
India Constitution bung 315-naah hian, ram pum huap Union Public Service Commission (UPSC) dinna tur leh a hnathawh turte ziah a ni a, bung 323-ah chuan state tin a Public Service Commission din dan tur leh a kalphung turte ziahlan a ni bawk a. Constitution hian Commission dangte ang lo takin thuneihna (autonomy) leh zalenna (freedom) sâng tak a pe a, court rorelna sâng zawk leh Election Commission te anga inrèlbawlna hran leh thuneihna sâng leh nihna (constitutional status) a thuam a ni. Hetianga India Constitution-in thuneihna sâng leh zalenna pe a, sorkar inrawlh thei lo tura a ruahman chhan hi eng dang vang ni lovin, sorkar hnathawk tur an lak kawngah dik leh felfai tak a thilti a; a tling tling an lak theihna tur a ni.
Hrilhfiah chiang dawn ta ila - politician-te emaw sorkara thuneihna chelhtute’n sorkar hna thawk tur an lak dawnin, duhsak bikna engemaw nei a an lak Å£hin avangin, duhsakna ni lova a tling tling lak a nih theihna atan Public Service Commission hi din a ni a. A duh duha sorkar a inrawlh theih lohna turin thuneihna leh zalenna sâng tak a thuam a ni. UPSC bik hi a tirah chuan sorkar hna sâng bikte lakna atan Public Service Commission siam dan dap turin, kum 1923 khan British soekar chuan “Royal Commission” a din a, chairman chu Lord Lee of Fareham a ni a.
He Commission rawtna ang hian Public Service Commission hmasa ber chu an Chairman, Sir Rose Barker kaihhruaina-in kum 1926 khan din a ni ta a. Thuneihna tak tak nei lo a nih avangin, khatihlai a zalenna sualtute khan thuneihna bik nei turin nasa takin an nawr a, chuvang chuan Government of India Act, 1935 khan Federal Public Service Commission din a keng tel ta a. Kum 1947 a India a lo zalen takah khan, Federal Public Service Commission hi Union Public Service Commission (UPSC) tia a hming thlakin January 26, 1950 aţang khan India Constitution-ah chanvo pawimawh taka dah a lo ni ta a ni.
Public Service Commission hi a pawimawh em em a. Mizorama Public Service Commission kan neih hma kha chuan, kan Å£halai tam tak kha an beidawng a. Eng ang pawhin lehkha zir nasa-in thiam mah sela, thuneitute duhsakna an dawn lohva, chhungkhat laina thiltithei an neih loh chuan, sorkar hna dil kha tihsalohvah an ngai hman tawh a ni. Å¢halai lehkha zir chhuak zinga a thiam fâl leh mahni inring tawkte’n, tute-emaw duhsakna uchuak beisei hauh lova hna hmu tura beiseina an nghahna chu MPSC hi a lo ni ta a. Lehkha zir leh thiam pawhin awmzia a nei ta-ah an ngai a ni. Hei hian kan khawtlâng nunah a Å£ha zawngin nghawng a nei thÅk khawp tih hi kan ngaihtuah ngai lem lo mai thei. A thiam thiam, a tlin leh taima apiang an chungnunna hi khawtlâng nun hrisel dik tak a ni si a.
Hetiang a ni chung hian tunhma aÅ£ang tawh khan Group ‘B’ leh a hnuailam hnathawk tur tam tham deuh lak a nih dawnin, MPSC thuneihna hi lák Å£hen sak a lo ni fo tawh Å£hin a. An mihring duhsak zawng an lak theihna atan, a latu tur sorkar official an thlang chawp ta Å£hin a. Hei hian kan Å£halaite thinlung hi nasa takin a hliam tawh Å£hin a ni. An duh anga sorkar hnathawk tam tham deuh an lák fel hnu-ah chuan, Group B leh a hnuailam hna lák theihna thuneihna hi MPSC hi an pe let leh mai Å£hin a, an tizà n nasa Å£hin ngawt mai. Chubakah MPSC Chairman/member tur atana thuneitu sângin a tling aia Å£hian hnai an dah ni áwm a sawi rÄ©k Å£hin awmte, politician tihlungawina ang reng atan a ruat awmte leh, kohhran tlawnna lam rawngkaia ngaih theih a thiltihte khan he Commission zahawmna leh rintlákna hi mipui thinlungah a sawi nghing lek lek fo Å£hin.
