Image result for army back side
Mi huaisen leh mi dawizep inkar hlatzia hi sawiin a siak awm lo ve. Mi huaisen a dam khawchhuah hramna hmunah mi dawizep chu vawi tam tak a thi hman thin, an lo ti a. Tin, mi dawizep chu a hnuk chah hmain vawi tam tak a thi hman țhin, an lo ti hial reng a ni.
Dawizepna hi hlauhna ațanga lo irh chhuak a ni a, hlauhna zawng zawng deuhthaw chu thih hlauhna ațanga lo chhuak vek a ni an ti bawk.
Amaherawhchu, thih hlau lo nazawng mi huaisena chhiar an ni vek thung si lo. Mi huaisen chuan thil hlauhawm, buaina leh harsatna a lo thlenin tlanchhiatsan mai lovin a lo hmachhawn thin a, hlawhtlin chang a nei ang bawkin hlawhchham chang pawh a nei thin. Mi huaisen chuan remchang nghak lovin remchang a in siamchawp a, huaisen takin a hmachhawn mai țhin a ni.
Ruantlang Khaw dintu Saingura leh Thangkimi te fapa, Saihnuna chu feet 5.3 vela sang a ni a, sa nghet tlet tlawt leh pa inphut mawi tawk tak a ni a. Rawlthar a rawn ni chho va, a pumrua a tang rengin thahrui leh fuat ngah mi tih a hriat hliah hliah a. Thlanlaih, inbuan leh mizawn nikhua reng rengah amah aia pumraw lian leh khauhkhah hmel zawk pawh zam hlek lovin a bei chat ngam zel mai a. Inbuan, inchai leh infiamna lam hawi reng reng chu a thiam em em vek mai a ni. A huaisen ang bawkin tlawm a ngai hle a, a țhiante pawhin an thlamuanpui hle a ni.
Kum 1940 chho atang khan Lusei tlangval tam tak chuan Burma sipaia tan an intihhmuh hlawm a. Thingtlang loah thosi leh vaihmite kara tuthlawh hum nilen ngawt ai chuan Burma sipaiah han țan a, ral rama silai hum nilen chu an thlang zawk a ni ngei ang. Kum 1943 a lo herchhuak a, Lusei tlangval tam tak chu Burma sipaia tang turin an chho hlawm a. Tlangval țhenkhat chuan an chhungte phal lo chung chungin zanah an put ru a. Țiau lui kanin Chin hills tlangdung an lawn liam a, zawlkinah chhuk thlain kawlphaia Mizo khua Myohla (Indaikung) Pingkhung, Tuivar leh Tahan khuaah te an innghat hlawm a. An chhungte lah chuan hel tamna hmun Burma ramah dawmhlumtu nei lo leh chin hriat lohin an han thi bo vel mai mai ang tih an hlau si a, an rilru a hah thei em em mai a ni.
Nu leh pa țhenkhat chuan Burma sipaia luh tum an fapa tlanbo umzuiin Burma ram chhungah an lut thawr a, vannei fawr deuh chuan an fate an hruai leh leh thei hram a; mahse, mi țhenkhat an fate sipaia lo lut hman tawh, hlawhchhama kir leh pawh tam tak sawi tur an awm a ni. Tunlai angin Motor leh lirtheite a la awm ve si lova, Lusei hill atanga Burma ram kawlphai thleng ke ngata han chhuk chhoh chu thil awlai tak zawng a ni hauh lovang le!!
Kum 1945 a lo herchhuah chuan, Ruantlang tlangval Saihnuna pawh Burma Sipaiah a lut ve ta a, 3rd Chin Rifles ah a awm a. Hetih hunlai hi Burma sipaia Lusei tlangvalte (Mizo) an luh hnem lai ber a ni awm e. Chin Rifles-a Lusei tlangval te chu an huaisenin an rorum hlawm hle a, Lusei sipai tamna Battalion chu Battalion huaisen tia sawi an ni ngat țhin.
