– H.Thangluaia

Kan hriat theuh angin Mizoramah chhiatna a thleng nasa hle. Mizoram chhunga kawng chhiat thu pawhin kan chanchinbu pawh a luah tam hle. Kawng chhiat chhuanlam vanga Total Bandh huaihawt pawh a awm hial a nih kha. Kan kawngte hi eng vanga chhe ta em em nge maw a nih chu le? A mawhphurtu turte kan zawng a, tam tak chuan tuna sawrkarna fawng vuantute kan mawhpuh a, inpuhtawnna a tam mai. A kaikuang erawh sawi fak a harsa a ni ang, thenkhatin a dang an puh ve bawk nen. Kawng chhiatna chhan chu kan sawi kan sawi a, chik taka kan ngaihtuah chuan a chiri duh khawp mai. Chuvangin kawng chhiatna bul ber hi chu khuarel chhiatna (Natural calamity)-ah i han puh dawn teh ang, a dik thei ang em?
A nih leh KHUAREL CHHIATNA kan tih mai hi engnge? Sap tawnga Natural Calamity kan tih hi a ni. Natural chu leilung din ang, khuarel; Calamity chu vanduaina, chhiatna tihna lo ni se. A sap tawng lama kan en leh chuan Natural chu ‘existing in or caused by nature, unprocessed, not artificial’ tih te a ni a; Calamity chu ‘disaster, tragedy’ tih te a lo ni leh bawk. Chuvangin a tawi zawngin ‘Khurarel chhiatna’ tia ka han dah mai pawh hi sual tampui lovah ngai mai ila a tha ang e. Mihringin kan siam chawp ni lo chhiatna, vanduaina kan tih emaw te hi Khuanu (Pathian)-in a awmtir, a thlentir zawng a ni e.
Khuarel chhiatna chu eng vangin nge khawvelah hian a lo thlen thin? Khuarel chhiatna hi chi hnih (i) Lei hnuai lam atang leh (ii) Lei chung lam (atmosphere) atangin a lo thleng thin. Khawvela cheng mihringte hian kan tuar nasa hle thin. A thawi damna, a tihreh dan erawh a thil siamte hi hrilh hriat kan la ni lo tlat mai.
Khawvel chhiatna pakhatnaa ka dah mai, lei hnuai atanga lo thawk thin hi lirnghing (earthquake) kan tih mai hi a ni. A rawn intan dan, a lo awm mai dan khawvel mi thiamte hi Khuanun a la hmuh chhuahtir lo va, a lo thlen hun tur pawh hriat theih a la ni lo, mak tak chu a ni. Mizoram lirnghing nasa ber chu kum 1950 kum ami kha a ni. Kei pawh Class III ka zirlai a ni ve a, ka hre chiang ve hle tawh. Kha lirnghing khan rapa buh hakte a leih bua a, luite tui a tikang a, Assam-ah phei chuan Brahmaputra luanna te a tidanglam hial a nih kha. Kum 70 dawn a ni ta, khatiang lirnghing kha Zoramah a la thleng lo, kan vannei e.
Khuarel chhiatna dang leh chu chung lam atangin a ni. Chu chu thlipui leh ruahpui. Thlipui hi Zoramah hian kum tin hunbi neiin a tleh thin. Chhiatna rapthlak leh nasa lutuk a thleng khât. Hman kuma Cyclone (thlipui na chi)-in kan ram a nuai dawna an sawi lawk lah kha Kohhranten Pathian hnena an dilna chhangin min thlawh khum daih a nih kha, a lawmawmin a ropui e. Ruahpui erawh kan tuar nasa hle. Ruahpui sur hian kan Zoramah hian chhiatna a thlen tam hle mai. Tui a lian, tui lianin khua a chim, Aizawl bul mai Sairang khua a chîm te kha a rapthlak e. Tlawng lui, lui lian lo tak khatiang em ema a lian thei mai kha a mak, khuarel a ni si. Chu mai a ni lo, chhim lamah te pawh tui lianin khua a chim, mihring a len, mihring nunna chân hial ta te pawh an tam, a rapthlak hle. Heng chhiatna zawng zawngte hi mihring dan rual a ni lo. Hetianga ruahpui sur vanga chhiatna rapthlak thleng hi ka piana hnu lamah a la thleng lo.
