- James Dokhuma

Tawng kai dawng kan thiam deuh tak avanga kan tawnga awm ngei ngei pawh kan tawng dang thiam chu kan chelek duh tak zawk emaw tih turin kan hmang tam ta a.Chung mithiamten kan tawnga eng thu emaw  an sawi kara kan tawnga awm ve tho si tawng dang an zep thin hi, mimawl zawk tan chuan a fiah tur angin a fiah zo lo a, an sawi tum tak pawh min man thelhtir chawk mai.Keini mimawlte lah cuan an tawng kawi hman chu thikin a hmanna tur ni hlei lo-ah lam dan dik pawh ni bar lo-in kan lo thik kawkalh nen.An sawi tum a fiah zawk nan mithiamten an hmang mah engti tih thu loh.Chuti ni loa thawka phita tawng dang thiam ve hlei lo-in dik mang si loa hman kan lo tum ve phaet hi chu, kan tawng chawhchawrawina pakhat chu a ni.Kan tawng ngau ngau pawh kan thiam tawh loh vei nen,a tidal zawnga tawng dang kan chelek tam ta lutuk hi chu tunah pawh hian buaithlak tham a tling ta.

Mizo tawng hi a hausakna lamah chuan khawvel tu hnam mah hian a tluk lo ang e tih tur a ni hial awm e.Tunlai a"science & technology" an tih ang chi lam erawh hi chu , a kumkhaw thila kan hmelhriat ngai loh a nih avangin kan tawnga sawi ngaihna a awm lo a ni chauh a.Chuti tih loh thu leh hla dangah erawh chuan kan tawng hi a hausa thlawt a ni.Hnam dang tawng thiam ka ni ve lo a, chuti chung chuan hnam dang tawng aia kan tawng a hausak dan ka'n tar lang ang e. "Insu leh Inbual "  hi Vai chuan " dholana eh nahana" an ti mai a.Sap lahin "washingbathing" an ti a.Keini erawh chuan kan tihfai tur azirin , " su ,bual , sil , tleng , tleuh , thuah , phih " tiin kan sawi thin.Chutah a chi azirin thlai chin dan pawh " kui , theh , tuh , ling , phun " kan ti a, heng ang zat zat tawng hi hnam dang hian thlai chin dan sawina tawng an nei ve pawhin ka hre lo.Kan khawl (machine) neih ve hmui te hi chu a bunghrang hming kan nei kim ve biai a.Chungte chu "Hmui bang , a kut , a tlung, a mulep , a tlung , a thal , a beng , tluanghrui , a sut , a chuat, a in"  kan ti a.Heng hming mal sawi dawn hian a bulah "hmui " tih dah a ni zel thung.

Heng motor leh khawl dang leh thil dangte pawh hi hmakhawsang atangin lo siam ve tawh ni ila,damdawi lam chen hian lo siam ve thin ila chuan a hming mal mal pawh kan nei ve vek lo thei nang.Kan neih ngai loh thil a nih avang chauhin a hming kan nei lo chauh a ni zawk.Chuvangin, kan neih ngei ngei erawh hi chu kan tawng ngeiin lam ila.A hming phuah thar ngai erawh hi chu  thu leh hla hmasawnna kal zelin a la hring ang chu maw.Chuti tih loh kan tawnga awm sa ngei ngeite erawh hi chu hmang tlanglawn ila,kan tawng kan tihausa zawk ngei ang.Mahse chungte pawh chu hman sual a awlsam em avangin fimkhur tak leh uluk takin chik chung zelin hman dik tum ila.Kan hnam dam khawchhuahna a hril tih hria-in i pawng ba sa ngam lo teh ang u.Heng "chuvangin , chutichuan , tin " tihte hi eng huna hman tur nge ni tih te hre chiangin hmang ila kan hnam ropuina tur a ni ngei ang.

