Kan CM-in Mau-ah bawk kan kut hnathawktute risk a lakpui leh dawn maw?!

Mau leh Zoramthanga

C. Lalrammawia, Ph.D. (Plant Science)


8th Mizoram Legislative Assembly Session vawi 6-na, a ni hnihna (02.09 2020) ah Dr. Vanlalthlana, ZPM LP member-in National Bamboo Mission (NBM) guideline kalha, mau chi (species) NBM-in chin tura a tarlana tel si lo, Mizoramah hmakhawsang ata tualto (indeginous) ni bawk si lo thlan a nih chhan a zawh kha a changtu Minister, CM ni bawkin a chhannaah khan Dendrocalamus brandisii leh Dendrocalamus latiflorus te hi kum 20 vel lo chin tawh a nih avangin 'indeginous species' anga a ngaih thu a sawi hi a mak hle mai. Tin, a tawp lamah khan NBM-in an thlanchhuah mau chi nilo chin a nihnaah hian 'Risk' an lak thu a sawi a ni. 

Indeginous species tih hi 'In biogeography, a species is indigenous to a given region or ecosystem if its presence in that region is the result of only natural processes, with no human intervention' tiin Wikipedia lamah chuan sawifiah a ni a. Mihring inrawlhna avanga hman kum lawka mau chi Mizorama lakluh lo chin hi indeginous species-a pawm theih a ni lo ang.  Tin, 'naturalized species' a ni mai ang em? pawh ti ila, kum reilote, hmun zimtea chin kha naturalized species-ah chhiar theih chu a ni chuang lovang. Entirnan, Jatropha curcas, kum 10/15 liamtaa kan buaipui vak kha Portuguese sumdawng te'n kum zabi 16 laiin India ramah an rawn la lut a, India hmun hrang hrangah chin a ni a, Mizoramah pawh Kang Damdawi tiin a hming kan lo vuah a. Kha'ng kha 'naturalized species' ti a sawi a ni. 

Aw le, indigenous species tih lam kha chu duh tawk ta ila. Mau chin chungchangah kan CM meuhin RISK lak a tum thu a sawi hian ngaithlatute ngaihven a hlawhin, kil hrang hrang atangin sawizui a hlawh hle awm e. Sumdawnnaah chuan 'risk a san leh, a hlawkna pawh a sang' ti te'n an lo sawi thin a, ram hruaitu risk la ngamlo neih pawh a tha ber awm lo e. Amaherawhchu, mau chin chungchangah hian kan CM hi mahnia risk la tur a ni lova, Horticulture Dept.-a thawktu sorkar-in hlawh a pekte leh loneitu thahnem takte nen NBM atanga cheng vaibelchhe tam tak leh SEDP sum hmanga 'Risk' lak a nih avangin Zoram mipuiin dingdihlipin kan lo thlir lo theilo a ni.  

MNF Ministry hian tun tum hi mau chin chungchangah 'Risk' a lak vawikhatna a ni lova. Kum 10 chhung an lo sorkar tawh chhung khan 'Zoramthanga Mau' tia hriat hlawh khawpin kan CM hian a lo buaipui tawh a. Mau process-na hmun tur Mizoram Venus Bamboo  Products Pvt. Ltd chungchangte pawh an Ministry chhunga thil lar hat a nih kha. Khati khawpa sum, mihring tha leh hun tam tak senga kan buaipui kha chhuizuina leh zirchianna a awm em? A chingtute khan sum engzat nge an sen a, sum eng zat nge an lakluh? Eng atan nge hman a nih ber? tihte tal hi mipui hriat tura tarlan theih a awm em? 

Tun MNF Ministry-ah pawh mau chin tur tender koh dan leh mi pakhat chauh chhangtu a awm chunga pawm a nih danahte sawiselna a lo awm tawh a. National Bamboo Mission thil tum (objective) 1-naah Mau chu non-forested area-a chin tur a ni tih a ni a, chumi awmzia chu ramngaw thiata chin loh tur tihna ang tluk a ni awm e. Mahse kan CM ruahmannain Lengpui leh Hmunpui khuaa mau ching tur ni 226 hnehah lo vah nan cheng 10000 leh mangkhawh nan cheng 2500 pek an ni a, NBM thil tum 1-na a kalh nghal a ni. 

