ZOPHAI LEH SECTION 144 OF CrPC


~By Lala Khobung

8.3.2018 a MZP in a ram neitu Pi Lalrothangi w/o Pu CH. Chhunga (L) phalna la a Zofate Chawlhbuk an sa tur Assam Police (AP) ten lo phalloa khati khawpa kut an lo thlak kha thil diklo tak a ni. Ka lo hriatdanin a ram kha Mizoram chhung, leiman pawh Mizoram Revenue Department a chhung, document feltak nei, a ram neituten an enkawl a ni. Whatsapp a ka lo hmuh danin AP te khan pawi nasa tak an khawi avang khan Bairabi PS chuan Case an register daih tawh turah ka ngai. Tin, MZP hotu te pawn thil awmdan an han hrilh. An lo la register lo a nih pawn Mizoram sorkarin a rang thei ang a register a, MZP member leh midang tina tute kha man turin a hrilh tur a ni, an kut thlakna hmun kha Mizoram chhung ngei ni a Mizoram sorkarin a ngai a nih chuan.

14.3.2018 a kan State Legislative Assembly a Pu Lalruatkima MLA in, “Mizoram chhungah Assam sorkar chuan Section 144 of CrPC (144) puangin Magistrate te nen an rawn thawk a, dan bawhchhia a thuneihna an rawn lek ngawt mai hi Mizote min thamlohzia lantirna a ni” a ti bawk si a. Danah chuan, Mizoram sorkarin engmah tih a neih loh chuan MZP te buk sak tumna hmun kha Assam ram chhungah a pawm hmak tihna a ni ang, a chhan chu “Silence amount to admission” a ni si a. Mizoram sorkarin a ram chhunga a pawm chuan AP ten Mizoram chhunga an pawi rawn khawih te i.e. Pi Lalrothangi leileta a neitute phalna la hmasa loa an luh, MZP member te insakna tur hmanrua an chhuhluisak, MZP leh MJA member leh midang chunga hleihluak taka kut an thlak leh na taka an tihnat hlawm, tun hma a MZP member ten Zofate Chawlhbuk an sak an lo tihchhiat leh a hmanruate an lo ruk, etc, etc vang khan Indian Penal Code (IPC) dungzuiin an chunga case rip tak siam tur a ni. AP hleihluak a che te leh mi tina tute kha mobile phone camera atangin an hriat theih. AP te thil sual tih kha cognizane offence a nih avangin a hrana FIR thehluh nilo mahse Bairabi P/S in action la nghal a case register zawh ah thil sual ti tute kha an man nghal tur a ni. AP te kha an Magistrate order a nih chuan Section 34/149 of IPC dungzuiin an Magistrate chawpa criminal case awrhtir vek tur an ni, Mizoram chhungah Assam Magistrate ten thuneihna an neilo. AP ten, “Kan duty post siam tih chhiat a ni” an ti, tih vel te kha an lo sa a, a lo chhe tak tak a nih a, an mahni tihchhiat ani lo an tih chuan, engvangin nge a bialtu Bairabi PS-ah an report mai loh. Tun thlenga engmah an tih loh avangin Mizoram chhungah an pom hmak tihna a ni. An lo sa a nih pawhin a neitu phalna la lo an nih chuan case siam khum tur an ni. MZP te buk sak tawh, tu ten emaw an tih chhiat leh a hmanrua an lo ruk bo te kha Assam chhung pawh lo ni ta reng mahse (Presuming but not admitting) AP ho chetdan kha a diklo in a hlei hluak. MZP member te kha mi tlemte, a then te kha hmeichhia, hriam engmah keng lo an nih rualin AP te kha a za rual, police a tling thah, ralthuam famkim nena awm an ni a, hmawlh leh silai hmanglo pawh khan MZP member te kha an hneh dawn lutuk. Tiang lianpui pui leh silai an hman bakah an vuak thluk tawh hnu pawn an vaw zui a, a tlan chhe tawh te pawh umzuiin an vaw zui. An zinga zaidawh leh ban lo phara an thiante lo dang te kha awmlo phei se chu kan mite kha an na viauin nunna chan hial te pawh kan awm a rin awm. Hmei chhe thenkhat Chanchinbumi na taka an vuakhliam te phei kha chu camera bak an ken a rin awm lo a, APte tan kha chuan an hlauh awm mawlh lo. A enga pawh chu lo ni se MZP te Buk sak tumna kha India ram chhung vek a ni a, a ram neitu (Pu Chhunga family) te thu thu a ni. Kolkata, Delhi, Gauhati, etc etc ah pawh ram ka nei thei a, ka ram chu ka thu thu a ni, ka duh leh ka duh duh ka ram chhungah chuan in ka sak tir thei. MZP te Buk sak tumna hian State leh State ramri thu a buaina nen inzawmna a neiin ka hrelo.