Tin, tawng hman kan thatchhia hian kan tawng a tikhawlo thin a.Mi tam takin tawngah chauh ni lo ziak thleng pawhin kan hmang thatchhe lulai lutuk deuh. "Inkhawmpui"  tih tur a " khawmpui" kan ti te, "champhaphak" tih tur a "champha" kan ti thinte hi chu ngaihhnathiam ta ila, Champhaphak aia "cham" kan ti ringawt te hi chu chin loh a tha.Chu ang bawk chuan "chutichuan , hetiang" ti ta lo-a "tiang" an ti te, "chutichuan" tih aia "chuan" tih pawh hi  "chutichuan" tih kaihtawi a ni , a dik tluanchhuak tawh lo.Mahse tawng hi a dik zawk pawh ni se, hman a hlawh loh chuan a thi lo thei lo.Nikhua a'n rei deuh chinah phei chuan mi tin hman zawk na na na chu a dik zawkah pawm loh theih lah a ni hek lo.Entir nan: "Vangtlang"  tih hi dik zawk mah se , Bible meuh pawhin "Vantlang" a tih zawk tak avangin a dik lo zawk cu a dik zawkah pawm loh theih a ni ta lo ang hian.

Tawng chungchanga thil mak tak chu : Khawvelah hian scientist-te chuan khawvela thil la awm ngai lo leh la hmuhchhuah loh hmu chhuakin hmasawnna ropui tak an siam chhuak a.Tunlai tak phei hi chuan khawvel hi 'scientist'-te  khalh kal a tih theih hial awm e.Chuti tak a khawvelin kawng hrang hranga hma a sawn zel lai hian tawng emaw hi chu a tla hniam zel a.Khawvel tawng tak tak chu vurh pilin a awm ta.Tawng thar thumal piang leh a awm sa lak kawia hman dan tihdanlam zeuh zeuh tih chauh lo ch hnam pum huapa hman tur  tawng thar erawh chu a piang ngai hauh thung o.Khawvel hmasawnna hi dawrawn hun anga a arh chho hluai hluai laiin, tawng erawh hi chu  dawrawn khaikhup angin a thang zuih tia tial si zawng a nih hi.Thil dang hi chu a hlui aiin a thar a tha zawk chawk a; tawng erawh hi chu a thar aiin a hlui a tha zawk a tih theih awm e.Mahse khawvel hun inher zel leh hmsawnna-in tawng a khawih tel avanga lo danglam chho zel erawh hi chu, tawng hlui ngainatute pawh an lo inher rem  thiam ve a pawimawh thung.

Kan tawng a nun reng theihna tur chuan thil pahnih pawimawh deuh mai a awm a.Chu chu : (1) Hnam dang awp beh kan nih loh leh (2) Kan tawnga kan la neih loh kan tawnga chher chhuah thar a ni. he mite pahnih hi eng angin nge kan tawngah hnuhma a neih dan thlir chiag ila.

1. Hnam dam khawchhuak reng rengin an tawng an hloh ngai loh avangin,kan tawng humhimtu pawimawh ber chu tuma awp beh loha kan hnam kan awm hi a ni.Hnam te zawk awptuin Pathian thu hrilh nan an mamawh a nih loh chuan a awpbehte hnam tawng an ngaisang ngai lo.An zir ve a nih pawhin an ngaihsan vang ni lo-in an awp beh ngheh theihna tura intihnelawm nan an zir chauh thin a ni.An tawng zir chu sawi loh,an awpbeh hnamte hnam nunphung thleng pawhin an uksak vak lo.Kha chen kha kan ramah "foreign missionary" - te an awm a.An awm chhung zawng kan kan hnam inchei dan leh nunphung angin an nung duh miah lo tih sawi ngai lo-in kan hria.

A awptute chuan anmahni ngaisang tur leh an nunphung leh zia engkim la chhawng turin an zirtir ngar ngar a.Anmahni an chhoh-en reng a, an thu leh hla a kawi a ngil an zawm a,an tluk loh hnam leh an zah hnam an nih reng theih nan,alng a apu=aupin an zirtir thin.Nuapang zirlaibu-ah pawh thu mawl te te hmangin kan naupan lai atnag kan thluak su-i9n zirtirna thu mawl tak tak anga lang, mashe kan choh-en reng theihna tur zirtirna kan dawng a.Ch chu : "Tuifinriatah sial aia hrawl thing aia sei sangha a awm an ti " tih an zep zauh thiam te kha tun thlenga kan hnam pawisawitu a la tling phak a ni.Anmahni kan choh-en tak luat avangin sap tawng hlauhna min neihtur nasa em em a.Tun thleng hian kan zirna School tina English Subject ch kan zah ber tawng,min tichak ltu a la ni zel .

