International news & politics:
US-EU RAMTEN MYNMAR LEH CHINA AN HREM TA : ASEAN RAM HRUAITUTE AN LA INRAWN MEK ZEL 

Myanmar Ram Buaina

Niminah Association of South East Asia Nations (ASEAN) Chairman ni mek, Sultan of Brunei Hassanal Kolkiah chu Singapore Foreign Minister Vivian Balakrishnan chuan Brunei ram khawpui Darrussalem-ah khunkhan takin tunlai "Myanmar buaina" chin fel dan tur leh ASEAN ram 10 insuihkhawmte dinhmun a sawi pui a, Myanmar chungchang an sawi dunna zawng erawh puanzar a ni lo. ASEAN ramten "Myanmar buaina"ah nasa zawkin remna zawnga ban phar leh hmalak an tumchho mek a ni.

Hetih lai hian nimin Thawhtanni vek khan, European Union (EU), ram 27 Foreign Minister te hmalaknain, Brussels khawpuiah EU Council Union meeting chuan Myanmar buaina tihrehna tura beiseina vangin, tuna Sipai sorkara hruaitu lawk 11 zet hrekna leh hremna tur an puang chhuak ta. EU chuan kum 1989 hnu lama a vawikhatna atan China ram hruaitu thenkhat hremna leh hrekna tur an puang nghal a, hei hian China a tithinrim hle. China chuan thungrulh a, phuba lak an tum tih an puang zui a. EU ram hruaitu thenkhat hrekna an siam nghal ve bawk. 

Deutsche Welle (Germany) chanchinbu chuan, EU leh China chu nasa takin insumdawn tawnnaah an thang dun mek a. Kum 2000-2020 chhung ringawtin Foreign Direct Investment (FDI)-ah hmasawnna nasa tak a nei, a ti. Kum 2020-ah China chuan EU ramah Euro/€ tluklehdingawn 384 man bungrua a thawnlut a, EU ramin € tluklehdingawn 203 a thawnlut thung. FDI-ah ringawt China-in € tluklehdingawn 120 neiin, EU chuan China-ah € tluklehdingawn 140 a nei thung a ni. Hetianga EU ramin China chu Xinjang province-a Uighurs muslim leh Tajikhs hnam  hote tiduhdah a, "Re-Education Camps" an tih, a nihna takah chuan Communist hote thluak sukna (brain wash/concentration camps) a ni ber a, hnam tlem zawkte dikna leh chanvo rahbeh saka awm chu an duhlo a ni. 

EU-in an hrek leh hrem zingah Myanmar military Commander-in-Chief Gen. Min Aung Hlaing, Dy Commander Soe Win, Police Chief Than Hlaing, 33rd Light Infantry Division leh 77th Light Infantry Division pawh an tel. Tom Andrews, UN Special Rapporteur to Myanmar chuan, "33rd Light Infantry Division te chu Mandalay khawpuia mipui pawisawilote tharum nena beitu zingah an tel," a ti. Reuters chanchinbu chuan, "77th Light Infantry Division te chu Rakine state-a hnam tlem zawk Rohingya muslimte thah chiamna leh refugee 748,000 chuang Bangladesh a tlanluh phahnaa hmalatuah an puh" a ti. 

EU Council Union hmalakna hi US pawhin thlawpin, US Secy of State Antony Blinken chuan, "Mipui pawisawilo tharum hmanga beihna leh human rights bawhchhiatna dona tura hmalakna tha a ni" a ti. Josep Borell, EU Foreign Policy Chief chuan, "EU-in Myanmar buaina chin fel dan kawng a dap a, hetiangin sipai thuneitute hrekna leh hremna hi siam a ni. EU ramte leh Myanmar insumdawnna kawnga hmalakna erawh, mipui nawlpuiin an tawrh phah theih dawn avangin, mimal (sipai hotute) te chauh bi tum an ni. Sipai sorkar din "Myanmar Economic Co-orporation" (MEC) leh Myanmar Economic Holdings Public Company Ltd" (MEHL) te chauh hrem zingah a tel a. EU chuan uluk takin a thutlukna chu ennawn fovin, Myanmar dinhmun chu a thlir dawn a ni" a ti. Thawmhnaw siamna (Garment factory, company) erawh, mi tam tak eizawnna a tihbuai dawn vangin, hrek/ hrem zingah a tel lo. Sipai enkawl company lian pahnih (conglomorate), MEHL leh MEC-ah hian EU Investors te chuan sum tam tak thawhin, Myanmar sorkarin ram dang atanga sum a lakluhna ber a ni. He company liante hian "chaw, ei leh in tur, Hotels, thil laihchhuah (mining), Banking lama chhiah lakluhna lamte niin, democracy kawng hawnzauna (democratic liberation) titheihna tur bera ngaih an ni. Hetianga EU ramten an hrek/hrem takah chuan, Myanmar economic dinhmun a ngaihtuah awm chho hle tura ngaih a ni. 