Section 144 of Criminal Procedure Code:

14.3.2018 a kan State Legislative Assembly-a kan Home Minister in, “Aizawl leh Kolosib DC ten 144 hmanga khapna order an siam kha sorkar zahlohna ah ka ngai… kha kha an tihturah ka ngailo reng reng, sorkar an rawn tur a ni… Home Minister (HM) ka nih angin min rawn ve tur a ni…” a tih kha DC an nihna a an tih a nih chuan H.M. thusawi kha 100% in ka support, DC in 144-ah khapna order siam theihna power a neih loh a vangin. 144 hmanga khapna order siamtheitu chu DC niloin District Magistrate (DM) a ni. DC te hi 144 a khapna order siam thei turin Governor (sorkar) in DM power a pe thin. Aizawl leh Kolosib DC te hi mimawl an ni loa, power pek an nih loh chuan 144 hi an hmang lo turah ka ngai. Dan siamtu (Parliament) te'n 144 an siam nachhan chu – buaina leh hlauhawm thleng mai tur laka invenna’n (Urgent cases of nuisance or apprehended danger) a ni. 144 hman theihna tura power inpek hi an mimal hming (personal name) a ni a, DC te hi Governor in order siama a pek zet loh chuan 144-ah engmah tih theih an neilo. Entirnan, mi tute’n emaw punkhawn/thil tih tum/kal tumna, etc, etc lo nei ta se. DM chuan nguntakin a ngaihtuah hnuah an thiltih tum chu lo ti ta se buaina (breach of peace) thleng thei tura a ngaih chuan khapna order a siam ngei ngei tur ani. A lo siam loa buaina a chhuah vaih chuan a tihtur a ti lo a ni anga, a chuangah sorkarin action a la tur a ni. DM in khapna order a siam hma in Minister or sorkar a rawn tur ani tihna dan a awm lo. Ngun tak leh nguk takin a ngaihtuahna a hmang ang a, a duh duh leh tula a hriat te, a chunga mi/a hnuai a mi/police, etc, etc a rawn thei a, a rawna te ngaihdan khan a kal tur a ni kherlo. Mimal leh mimal, ram inchuh thuah nise a neitu diktak te rights nge rights lo leh mi fundamental rights nge rights lo a ngeihtuah tur a nilo. A ngaihtuah ber tur chu thil thalo leh buaina (breach of peace) a thlen theih dawn leh dawn lo (balance of convenience) chiah a ni. 144 hmanga DM order hian ram inchuh thuah, neihtu nihna (ownership) a pe theilo. Mi tuin emawh a rama a ngaih ah in sak tum se, mi tu in emawh ka ram tiin va khap tum bawkse chuan DM in ngun takin a ngaihtuah ang a, Court in a neitu diktaka a puan hma zawng a tan in sa tuma kha sa rihlo tur leh va khap tumtu kha va kal rih lo turin order a siam thei. Kei chuan 144 of CrPC an siam hi dan siamtute hi an fingin thil an ngaihtuah famkim ka ti a, na chhawkna damdawi (baralgan) nen ka tehkhin. Nachhawkna damdawi hi dam hlenna nilo mahse tangkai tak a ni.