Tun hnaia MPSC kut aÅ£anga Group ‘B’ chin hna lak chhuhsak tura “The Mizoram Public Service Commission (Limitation of Functions) Regulations, 1994” hmanga June ni 25 a hriattirna tihchhuah a nih hnu khan kan ri ta luai luai a. He hriattirna chhuah a nih chhan hi, sorkar hna zawng zawng la tura MPSC-in a tlin loh chhuanlam leh tunhnaia Council of Ministers Å£hukhawmin, Group B chin hna la tura Mizoram Subordinate Services Selection Board (MSSSB) din tura thutlûkna a siam nen a inzawm a ni. MSSSB la din hawt si lova, MPSC thuneihna lo lak Å£hensak avang hian written test ti vek tawh, interview hmachhawn mai turte chu, an interview tur kha MPSC-in a tih tawh dawn loh thu a puang ta a. Hei hian hna dil mek tam tak a tibuai ta em em mai a ni.
Hetiang a nih avang hian zirlai pawl hruaitute’n DP&AR chang mektu Chief Minister an hmuh phah a. Chief Minister chuan interview chu a ngai anga MPSC kalpui tura lo hrilh a tum thu a sawi a. Sorkarin hriattirna a chhuah tawh avangin chutiang mai a awl-âi a ni kher lovang tih chu MPSC Chairman thusawi dan aÅ£ang pawh hian a lang. Hetah hi chuan kan sorkar hian a kut dinglamin thil a tih hi, a kut veilamin a hre lo em ni tih palh mai a awl a. Thil reng reng a nghawng chhia emaw Å£ha emaw tur ngaihtuah chiang hmasa lova thutlûkna siam a hriattirna chhuah mai zel hi, sorkar ve riang ruang tan chuan tih loh a tha viau mai. Mi tam tak nghawng thei tur thil ni si, ngaihtuah chiang mang hlei lova thiltih mai mai hi a pawi thui viau thei tih kan ram hruaitu leh sorkara mawhphurtute hian an hriat a hun viau tawh a ni.
MSSSB din chungchang pawh hi ngaihtuah chian chuan sum sèn thlawnna mai mai a ni thei mai thei a ni. MPSC hi hnathawk an tlemin an hna hi duhthusamin an thawk thei lo nia sawina a awm fo tawh a, hei hi tun chauh ni lo, sorkar hmasa lamah pawh chhuanlam remchang tak lo ni tawh ţhin a ni a. Group B chin hna la tura MSSSB a hranpa a din ai hian MPSC hi hnathawk lak belh a tihlen a, tihchangtlun hian sum a heh lo zawk ang em tih hi ngaihdan awm thei a ni. Chutihlai chuan MPSC anga constitution-in thuneihna a pèk ni lo, sorkar inrawlh theihna tur Board din chu sorkar dinglai apiangin an châk viau thei thung.
“Kristian ram” tia insawiin engtin tin emaw ‘bÄ©k’ riau anga insawi kan tum a, Å£ha hle ang leh sakhaw dang betute ai chuan chungchuâng hle tura kan insawi lai hian, kan dinhmun diktak hi kawng hrang hrangah a lo lang leh Å£hin. Hmeithai leh sawipuitu nei lote thlavang hauhtu, Pathian ringtu nia insawi hlir chênna ramah hian sawipuitu nei lote tan a kawng khâr duhtu an tam em em a. Mi rinawm kan hmuh zeuh zeuh laiin kan thingzai leh lungchherte chu a tè-in a tling lo tual tual a. Kan sa bÅk a dik thei lova, pawlh dal theih loh pawh kan nei tawh lo. Ringlo mi tia kan sawite’n thil an pawlh dal kan hriat loh laiin, bawnghnute aÅ£anga petrol thlengin kan pawlh dal mék reng a nih hi. Biakin kawng leh a chhûng chauha Kristian hian ram an siamÅ£ha lova, ringlote mithmuhah awmzia a nei hek lo. Kan hnathawhnaah, mi chunga kan thiltih danah hian lang chhuak zawk teh se.
HC Vanlalruata, Principal Correspondent, PTI
NEWS COMMENTARY: 27.07.2019
Produced by Regional News Unit
AllindiaRadio Aizawl