Kan naupan lâi (engtik kum nge ka hre tawh lo) bawk khân pastor (?) pakhat chuan ‘Pitcairn thliarkâra mite chu kan kohhran mi vek an ni a. Lung in te chu a awm ve bawk naa misual an awm ve loh avangin tâng tur pawh an awm lo’ tiin a rawn sawi chiam a. Naupan lâia thu ngaihthlâk hi chu a chiang duh lo viau mai a, chuvangin hei hi ka hre sual em aw ka ti; hre sual lo chuan ka inhria.

Chutih lâia ka lo ngaihthlâk dân leh ngaihruat zui dan chuan Pitcairn thliarkâr chu mi tam tak (tam tak tih lemah Mizoram âia tlêm daih nuaihkhat bawr vel) awmna niin British sawrkar hnuaia rambung khat, ram pangngai ve tak ni turah ka ruat a. Chuta mite chu kan kohhran vek an ni a. Seventh-day Adventist mite chu kohhran dang aia kan fel em avangin chu thliarkâra mite chu lung in tâng tur pawh awm lovin an fel em em vek mai a. An fel hlawm em avangin khawvela ram nuam ber pâwl leh ralmuang ber pâwl a ni.

Tunhnu hian Pitcairn thliarkara chengte chanchin ka han zir chiang a; \ah a chhuak thei hial a ni. Chipchiar deuh hlekin kan sawi ang.

Pitcairn hi New Zealand leh South America khawmualpuia inkâr laihawl vela awm, Pacific tuipui thliarkar te reuh tê niin mihring luah theih phei chu mêl 4.6 bial vel chauha a ni.



Ni 28 April 1789 khan British lawng HMS Bounty-a mite chu an captain William Blight-a lakah lungawi lovin an hel a. He helnaa a hnar kaitu ber leh hotu ber chu Fletcher Christian-a a ni. Tichuan Pacific thliarkar pahnih pathuma an tei kual hnu-ah kum 1790 khan Pitcairn thliarkar chu Tahiti atanga an hmeichhe rûk chhuahhote nen an rawn thleng a. Tumah an tlan bo loh nan an lawng chu an hal a. He lawng kang bang hi tun thlengin hmuh theih a la ni.

Tichuan chu thliarkar zim tê-ah chuan mahni rama haw ngam tawh lo sâp tlangval hro hrang na tak tak leh Tahitian mipa paruk leh Tahitian hmeichhe sawm-pakhat chuan awmhmun an khuar ta a. Rei lo tê-ah hmeichhe inchuhin chung lawng sipai 13 chu an han inthat tan pang mai a. A dam rei ber John Adams-a chuan an awm dan chu tha a ti lo va. Chuvangin an lawngchhia atanga an lâk chhuah Bible keuvin a nun dan chu a sim ta a. Thliarkar muanawm tak a lo ni ta a ni.

Pitcairn thliarkar tlawh leh hmasa ber chu kum 1808-a American lawng Topaz-in a tlawh kha a ni. Mipa zingah John Adams-a chauh a lo dam tawh a. A tira lût zingah hmeichhia pakua an la dam bawk. Mi hriat châk ber an hotupa Fletcher Christian-a chu a lo awm tawh lo va. Thenkhat chuan a tlan chhuak niin an sawi a. Pitcairn an hmuhchhuah leh lâia sâp la dam chhun John Adams-a leh amah Fletcher Christian-a nupui Maimiti sawi dan chuan in bul huana a hnathawk lâi kahhlum a ni. Amarawhchu John Adams-a hian Christian-a thih dan chu tlawhtu hrang hrang hnena a sawi dan a inang lo. Rilru lam buaina nei ang te, mahni intihlum ang te, a thianten an that ang ten a sawi bawk. Kum zahnih zet chu Christian-a thih dan hi miin an inrin siak a. A rûka England ram tlawh leh angten a thang a. Mi sawi danin English poet hmingthang Samuel Taylor Coleridge-a hla chhammi The Rime of the Ancient Mariner tih pawh kha he thuthang lêng vel atanga a phuah hi a ni.

Thu lêng vel a tam a. Thudik hriat a har khawp mai. Kei pawhin Dan L. Tharp-a ziah Fletcher Christian-a chanchin thawnthu anga a phuahna bu chhahpui mai Mutiny’s Curse chu ka nei a. Ani chhui dan chuan Fletcher Christian-a chu Pitcairn atangin a tlanchhuak a. A rûkin England-ah a kir leh a ni. Mahse hei hi chu zeldin thubawl a ni ber.