Sorkar ruahmanna hnuaiah chuan ram dang atang ran leh thlai mipui chin tura kan lakluhte hi mipuiah (mass production/mass plantation) tih tura pekchhuah a nih hmain Demonstration trial neih thin a ni. Entirna han sawi ila, National Biodiesel Mission hnuaiah Jatropha Micro-mission kalpui a ni a. Dept. of Biotechnology, New Delhi hnuaia India ramah research center 12 vel kum 2005 chho khan kan buaipui a. Hmun hrang hrang atanga a chi lak khawmte chingin a chi a tel awm zat te, fatty acids awm zat te, tui leh lei tha pek leh pek loh avanga a rah danglam dan te, natna hrang hrang a neih dan te, DNA hmanga population genetics zirte leh thil dang tam tak zirchianna neih a ni. Chuti chung chuan Jatropha Mission kha a hlawhtlin lohna lian tak chu, research tih a nih mek laia mipuiah ching tura pekchhuah/chintir (development of mass plantation) a ni ta vak kha a ni. A chi tha leh a enkawl dan (standard agronomic practices) siamchhuah a nih hmain kan lo chin teuh a, kan lo hlawhchhampui teuh hman a ni. 

Tuna kan mau chin dan kan kalpuinaah pawh sorkar hian sik leh sa inanlohna hmun hrang hrangah 'Demonstration plot' neiin an zirchiang tur a ni a, chumi atang chuan mipui pekchhuah chi a ni em? tih an hre thei ang. Tin, kan thil tum leh ngaihtuahnate hi tha viau mah se, a titu tur te'n kha ngaihdan kha a pawm ve loh chuan a hlawhtling mawh khawp mai. Chuvanga chuan Demonstration trial hmangin mipuiin mita an hmuh theih hlawhtlinna siamsak ila, tichuan mau chin kan inchuh sup sup mai dawn a ni. Tawngka maia IAS pa pawhin a hna bansan a chin a duh mai tur thu sawi ang chi hi chu awih a har deuh!

Tuna kan CM mau chi a sawi lar, D. brandisii leh D. latiflorus-te hi eng atana hman tur nge? Biofuel (tuah tur) atana hman tur a nih chuan  eng nge a wood density, a wood calorific value? Gasifier hmanga energy siamna atana hman ni dawn ta se eng zat nge a ash content? Paper siamna atana hmang turin eng nge a fibre quality? Furniture siamna atan hman turin eng nge a tlo dan (durability)? leh thil dang dangte zirchianna a awm tawh em? Khawkheng a tawrh theih dan te, furpui a tawrh theih dan te, natna hrang hrang a neih theih dan te? La chin ngai loh a nih avangin ecosystem a nghawng theih dan te zirchian a ni tawh em? 

CM sawi dan takin a 'mau chi (tissue cultured clones) siamtute pawh inzir chawp, Central lam pawh hrilhfiah ngai, keini lam pawh inzir chawp bawk', NBM guideline kalh bawkin mipuiah chin turin kan han sem ta chum chum mai chu a ni a. A 'RISK' a sang hle-in ka hria a, lo hlawhchham palh ta se, tunge tuar ber ang? Kan Minister hlawh a kiam lovang, a changtu dept.a thawkte hlawh a kiam lovang, achingtu, kan kuthnathawktute erawh chuan beka thlantui luang zawih zawiha an hun leh tha an senna hi sorkar-a an beidawnna tizualtu a ni ang tih a hlauhawm hle. Sap thufingin 'look before you leap' a lo tih angin Mau chin kal kalpui mekah hian kan kuthnathawktu thahnem tak kan zuanpui mek a nih chuan kan tumna turah hian i chiang ang u. Keini kan him pial si lai hian kan kuthnathawktute hi thochhuak thei tawhlo khawpin an lo tla na palh ang e.

Post a Comment

Powered by Blogger.