MIZO ṰAWNG THIAM NGEI CS, SEPARATE CADRE A TI LEH TA
 ~ M. Lalmanzula

MIZORAM IN SEPARATE CADRE

Kan CM-in Mizo țawng thiam ngei CS kan nei tur a ni, a tih leh Mizoramin Separate Cadre kan nei tur a ni a tih chu thil țha ber a nih loh thu leh a țul ber a nih loh thu chiang takin kan sawi tawh a. A haider nge, a hrethiam lo hrim hrim, Prime Minister hnen thleng thlenga zualko nana a zu hmang leh hi chu a makin a zahthlakna chin pawh a awm. Hemi chungchang hi chiang leh zuala sawi a țul a ni ang e.

India ram hi hnam hrang hrang awm khawmna a nih bakah khawsak dan inang lo tak tak te awmna a ni bawk a. Entirnan, Hindu society-ah chuan Brahmin te an awm a, anni chuan Sudras/Harijans an tih te chu an hnuaichhiahin an hmusit a.  Chuvang chuan hna hnuaihnung tệ tệ lo chu an thawk thei lo a ni.

Heng bakah hian an chenna ram leh an khawsak dan harsat vanga changkang lo hrim hrim tam tak an awm bawk a. Chung hnam hnufual kan tih mai te chu Scheduled Caste leh Scheduled Tribe titein an thliar hrang a.  Heng mite hian hnam changkang te an rawn tluk ve theihna turin India rama hna pawimawh chin All India Services leh Competitive Exam dangte-a hna lak theih zingah reservation an siam a.  Chumi awmzia chu hun eng emaw chhunga heng mite hian midang an rawn an vena tura an tana ruahmanna siamsakna a ni. A tira ngaihtuahna an hman danah chuan kum 20 chhung emaw te chu țha tâwkah an ngai a ni. 

Amaherawhchu, tuna kan kal danah erawh hi chuan keini Mizo tribal ang te hian khami hun tiam chhunga mi kan an ve theih nana theihtawp chhuah tum lovin, kan tribal puite nena inelna hun leh hmunah lek fang kan hmang a.  Tunhmaa kan tribal puite an dawngdah vang emaw, thil awmzia an hriat chian loh vang emaw-a Competitive Exama tling an tlem thin deuh lai khan kan thahnem thei viau a.

Amaherawhchu, midangin nachang an rawn hriata, theihtawp chhuaha an beih hnu-ah chuan All India Services-a tling thei pawh kan awm ta mang lo a ni.  Chuvang chuan he India Sorkarin nu leh pa chan changa duat tak leh hrethiam taka kan changkan theihna tur hun leh hmun min siamsak hi a nihna taka hman tangkai kan tum tur a ni a. Hetiang Exam pawimawh an neih dawna hnam dangin nikhata darkar 15 emaw te zirna hun an neih țhin laia keinin darkar 4/5 vel bak kan neih thin loh hi chuan a ngaihna a awm lo a ni. 

Kan khawtlangina ngaihhlut zawng, ngaihsan zawng kan neih hi kan tihdanglam a ngai a.  Hetiang atana inbuatsaihte chuan an hun tam ber hetiang atana inzir nan an hmang tur a ni a.  Kohhran thil te, tlawmngai pawl thil te leh khawtlang thil dang chhiatni thatniah te inhmanna hun an nei lohvin midangten kan hriatthiama kan ngaihhnathiam a ngai a ni.  Chutiang taka kan inhman loh chuan hnam changkang te tluk chu sawi loh, ngai pawh awh lovin tlakhniam lam kan pan zel dawn a ni.