Hei hi a chhan chu , kan mingo hlauhna leh ahna rilru-in min la kiansan loh vang a ni.Chuvangin , anmahni berin min awp tawh si loh chuan an tawng leh zel hi zawng i hlau tawh lo ang u.Khawvel tawng chi khat a ni ve mai a ni.Vai thir chhe zawng leh chhang zuar pawhin kan tawng an hlau miah lo ang hian hlau miah lo-in zir ila,kan hlauh loh Vai tawng pawh kan thiam ang ang kan hmang ngam ang hian hmang ngam ila kan thiam mai ang.Amaherawhchu, eng hnam tawng pawh thiam ila, an hnam "culture" erawh chu i seng lut tel hek suh ang u.English chu khawvel tawng a nih tawh avangin hnam tin tan thiam makmawh zawng a ni ngei mai,mahse kan tawng lantu leh kan tawng min awp bettu-a kan la hman cheu chuan awp beh hnam kan la ni tihna a ni ngei ang.Kan hnam hi Politics thilin emaw,tawngin emaw tu hnam mahin min awp beh lohna turin bawih rilru i pu suh ang u.Awp hlum hnam an chawr chhuak leh tawh ngai lo.Kan chhhehvel hnam Tripura-a Kokborok leh Halam te, Cachar-a Kacharite tan hian din khawchhuah leh ngaihna a vang hle tawh a ni.

2. Kan tawng kan la neih loh, kan neih theih dan kawng hnih a awm a.Kawng khat chu , tawng thar chhertu "Glossary Committee" he lama tuimi Sorkarin din se,anni tawng chher ang ang chu hmang zui nghal turin Sorkar vekin thu vawrh darhtu "media" lam pawh thu pe se.Tin, chher thar eng ang mahila hman zui a nih si loh chuan tawng hlamzuih a ni leh tho tho ang.Hman zui tlan vek a ih erawh chuan kan tawng tihausatu pawimawh tak a ni ngei ang.Pi leh puten "vawk " hi "vawk" tiin a hming  an sa a.A tawng tobul pawh awin a lang lo.A hming satu-in "vawk ni rawh se" a ti a, "vawk" kan ti ta theuh a, a vawk ta hliah hliah mai a ni.Bung hmasa lama a awih tawh angin , kan nu leh pa , pi leh pute khan tawng kawi dang an thiam loh alei-ah "thlawhtheihna , sapbal(alu) , sap-bawkbawn(tomoto)" te an ti mai a.A tha khawp mai,kan hmang zui ta chiah hlawm lo mai pawh a.

Tin, kan tawng a kan la neih loh,a hming pawh sa hran chuang lo-a an lam dan ang anga kan hman tak Sap tawng kan chelek lar em em,mi tin hriat tawh ni si kan ngah hle a.hengte hi thenkhat chuan a nih ang ang hian kan tawngah seng lut ve mai ila , a "Spell" eraw chu ti-Mizo mai ila, an ti a.Chu an ngaihdan tihchak nan chuan,English-ho pawhin Saxon te,Greek leh Latin leh French-te chu an tawngah seng lutin an tawng an tihausa a.Chu ang bawk chuan keini pawhin Mizo tawng kan neih loh na na na leh kan hman lar site hi chu Sap tawng ni raw sek sek kan tawngah seng lut ve mai ta ila, an ti a.Hnial ngaihna chu ka hre lo na a,mahse keini ang laisen lungmawl tan chuan , eng zata tam nge kan seng luh dawn? Kan tawnga awm tawh lo phawt chu kan seng lut zel mai dawn em ni ang tihah hian ka buai a ni.Sapho chu khawvel awptu tihngam khawpa hnam ropui an ni a.Eng tawng pawh ni se,an ti-saptawng thei zel a,an tawngah khawvelin a pawmpui tei zel bawk a.Keini hian Sap tawng hi seng lut ve ta ila,eng hawrawp pawhin ziak ta ila,kan ti-Mizo tawng ve zo ang em?Sapho chu sawi loh kan chhehvel hnamte pawh hian kan tawngah min pawmsak ve duh ang em le?Keini ngei pawh hian kan tawng hausakna-ah kan chhiar ang em?