Burma ram chuan Jan 4, 1948 ah British sorkar atangin Independent a hmu a; mahse, Burma ram zalenna hmu thar ve hlimte chuan ram chhungah hel pawl hrang hrang leh misual rual tukdai tur a ngah nghal pang mai a. A bik takin Karen hnam hel pawl KNDO chu an huhang a nain Burma ram chu Rangoon sorkar tih hial khawpa dinhmun derthawngah a dah hman tep a, Burma sawrkar chu a buai ru kher mai. Independent a hmuh atang khan tualchhungah raldo nei nghalin nasa takin a buai pang mai a. Karen hnam te, Communist party te, Alanni leh Alanphyu hel pawlte an awm a. Kawl ram hmun hrang hrangah nasa takin buaina a chhuak a. Heng hel pawl leh sipaite chu an inkap reng mai a ni. Kawl ram Independent hlim atangin sipaite chu raldo reng rengin an awm a ni ber mai.
Burma rama hel pawl huhang ngah ber leh che na ber KNDO chu kum 1949 January thla atangin an hel tan a. An indin phat atang rengin an che na em em nghal a, April thla a lo thlen meuh chuan Maymyo, Mandalay, Sagain leh Nyaung Lay Bin khawpui thlengin a la fel hman der mai a ni!
Tualchhung sanghar leh a ruka mi ar phil hmangho leh suamhmang mi tawrawt, a rumra thei ang ber a che thin ho khan KNDO chu an rawn zawm ta bawk a. Anniho hian Kawl sipai chu tunhma atanga an hmelma kumhlun a nih avangin Kawl sipaite chu an dim lo ngiang mai.
KNDO hel pawl chu ramhnuaia chetla thang tih takah chhun leh zan angkhat rengin an hmang a ni ber a, hlau nei lo ang maia invaivung thiam an ni a. Ramhnuai khawteah Burma sipai nen an inkap fo va, tlanchhe ngai lo ang maia inti paukhauh thiam an ni bawka Burma sipai pawh an that hnem ngiang mai. Burma sawrkar chuan a ramchhunga hel pawl tuang tichhah leh ngeng deuh nia a hriat apiang chu hmeh chimih hmiah hmiah a tum bawk a, chuvang chuan sipaia tang duh apiang chu a pawm hmiah hmiah mai a. Chuvang chuan Luseiho tan pawh sipaia luh a awlsam phah reng a ni.
KNDO Hel pawl chuan tualchhung mi puakphur atan an la nasa hle thin a. Mahni thiante phatsana hektu chu dam tlakah an ngai lo a, an mi leh sa pawh an that mai thin a ni. KNDO ho chuan Rangoon lak tumin a inpuahchah mek tih Burma sawrkar chuan a hriat veleh a rang thei ang bera an ruahmanna tih khaihlak tumin a che chhuak ve nghal zat a. KNDO rallian lo dang tur leh an khawpui lakte lak letna tur chuan zan dar 9 hnu lama duty turin Lusei tlangvalte chauh a thlang chhuak a. Inbiak pawhna zawng zawng signal/wireless vuan turin Lusei sipaite a ruat nghal vek bawk a ni. Chauk wireless office-ah te,Yinan Chaung wireless office-ah te Lusei sipai an dah zel a. Inbiak pawhna reng reng chu Lushai/ Mizo tawng veka hman a lo nih tak avangin KNDO ho chuan Burma sipaite thu-inthawnte an hre thei lova KNDO te chan a chhiat phah nasa hle a ni.
Karen ral lian mai bakah, Burma Communist Party pawh beih tham fe an la awm, chumai bakah misual ralthuam hlauhawm tak tak keng nuai chimit tur pawh tih tham fe an la awm cheu bawk a. Burma sorkar tan chuan mutmawh hnar mawh a ni lo thei lovang. Hetih hun laia Burma sipaia tang Lusei sipai te chu chawimawi tham leh fak thamin Burma ram dam khawchhuah nan thi leh thau pawlhin an bei a. Ram tana an thawhrimna te chu Burma sorkarin a hre renga Burma Army-a tang hnam hrang hrang zingah an tlem zia ngaihtuah chuan Chawimawina (Millitary Medal) dawng hnem ber an ni hial ang.