Tui lian, Zorama kan luite a lian a, chhiatna a thlen mai a ni lo, kawngpui inkalpawhna leiminin a hnawh tam hle, kawng hnawh ping mah se kawng enkawltuten an thian fai zung zungin ka hria, kawng leiminin a hnawh vanga harsatna lutuk a thleng lovah kei chuan ka ngai. Kawng a chhia tia kan sawi tam ber erawh chu kawng a khuar, a enkawltu Department-ten an siam tha duh lo, thal ruah sur hmain an siam lo hrim hrim tih te, an siam pawhin an siam tha lo, sum tam tak budget-ah a awm reng. Khawnge pawisa a awm zawh? Puh mawhna a tam mai. Kan kawngte hi tha tur a ni lo, a siamtute lakah pawl thenkhatin 3% an la miau va, hman atanga kawng siam hi chhia a ni tihte pawh a awm. A enga pawh chu lo ni ta se, zep rual lohvin tun dinhmunah chuan Aizawl khaw chhung vengte pawh kawng a chhia a ni ang. Tun dinhmuna Mizoram kawng a chhiat em em nachhan nia ka lo ngaih ve dan leh hmuh ve danah chuan (i) District Council atanga Union Territory kan nih chhoh atanga National Highway 54 (NH-54) siam a nih chhoh vel atang khan a Class a hniam. Kan ramah lung a no va, kan lung hmanah kan duhtui lo. Kawng kan siamin a hnuai berah lung kan phah tha lo, a lung no nen, khang hun lai khan kan kawngte hi motor lian, tunlaia bungraw phurtu, truck lian pui pui chi te hi kan kawng siam lai khan kan hisap-naah a cheng tel lo a ni ang. Tunah motor lian pui pui full load emaw ni tin, zan tinin a tlan tawh si a, kan kawng siamin a dawl zo lo a ni kan ti thei âwm e. Chu lo lehah chuan kan Zoram kawnga motor tlan hi Highway chu sawi loh, khaw kar kawnga tlan pawh hi a let eng zat nge tlan tawh ang le? Kawngin a dawl zo lo a ni.

Kum 20 liam taah khan Agartala-ah Director Meeting-a kan kal tumin Silchar phai kan kal pel a, Tripura kan han lut chu an lamlian chu a lo thain a mam tha bik hle a ni tih a hriat theih. Kan kal zel a, a ramah lah chuan lung a vang em em lawi si. Eng tiangin nge an kawngte chu an siam bik aw ti chung zelin Agartala kan thleng a. Kan thianpa chu kan thlenna tur Hotel-ah a lo awm a, kan lo kal dante min zawh vel lai chuan kei chuan, “E! in kawng a tha em a, nuam ka ti. Eng tin nge in ramah lung awm si lo kawng in siam?” tiin ka zawt a, chuta min hrilh ka hriat reng chu, “U.T. kan nih chhung, sawrkar laipui zem kan zen lai khan leirawhchan (Brick)-in kawng an phah chhuak vek a, chutah rawra tha Meghalaya miin tha takin alkatra an luan leh vek a ni,” a tih kha ka rilruin a pai reng mai. Tripura State chuan Union Territory-a an awm lai daih tawhah an kawng uluk takin an lo siam daih tawh a nih chu.
Tichuan, keini Mizoram kawng ve chu kan siam danphungin a zir lo em a, a chhe hma kan ti thei mai dawn lawm ni? Kan lung hmante a no, a chang lo bawk nen. (Kan thenawm State Meghalaya te khu an ram delhin a zir em a, an kawngte khu tha tur asin. Lung chi nga an nei – Uranium, Chinai, Lungchang, Lungno si, nîa phoa chang em em leh Balu lung te an ni. Lungchang pangngai hi kawng siamna ber a ni a, an kawng a khuar lo va, tui tling a tam ve lo bawk, Drainage a tha vek mai. Chuvangin an kawng a tlo. Mizorama kan kawngte chu fur ruah tui a tla a, tui leh alkatra kan insualtir nghal mai hi a ni, Drainage kan ngaihsak lo tlangpui. Ruah a han sur a, khuar te takte (pot hole)-ah tui a tling a, motor lian pui puiin a rap a, a bal hlek hlek a, ni khatah motor a tam si a, a zau zel a, ruah a sur reng a, tui leh alkatra insual kha alkatra-in tui kha a hneh si lo va, kawng kha a bal zau deuh deuh va, kawng chhia sawi luai luai a lo kai ta mai a ni. Kawng siam sawi taka zarah chuan kum 1970-a Chicago (USA)-a kan kalnaah kawng an lo siam a, a hmuhnawm kher mai. Mi pali chauh mihring an ni, khawl an hmang nasa hle. Ka thianpa chuan ‘annual repair’ a nih saw a ti.
