Chi hman tam leh ei tam hian thisen sang a siam a, thisen sang chuan thluaka thisen kal tur a tibuai a (stroke), lungphu chawl, lungphu in hnathawh theihlohna a thlen thin.

Chumai bakah osteoprosis, pumpui cancer te, kal tha lo te, kala lungte awm te, thau lutukna, awmna ben vawn, hriatna hlauh thenna (alzehmeirs) natna leh zunthlum etc. Naupang chi ei nasa leh Alu chips pack leh waiwai ang te, a hel a an ei nasat hian a rei hnu ah thisen sang a siam thin bawk.

World Action on Salt and Health (WASH) chuan chi hman tlem a thatna leh a pawimawhnate mipuite hnenah a zirtir thin. Ram 92 lai infinkhawmna a ni a, kum 2005-ah bultanin India ram pawh hi member a ni ve a ni.


Iodine Salt hman/ei a thatnate: Iodine tlakchham vangin heng natna te awrpuar (Goitre), rilru leh taksa chauh hluah hluah na, rilru lam harsatna, taksa rih thutna leh naupang thluaka hna a thawh tur ang in a thawh that theih loh phah thei. Iodine salt ei chuan he natna lakah te hian min veng thei nauchhiat theihnaah te, thluak that lohna te, engmah tihtui lohna, than that theihlohna, rilru leh taksa a in fit lohna, pum lam insawiselna chi hrang hrang lakah leh vun natna te, ek khal theihna lakah te leh vun ro lutuk tur te min veng thei.

Kum 1924 khan USA ah Iodine salt hi hman tan a ni a. Thryoxine leh Triodothyronime te pahnihte hi pangti peng thununtu kan taksa a pangtimur hnathawhna puitu te an ni. Iodine kan hman lar deuh deuhte chu potassium iodine leh sodium iodate, sodium iodine, pangti mur hnathawhna kawng a T3, T4 kan taksa penga hrawka thanna tuihnang siamtu leh pechhuaktu a ni.

Tuk tina kan taksain chi a mamawh dan WASH-ten an chhut dan chu:

0 to thla ruk (6)-ah : 1 (gram khat) ni tin/tuk tin

Thla ruk (6) to thla sawm pahnih (12) ah : 1 (gram khat) ni tin/tuk tin

Kum khat (1) to Kum thum (3)-ah : 2 (gram hnih) ni tin/tuk tin

Kum li (4) to Kum ruk (6)-ah : 3 (gram thum) ni tin/tuk tin

Kum sarih (7) to Kum sawm (10)-ah : 5 (gram nga) ni tin/tuk tin

Kum sawmpakhat (11) atangin : 6 (gram ruk) emaw 150 micro gram ni khatah

Tuifinriata chi awm zat leh kan thisena chi content hi a inang a.

Chi hi chi hnih a awm a, chungte chu refined leh unrefined an ti.

Table Salt: Table salt-ah hian sodium chloride tam tak a awm a. Table salt ei tam lutuk hian chil a tiput chhuak hnem duh hle a, chumi tui emaw chil tiput chhuak hnem chuan kan taksaa sodium tam tak a paihchhuak teuh thin a, table salt ei hnem lutuk hi kal tan a hlauhawm.

Chi ei hnem lutuk hian thisen sang a siam a, kal lam that lohnate a siam phah thin. Table salt-ah hian alluminium te tak tete a awm a, chu chuan kan hriatnate min hlauhtir thei bawk.

Table salt hian potassium, megnasium leh calcium a keng tel lo.

Chi hman tangkaina dangte: Chi hi sa chi hrang hrang chhiat mai loh nan leh hun eng emaw chen rim chhe mai lova vawng thatu atan thil tangkai tak a ni.
Chi hi darthlalang siam nan te, puan rawng thlak nan te, hlum bungbel siam nan te, sahbawn siam nan, insukna hlo siam nan leh hmai cheimawina siam nan te an hmang.

Sea salt hi vun enkawl that nan leh vun timawitu atana hmar lar em em leh tha tak a ni. Sea salt leh rock salt te hi ei rawngbawl nan an hmang thin.

Thlai hnah hring leh thei rah te hi tuiah chi tlem phulin eng emaw chen han dah la, sil fai leh la, hetianga sawngbawl hian thlai hnah leh theirah a bawlhlawh leh natna hrik lakah min veng a, hun eng emaw chen fresh takin a vawn that theih a ni.

Theirah vel sa a rawng dik taka lan tir duh i dah that dawnah tuiah chi tlem phul la ti thin rawh.

Bawnghnute nilenga i dah that duh chuan chi tlem phul thin rawh.

I ha kha a bal emaw a eng hlui a nih chuan chi tlemte leh baking soda kha chawhpawlh la, tuk tin nawt thin la, ha a tivar duh hle.

Thingpui inna no leh glass rawngda lam tawh leh hlui tawh te hi chi tlem leh vinegar nen mix la, tui nen hun eng emaw chen chiah la, a tilang thar leh var thei.

I rawmawl/hanky-ah bawlhlawh leh thil reh thei lo a awm hian i suk hmain tuiah chi tlem phulin chiah hmasa thin rawh.