Chuvangin Sap tawng kan thiam deuh deuh ang a,kan tawng ang maia kan chelek a tam tawlh tawlh ang a.Chungte pawh chu kan tihhausakna tiin kan tawngah kan lawm lut zel a nh chuan , kan tawng  chu Sap tawng kan khuh piltir vek hun a thleng dawn a.Tuna kan tawng ang maia kan hman lar tawhte hi chu azawng aza-in kan thlak kim seng hauh lo ang.Tin,eng ang pawhin hmang mahila kan tawng chu a ni kumkhua chuang hek lo ang.Sapho chuan eng tawng pawh an hmang haw ve ni chauh lo-in an chhuhsak thei zel a.Chung tawng dang an tawnga an seng luhte  chu tu hnam tawng ber nge tih hriat loh an chhuh hmin der theih avangin an tawng tihhausak nan an nei hlen thei a ni.Hnam dang tawng an hawh a ni lo "hawh" chu ni se pek leh ngai , an pek leh miah loh avangin an chhuhsak a, an duh duhin an hmet hrualin an hmet sawi vel mai a ni.

Chu chu Sapho ropuina tak pawh a ni awm e.Chutianga kan tawng tihhausak vena tur kawng hmasa ber chu - Tawng  mawngphah  khat kan hmanpui kan Zo hnahthlakpui kan rama la cheng ve ngeite leh kan chhehvel rama chengte tawng hi kan tawng vawm belh nan chuan a awlsamin a tangkai ngawt ang.Kan tawnga kan la neih loh,kan laichin hnamten an neih site hi hna hmasa-ah neih ila.Tawng inzul sa, tunah pawh inhmanpawlh nawk nawk mek , kan ni a.An aiin kan tawng hmangtu hi kan tam a, an aiin "Literature" lamah kan hausa sa zawk bawk si a.Tin, chu bakah mahni-a "State" nei awm chhun kan nih bawk avangin leh hnah thuhmun , tawng hman kalkhat hmang kan nih avangin kan tawng tihhausak nan hman thiam a pawimawh chang ni lo-in a tul ta a nih hi.Chumi piah lamah erawh chuan Sap tawng leh Vai tawng lam pawh kan la melh zui ang chu.

Awle, chu lam chu mithiamte bawhzui turin hnutchhiah ta ila.Tuna kan chhiar lai bung thupuiin a tum angin, kan tawng ngeia awm sa,tawng dang hmanga kan ziak fo leh an ziak dan kalhmang anga kan ziak thinte hi kan tawng ngeia a thlakna awm sa leh Mizo tawng kalphunga ziak ni se.Chu chu entir nan : "Dated 15th June 2004 " ti-a ziak lo-in,a thu Mizo tawng a nih si chuan "June ni 15,2004" tiin ziak ta ila,a Mizo zawk ngei ang.Kan tawnga phuah thar ngai lo,a tawng kan neih sa hmanga kan tawng tihhausak hi thil harsa a ni lo.Mahse sawi leh sawi hnu,kan hman zui loh erawh chuan a thisawn leh tho tho ang.Tichuan,Saptawng kan hman lar tawh,mahse kan tawnga awm reng si, kan tawng tihhausakna remchang takte chu:

(1) Thi tawh hming tawp a "Late" tih nan "L" kan dah thin a.Hemi aiah hian "Fam" tih hawrawp bul "F" tih hi dah ve mai ila.Sapin "late" an tih mah a dik si chuan a dik lohna a awm chuang lo."Lalkhuma(L)" tih aiah "Lalkhuma(F)" ti mai ta ila, a harsa chuang lo a,a tha zawk bawk si.