Karen helho chuan ram an lak tak duai duai avangin Burma sorkar chu a lu a hai hle a. 3rd Chin Rifle-ho chu Karen helho bei tur sipai 200 an thawk chhuak nghal a. Saihnuna te ho chu Loikaw biala Alen khuaah nasa takin helho nen an inkap a, sipai 50 laiin nunna an chan a, sipai 70 lai an hliam bawk a ni. Hemi țum hian thim hlim atanga inkapin zing khawvar thlengin silai a puak awl lo va, sipai lam chu an chet fuh loh avangin a thi bangte chu ral kutah an awm ta a ni. Hel kuta an awm hnu chuan sipai lal, bel kai chinte chuan hel kut tawrh an hlauh avangin an bel chu bel ngam lovin an pawt thla vek a. Lusei sipai Saihnuna erawh chu bel khat chauh ni mah se a bel chu a pawt thla ve duh miah lova, a bel lui zel mai a ni. Chuvang chuan hotu bera ngaih a nih phah ta nghe nghe a. A huaisen vangin a thiante mi 50 lai mai chu a hote an lo ni ta a ni.
Saihnuna leh a hote chu helho kutah thla ruk ngawt an tan hnu chuan, vanneih asiamin helho chuan an battalion-ah an kir tir leh vek mai a. 3rd Chin Commanding Officer chuan Saihnuna huaisen zia chu hre rengin, bel hnih (Corporal) ah a kaitir ta a ni.
Hemi țuma Karen rallian laka Burma ram chhan nana Lusei sipaite huaisenzia leh thawhhlawkzia chu hnam dang sipaite mak tih a tling hial a ni.
July 14, 1949 khan Burma sipaite chuan Daido khawpui an bei a, hemi țum hian Saihnuna pawh a che na pawl a ni a, a țhiante an bihruk vek hnuah pawh a țhiante chhan nan a ding fal nalh a, ralin a kianga thingkung chawnpuar tia tia an rawn kah hek hlawk hlawk pawhin zam miah lovin huaisen takin ralho chu a bei ngar ngar mai a ni. Saihnuna huaisenzia an hotuten an hriat chuan mak an ti hial zawk a ni.
Saihnuna te Daido khawpuia an inkah È›um hian ralin a awm dinglamah an kap fuh a; mahse, vanneih a siamin a thi lo hlauh a, a dam leh hnu hian Thurah (Military Cross) chu a huaisen em avangin a vawi khat nan a dawng ta a ni. A thiante hnenah, “Karen ral kah hlum zawh loh ka ni” tiin a fiamthu thin a ni. Ralin an kahna avang hian a duh chuan Medical Pension pawh dil thei dinhmunah ding mahse, Sipaia la tan zel chu a thlang ta zawk a. A sipai tanpui leh a chanchin hriate chuan Saihnuna hi an ngaisang em em a. A huaisenzia hi hahipin an sawi thin a ni.
Lusei sipaite chu an huaisenna leh remhriatna vangin Burma army chawimawina sang ber Aung San Thuriya dawng tlaka huaisen awm mahse recomendation chungchangah block-tu an awm thin vang maia dawng awm lo chauh an ni a; itsikna tam tak karah Thiha Thura, Thura leh Thuyegong chawimawina dawng an awm nual tho a ni. Abikin, hel pawl donaah Lusei tlangvalte huaisen zia leh an contribution that zia chu Burma war office ah dah that vek a ni.
Lusei sipaite chu an rinawma an huaisen avangin sorkar pawhin a duhsak bik hle a. Priminister U Nu-a hun lai khan, Burma ram sipaiah Luseite mi tam tak an luh avangin, U Nu-a hnenah India sorkar chuan “Ka ram mi tam tak, Luseite sipai atan i ru” a ti tawl mai a. U Nu-a chuan “Lusei sipaia tangte hi India mi ni lovin Burma rama Luseite an ni zawk” tiin a chhang let a. Lusei sipaia tangte huaisenzia leh rinawmzia chu hnam dang sipaite hrilhfak a tling hial a ni.