Khuarel chhiatna hian kum 2017 chhung hian khawvelah hian chhiatna chi hrang hrangin a va suasam nasa em tih hi kan ngaihtuah ngai em? Kumin chhung ringawt hian lei hnuai lam atanga lo thawk lirnghing hian mihring nunna leh in leh lo a tihchhiat hi a va nasa em! Thlipui leh ruahpui, chung lam atanga chhiatna hian khawvel ram bung hrang hrangah chhiatna a va thlen nasa em! Keini Mizoram pawhin Ruahpui, ruah sur tam avanga chhiatna kan tawh hi a va rapthlak em! Kan kawng chhiatna bulpui ber pawh kan ram ruah tui tam lutuk, kum dang aia ruah sur tam hi kan chhiatna bulpui ber chu a ni kan ti thei ang. Chumi sirah chuan tunhma atanga kan kawng siam kan uluk tawk loh leh kan fimkhur tawk loh vang a ni kan ti thei bawk ang.
Kawng chhiat kan sawi a, a chhiatna chhan sawi hian hmaih loh chi chu motor lianpui pui Zorama lo lut ta te hi an ni. Tunhma, kum 15 hma lama lo lut let eng emaw zah ni tur a lo lut reng a, sawi tawh angin kan kawngin a dawl zo lo a ni. Chu mai a ni lo, kum 15 hma lamah chuan Mizoram Transport Department-in MZ-01 an registered chu A, B & C thleng a ni. Tunah MZ-01P a liam leh tep tawh a, hei bak District 7 dangin motor hi eng zah tak register ve tawh ang maw! Ruahpui, ruah surin khuar (pot holes) a siam a, tui leh alkatra indovin kawng a tihchhiat belhchhahtu chu motor lian leh tê te hi an ni ve bawk. Kan kalkawngte hi a zawhtu an tam a, an rihna a sâna a tam chuan a rim a, a chhe hma duh hle a ni tih chu kan hre theuh âwm e.
Sawi ve leh khanglang ila, kum 1970-a USA-a ka zir ve laiin kan thian Rev. Earl H. King-a nen kan zinnaah Highway-ah kan kal a, Toll-way a ni. Kan kal man, kawng kan zawh man chu US dollar khat te tein kan chawi ziah mai. A nghaktu, a vengtu an awm lo lehnghal. ‘Stop’ tih a senin a lo inziak a, kan chawl a, Dollar khat a thlakna tur an siamah chuan kan thlak a, a hringin ‘Thank you’ tih a rawn inziak a, kan tlan leh chauh thin. Kawng zawh man chu nghaktu mihring an awm loh avangin tlan tlang mai ang hmiang ka tih chuan, “Dollar 50 chawi i duh em ni? i tlan tlang chuan siren a ri vak ang a, Police Officer-in min ûm ang a, min man tho tho ang. Dollar 50 aiin dollar khat thlak leh mai rawh,” min ti then mai. Chutiang chu a ni mi ram chu. Meghalaya-a Shillong leh Guwahati inkarah pawh khuan Toll-way a awm ve ta, Mizoramah te hian engtikah tak Toll-way nei ve ang i maw! Aizawl to Lengpui Airport, Aizawl to Thenzawl, Lunglei to Thenzawl te tal hi?
Tichuan, kumin 2017-a kan kawng chhe em em hi khuarel chhiatna, mihring te dan rual loh chung lam thiltihtheihna atanga chhiatna, ruahpui lo sûr vang a ni, tih hi pawm tlang ila, a hahdamthlak ber ang. Chuti ni lova kan pawl hmathlir theuh hlawkna emaw ngaihtuah râna kan sawi kan sawi chuan sawi tur a tam deuh deuh ang a, keini pawl-lo-pawl chu kan buai zo leh vek mai ang, tawk mai se.

Post a Comment

Powered by Blogger.