(2) Inkhel inbitum tur ziak a nihin a infiam turte Mizo an ni emaw ni lo emaw,Sapin "versus" kaihtawi "vs" an dah aiah "bitum" tih kaihtawi "bt" dah mai ila.A awmze dik tak a ni tho si a."Arsenal bt Porsmouth ; Champhai bt Khawzawl" ti mai ila kan tawng hausak dan chi khat chu a ni ngei ang.

(3) Kan tawng kalphungah chuan "fanu / fapa" hming sawi hmasak a ni a."Thanga fanu Remi ; Thanga fapa Rema" tih a ni a.Sap tih dan kan thik a nih rau rau pawhin a kaihtawiin "Thanga f/p Rema ; Thanga f/n Remi" tiin ziak ila.Ziah tur a tam chuan hauh lo a,chhiar hunah erawh chuan "fanu / fapa" kan ti mai ang.Tuna kan ziak dan hi chuan "Rema s/o Thanga ; Remi d/o Thanga" tiin kan ziak a.Kan chhiar hunah lah chuan "Rema son of Thanga chuan ; Remi daughter of Thanga chuan" tiin sei duahin kan chhiar a.Tawng dang hre lo tan chuan eng tihna nge hriat a nih loh ahnu-hmanah a pa hming a hnuhnun avangin,a pa zawk chu emaw sawi tum tih a awl khawp mai.Tunlai phei chuan "Rema,Thanga Mission veng fapa chuan" te kan la ti ta lai nghal nen. "F/p ; f/n" tingawt pawhin kan dah mai ang chu.

(4) Kan tawng ngeia kan ziak pawhin "ni" tih mai turah "Dt. dt." tiin kan dah deuh vek."Ni" tiin dah mai ila "full stop" chhut a ngai si lo, a awlsamin a Mizo zawk bawk si,hman tlan theuh atana iaiawmin a lang lo.

(5) Sapin "chutiang zelin ; a dangte" tih nan "et cetera" an tih chu a kaihtawiin "etc." tiin an ziak a.Hei hi kan thik ve a nih rau rau chuan kan tawngin "adt." tiin "a dangte" tih kaihtawi hmang ve ila, "etc." tih nen a hawrawp a inzah tho bakah kan tawng hausakna pakhat chu a ni ngei ang.

(6) Tin, Sapin "entir-na" tih nan "for example" an ti a.Chu pawh chu tawng tial dang seng lutin "e.g"(example gratia) an hmang thin a.Hei hi kan tawnga awm sa awm a nih avangin kan tawnga "entirna" tih hi lamtawi ve-in "ent." ti mai ila,kan hman than chuan a tha a ni mai.

(7) Hun sawi nan a hnam dang tih dan tawm a zing lam leh tlai lam sawi nan a "A.M,"(ante meridiem) an ti leh tlai lam dar sawi nan a "P.M." (post meridiem) an hman pawh hi , a darkar sawina a nih avangin "zing dar" sawi nan "Z.D." ti ila, tlai lam dar sawi nan,"T.D." hmang leh mai ila.Chhun sawi nan "noon" an hman ang pawh hi "chhun" ti ve leh mai ila.Tichuan heti hian kan hmang ang."Z.D. 10-ah inkhawm kan tan a, T.D. 6:30-ah zan inkhawm kan tan leh," kan ti mai ang.Chuti lo pawh chuan "Inkhawm hun dar 10(Z.L. - Zing Lam)" ti pawhin."Chhun dar 12-ah lo kal ang che,"ti te-in a Mizo thei ang berin a hman theih vek a ni.Tawng thar phuah a ngai lo,kan tawng awmsa hmang hian kan tawng kan tihausa thei a ni.Tin,"Z.D. ; T.D." tikher lo pawhin "Inkhawm hun chu dar 10:00(Z) a ni a, zanah chhun dar 6:30(T) a ni" ti te pawhin hmang mai ila.