Captain Blight-a erawh chu khatia a hote an hel hnu khân harsa tak, ama sawi dana thi lova ruangin March 1790-ah England a thleng a. Lawng lamah thawk zui zelin Vice-admiral a kai chho hial a. Tin, amah hi pa huaisen tak Captain Cook-a hnuaia lo tal hrep tawh leh indona hmingthang Battle of Dogger Bank-ah te pawh lo che hrep tawh a ni. Lawng hrang hrang sawmthum dâwn laiah nihna hrang hrang neiin a thawk lâwr tawh a. Mi thil tawn hriat ngah tak a ni bawk. Hetia a lawnga helna a chhuahna chhan hi amah Blight-a sual lutuk vang nge a lawng mite tuar zuau lutuk, tuipui la zin ve ngai lovin hrehawm an ti lutuk an hel ta mai tih hriat hran theih a ni tawh meuh lo.

Engpawh nise Blight-a chuan a hnu lawkah a thawhna lawngah bawk helna a hmachhawn leh a. Mahse chumi tum chuan an hmetmit thei hram a ni. Hetihlai vel hian a hming a chhe ve khawp mai a. A chanchin an sawi pawhin Bounty Sâwn Chhepa tikherin an sawi thin. HMS Director lawng captain a nih laiin Dutch lawng sipai nen an indonaa hnehna a chang a. Admiral Nelson-a hnuaia lawng pakhat Glutton captain niin 2 April 1801-a  Copenhagen indona-ah khan a che tha pâwl a ni a. Nelson-a pawhin hnehna an channa chhan pakhatah ngâiin a fak viau a ni.  
New South Wales (Australia) governor palina ni turin August, 1806 khân Sydney a thleng a. Kum hnih emaw chauh a awm hnu-ah sipaiho nen inhmu thiam lovin tun thlenga hming dai tawh lo Rum Rebellion an tih chu kum 1808 January 26 khan a chhuak a. New South Wales sipai hotu Major George Johnnson-a chuan Sydney-a sawrkar hmunpui chu luhchilhin Blight-a chu a man a. Tasmania-ah an thawn a. Hetah hian Porpoise lawngah kum hnih an tântir a. England-ah a kir leh a. Vice-admiral thleng an kaitir a. Mahse hmun pawimawh erawh a luah ngai ta lo. Kum 1817 December thla khan Bond Street, London-ah kum 63 mi niin a thi a. An chhungkaw thlan St Mary biak in, Lambeth-ah an phum a. He biak in hi tunah chuan museum-ah hmangin Museum of Garden History an ti.  

Kum 1880 bâwr vel khan John Tay-an Pitcairn hi a tlawh a. A thusawi atangin he thliarkara mite hi Seventh-day Adventist kohhranah an inpe ta vek a. Chulai tak chu a ni kan sawi uar tâk em em thin chu.
He thliarkar hi a têt avangin mi an awm tam thei lo va. An tam ber kum chu 1937 kha niin mi 233 an awm a. Kum 2007 khan mi 47 an awm.

Pitcairn mite hi Adventist vek an ni kan tih tawh kha. Hei tak hi kan sawi tur chu a ni. Sakhuana an la thutak lem lo va. Wikepedia Encyclopedia-in a tarlan danin mi 47 zinga pariat chauh hi regular takin an inkhawm a. A dangte hi chu hun pawimawh bikah chauh an inkhawm peih a ni.
Pitcairn mite nun bawlhhlawhzia hi tunhma chuan miin an hre vak lo va. Kum 2000 bawr vel atang khan ngaimawh a hlawh chho tan a. Tichuan kum 2004 September 30  khan Pitcairn mi pasarih chu an Mayor Steve Christian hovin mipat hmeichhiat hman khawloh thubuai 55 zet neiin rorelsak an ni a. An zinga pakhat chauhin thiam a chang a. Pitcairn mi tho, Auckland, New Zealand-a cheng midang paruk chu kum 2005 khan thubuai 41 siamsak an ni leh bawk.