Ni 15, Aug, 1955 a lo herchhuak a, Thathon District, Sittaung lui hnar, Kayuai khuaah Saihnuna te leh hel pawl an inkap chiam mai a. Zing var hma atanga inkapin tlai lam unau hmelhai thlengin silai an la hmet puak țhuai țhuai a. Ral lam pawh an thi teuh nghe nghe a. Khua a thim fel a, leng len hun vel atangin silai a puak leh awn awn a, tlaivar thakin an inkap chhunzawm a.
Saihnuna leh a hote chu thlawhhma leilet phaizawlah an lut hlawm a, chu chu helho chuan an chhak tlang chung atang chuan chiang takin an rawn hmu a. Saihnuna leh a hote thlawhlaia an kal lai tak chuan vawilehkhatah helho chuan an rawn kap ta chiam mai a, anni pawh chuan hnungtawlh hauh lovin theihtawpin an kap let ve a; mahse, rei fê an inkah hnuah an hotu ber Saihnuna chu a khupah tak an rawn kap fuh ta sawk mai a, a kal thei ta hauh lo mai a. Theih tawpin a hote chu tha thlah lo turin a fuih sauh sauh reng a.
Thlawhlai inphenna tur awm lo ngang a ni a, buh phun hlim rawn nung chho tir karah silaimu a leng fua fua reng a. Helho chu an rawn hnai zel a. Bialtlang fai hun karah Saihnuna chuan a hote chu insaseng turin a au tuar tuar a. Helho chu an rawn pung zel a, Arm tha pui puiin Saihnuna te chu an rawn ruan ulh ulh reng a. Nakinah chuan, Saihnuna chu a hote chuan ‘I tawlh kir mai ang u, I hliam na si’ an han ti a; mahse, Saihnuna chu a tawlhkir duh reng reng lo va, a insehruh zual sauh a, “An vaiin kan chimih pak tur a ni,” a ti tlat mai a ni. Nakinah chuan a hote chuan a thlemin an thlem ta a.
Chutia an thlem takah chuan, Saihnuna chuan, ‘ Naute u, in him theih nan tawlhkir ula, kei chuan theihtawp chhuahin ka lo dang ang a, ka lo thih chilh ang e’ a ti ta tlat mai a. Hmun ralti leh ral ram a ni a, duh nise a hote a inven tir thei chiang kher mai. Mahse, mi huaisen Saihnuna chuan, mi huaisente zinkawng tawp dan angin, mi venhim chawpa dam khawchhuak nih aiin mi dangte ven him nana mahni nunna ngei chan chu a thlang zawk a ni ngei ang. A hote tawlhkir chu hliampui tuar chungin a lo veng tang tang a, ral rawn thleng hmasa a piang chu a lo kap thal tawp tawp mai a. Mahse, hmelma lam chu an tam tual tual a, an kah rawn luai luai a ni ber mai.
A hote hmun him lai chinah an insaseng fel ta tihah ralho chu a chimin an rawn chim huk mai a, Saihnuna awmah chuan silai mu hian a rawn deng ta dawt mai a, amah pawh a nghing lawih nghe nghe a. A awmah bawk chuan silaimu dang pakhat a rawn lut leh ta zawt mai a, chu chu silaimu pathumna chuan a rawn zui nghal bawk a. Silaimu pathum zet a awma a inphum tak hnu chuan mi huaisen Saihnuna chu a thingthi rawp a, a silai han hmet puak leh turin theihna reng a nei tawh lo.
Sipai huaisen Saihnuna chuan, Thathon District, Kayuai khaw kianga leilet phaizawlah a khupa hliampui tuar chung leh a awma silaimu pathum ngawt lut chungin a hote venhim nan a nun a lo hlan ta a ni.