India Independent hlim khan British hovin an awp chhung ram mite kha hnam hrang hrang, țawng hrang hrang, ze hrang hrang nei kha an ni thluah a. Khang hnam hrang hrang bakah khan lal ropui tak tak Maharaja te, Raja te, Nizam te, Nawab te leh lal ropui dang, ram zau tak tak nei kha an awm thluah bawk a. British-ho an chhuah takah kha chuan khangho zawng zawng khan mahnia inrelbawl hran kha an duh a. Mahse kan hotu lu, Pandit Nehru te, Sardar Vallabhbhai Patel te khan British hovin an awp chin zawng kha chu ram khat, hnam khata siamzui an duh a.  A bikin Sardar Vallabhbhai Patel-a khan a finna leh a thiamna hmangin khang Maharaja te, Raja te, Nizam te, Nawab te leh lal ropui dangte pawh kha India ram thara bet vek turin a thlem thlu thei ta a.  Ram tệ tak tệ tệ-a mahni inrelbawl ai chuan ram lian leh ropui taka tel ve nih kha a ropui zawk a ni ti-a a hrilhfiahna khan a hneh ta hlawm a ni. Khawvela ram ropui ber ni ta, America pawh khu chutianga State hrang hrang inzawmkhawm thei ta chu an ni a. A mal tệ tệ khan awm hrang ta se, ram ropui ber an ni miah lo vang. 

Chuvang chuan India ram chu ‘regional basis’ kan tih mai hnam ze hrang nei leh țawng hrang nei te kha hlawm khata insiamin State nihna kha an nei ta thliah thliah a.  State tin khan an State chhung țheuhah an hnam zia leh an țawng humhalha tihhmasawn theihna an nei ta țheuh a ni. 

Khatianga inzawmkhawm an nih avang khan State țhenkhatin eng emaw thila vui leh vaina an neiha Central Sawrkarin tihlungawi dan a thiam tawk loh chuan darhsarh theihna kawng kha a awm nghal thei mai a.  Chu chu hmu lâwkin Sardar Vallabhbhai Patel khan Constituent Assembly-ah khan thiam takin leh huai takin thu a sawi a -  “He India ram hi țha tak leh nghet taka inzawmkhawma a awm zel theihna tur atan chuan British hovin Administration kengkawhtu atana Indian Civil Service an lo neih ang kha kan neih ve ngei ngei a ngai a ni.  British hovina Indian Civil Service an tih leh Indian Police an tih kha Indian Administrative Service leh Indian Police Service  khaikhawmtu atana All India Services hming kan puttir a, chung Service-a thawk tur chuan ngunthluk tak leh fimkhur takin chutiang hnathkawk tura a thiam ber ber, mi dik, mi rinawm, mi huaisen kan la ang a. Anni chuan Politician te an tih dik loh chângin tihdan phung mumal tak kan duanchhuah zulzuiin khalh ngiltuah an țang ang a, chutiang chuan India ram keh darh thei tur chu kan venghim thei dawn a ni.

Lord Tennyson-a hla, ‘The Brook’-in ‘For men may come and men may go, but I go on for ever’ a tih ang khan All India Services te chu a hmunthu-a țangin an thiamna te leh an tawnhriat te chu hmang tangkaiin tihdan dik chhunzawm zeltu-ah, tawp hun hran nei lovin an awm ang a.  Inthlang ram ni a, kum 5 dana tâwp hun nei politician te ang lovin, inrelbawlna nghet enkawltu leh kengkawhtuah an tang dawn a ni.  Chutiang All India Services kan neih loh chuan India ram ropui tak chu a kehin a darhsarh thuai ang,” a ti a.  Chu chuan Constituent Assembly memberte kha a hneh hle a.  All India Services chu Constitution-ah an thun fel nghal ta a ni.

Sardar Vallabhbhai Patel-a rin ang ngeiin All India Services memberte chu Sawrkar office/administration kengkawhtu ber an lo ni ta a.  Indian Civil Service te leh tunhma hun ang te khan kan IAS officer te, kan IPS officer te hi rinawmin dikin huaisen vek lo mah se, a tlangpui thu-in India ram keh chhe tur venghimtu pawimawh tak chu an la ni zel a ni.

Hetianga State hrang hranga mi State danga an han insemdarh hian hnam hrang hrang ze dangte leh an țawngte in hriatsaktawn theihna a lo ni a. Chu chu inpumkhat zelna kawng zawhna lama pawimawh tak leh țangkai tak a ni. 