Hetiang thil intanna hi a lo rei tawh khawp mai. Pitcairn mite hi sâp leh Polynesian thlah pawlh an ni hlawm a. An pi leh pute nun tha lo an chhawm zinga tenawm ber chu hmeichhiat mipatnaa an insum lo leh naupang kum tling lo takngial pawh an zuah ngai lo chu a ni. Kum 2000 bawr vel khan Australia Seventh-day Adventist pastor Neville Tosen-a chu Pitcairn thliarkarah hian kum hnih zet a han khawsa a. Hmeichhiat mipatna lama an bawlhhlawhzia chu hahipin a sawi a ni. A sawi danin hmeichhia chu a tlângpuiin kum 12-15 inkârah an râi a. Paho chuan naupang an pawngsual fo va. Hmeichhe naupangte chuan an tuar tlawk tlawk mai a ni. An nute hnenah pawh sawi se a sâwt lo. An nute pawhin chutianga pawngsual chu kum an tlin hmâin an lo tâwk fo tawh a. Mak an ti lo; an fate chunga a thleng pawh chu dan pangngaiah an ngai mai.

Hetiang taka Pitcairn mite sualna a lo lar tak dan chu kum 1996 khan adventist minister pakhatin a fanu kum 11 mi lek chu an Mayor fapate zinga pakhat kum 20 mi, Shawn-an a pawngsual tiin Bristish sawrkarah a report a. London bula Kent Constabulary-a awm detective pahnih Dennis McGookin leh Peter George te chu British sawrkar chuan a han tir a. Pitcairn an thlen tirha an hmuh dan chu ‘an kawng bâwrah chemtê an pai fur a. An sam a sei em em a, pheikhawk pawh an bun lo.’ He mite pahnih han kal atang hian ani deuh ber awm e, Pitcairn thliarkara mi tlêm tê, chi leh kuanga inkungkaih kual thêm site nun bawlhhlawhzia leh sualzia chu a lo lar tak ni. A ngaihnawm phian lehnghal!

An awm dan that lohzia hi British Parliament meuh pawhin a buaipui a. Kum 2002 khan Pitcairn mite chungchang chu New Zealand-a relsak theih turin bill a pass ta hial a. Amarawhchu Pitcairn-ah tho chuan rorelna chu neih a ni. An rorelnaa Pitcairn nu pakhat, kum 38 mi, mittui tla zawih zawiha a inpuanna atang hian a chiang mai awm e (sawi tur a tam lutuk a, kan sawi sêng si lo). A sawi danin a naupan lâi chuan sal ang maia chhawr a ni a. An in chhûngah chuan vuak leh velh a tâwk fo thin. Terry Young (Pitcairn thliarkar mi) leh pa upa deuhho chuan a naupan lâiin an pawngsual fo va, mahse tumah a hrilh ngam si lo. An pawngsualna hmun hi ramhnuai reha a thing fawm lâi a ni deuh zel a. Hauh a hlauh avangin a nu takngial pawh a hrilh ngam lo. “Min pawngsual fo tih hre mah se ka nu chuan min tir dâwn tho va, chuvangin ka kal lo thei chuang lo,” a ti.

A sawi zel danin a tir lam chuan a han tang ve deuh a. Mahse engahmah an ngai chuang si lo va, a nih nih ni teh se tiin a dawh vel ta mai mai a ni. Chutilo chu an hlawhtlin hmâ loh chu an sual mai a. An hlawhtlin hmâ leh an kalsan hmâ a ni mai.

Hei hi tunhma chanchin tam tak zinga pakhat chauh a ni a. Court hmâa Christian-a inpuanna han chhiar phei chuan Pitcairn mite bawlhhlawhzia chu râpthlâk tak a ni. Tunhma kan naupan lâia Pitcairn thliarkar chanchin kan ngaihthlâk thin, “Seventh-day Adventist vek an ni a, lung in tâng tur pawh an awm lo,” tih ang thu puarpawlêng nen kha chuan inang lo tak a ni. Pastor Tosen-a pawhin ralkhat atanga kan lo hriat dan leh a tak ram inthlauhzia chu tihian a sawi, “He thliarkar hi chanchin thain a tihdanglam nia sawi kha a ni a. Mahse a danglamna chu a der mai a ni,” tiin.



Ni 30 September, 2004-ah rorelna tanin ni 24 October, 2004-ah thutlûkna siam a ni a. Mi pasarih zinga paruk chu thiam loh chantir an ni a. Ni 29 October-ah hremna tihchhuah a ni. Amarawhchu ramdanga mite an hrem ang em chuan an hrem lo. A nihna takah chuan hrem tlâkah pawh an ngâi lo a ni ber. Dan ang takin hrem dâwn se thliarkara cheng midangte chu an khawsa thei lo deuhthaw emaw a ni dâwn si a. Chuvangin Public Defender John Dacre-a pawhin, “England rama mi maktaduaih sawmngate chungchang kan rêl lo va, lung khawkrawk kâra cheng mi sawmngate chungthu a ni kan rel,” a ti.