Kan HM in Session-a Aizawl leh Kolasib Bawrhsap ten 144 an siam hma a amah rawn hmasa tura a ngaih thu a sawi chungchangah:

Entirnan, Opposition party ten an fundamental rights hmangin sorkar dinglai sawisel nan public meeting or kawngzawh huaihawt lo tum ta se. DM in 144 hmanga khapna order siam dawn leh dawn loh thuah HM lo rawn ta se chuan HM chuan khap turin a tih a rin awm. India President/Prime Minister/State CM, etc, etc hoin hmun pakhatah in sak lo tum ta se, an thil tih tum chu pawl pakhatin dodalin lo inhawrkhawm ta se. Hemi thilah pawh hian DM chuan ngun takin a ngaihtuah ang a, buaina pumpelh na’n (prevention of breach of peace) in sa tum tute kha sak zawm tira a tibuai tum tute kha lo danin nge, in sa tum tute kha sa lo rih tura order siam (balance of convenience) chiah kha a ngaihtuah tur a ni. Hetia nguntaka a ngaihtuah hnuah buaina pumpelhna atana tha a tih angin order chu a siam mai tur a ni. In sa tum tute leh a rem tilo tute kha tute nge an nih tih kha a ngaihtuah tur ani lo.

144 hmanga DM order chungchanga Supreme Court ngaihdan chuan, Sorkarin 144 hmanga Order siam thei tura tihte chu mi puitling leh thil kalhmang hre tak tura ngaih an ni a, DM in tul an tih avanga order a siamah hian a inrawlh mawh viau, a kalhmang a zawh dik chuan. “Mitin hian ngaihdan leh thutlukna (satisfaction) kan nei. Mr A ngaihdan chu Mr B ngaihdan a ni kher lo ang bawkin Mr B ngaidan chu Mr A ngaihdan a ni bik kher lo (every man is having his own constitution. Mr A’s satisfaction may not be the satisfaction of Mr B and likewise Mr B’s satisfaction may not be the satisfaction of Mr A) a ti daih.


Gulam Abbas Vrs. State of U.P reported in AIR 1980 SC 2198-ah S.C chuan, DM in 144 hmanga order a siamin a theih chinah chuan midangte fundamental rights tibuai lutuk lo leh tute emaw hnam dan leh kalphung (customary law) tibuai lo zawngin a ti hram tur ani a ti chauh. Article 141 of the Constitution of India lah chuan SC in a tih chu India rama Court zawng zawngin a zawm tur a ni a ti bawk si. 144 hi mimal leh mipui laka hman tur a siam a ni. Mimal laka hman dawn chuan DM khan a hman tumna chhan te ti langin a hman khum tura kha S. 134 of CrPC dungzuiin notice pein a sawi duh sawina hun a pe tur a ni. Mahse thil hmanhmawh leh buaina chhuak mai thei dinhmunah chuan 144(2) hmangin tumah notice pelo (ex-parte) in DM chuan khapna order a siam thei. DM chuan a order chu tul a tih dan dungzuiin engtiklai pawn a siam danglam thei a vawikhat order chu a pawhsei loh chuan thla 2 bak a nung lo. DM in a order thla hnih a ral dawna a order hran hmanga a pawh sei lo a, State sorkarin mihring nunna leh bungraw tana thilpawi leh buaina la chhuak thei renga a ngaih chuan thla 6 thleng a pawtsei thei. Hei hi 144 thila State sorkar lo inrawlh ve theihna a ni. 144 a DM power hi khapna (prohibitory) lam chauh a nih avangin thil engemaw ti turin tumah a ti theilo. Kum 2005 khan India Parliament in 144 bakah S. 144 A a siam belh a. Chumi dungzui chuan mipui tih thlabar/chiai leh buaina ven na’n mipui tamna (public place) a ralthuam nena parade/drill/training, sipai pawh nise, khap theihna power DM hnenah a pe.

Min lo hre thiam ula, ka experience leh DM ka nih laia ka thil tawn (with due regard and respect to readers) tlem ka han sawi te ang. Ngaih lo lamah min lo ngailo hram turin chhiar tute ka ngen. Mimal hming te pawh (in good faith and without any malafide intention) a lang dawn a, lo hrethiamlo palh leh an pawi kalo sawi palh chuan an hriatthiamna leh an ngaihdamna ka dil e.