Paul Donowitz, Global Witness campaigner chuan, EU ramten Myanmar sipai hotu lawkte hremna leh hrekna an tichhuak chu lawmawm a tih thusawiin, tharum thawh zelna a titlem phah a beisei. Kum 1988 hnua sipai chakna hmanga mipui thlan sorkar paihna (military coup) chu Feb. 1, 2021-ah awm lehin, Myanmar President Win Myint leh State Counselor (Prime Minister ang) Aung San Suu Kyi (75) chu sipaiten manin, jail-ah tantir mek an ni.
EU ram chuan khawvela "Human Rights" bawhchhiatna tamna ramhotu thenkhat an hrem (sanction, embargo) nual a, North Korea, Russia, South Sudan, Libya, China mite telin, US Treasury Dept., pawhin "Specially Designated Nationals" lets- tiin, American thenkhat Myanmar nena inkungkaihna neia sumdawnna neite thil neih (assets) khapnate siamin, Myanmar sipaite sum leh pai lakluhna dan a hreh beh an tum hle. EU hian "human rights" bawhchhe ramte chu "Everything But Arms" (EBA) tih hmangin, tharum tel si lovin tanpuina a pek leh, sumdawnna thil a dan char sak thin a, Cambodia pawh a hrem zingah a lo tel ve tawh thin a ni.

"TATMADAW" AN CHE NA TULH TULH!
Myanmar sipai (Tatmadaw) sorkar chu an che na tawlh tawlh a, The Telegraph (UK) chanchinbu chuan, "Sipai sorkar (junta gov't) chuan ngawirengin Internet khuahkhirhna tur dan (regulations) siamin, chumi hmangin mipui enthlaka chhuizuina tur leh, sorkar sawiseltute (virtual private network) mimal hrem theihna leh tantir theihna turte a tel a, Human Rights group chuan an duhlo hle", a ti.
Aung San Suu Kyi (75) lah chu "Eirukna leh thilsual" (bribery, crime) tia puhin thubuai an pek belh tawh a! Sumdawng lian tak, jail-ah pawh tantir tawh Maung Weile chuan, "Suu Kyi chu a sorkar laiin US$ 550,000 chuang ka pe a, hei hi sorkarna chelhtu lawkte nena sumdawnna lian zawk tihtheihna tura ka tih a ni", a ti. Chief Minister pakhat, jail tang mek pakhat chuan Suu Kyi chu US$ 600,000 leh rangkachak 10kgs a lo pe tawhin a sawi bawk. Mahse, Suu Kyi-ukil Khin Maung Zaw chuan, "Hetianga eirukna leh thamna laa puhna chu, dawt phuahchawp leh tanchhan tur awmlo (groundless) a ni", a ti (AP News).

Sipai sorkar chuan Yangon khawpuia Australian-Canadian, khua leh tui nihna nei kawp nupa, Myanmar rama Business Consultants thawk mek Matthews O'Kane leh a nupui Christa Avery-i te pawh, pawn chhuak thei lo (house arrest)-in an hreng mek a. British Economist Sean Turnell pawh, mombati chhit en hmanga sipai sorkar duhna lantirnaah a tel vangin an man bawk a, Australia sorkar pawh a buai phah hle.

KAREN HELTEN TATMADAW BEIH ZEL AN TUM
Karen tia anmahni pawhin an inkoh laiin, Kawl ke rangho chuan "Kayin" tiin an koh daih a! Kayin State hi Thailand ramri dep a awm niin, Karen hnamte hian tunhmaa indonaah Rangoon khawpui hi an lo la tep tawhin an sawi. Karen sipaite tuk dai turin Chin mite pawh rawih hial an ni, an ti. Tunah Kayin state-ah mihring maktaduai (million) 1.5 awmin, 11,731sq miles a zau a ni.

Karen hote chuan "Karen National Union" (KNU) tihte, "Karen National Liberation Army" (KNLA) tih hel pawl neiin, anni hian Kawl sipai (Tamadaw) chu an do ber a ni. Karen refugee te hi nuai tel Thailand-ah an lo tlanchhe tawh a, tunlaiin Tamadaw te leh KNLA/KNU inbeihna avangin Karen 8,000 chuang chu ramhnuaiah an tlanchhe mek a. Karen mipuite tanpuitu "Free Burman Rangers" inti pawl chu US Special Force thin Dave Eubank chuan dinin, anni pawl hian Karen hnamte chu an bihrukna ramngawah leh khuaah te kal chilhin, "Chanchin Tha" hrilh pahin, damdawi lam (medical aid, shelter) leh chenna leh thawmhnaw te an pe thin a ni. Tatmadaw leh KNLA helte inbeihna vangin Karen 100,000 chuan an chenna thin an tlanchhiatsan tawh, an ti.