All India Services mite phei chu a khât tâwka Central Deputation-a kal țhin an ni a. Central Sawrkara nihna pawimawh chin, Joint Secretary, Addl. Secretary leh Secretary hna an chelh hunah, ram pum huapa Policy duan chhuah hna an thawhna lamah khang hun leh hmuna an tawnhriatte kha an hmang țangkai thei ta țhin a ni. Chu chu All India Services an nihna chhan ber pawh chu a  ni.  

Tun hnaia Mizorama Chief Secretary ruat thu-a inhnialna a awm pawh hi he thil pawimawh tak mai nena inkungkaihna nei a ni tih kan hriatthiam a pawimawh khawp mai. India ram inpumkhatna humhalh tura din an nih avangin All India Services memberte hi State hrang hranga sem darh an ni a.  Chutianga State hranga an awmna chu Cadre an ti a.  State pakhatin kum 1-ah All India Services member 9 lo nei dawn ta se, State chhunga mi kha (insider) 3 chauh an awm phal a ni a, a bak paruk te chu State pawn lam mi (outsider) an nih zel a ngai a ni.  Hetianga State hrang hranga mi State danga an han insemdarh hian hnam hrang hrang ze dangte leh an țawngte in hriatsaktawn theihna a lo ni a. Chu chu inpumkhat zelna kawng zawhna lama pawimawh tak leh țangkai tak a ni. 

All India Services memberte kha State pakhat chhunga  mi vek an nih chuan chungkhat laina induhsakna te, politics lama awn lam neih te, anmahni hrim hrim pawh duhamna te leh corruption thila ven ngai an lo nih theihna kawng a tam a.  State pawn lam mi chu chutiang thil a fihlim tura ngaih an nih avangin chutiang remsiamna chu fing taka nei an ni.

Punjab Sawrkara Cooperative Department Addl. Registrar ka nih lai khan Society hrang hranga thubuai ngaihtuahtu ka ni țhin a. A dik thei ang bera thutlȗkna(judgement) siam țhin ka nih kha chu an hriat țhin ni mah se, “Kan pu Chinapa hi kan zinga chhungkhat hnai nei lo a  nih avang hian mi duhsak zawnga thilti mi a ni lo vang. A thutlukna siam hi chu pawm tawp mai tur a ni,” an tih țhin khan hemi kawngah hian thu tam tak a sawi a ni. 

State tinte hian anmahni State chhung theuhah All India Services posting/appointment thuneihna tawp an nei a.  Chief Secretary te pawh seniority base-a ruat ni thin mah se a senior ber ni lem lo anmahni thawhpui duhzawng an ruat chang te pawh a awm ve țhin a ni.  Amaherawhchu, tuna Mizoram dinhmun hi chu a dang deuh a.  UT kan nih lai khan UT dang te nen Cadre khat UT Cadre hnuaiah kan awmkhawm a.  State kan han nih pawh khan keimahni ang thova UT ni thin State nihna lo chang thar ve ta Arunachal Pradesh te, Goa te, leh UT la ni te nen khan Cadre pakhat ințawmin kan awm ta a, a hming pawh AGMUT (Arunachal Pradesh, Goa, Mizoram, Union Territories) Cadre tih a ni.  State tinin an State chhung țheuha Cadre Controlling Authority an neih laiin AGMUT Cadre erawh chu Joint Cadre Controlling Authority atan Ministry of Home Affairs, Govt. of India nei a ni.  Chuvang chuan Chief Secretary leh DGP ruatna tur chu Ministry of Home Affairs kuta awm a ni a.  Amaherawhchu, Ministry of Home Affairs te chuan State Chief Minister a rawn (consult) thin tur a ni.  Ngaihdan inan lohna a awm chuan Cadre Controlling Authority MHA thu chu a dingchang tur tihna chu a ni mai a. 