College ka kal lai atang khan Advocate (ukil) nih hi ka tum ta ngar ngar a. Shillong-a BA ka zawh chiah khan India rama Dan zirna tha bera a an sawi Allahabad University-a LLB-ah ka in admit nghal a. Mahse kan Lecturer te khan Hindi an uar em vang khan kumkhat ka kal hnu ah Delhi University-ah LLB bawk a bulah ka tan tha leh a,1977-ah ka graduate a. Ta tang chuan Advocate rawn niin fulltime tak meuhin law ka practice. Manipur-ah chuan Ukil an lo tam tawh bakah Legal battle standard a sang viau. Danbu chhiar tam a ngaih bakah tan mar pat reng a ngai. Chuti lo chuan ruaitu (client) neih ngaihna a awm lo. Legal battle a san vang hian thil tamtak ka hriat phah bakah experience tamtak ka neih phah.

Kum 10 chuang hret Law ka practice hnuah CM Pu Laldenga’n Mizoram sorkara thawk tura mi rawn sawm turin Pu Lawta a rawn tir a, mahse ka rem loh thu kalo hrilh a. Chumi hnuah Pu James Dokhuma kha a rawn kal leh a, ka rem loh thu bawk kalo hril a. Pu Rualchhina, Minister a nih laia Churachandpur-a a rawn kal tum khan kan inah min rawn tlawh a, Pu Denga’n thawhpuia min duh thu min hrilh lain, “MLA-ah lah i tling lo a, he lamah chuan an duh lo che a nih hih, Chhura duhloh Na’an kan duh che a lawm. Engpawh nise Senior’an (Pu Laldenga) rawn zin turin a sawm che,” a ti a. (1984 khan Independent in MLA ka contest ve a vote tlemte in ka tling lo).

Aizawl-ah chuan ka rawn zin ta a. Ka thlen tukah Pu Deng ka hmu nghal a. Kan han in chibai rualin, “E... Lala a va lawm awm ve, Chhura duhlo Na’an nei ta nge kan lo ti a sin. Advocate General nge i duh Law Secretary?” min ti a. Kei chuan, “Ka duhlo ve ve, Advocate General ka nih chuan Manipur a ka chamber ka khar a ngaih dawn bakah CM i nih loh ruala resignation ka pek a ngai dawn a. Law Secretary tur chuan sorkar hna vawikhat mah la chelh ngailo ka nih bakah ka la naupang em mai” ka han tih chuan Pu Denga chuan mi en vang vang a, “Lala…Zawng upa nazawng hi zuk fing loa…” a ti. Tichuan kan titi zel a Judicial lama post sang ber chelh tur chuan kan ti ta a.