Dave Eubank chuan, "Myanmar sipaite laka mipui venhim leh an dam khawchhuahna (security, survival) chu kan hmalakna a ni" tiin AP News palai a hrilh. Kum 2012 khan KNU hian Myanmar sorkar nen inkahhai (ceasefire) an nei a, mahse, Tamadaw lamin an bawhchhe thin niin an puh. Karen leh Shan hnam refugee te chu, Western lamten sum leh paiin an tanpui nasain, vehbur an khawnpui a, Thailand atangin an tanpui thin a ni, an ti. 

MIZORAM A REFUGEE TUTEN NGE TANPUI VE ANG?
Media hrang hrang atangin Mizoram state, India-a Myanmar mi raltlan (refugee) mi 1,000 chuang an tling tawh a, a tam ber chu Chin state-a awm, Kristian-Zofate an la ni rih. Tun anga an buaina a reh mai loh chuan, "Kawl Buddhist" ngei pawh nuai tel rawn tlanchhe thei an ni. AP News palai Anupam Nath chuan, Mizoramah refugee an pun mek thuziakin, chungte chu Myanmar sipai hlauva tlanchhia, "man, vuak, sawisak, thah" hlau leh duhthlan tur dang an nei lova tlanchhia an ni a. Police te chu sipaiten mipuite kap turin, thupek an pe ngei em finfiah theih a ni lo", a ti.
Myanmar leh India chuan  1,643kms a thui ramri a neih avangin, Myanmar  buaina chin fel thuai a nih loh chuan, raltlan tam zawkin Mizoram chu tlanchhiat nan an la hmang zel dawn niin alang.

India ram chu kum 1951 leh 1967-a UN Refugee Convention-a raltlante humhimna tura UN Protocol pawmtu (signatory) a nih loh vangin, tun hnaia Myanmar buai vanga raltlante pawh North East States 4 te chu Union Home Ministry chuan thawnkir/ thawnlet turin thupek khauh tak pein, Chief Secy theuhte lehkha a thawn tawh a ni. Mahse, Chief Minister Pu Zoramthanga chuan Central sorkar chu ziaka chhangletin, "Mipui thlabar tlanchhia thawnlet chu thiltih chi a ni lo", tiin India sorkar chu refugee ngaihtuaha chhawmdawlna ngaihtuahsak turin a ngen, tih a ni. State sorkar chuan India sorkar thupek chu a palzut ngawt thei lova. Union Home Ministry thupek ti duhlo fo ta sela, Mizoram chu "President's Rule" ah puangin, New Delhi atanga thuneihna an rawn lek kawh a nih chuan, thil buaithak tak thleng thei a ni ang. Chuvangin, tuten nge raltlan chu lo chhawmdawlin, tanpui ang ? Tun atanga rilru sen leh inbuatsaih ngai a ni. Thihna thlazar hnuaia awm mek, kan Zochhul chhuak Zofa/ Mizote ngei  lo kuangkuah a, thlamuan leh tanpui chu Kristian hnam "Mizo" tih tur a ni.

India leh Myanmar hi sakhua leh culture-ah inhnaih tak niin, "Friendship Treaty" tiin, thuthlung pawh lo ziak fel dim diam an ni a. Myanmar sorkarin a rawn ngen leh phut tlat a nih chuan, ram pahnihte lo inrem tawhna chu India tan bawhchhiat hrehawm tak a ni ngei ang. international politics leh India Foreign Policy han thlir vang vang hian, Myanmar ram chu China leh India hian thian tha, nghet, ril leh thuk takah lam tanga siam tumin tham beh (influence) tum ve ve an ni a. India beitu helten Myanmar chu bihrukna leh tawmbuk hiala an neih thin avangin, India hian Myanmar chu be chhe thei a ni dawn si lo. Chuvangin Myanmar Zofate tanpui turin, international politics leh diplomacy thiam tak maia kan hap (play) chhoh tan a ngai tawh a ni.

