SIKUL TAN HUN SAWN CHUNGCHANG
Hei pui, sorkar thar chuan sikul Å£an hun sawn tlai a tum thu sawi rik a ni leh ta. Ka thuziah lo chhiar ve Å£hinte chuan sikul Å£an hma hi ka thlâwp tih in hriat tawh a rinawm a, sikul Å£an hma ka duh chhan erawh chu Mizote hi tho hma ila, lehkha zirna hun leh hnathawhna hun nei rei ila, lehkha zir tamin hna thawk rei ila tih ka duh vang ani. Bible-ah hian, “Mut thlahlel suh, i lo pachhe dah ange,” tih a awm a, hei hi Kristian Å£ha tak takte hian pawm nuam an ti vak lovin a lang a, chu ai chuan “A Å£henawm hnena zu in tur petu chu...” tih lam hi kan tuipui zawk fe a nih hi.

Kar hmasa lama kan sawi ang khan Mizoramah hian sorkar a inthlak apiang hian engemaw a inthlak ve Å£hin a. A inthlak dan erawh chu hmasawnna lam ni vak lovin “keini lam duhdan a nia,” tih emaw, “anni tih dan kha chhunzawm kan ba lova,” tih vel vang a thil inthlak thleng hi thleng mai Å£hin a ni deuh vek a. Zu khapna dan siam hma a rei tak chhung ‘dry day’ han puan ngawtte khan hmasawnna lam a hawi lem lova. Zirna kalphung siamÅ£hat a pawimawh em em laia, zing lama sikul Å£an hun kan han bitum leh ngawt pawh hi a nep deuh chu a ni. 

Kan sorkar hrawn tawhte hi an mak ngawt mai. Zirna kalphung siam Å£hat, chhawr tlak leh thiamna tak tak nei tura zirna her rem lam hi a pawimawh ber a nih laiin, zing lama sikul Å£an hun leh ban hun tih mai mai, Academic session hun – January-December leh April-March tih vel mai mai hi an buaipui a. He’ngte hi chu a board emaw sikul management kutah emaw dah ni mai sela a Å£ha mai tur. Zirtirtu sem rual (teacher rationalisation) te a pawimawh em em laiin an tih theih hauh loh a la ni zui a. Khua hi a var lo teh e.

Mizo mipui hi kan ram hruaitute hian enchhinna atan hian min hmang nasa hle tawh a. Zirna lamah leh zu zawrh leh zawrh loh mai pawh a ni lo. Thlai chin tur chungchangah te hian kuthnathawktute hi an tih tir kual nasa tawh a nia. Alaichi, grape, lakhuihthei, sapthei, Tung, sawhthing, kangdamdawi leh thlai chi hrang hrang hi ching turin kuthna thawktute an fuih a. A hralhna a awm leh Å£hin si loh avanga kuthnathawktute beidawnna kawng hi thui tawh tak a ni. ‘Tung’ ngat phei hi chu tam takin an chhiat phah a, ‘thing anchhedawng’ tiin an vuah hial a ni. 

Sawhthing hralh chungchangah ngat phei hi chuan kan sorkar hian kuthnathawktute hi enchhinna atan a hmang mai a nilo, sorkar chetdan hi a thultho hrim hrim. A changin Assam lama sumdawngte leh sorkar inbia a inremna siam a hralh a ni a, a changin dan siamin sawhthing chingtute leh sumdawngte’n an duh duh a khulama sawhthing an hralhte an han khap sak a. A chang leh an han hawng leh huai bawk a. Bagha sumdawng Sundar Ali pel a thilti thiam lo sorkar hlir kan la hrawn ni âwm tak a ni e.

Sawi tawh angin zirna chungchangah hi chuan a kalphung (system) Å£ha zawk, mithiam leh chhawr tlak chher chhuak thei kalphung kan mamawh ber a. Chumi ti tur leh khawpui leh thingtlang lam dinhmun inthlau lutuk siam dik tura zirtirtu sem rual hi hna pawimawh ber leh tih hmasak atan a Å£ha a ni. Sorkar hnuaia awm tho CBSE leh ICSE in kalphung hrang an nei a, an academic session pawh a dang a, an syllabus pawh a dang ang hi tehkhinna atan a hman theih awm e. CBSE hnuai a sikul-te chu khawthlang tawp emaw khawchhak tawp emaw a awm pawh nise, zingtin dar 7.30 an sikul an Å£an a ni tawp mai. 