Appointment order a rawn chhuah chuan Saiha ADM(J) a ni ta daih mai a. Ka join duhlo thu ka han hrilh chuan Pu Denga chuan a post hi Aizawl-ah kan sawn dawn a lawm” a ti a, an sawn ta reng a. 17th March 1988 khan ADM(J) post joining report D.C hnena ka pek zawh in ka room tura an tih ah Ka U Malsawma nen kan lut a. Hei hi ka pian hnu ah sorkar office a hna chelh a ka vawikhat thut ve na a ni. Thingpui kan in lai, kan luh atanga minute 30 velah CM (Pu Denga) in min rawn koa, ka kal nghal a. A thil hriat duh leh ka tihtur te min hrilh bakah a theih chuan khami ni a Gauhati leh Manipur lama kal nghal turin min ti a. A tlai deuh tawh avangin a tuk zinga chhuak tur chuan ka insiam ta a. Gauhati-a ka tihtur te tih in ni 3 hnuah Imphal ka pan a. Imphal-a ka tih tura min tih te ka tih zawhin Churachandpur-ah ni engemawnizat ka cham hnuin Aizawl ka thleng. Aizawl ka thlen chuan office hun a pelh tawh avangin DC banglaw ka pan a. Tlaichaw ka ei nghal a, ka haw tur gate ka pelh chiahin DC chuan ring deuhin min rawn au a, ka let leh a. DC chuan, “Tun lawk khan Speaker in min rawn phone a Assam Rifles te leh civil mite an in tibuai a,l ungin an invawm chiam mai tih thu min rawn hrilh a. Nang chu i zin hah bawka, tui takin zuk mu rawh, keimah ka va kal ang e” a ti a. Ka haw a ka mu nghal a. A tuk office ka va kal chu mi an lo zi nuai nuai mai a. Ka han zawh chuan, Assam Rifles (AR) leh mipui buai thu min hrilh avangin ka office room pawh lut loin DC room ka pan nghal a. Ka han lut chu Magistrate te bakah Home Secretary Pu Gupta leh DGP Pu Janak Kumar te zana an lo tlaivar tawh avangin an mit sen kurin an lo awma. DC chuan thil awmdan, mi engemawnizat an hliam leh a thi te pawh an awm thu, zin hah min rin avanga min rawn kaih thawhlo thu te min hrilh bakah ka zin hlanin District Magistrate power leh Judicial thila DC power pek ka nihna order a chhuah thu min hrilh a. Tin law and order thilah over-all incharge ka nih tur thu min hrilh. Hei hi ka office vawi hnihna a ni. DC/DM hnena chuan buaina a sosan zel thu a lo thleng. Ani chuan a hmuna va kal tura min tih avangin DGP nen chuan kein kan phei a. AR ho an camp a silai nen inring renga awm leh an camp fencing leh an mandir chhia te chu kan hmu phei zel a. Mipui lah chu an tam. Hospital road kan han thlen chuan mi an lo tam khawp mai a. A thenin darkhuang vaw chungin mithi ruang an lo zawn. A then lah chu zu rim nam leh rui deuh phulh an lo ni. Kei chu mi thar ka nih avangin tu man min hre lo. DGP chu Uniform nen a nih avangin police rui deuh chhilchelh silai keng hi a rawn kala, DGP hnenah chuan, “Ka pu firing order min pe rawh,” a rawn ti a. Ani chuan, “Firing order pek theihna ka nei lo, a tul chuan hei Magistrate a awm a lawm,” tiin min kawk a. Police chuan, “Hei eng atan nge?” tih pahin a silai chu a paih thuai ta mai a. Ka bulah chuan police leh midangte chu an rawn kala “Firing order min pe rawh” tiin min auh khuma. Ka ngawih reng avangin zu rui deuh phelhphulh pakhat chuan, “Kapu i tawng thei nange?” tih pahin na tawkin ka hmui a rawn tuai. Ngawi rengin ka put ru a DC office lam ka pan a. Thil awmdan te report ka pek hnu ah 144 hmangin mipui awmkhawm khapna leh curfew order chu siam a ni.

Sorkar hna ka chelh atanga thla hnih, May 19-21, 1988 a ZORO in First World Zomi Convention Champhai-a an neih tum khan Law & Order-ah over-all incharge a min dah avangin Pu Ngurhuzauva, Executive Magistrate nen Champhai kan pan ve a. Champhai a Executive Magistrate (SDO) kha kan han ring ngal bawka. Police lam pawh engemaw zat an in tir. An programe tawp bera Meichher chhi chunga kawng zawh (TorchMarch) tih an tum kha Aizawl lama sorkar hotu lian a tangin police w/t hmangin lo khap turin min rawn ti. A tukah w/t bawkin reminder ka hmu leh. Khati lai khan Mobile a la awm lo. An hotu Ex-CM Brig. Pu T. Sailo ka hmu a, “In programe a Torch march kha chu kan thathnem deuh vangin kangmei tih chhuah pawh a hlauh awma, thulh mai a tha lo maw?” ka han ti a. Ani lah chuan “Chhuak lovang, kan fimkhur” tih chauh in min chhang bawk si. Executive Magistrate te nen kan han in rawn a, Sorkar lama hotu lian te thu han zawm loh ngawt kha ngam awmah an ngai si lo. Ka han ngaihtuah a khapna order han siam mah ila an tih luih tho ka ring a. Ka order kengkawh tur chuan police a za tel chahbelh a ngai dawn a. Rawn thawnbelh teh reng pawh ni se kan in nawrbuai in hliam kan tam dawn bawk si. An hotu ber lah sipai officer pension a nih bakah an hotu dang te i.e Pute C. Chawngkunga, Zosiama Pachuau, C. Vulluaia, Kenneth Chawngliana, Biakchhunga, Lalhmingthanga, MLA leh Minister te lo ni tawh an ni a. Ti’n an tlangvalte lah chu dawih lo tak tak an ni bawk si. Ka han ngaihtuah a, torch march chu India danah khapna a awm loa, an hotu te lah mi puitling leh mi tha tak tak. Kangmei chhuak tur lakah an invent fimkhur ka ring a. Ka duty chu buaina pumpelh a nih avangin khapna order chu ka ti talo. Tichuan tluang takin torch march chu neih a ni a, karot field-ah an tawp a, an hotu te thu awi in an meichher te chu an vawm khawm a, insuikhawn leh zai i rel ang u tih hla leh zoram tlangval hei hei hei tiin hlim takin an zai dual dual. An programme angin Champhai to Aizawl ke a kalin a hmasa berah ZORO flag kengin Pu C. Chawngkunga, pa kum 70 chuangin, hma a hruai. An chhuah vek hnuah chhuakin a harsa leh damlo te chu ka motor-ah ka phur zel a, an riahna tur khua-ah kalo nghak zel a. Khua ka thlen veleh khawtlang hotu te hnenah, “Tlangval zarual an rawn riak dawna, zu lo pe an awm chuan a lo petu chu zawnchhuah ani anga bail phal a ni dawn loa, Aizawl Jail a thawn nghal an ni ang. He thu hi lo puang darh ru,” ka ti a. An ni lah chuan min support. Tlangval rual chu an lo thlenga, zu zawng tawk awm mahse an hmu lo. Tichuan tluang takin kan rawn kal zel a, a ni 10 na ah engmah buaina awm loin dam tlang takin Aizawl kan lo thleng.

