KA RALTHUAMNA KA DAH NGAM LO

-Dr. C. Lalrampana

Pu R. Thanghuta hla phuah (1894-1954) KHB No. 412-na hi kan naupan lai chuan " Hla dawizep' kan ti fiamthu thin.

June 30, 1986 hma lam, Mizo Hnam sipaite'n ralthuam an tun hma zawng kha chuan Zoramah tun ang hian hnam dang (non-mizo) an huang tau ngam lova, Assam forest department. pawhin mizoram state ramri huam chhungah chêt lãk an ngam vak lo niin a lang. Ralthuam an tun hnu erawh hi chuan nüthüri zuamin min zuam ta hle a ni tih a hriat theih awm e. Kumtin deuh thaw ramriah thãwm hrang hrang hriat tur a awm ta zut reng mai! Achangin Zoram leilung huam chhungah cinema hall, achangin forest office, achangin dãwr leh biak in an sa vel thūl niin a lang. Keini lam lah kan chechãng ngam dêr si lo.

Police uniform rãng nalh tak hãkah leh ralthuam changkãnga inthuam kawngah chuan kan nê pawh an ek pha lo niin a lang lawi si. Hetih lai hian assam police erawh uniform khaki uk leh 303 rifle nen, a langa zuamawm tak, nêlawm dêr si lo an nih hmel! Aizawl khawpuia tan khawh chungin kan ram hruaitulu ber berterte lah chuan aw thãwp satin- " ramri hi tharuma chinfel kan tum lo, a sawia sawifel chi a ni;," an ti a; achang leh "ramri chu a sawia sawifel chi a ni lo, a tiha tihfel chi a ni" an tileh lawi bawk si a, mu leh mal reng an nei thei ta lo niin a lang. Tun thlengin a eng zawk mah mah erawh hman tangkai a la ni chuang lem hlei lova. "Laiking pawnpui tah tur ang" vel kan nih hmel mange aw? a tih theih awm e.

Ralthuam tun hma kha chuan kan hawi cham a, kan hawi pir a, kan invaupüm a na hle thin a nih hmel! mahse, tunah chuan dawl zawrin kan zawr zo ta ni berin a lang.

Mizo chuan tamna Bus (Aizawl-Shillong) suam a nih tuma putar chuang ve pakhatin a sawi ka la hriat reng chu-"Suamhmangho kha mi 5 chauh an ni a, hmanrua lah an nei chhe si; hei mizo mipa 11 kan awm ve a, hlau miah lovin bei let thut ila ka vawhlum vek thei ang tiin ka rawt a, mahse, tuman an ngam lo va, kan hmuh reng laiin kan Mizo hmeichhiate an han khawih mai chu rilru a na duh ngei mai!" tia ha chang thial bap bap chunga a sawi lai ka'n hmuh chuan thin a urin "Mizote hi hnam huaisen, thian chhan thih ngam" inti thin si hi kan lo va han dawizep tak êm! tih bak suangtuah tur dang a awm lo.

Mahni chuktuah huana kêl lùt hnawt chhuak ngam lo kan awm ngai lo. Mahse, tunah chuan ramri bawhchhiaa lo lutte tuman kan hnawt chhuak ngam lo. A thu, kawngzawh, band, hnatlang chauhin ramri kan humhalh ngam a, inthlan dawn apiangin political party tinte'n ramri buai tlawhchhanin vote hmuh tam nan hmanruaah an hmang a, a tak taka ram hmangaihna erawh a awm chuang lo. Kum 50 chhung zawng khan tuman an chingfel ngam chuang lova, chinfel tumna tak tak neia hmala pawh an la awm lo niin a lang.

Kan NGO hrang hrangte pawh hian ramri buai hi a thu chauhin an ngai pawimawh niin a ngaih theih! Nge Assam lam hian an ramri dik tak hre chiangin hma an rawn la a, kan dik loh zawk avamgin kan chechãng ngam lo zawk? Kan zirlaite leh journalist-te hialin kan ramri huam chhung ngeiah Assam police kut thak an tuar a; mahse, kan chechãng ngam chuang lo. Tharum (voilent) hmanga inbeih tur ka tihna erawh a ni lo. India hnampa Mahatma Gandhi beih dante kha thlir let ila, tharum tel lo (non-violent movement) kalpui chunga a tuar nasatzia kha kan va'n tluk lo tehlul em! British sipaiho 'lathi charge' mai maiah khan a zam ve ngai lova, a hnung tawlh ve ngai hek lo. Keini ve zawng zirlai 1000 rual paw'n police 50 rual lek pawh kan ngam lova 'lathi charge' an tih hlek tawh chuan mual daih chhung an tlan hül hül zel thin a nih hi!

A nihna takah chuan Zirlai pawl leh NGO-te hian ramri an buaipui tur a ni lo; ram hruaitute hian an chingfel mai tur a ni. Ram hruaitute'n an ngaihsak tawk thin loh avangin benharh nan hma an la veleh mai thin a, mahse, a tawp tak tak an thleng ngam chuang lo niin a ngaih theih.

Ramri buai chungchanga CM Pu Hawla'n CM level-a chinfel a rawt tum (2018) pawh khan Assam CM khan huaisen takin a hnial fithla thak ngam a nih kha! Chuvangin, kan ramria kan ngaih hi Assam ram dik tak zawk a lo nih dawn hi heti taka kan dawizep mai hi! tiin a ngaihtuah theih ta hial mai.

PuThanghuta'n "Ka ralthuamna ka dah ngam lo, aw! ka chenna raltitna hmun" tia hla a lo phuah hi a dik hle niin a lang. Heti khawpa dawihzep leh hlaua khur chung sia kan ralthuamna kan lo dah kher kher kha aw! He kan chenna raltitna hmun Mizoram hi nitin Assam ramin min hual vel sia ralthuamna dah ngam tur kan lo ni awzãwng love.