Hetianga hmeichhe kum tling lo (kum sarih mi lek pawh an zuah lo) khawih hi tunhma atanga an lo chin dan a nih avangin thliarkar mite chuan ngaiah an lo neih tawh a ni ber. Hmeichhiate erawhin an tuar nasa a ni. “Lung in tâng tur pawh an awm lo,” tihte chu khawi lam, tunhmâ daih atang tawh khan hmeichhiat mipatna chungchanga an sualna avang hian buaina neuh neuh chu an lo nei fo tawh a. A dik tak phei chuan a tira lawng sipai helho pawh kha hmeichhe inchuh vanga inthat mang deuhthaw an ni. Kum 1950 pawh khan hmeichhe naupang kum tlinglo pawngsual thu hla avangin mi pathum chu rei vak lo lung inah khung an lo ni tawh a. Tunah phei chuan an tân phah fur tawh a nih chu. Hman deuh lawk atang khân Zû pawh lâkluh phal a ni.

Kum 2004-a Pitcairn mite buaipui nan hian British sawrkar chuan Pound maktaduaih sarih zet a sêng a. Ka hriat chinah mi pahnihin lehkhabu an chhuah bawk a,  chungte chu Kathy Mark-i ziak, Lost Paradise (Phêk 352 a chhah, Free Press, a Division of Simon and Schuster, Inc, New York) leh Dea Birkett-a ziak Serpent in Paradise tihte an ni.  (Ziah tur a tam a, a ninawm ang tih ka hlauh bawk si avangin a tir lam khi ka ziak chiri phah deuh em aw?).

Hetiang thu ka hriat hmâ pawh khan mak tih ka nei tawh. Pitcairn thliarkar zim têa mi sawmnga bawr vel lekin lung in tâng tur an nei lo chu han sawi vul vak tur awmin ka hre lo va. Mi nuaihkhat vel zinga misual lung in tâng tur awm lo chu nise sawi uar deuh pawh a awmin ka hria, mi sawmnga vel lek zinga lung in tâng tur awm lote chu (an tâng fur zâwk lehnghal) thil chhuanawm a ni hran lo khawp mai.

Naupang pâwngsual thu-ah chauh an sual lo. Thil danga an nun dan pawh a entawn tlâk lem loh khawp mai. Entirnan The PittburgChannel.com-in a tarlan dan chuan June 11, 2009, hmanni lawk pawh khan Pitcairn mi, Seventh-day pa, a hming Dale Eugene Ramey, Pittburg-a awm chu naupang thirsakawr rûk chungchangah police-in an man a. Thubuai an siamsak mêk a ni. Tawngtaipui an ngai khawp mai.

Tichuan han titha leh ila. Kum 1890-ah Pitcairn thliarkar hi adventist thliarkarah a inlet a. Mahse kum za a lo ral leh meuh chuan adventist tia sawitlâk an awm leh ta mang lo. Adventist News Network, May 29, 2001 chhuakah chuan Pitcairn thliarkar miten rinna an phatsan nasat thu leh adventist kohhrana chhiar tlâk an nih tawh loh thu kan hmu ta a. Kum 2001 May 19, khân New Zealand Pacific region executive committee chuan Pitcairn adventist kohhran chu kohhran puitling an nihna (organised church) atangin company-ah a dah thla leh ta zâwk a. Thangtharin kohhran an ngaihsak lo lutuk chu thuhran, a mi hluiho hrim hrim nun dan pawh a Seventh-day lo lutuk a, Adventist kohhran puitling ni zel tlâkah an ngai ta lo a ni ber. Helai South Pacific bial president thachhang dawltu Ray Coombe-a chuan khawvel pum adventist kohhranin ralkhat atanga Pitcairn thliarkar kan hriat dan leh a tak tak ram inthlauhzia chu lungchhe takin a puang nghe nghe a ni. Kohhran member tia la chhiar ngam mi pariatte enkawl tur hian pastor leh nurse awmsate chu dah zui an ni nghe nghe bawk.  (Source : Adventist News Network, May 29, 2001.)   

A tâwp nân, Pitcairn chungchang atang hian zir tur kan nei; chu chu hre chiang mang lo leh chhût chiang mang lova uar deuh deuha thil sawi vak vak loh tur tih hi.■  By: Dana Khiangte

Post a Comment

Powered by Blogger.