Thil pakhat ka han belh leh lawk. MBBS seat chungchanga sorkar leh MZP innawrna ah khan MZP te chu Chandmari kawnah inhmukhawmin Secretariat ti buai turin an rawn tleh phei. Tiang, tear gas nena Zarkawt-a tan kan lo lak avangin engemaw chen kan inbeih hnuah min paltlang thei lo. Police nena an invuak buai lai khan kei DM chuan hma ka hruai a ngai si. Police ho chu thir lukhum leh phaw ne’n an nih lai khan keini Magistrate te chu civil dress nen chauh kan ni. Ka dulah sairawkherhin vawikhat chu min perh. Kan dan hnu khan MZP te chu an reh diak a. Ka office a ka thut hnuah College Veng field-ah an awmkhawma, Republic road a lo kalin Secretariat rawn pan an tum, tih kha min rawn hrilh. Police te nen PC Party office hnuaiah khan hrui kan lo pawtmar a, hei bak hi an rawn kal tur anilo tiin police te chu ka hrilh a. MZP te lah chuan rawn paltlang an tum. Tichuan 144 hmangin a tul anga hmawlh hmang turin order chu ka siam a (Ka order-ah chuan vuak mai tur kati miah loa, a tul anga hmantur (use) chiah kati a, police in tul an tih chuan an vaw ve tawh mai ang chuh tih rilru puin) MZP ho lah an tamin hma an rawn sawn zel a, kan hrui pawhmar chu an rawn tawntlanga police ho tan hmawlh ringota dan theih an nih loh avangin Teargas hmang turin order ka han siam leh a. Law and order thila Magistrate te buai an rinna hmuna an kal ve ziahna chhan chu a boruak a zira order chawp leh chila pe nghal zel tur an nih vang a ni. Order ka siam leh sign lai hian kawngpuiah ka dinga, motor bonet behchhana ziak ka nih avangin a thenin camera leh video in thla an lo la. Thil mak deuh mai chu – DC office kawt atanga Teargas an han kap kha boruakah a vir mualmual a PC Party office tukhverah a kawi luta, an hotute lo thutkhawmna laiah khan a va tla ta mai. Pu Lalhmingthanga’n khu vut vutin a rawn khai phei a ring tawkin, “Engatinge kan committee lai teargas a min rawn kah” a rawn ti ta mai a. Kei chuan, “Ka Pu min hrethiam rawh, in office a rawn kah kan tum miah lo” tiin an kahchhuahna hmun te kan en ho a, khatia a han vir lut te kha mak kan ti tlanga “Thil mak tak ani” ti tlangin thatakin kan inthen. Experience dang tamtak awm mahse tun tuma tan chuan tawk rih phawt se. A tawp berah chuan Bairabi a thil thleng chungchanga Aizawl leh Kolosib District Magistrate te’n 144 hmanga order an siam kha tunlaia kan boruak tawn ngaihtuahin dik ka ti.

(March 20, 2018; Aizawl)

Post a Comment

Powered by Blogger.