tha a ni bawk a, a vawm lêt chuan a vawm na hle a ni ang e, an thâwmah a hriat a. A châng chuan an tlan chhe deuh thin niin ka hria,” a ti a.
Mahse, che thei tawh lo a ni a, sumdawng hotupa chu an vawm chau va, an that thei ta a. Pawisa chu an insem a, cheng 80/- theuhvin an chang a. Dai bul, rizap pawnah buk an sa a, tah chuan an awm a. Mi hriat an hlau hle a, ei tur lama an kal tih loh chuan khaw chhungah pawh an lût ngam lo va.
Sumdawng zinga tlan chhuak ta khan Kanghmun khaw dai a thleng a, an rawn um zui ang tih a hlau va, a fimkhur em em a. Khaw ên laiin khuaah pawh lût ngam lovin khaw thim a nghâk a, in pakhatah a lût a. A luhna pa chuan a lo khawngaih hle a, a rang thei ang bera Aizawla kal a, Bawrhsap hnena thlen turin thu a lo râwn a. Ani chuan Bawrhsap hnenah an chhiat tawh thu chu a report ta a ni. Bawrhsap chuan police a tir vat a. Police chuan Lamsuaka te mi suam dân chu a hmunah an zu enfiah a, mitthite chu Aizawla zawn chho turin an ti a. Thingtlubuan khuain ruang an hlawm a, Mizo mi zâwn dânin khaw hrang hrang tlangvalin Aizawlah an thlen ta a ni.
Bawrhsap chuan suamhmangte chu man chhuah thuai a tum a. Thingtlubuan khaw paho zawng zawng chu an lal hovin Aizawlah a hruai chho va. Lo vah hun a ni tawh a, tu mah lo vat thei lo turin a hrêng a. Thingtlubuan lal Hangbela chuan Lamsuaka te chu a ram chhung atanga inthiar sawn turin a hriattir a; tin, Bawrhsap chu thil awm dân zawng zawng a hrilh bawk a. Bawrhsap chuan Thingtlubuan khaw paho chu a chhuah ta a.
Lamsuaka te chu Sazai tlangdung Sakhanah an chhuk ta a. Police hotu, Pawihte Babu an tih chuan an hnu a chhui a. Lamsuaka chuan a kalna apiangah chem a keng a, eng lai pawhin a inring reng a. Suamhmang a ni tih an hria a, an hlau va, a kiangah pawh an awm tha ngam lo va. Pawihte Babu chuan a chhui zêl a, khuaa mite’n an tanpui bawk a, thil awm dân engkim an hrilh zêl a. Pawihte Babu chuan tlangval pali a ko va, “Kuhva pum 4 in keng ang a, Lamsuaka tan pakhat kensak ula. Lamsuaka chu pakhat in pe ang a; tin, a bulah thu ula, kuhva chu seh keh tum ula, in seh keh thei lo tih a hmu ang a. Pakhatin, ‘Ka pu, i chem khan kan lo phel ang e,’ in ti ang a. A chem in hmansak laiin pathumin bawhbet ang che u,” a ti a. Chutiang chuan Lamsuaka chu an man ta a ni. Hnungkhirh chungin Aizawlah an hruai a, Jail-ah an dah nghâl a. A thiante Chalte leh Thatkhama te pawh kha Jail-ah chuan an lo khung reng tawh a. Tu man nge sawi a awm lo.
Bawrhsap hmaa thu an sawi hian Chaltea chuan thiam thu sawiin phat nawi deuh a tum a. Lamsuaka chuan, “E pha ma te che, Keiseh kawnah hraw hala kan chan kha le,” a lo ti a.
An mi suam tlan chuak ta khan, “Min um pha lo va, ka tlan chhuak a ni,” a ti a. Thatkhama chuan, “Ka um pha lutuk che, tualthah ka duh loh avangin ka that lo mai che a ni,” a ti ve thung a. An thu a inkalh avangin lammualah an han inumtir leh rih a, a lo um pha meuh mai. Thatkhama chuan khaihlum chu a pumpelh phah ta a.
Lamsuaka leh Chaltea chu an khaihlum hun nghâkin Jail-ah an awm a. Chaltea chu a tap a tap a, a inchhir thu a sawi a. Lamsuaka erawh chuan eng mah a engto lo va. A pa lian bawk a, a tawng lung lung mai a. Bawrhsap chuan eng nge an duh tih a zâwt a. Chaltea chuan eng mah a duh lo va, a chhungte hmuh pawh a duh lo va. Lamsuaka erawh chuan a chhungte hmuh a duh a, a nupui fanau hnenah thu a chah a, “Tunah hian khaihlum tur ka lo ni ta a. Vawi thum tual ka that tawh a. Tum khat chu Pawihte dâr bêl phur ka suam a, a bungrua ka laksak a. Khâmah Pawihte chu ka nam thla a, a thih leh a dam ka hre lo. Tuna dâr bêl in hman kha chuta mi chu a ni e. Tin, tha takin lo awm ula, ka tih ang hi chu rawn ti ve reng reng suh u,” a ti a.
Zosapthara lehkha March 13, 1900-a a ziakah chuan Lamsuaka leh Chala khaihlum tur jail-a a tlawh thu a chuang a.... Zosapthara hian vawi eng emaw zât Lamsuaka te thian dun hi tlawhin Chanchin Tha a hrilh a. Tang pahnih zinga a upa zawk, Lamsuaka chu rilru khauh leh râwng tak a ni a. An pahnih hian an thil tihsual chu a zâwt a, “Ka pathian a tha lo a ni,” tiin Lamsuaka chuan a chhâng a. Amaherawhchu, Zosaptharan a tlawh fo hnuah chuan a rilru a lo inthlak ta a, amah leh a nupui fanaute tawngtaisak turin Zosapthara chu a ngên a. Chala chu a naupang zawk a ni a, thu pawh a hrethiam hmasa a, “Ka pu, he Chanchin Tha hi thilsual ka tih hma khan engati nge min lo hrilh loh?” a ti hial a. An pahnih hian Zosapthara chuan tawngtaiin Pathian hnenah a hlan ve ve a ni.
Lamsuaka leh Chaltea te chu khaihlum an ni a. Ziaktu leh sawitu tam ber chuan Millenium Centre chhak, Aizawl PS nêna a inkâr lai vêlah hian kum 1900 vêla khaihlum niin an sawi a. A khaihlumtu Bawrhsap erawh chu tu nge a nih a chiang lo va. Kum 1900-ah hian H.W.C. Cole leh J. Shakespear-a te Bawrhsap an inthlak a, a tu zawk zawk pawh an ni thei. Lamsuaka chu a chhungte’n a ruang an hlawm a, Sabual daiah an phum a. Chaltea erawh chu a ruang hlawmtu an awm loh avângin Aizawlah phum a ni a. An thurualpui pakhat erawh chu khaihlum a ni lo va, Syhlet jail-ah kum 10 a tang a. A chhuah hnuin an in thleng lovin a bo hlen ta a ni.
Source : Mizo Article
Post a Comment