(8) Hming tam deuh emaw,pakhat chauh emaw ziak dawn a "chungte chu" (namely) tih nana an hman (dah) thin, hawrawppui kher pawha an ziak loh "viz"(videlicet) ti-a an ziak thin hi kan tawng pawhin hman dan awm thei ngeiin a lang.Sap tawngah hian an hming ziak tur chu a tam leh a tlem sawi lo-in "viz" an tih hnu-ah hming an ziak ta mai niin a lang a.Chuvangin,keini pawhin a tlukpui hmang ve mai ila.A thu kalpui (context) azirin,Sapho hman dan ang kher pawh ni lo, hawrawpte kher pawh hmang lo-in "chungte chu ; an hming chu" tih nan "hming" tih chu "hmg" te pawh ti ta ila.A hman dan tur chu: "Kan mi sawmte chu: Hmg: Mawii,Rova,Siami leh Pari te an ni" kan ti ve mai ang.

(9) Sapram pawh ni si lo-ah hi cuan "NO ADMISSION ; STICK NO BILL" tih te hi chu tar a tul a nih leh kan tawnga kan ziak hnuaiah kualkhung (bracket) chhungah duh leh tar chauh ila."No Admission" tih aiah "LUT SUH"  tih ni se, "Stick No Bill" tih aiah "ENGMAH TAR SUH" tih ni leh mai se, a tha zawk lo a nih pawhin a chhe zawk chu a ni lo,a tawi bawk si.

South India lamah cuan eng thil pawh tar se,an tawngin an tar hmasa ber a,chumi hnu-ah Hindi-in an ziak leh a.A hnuai berah Saptawngin an ziak chauh thin.An hnam tawng tluka an rama tawng rualleng tur leh chelek ber tur tawng dang awmin an hre lo chu a ni phawt mai le.

(10)  A huho-a thlalak,thu tlar leh a hnunga tlar hnih tlar thum ding tlarte hming a hnuaia kan ziakin,"Sitting : L to R" tiin veilam atangin a thute hming kan ziak a.Chutah:"Standing 1st Row" kan ti leh a.Tlar dang a la awm a nih leh "Standing 2nd Row" kan ti zel a.Hei pawh hi kan tawngin dah a harsa chuang hauh lo.Ama'rawhchu , kan tawng hian "Vei leh Ding" kan ti ngai lo-a "Ding leh Vei" ti thin kan ni a.Mahse khawvelin an hman theuh ang a dah ve kan duh a nih chuan "Left to Right" tih aiah "Vei - Ding" tiin a lamtawiin kan dah mai ang.Tin,kan tawng kalphung pangngai anga kan dah duh zawk a nih chuan,"Ding - Vei" tiin a lamtawi tho-in kan dah leh mai thei.Hetiang hian lo dah duh zawk pawh ni ila a sualna awmin a lang lo.A chhan chu - Hnam hia kalphung bik a nei a.Rudu tawng pawh hi ding lam atanga vei lam hawi zawnga ziak a nih avangin an Bible pawh "Thupuan" awmna angah hian "Genesis" an dah a, "Genesis" awmna angah hian "Thupuan" a awm ta a ni.Chu chu khawvelin mak an ti lo,an hnam kalphung a nih avangin mi tinin kan hrethiam vek tho.

Chu ang deuh bawk chuan India motor siam khalhtu chu dinglam-a a thut avangin inpelh nikhua-ah pawh "Left to Right"(Vei lam sira pelh tur ) a ni a.USA-ah thung chuan a khalhna chu vei lama an siam avangin ding lama pelh tur tiin "Right to Left" a ni thung.Mahse chung chu thik thil ni lo-in kan duh phawt chuan a huhoa thlalak leh lehkhabu rem tlarte pawh hi khawvelin a hman ngain "Vei - Ding" tiin kan hmang ve thei tho.

Aw le,a ding leh vei chu thu dang ni se,kan lo hman ngheh tawh angin "Left to Right" kalhmangin kan tawng thunga dah kan tum a nih chuan, a huho-a thlalak thu leh ding awm a,a hnuaia an hming kan ziak dawn chuan hetiang hian kan ziak ve mai ang, "Thu : V-D. Miss Rokimi, Mrs.Chawngpuii.... " tiin kan ziak tlar mai ang.A hnunga ding tlar an awm chuan,tlar hnih tlar thum an nih pawhin a tlar hmatawng ang zelin "V-D" tih ziak tawh lo-in "Ding tlar 1-na; Pu Zaikhuma,Pi Thangi,Dr.Lalsawma..." tih a ni ang a,ding tlar hnihna lah, "Tlar 2-na: Pi Lalsangi,Prof.Lalthawma..." tiin a tlar tin kan ziak mai ang.Sap tawng aia a harsatna a awm chuang lo.