Mi huaisen Saihnuna ruang chu Thathon khawpuiah an vui liam a, an C.O chuan Saihnuna chu a ui em em a, “Ka hote zingah Lusei mi huaisen Saihnuna a lo awm hi vannei ka intiin ka inchhuang a, chutih rualin hetiang mi huaisen leh mi bik ka chan ta mai hi na ka ti a ni, amah anga mi huaisen leh tlawmngai hi ka damchhungin ka tawng leh tawh kher lovang” a ti hial a, mi huaisen Saihnuna an vui ni chuan a tap tlawk tlawk mai a ni.
Saihnuna hian a huaisen lawman vawihnihna Thora (M.C double Bar) chu a thih hnu hian a dawng leh ta a ni.
Sgt. Saihnuna chu Myanmar Alin chanchinbu ni 11, April, 1979 a chhuak phek hmasa berah chuan Myanmar Lalber Pu Ne Win-an Saihnuna chu Pasalthate chawimawina sang ber a hlan tiin an chhuah uaih uaih mai a. Chawimawina hi a nupui Daw Khin Aungi, Sabudaung khua, Hlegu bial hnenah chuan hlan a ni ta a ni. He chawimawina hian rangkachak a keng tel a. Tin, a nupui hian pasal dang a neih leh hnu pawhin, Saihnuna pension sum hmuh hi ‘Two Life’ a nih avangin Saihnuna nu Thangkimi, Champhai Ruantlang chuan a thih hma Ni 22, Aug, 1981 thleng a ei zawm leh a ni.
Japan ral len laia America sipai huaisen Private H.Moon-a nen Saihnuna huaisen dan hi a inang hle mai a. Japan in Burauen Airport Trench khur atangin America sipai te chu duh tawkin an lo kap a. Sipai huaisen H.Moon-a chuan hliam tuar chungin grenade in a vawm a, a puakrangin a tlir zui zel bawk a, Japan sipai pui tura rawn kal sipai platoon dang rawn kal sipai 18 lai mai chu amahin a lo kaphlum pak mai a. Chutah, boruak a ralmuangin a reh ta duk mai a. Mahse, a rin loh lam atangin Japan sipai pakhat chuan a rawn veh hriau hriau a, hmun leh hmunah H. Moon-a chu a rawn tlir chiam mai a. Private H.Moon-a chu a boral ta a ni. Ani pawh hi a thih hnuin Military Cross chu Sorkarin a pe a.
Saihnuna leh H.Moon-a hi ral thih chilh an ni a. Japan hoin an sipai huaisen bik, Kamizake an tih zingah an pahnih hian telhin, pasaltha (Samurai) zingah an chhiar tel a ni.
“Mi huaisen te chu indona a hnehna chang ziah te hi nilo in, indona hmachhawn ziah thin te hi an ni.
KNDO ho beihna kawngah hian, 2nd Burma Regiment, 6th Burma Regiment, 3rd Chin Bn, 1st Burma Regiment-a Lusei sipaite an huaisenin fak an hlawh hle a ni. Karen rallian doletna kawng inbeihna chi hrang hrangah Lusei huaisenzia leh rem an hriat thinzia hi sawi tur tam tak a awm a, kan sawi vek seng lo ang. Sawi tawh angin Burma army chawimawina sangber Aung San Thuriya dawng tlaka huaisen awm mahse recomendation chungchangah block-tu an awm thin vang maia dawng awm lo chauh an ni. Chuti chung chuan, Thiha Thura, Thura leh Thuyegong chawimawina dawng an awm nual tho a ni.
Engpawhnise, KNDO donaah hian Lusei tlangvalte huaisen zia leh an contribution that zia hi Burma war office ah dah that vek a ni a, chuvang chuan Lusei-ho hi hnam huaisen leh tlawmngai, a tul phawt chuan mahni ram awp chin humhalh nana khawvela hnam ropui leh thiltithei ber Kumpinu sawrkar meuh pawh do let ngam hnam kan lo ni hi inchhuanna tham a tling hliah hliah a ni.

Post a Comment

Powered by Blogger.