Cadre Rules-ah hian Cadre Post chu Cadre Officer-in an luah tur/an chelh tur tih a ni a.  Cadre Officer Cadre post chelh tur an awm remchan loh chuan Cadre Officer lo pawhin an chelh thei ang tih chauh a ni.  Pi Renu Sharma hi AGMUT Cadre officer a ni a.  Mizoram Chief Secretary post hi Cadre post a ni a, a chelhtu tur dik tak a ni.  Pu J.C. Ramthanga hi Manipur Cadre officer a ni a, Pi Renu Sharma te ang Cadre Officer cadre post chelh tur an awm lai chuan ani hian a chelh theih a ni lo. 

Tunhma-in cadre officer ni lo, Mizoram Sawrkara deputation-a lo kal Chief Secretary hna chelh an awm nual tawh thin a. Khang kha eng dang vang ni lovin, AGMUT Cadre officer Mizoram Chief Secretary hna chelh tur an awm remchan loh thin vang a ni.

Kan sawi tawh ang khan All India Services te hi India ram inpumkhatna humhalh tura nihna pawimawh tak chelhtute an ni a.   India ram State hrang hrang hnam hrang hrang awmna an hriatchian theihna tur atana Cadre pakhata outsider tam zawk an han semzaina chhan pawh hi chu chu a ni.  Tuna Chief Secretary atan kan hnampui ngei kan nei tur a ni kan tih hian chu India ram pumkhata kan awm zel theih nana thuthlung pawimawh tak mai chu kan hrethiam lovin kan bawhchhia tihna a ni a. Fimkhur a ngaiin kan fimkhur loh chuan India ram leh hnam tana thil pawi thui thei tak thlen thei kan ni tih hriat fo a țha a ni.

State cadre hran neih te hi kan duh anga kan awm theihna kawng a ni lo tih hriat pawh a țul khawp mai. Kan sawi tawh ang khian State cadre hran kan neih chuan kum khatah keimahni mi hmun thuma țhena hmun khat chauh kan chang ang a; hmun thuma țhena  hmun hnih chu hnam dang miin an rawn chang ziah dawn a. Tunhnai anga IAS-a tling thei alawi kan neih loh apiangin, chutiang kumah chuan hnam dang vek IAS officer kan nei țhin dawn a ni. AGMUT cadre-a kan awm ai hian kan chan a chhe zawk țhin dawn tihna a nih chu.

Hetiang hi dan thil a ni a. Tih danglam dawn chuan dan dinglai siamțhat tur tihna a ni. Dan dinglaiah Chief Secretary atan Mizo țawng thiam ngei nih tur, tih a awm loh avangin chutiang chu kan duh a nih chuan dan siamțhat nana nawr tur a ni. Separate cadre kan neih chuan chutiang dan chu siam theih a ni. Mahse, separate cadre neih chu kan sawi tâk ang khian a țha ber si lo. 

Separate cadre nei tur pawhin rawtna mumal taka siam a, mumal tak bawka bawhzui chi a ni. Campaign au hla ang maia remchang tih hun huna au chhuahpui fo țhin chi a ni lo. 

Ram pum hnuk khawih thei thilah phei chuan ngaihtuahna fῐm hmanga rilru puitling tak pȗ-a sawi awm leh awm loh, sawi hun leh hun lo, sawina hmun leh hmun lo te thlenga hriat a țul a ni. Chutianga tih nachang hre lo va, a tla chawpa thil ti mai mai mi kan nih chuan naupang chhe ena en kan ni fo ang. 

Sawrkar leh Kohhrana kan inrelbawl dan dik loh avanga Corruption Kairualna ber leh Natna Ṱihbaiawm pui puiina a bawm nasat ber kan ni a. Chuvanga State pachhe ber, Central Sawrkar leh hnam dang min  hrechiangtutena an ngaihnệp ber kan ni. Mi ang ve tura puitling nun zir tur kan ni.

Chutianga kan tih loh chuan Central Sawrkar enhniam kan ni tawlh tawlh ang a, Hnam dangte nuihzabȗrah kan awm thuai ang. Harh a hun e.

Post a Comment

Powered by Blogger.