Tin,kan tawnga kan neih sa ni si,mahse tawng dang chelek teh a kan neih thumal eng emaw zat kan nei a.Chungte pawh hman harsa chuang si lo,kan hman loh dawklak avanga thi hlen mai thei a awm nual a.Chung zinga thenkhat chu entirna ang chauhin tarlang ila:

leh
1.      Ambush                =   Lambun
2.    Reconnaissance =   Lamtham,enthla,thlirlawk
3.     Addict                     =   Ngawlvei
4.    Chronic                  =   Benvawn
5.     Roll call                  =   Hming lam
6.    Sale                          =   Tlawm(a man hniam/tlem)
7.     Police                      =   Manmi (hei hi pi leh puten an lo vuah dan a ni)
8.    Jail                           =   Lung-in,tan-in
9.    Camp                       =   Inkulh
10.  Festival                    =   Kut
Heng thumal sawm chuah entirna ka ziak atang mai  pawh hian a bak la awm tam turzia chu kan hre thei mai awm e.Kan tawng aia tawng dang kan chelek tam zawkna chhan pakhat chu,kan hman dawklak tawh avang leh tawng dang hman nuam kan tih zawk vang a ni pakhat.Kan tawng thatchhiat avangin tunlai thangthar lehzual phei hi chuan , "khuavangchhinchhiah" ti lo a "khuavang" an tih ngawtna chhan pawh thatchhiat vang a ni a.Nakinah phei chuan "khuavang" tih chu a hming dik ve reng emaw kan la ti ang.

Heng hi sawi loh,tawng dang thlengin lam tluan peih lo-in tawng dang thlengin kan la tan ta lai nghel nen.Ent:- "I bazar dawn em?" tih zawhna chhangtu chuan "Zar dawn lo," a titawi mai a."An la karfiu em?" tih lah "Fiu tawh lo," kan ti leh mai bawk.Carrom Board penho lahin "Confirm" ti peih lo-in "Fam rawh fam rawh," an ti leh bawk nen.Kan tawng mah ni se tan tawi hun chu a awm ve tho a,chu anga hman a nih chuan tawng dik lo ni lo-in tawng thiam nihna a ni zawk mah thun.

Chung kan tawng  an tan dan chu:-
1.      Ka han                 =   Ka'n
2.    Amaherawhchu   =   Ama'rawhchu
3.     Amah-in,amah chuan   =   Ama'n
4.    Rawh u  =   R'u
5.     Nuin      =   Nu'n
6.    Pain      =   Pa'n
7.     U-in       =   U'n
8.    Pu-in     =   Pu'n
9.    Ni-in      =   Ni'n
Hetiang hian inkohna thilah pawh tan tawi theih a ni.Tun hnu hian hawrawp banna chhinchhiahna hi dah zen zen a ni ta lo.Tin, hla lamah pawh a thluk nena inrem theih nan tan a ngai thin a.

Chung tan dan tlanglawn ber chu:
1.    "Mahni te-in = Mahte'n,zate'n,kimte'n,lote'n"tiin an hmang.
2.    Na ang e     = Na'ng e
3.    Lo ang        = Lo'ng an ti a.
Mahse tunlai chuan "lo'ng" tih hi a rik anga ziakin "lawng" tih an ching ta hle.Hla-ah chuan "chutah chuan" tih pawh hi "Tahchuan" ti-a hmang an awm bawk."Chutichuan" tih pawh "Tichaun" tiin hla-ah chuan an hmang.Mahse tunlai chuan thu-h hman an ching ta hle na a,a hmanna tur tak chu a ni lo.Heng "lo'ng" tih leh "na'ng e" tihte erawh hi chu thu-ah pawh hman tlanglawn a ni.Thenkhat phei chuan "Chutichuan" tih turah "chuan" ti ta ringawt pawh zu awm a.

Thulakna: James Dokhuma , Mizo Tawng Kalphung


Post a Comment

Powered by Blogger.