Bawnghnute dahna bel emaw no emaw i silfai dawnin chi nen silfai la, a tirimtui duh bik.

Milk coffee, red tea, Cold beverage ah te hian chi (salt) tlem an phul thin.

Refrigerator rimchhia leh bal tihfai nan chi leh soda chawhpawlh a, tihfai hian fridge a rimchhia leh bal kha a tifai tha duh hle bawk.

Ei rawngbawlna thuk hi a rimchhiat viau chuan thangthing (cinnamon) nen tifai thin rawh.

I thuamhnaw tha ulukah engine oil emaw a kai chuan chi leh alcohol chawhpawlh la, chiah deuh la, rehtheilo kaiah chuan hnawih rawh.
In in leh loah fanghmirin a tihbuai che chuan chi phul rawh.

Carpet ah rehtheilo kai hi chi tat la, hun eng emaw chen chiah la, a fai duak mai ang.

Sangha phuhlip i tihfai hmain chi tuiah chiah hmasa la, sangha phuhlip kha tihfai a tiawlsam bik.

I oven kha a bawlhlawh viau chuan chi phul la, tihfai a awlsam phah sawt ang.

Frying pan mawm tak leh bal tak kha chi tlem phul la, lehkha chhia emaw puanchhiain hrufai la, a fai a awlsam duh.


Artui i chhumin chi tlem telh la, artui kheh a ti awlsam a, a tihmin hma bawk.

Ei rawng i bawlin chi tlem telh thin la, a hmin hma duh bik.

I mit a nat chuan chi leh tui chawhpawlh inphih fai la, a ti dam hma duh hle.

Hrawkna, hrawk nuam lo, hrawk za, tonsil na, hahni vung leh ha na i neih chuan tui lum pep pepah chi tlem pawlh la, kam thuah nan hmang ang che.

Tooth brush thar i hman hmain tuia chi tlem pawlhah chiah la, a tha rei duh bik.

I glass no kha i hman hmain tuiah chi tlem pawlhin chiah la, a titlo ang.

Wood-a siam i furniture kha a bawlhlawh a, a eng hlui chuan tuiah chi tlem pawlhin chiah thin rawh. A tilang thar sar duh.

I thuamhnaw suk kha i pho hmain tui, chi tlem pawlhah chiah hmasa la, a ro hnuah a chuar lo vang.

Chi hi a bawma i thun hmain a bawm turah khan buhfai tlem dah hmasa thin ang che. Chi a sawm vak lo ang.
Artui i lei dawna a tha leh tha lo i hriat duh chuan tuia chi tlem pawlh la, artui kha dah la, artui tha a nih chuan tui ah a pil ang a, a pil loh chuan a chhia a ni ang.

Artui a pawn var ringawt a omlete i siam dawnin chi tlem telh la, a lo thawp lian ang a, a hmui tui duh bik bawk a ni.

Tarpintel leh chi mix la, toilet leh thlengsilna hmun rimchhia leh bawlhlawh tihfai nan thil chin tlak tak a ni.

Soup i siam a, a al viau chuan Alu zai lep kha thlak rawh.

I pangpar khawi kha a that rei mai bakah pangpar a tihlan thar reng theih nan pangpar khawina pot-ah khan chi tlem phul rawh.

Apple i chhum hmain chi tlem phul la, a tihmin tha duh bik a, a tui bawk.

Nuts i ei hmain tuiah chi tlem pawlh la, chiah deuh vang vang la, a kheh a tiawlsam bik.

Iodine pai tam chi tuk tina 2000 mcg aia tam i ei chuan, Doctor rawn hmasa phawt ang che.

I taksa a thak chuan i inbualna tur tuiah chi tlem pawlh la, i sam suk nan erawh hmang lo vang che, i sam a titla ang.

A tawp tak tak nan i chi bawmte kha thil sa leh ni saah dah lo ang che. I chi bawm chhin kha inhawnga i dah chuan i iodine chi kha a ral hma duh bik.

Iodine i taksain a tlakchham vang ringawt ni lovin iodine chi hi lo ei thin la, thlai hnah hring leh theirah a tam thei ang ber ei thin bawk ang che.

Thalbe (Thyroid) natna chi hrang hrang hi tunlai hian kan society-ah a tam hle mai a, a vei tlangpui chu hmeichhia, la naupang ve deuh deuhte an ni.

He article lo chhiar zawng zawngte ka chah duh chu rilru hahna nei leh rilru chawl hahdam thei hlawl lote hian, an harsatna chu up bet mai lova sawichhuak zel turin ka duhsakna ka hlan a ni. Kan rilruin kan tuk tin nunphung nasa taka min tihbuaina kan up beh rei chuan kan taksa chhunga thisen chawm thatu tuihnang paina bawm kha hna a thawh tur angin a tithawk tha thei lo a. Hetianga harsatna neite hian a chhan leh vang leh a insiam tan dan an hre ta thin lo a ni. Khawngaihin pumpelh hram tum ang che.

He article hian chi kawng hrang hrang a hman tangkai dan leh a pawimawh dan te a hriatthiam tir ngei che u ka beisei.

– Dr. ARV Pillai (Ayush), MPS Rtd.
Aizawl, Mizoram.

Post a Comment

Powered by Blogger.