Mahni "Chi bing, Hnam bil, Khaw tual, District Level" chauh thlir lovin, khawvel marphu dek pha leh khawvel tukverh thlir pha hruaitu kan mamawh chho mek a ni.
"TATMADAW DAY" (MARCH 27)-AH ENGE LO THLENG ANG?
Burma history chhiar chuan sipaihoten sulhnu (legacy) an lo nei thuk hle. Thla 1 chama Myanmar rama rawngbawla ka zin ve zuai tumin, an hmun pawimawh deuh tlawhin, an History bu te chhiarin, Tlangmi hel pawl hrang hrang chanchin atanga Khun Sa "Opium War" thlengin ngaihnawm tak chhiar tur a tam hle.

Kum 1940's daih tawhah Bamar zirlai hruaitu lar leh remhria, Aung San (Suu Kyi pa) chuan Burma zalenna (independence) sualin, "Bama Hero" nihna a lo nei tawh a ni. British awpna hnuaia zalenna turin, kum 1941-ah Burma Independence Army (BIA) a din a, Japan hoten tanpuiin, China ram Hainan thliarkarah Aung San leh a thiante 30 ("Thirty Comrades" an tih) te chuan training an nei a, mi 30 zingah tun hnua lar tak General Ne Win-a pawh kha a tel.

Japan sipai hnuaiah training nei mahse, Indopui 2-naah chuan Burma sipaite chuan Allied Force te nen Imperial Japanese Army te chu, 1945-ah underground pawl Anti-Fascist People's Freedom League tiin an dova. Burma sipai (Tamadaw) ten March 27 chu "Resistance Day" an ti a, 1945-ah Burma National Army Revolt (helna) hriatrengna niin, tun hnuah "Tamadaw Day" an ti a, ropui takin an lawm thin. Kuminah  engtin nge  hman an tum a, enge lo thleng dawn erawh hriat a ni ta lo. 
Kum 1942-ah Rangoon khawpui chu Japanese kutah a tlu a, BIA chu "Burmese Defense Army" (BDA) tia thlak a ni a, BDA Commander chu General tia koh "Aung San" thuhnuaia awm a ni.

July 19, 1947-ah Gen. Aung San chu Interim gov't/ sorkar lailawk Cabinet Meeting neih laiin, Rangoon-ah kahhlum a ni. Chutih lai chuan tuna a fanu Aung San Suu Kyi (75) chu kum 2 mi chauh a la ni. Gen. Aung San teho mi 9 kahhlum tum hian, Indian Police officer Tamil muslim Abdul Razak pawh kahhlum tel niin, Indian Express chanchinbu chuan a ziak.

1949-ah Ne Win-a chu sipai (Tatmadaw) hotu ber a lo ni a, 1958-ah thuneihna  civil sorkar atangin a chhuhsak a, mahse, Prime Minister U Nu kutah thuneihna a pe let leh a ni. 1962-ah General Ne Win chuan sipai chakna sorkar siam (military coup) in, Burma chu Socialist Program Party tiin, party pawm awm chhun chuan "Socialism policy" chu a kalpui chho ta a ni. Gen. Ne Win rorelna chu a rawng (iron fist) hle. Kawlhote chu number chungchangah Chinese ang maia puithuna atthlak ring mi deuh an nih avangin, Gen. Ne Win chuan No. 9 chu a ngaisang lutuk a, No. 9 chu "vanneihna (lucky) number" tiin, Burma pawisa Kyat notes te chu 45, 90 turin a ti a. Kum 1987-ah pawisa thi (demonetization) siamin, chu chuan Burma economic a tichhe hle. Kawl-Buddhist hote chuan number an ngaih pawimawh em vangin "8888 Uprising" (harhna/buaina) tiin, Aug. 8, 1988-ah sipai rorelna (military coup) awmin, "State Law and Order Restoration Council" (SLORC) tih siamin, Burma tih hming chu "Myanmar" tia thlak a ni a, Rangoon pawh "Yangon" tih a lo ni ta.

Gen. Saw Muang chu SLORC-ah chuan hotu ber niin, kum 4 hnuah Sr. General Than Sein rawn lal ve lehin, kum 19 dawn ram a hruai. March 2011-ah mipui tam zawk thlan leh duhdanin, a thuneihna chu Aung San Suu Kyi kutah a hlan a ni.

Kawl sipaiten number an ngai pawimawh si a, Generals thenkhatin run mai hlauhna vangin ram chhung pilril zawkah khawpui din an duh, an ti. Kum 2005-ah an khawpui thar siam "Nay Pye Taw" chu chawhma dar 11, Ni 11 na, Thla 11-naah Ministry 11 te chu Trucks 11,000 hmangin Yangon atangin, an khawpui (Capital) thar din, "Naypyitaw" ah an insawn lut ta a ni (source: Indian Express). 

-CTLALRINAWMA
March 24, 2021

Post a Comment

Powered by Blogger.