Hman deuh tawhah khan Delhi-a Mizo lal tak pakhat inah ka thleng a. An fate kha CBSE hnuai a awm sikul a kal an ni a. Ka ţhianpa nupuiin an fate sikul kal tur a thlah lai khan khua a la var meuh lova. Mahse, an tukţhuan ei tur a siam sakin a ken tir thlap hman vek. Helaia Mizo nu tam takin sikul ţan hun zing dar 8 an sawisel hi chu a thatchhiat thlak ka ti ve tlat. Țhenkhat sawi dan ang hian ka ţhianpa fate khan pumpui pân/lâwng an nei chuang hauh lo. Kan no lutuk a, kan fate pawh kan enkawl no ta lutuk tih hi pawm ngam a ngai. Darkar khat a an ţan hma avang a darkar khat a an ban hma avang a harsatna awm ta hluai tur a sawi chiam chiam ai hi chuan an sikul bag rit lutuk pawh hi a vei awm zawk fe ani.

Sawi tawh angin zing lama sikul Å£an hun chu board emaw sikul thuneitute kuta dah mai hi a fel viau a rinawm a. Chutih rual chuan Mizote’n hna kan thawk tlem lutuk leh hnathawhna hun kan insiam tlem lutukte, lehkha zirna hun kan nei reilo lutukte hi a vei-awm ngawt mai. Nikum February thla khan Tahan-ah kan han zin a. Mizote taimakzia ka han hmu. Kâwl ho aiin an tho hma-in an thawkrim a, hausa tlakin hna an thawk a ni. Keini Aizawl-ah erawh chuan Mizo dawr aiin Bengali leh Gorkhali dawr a inhawng hmasa zawk deuh vek a, an hawng rei zawk bawk. Hei ringawt pawh hi ngaimawh tham a tling.

Zing dar 4 emaw dar 5 emaw a tho zat zatte chuan pisa kai Å£an hun zing dar 9 hma-in darkar 5 lai hna an thawk hman tihna a ni a. India ram dânah, hna hi darkar 8 thawh tur a ngaih a ni a. Pisa ban hnu-ah pawh zanriah ei hma-in darkar hnih/khat an la thawk leh hman a, nileng a an hna thawh chen thawthâng, hlâwk takin hna an la thawk thei a ni – taima chu. Tam takin an sawi Å£hin India hmarchhak tan a hunbi (time-zone) hran neih hi official taka kan ti thei lo a nih pawhin kan sana hi darkar 1 tal pawhin herh hma ta ila, ni êng kan chhawr chhung (daylight savings) hi zia-awm tham a ni asin.

Zinglam a sikul ţan hma leh hma loh emaw, pisa kai hun siam danglam emaw, sana herh hma emaw kan sawi rual hian a pawimawh ber chu lehkha zirna hun tam zawk leh hna thawhna hun tam zawk insiam zawng a kan kal hi a ni. Chumi atan chuan kohhran dâi pawh ţhiah hret a ngai ang. Zana kan biakin inkhawm hun hi tih tlai a, dawr kan hawn rei deuh pawh hi hmasawnna atan a pawimawh tak a tling ang. Khawvela ram hausa leh changkang zawng zawng hi hnathawk nasa leh hnathawhna atan a hun hmang rei an ni zel a, khawvela hnathawk tam ber chu Japanese ho an ni a. Thlakhatah hian an hnathawh hunbi piah lamah a chuáng a liamin darkar 80 zet zu han thawk a!

Hlawh tam tur chuan thawh tam a ngai a, thawk tam tur chuan hnathawhna hun neih tam, hnathawhna hun tih rei a ngai a ni. Reilote chhunga tam tak hlawh tur chuan thiam bik nei nih a ngai a, chu chu mi nâwlpui neih theih a ni lo. “Mut thlahlel suh, i lo pachhe dah ange,” tih ziahna lehkhabu thianghlim ringtute hian mut hi kan thlahlel hle tih chu zing sikul Å£an hma leh tlai boruakah hian a chiang khawp mai a, naupang ai mahin nu leh pa tam tak hi mut thlahlel kan ni awm asin! “A Å£henawm hnena zu in tur petu chu....” tih vel buaipui chiam ai chuan, “Thawk lo chuan ei pawh ei suh se,” tih thute hi hmasawnna lam hawi a va ni zawk em!

Zir tlèm a pass tho ai chuan, nasa taka zir a pass bakah chhawr tlak a thiamna chhar chhuakte kan ngaihsan hunah leh thawk tlem hle sia hlawh tam ai chuan thawh tam bawk a, hlawh tam bawk kan ngaihsan hun hi a nghahhlelhawm hle. Sap hovin ‘work culture’ an tih ang hi a Å£ha apiang kan kalpui ve a hun tawh a. Zinga sikul Å£an hun piahlam hret hi kan ngaihtuahna hian thleng sela, hnathawk tam, hnathawhna atan a hun hmang tam kan nih hunah he hnam hian hma a sawn anga, a zahawm bawk ang. HC Vanlalruata

Post a Comment

Powered by Blogger.