NGHAPUI THÃU A THA

~Dr. C. Lalrampana

Mizo Hriselna Chanchinbu

A KAMKÊUNA: Kan naupan lai, Primary sikula kan kal laiin sava chihrang hrang hming kan zir thin a. Hla chhammi ang maiin Muchite'n sa an ei, kãwlhawk thãu a tha; ramparva leh varihaw sa a tui hle. Chingpirinu a huai ber a, Vakul a lal ber a, vacha a thlawk hla ber tiin kan chham  dual dual thin. Tun tumah erawh kãwlhawk thãu ni lovin nghapui thãu thatzia i han tarlang lawk teh ang.

Nghapui thãu  hi chawtha tak a ni a, nghapui thãu thlawr fim atanga hriak lãk chhuah (extract) hi chakna, taksa thanlenna atan leh vun thatna atan a thain a pawimawh hle. Heng nghapui hriakte hi docosahexaenoic acid (DHA), omega-3 & eicosapentaenoic acid (EPA)-te a ni. Hengte hi hriselna atan an tangkai hle a, rilru put hmang & natna dotu (mood) & immunity) tichhe theitu ven nan te, taksa sil na them thum chhãwk zãngkhauna (inflammation) atante a tangkai hle bawk. Nghapui thãua chakna  omega 3 fatty acids, DHA & EPA hian luchhip  atanga ke zungpui hmãwr tãwp (tip to toe) thlengin hriselna min thlentu a ni. Heng baka a thatna dangte chu:

TLŪK THUT VENGTU: Thisen kal tha lo avanga tlūk thut (stroke) tawk tawhte leh thazãma thisen khãr avanga tlūk thutna (thrombotic stroke) awm thinte leh hetiang natna tãwk tawhte hian nghapui thãu tha taka an ei chuan tlūk thut nawnlehna awm theite an pumpelh theih phah a, hetiang tãwk tawhte tan pawh ngai awhleh thuai theihna a thlen thei a ni.

LUNG TÃN: Nghapui thãu hi omega 3 fatty acids tamna hnãr bulpui a nih avangin triglycerides level tihniamtu a ni a, tichuan, lunglam thalo vengtu (cardioprotective) tha tak a ni thei bawk. Hei hian lungphu chawla thih thut theihna lakah nasa takin min venghim thei thin a  ni.

RILRU LEH HRIATNA: Rilru put hmang ngaihtuahna leh hriat thiam theihna (mood & cognition) min petu tha tak chu nghapui thãuah hian a awm a; hemi thununtu serotonin an tih hian thluak tichakin, thluakah nasa takin hna a thawk thin a, chu chuan thluak chakna te, fin varna te, hriat reng theihnate min pe thin a ni. 

HRIAT RENG THEIHNA: Nghapui thãua awm, omega 3 fatty acids hian thluaka hriat reng theihna thazãm duar, hamdate tichakin haihawtna ata mi a venghim thin a, hei hian haihawtna mi pumpelhtirin hriat reng theihna min oek belh chhah thin a ni.

NATNA DOTU: Nghapui thãu ei hian kan taksaa natna lo dotu sipai (immunity) a thuam chak sauh thei a, hei hian blood cells puiin natna dotu a tichak zual sauh thei a, hei vang hian hrilêng kai awlsam takte chu lo beiletin mi a venghim thin a ni. 

BORUAK THIANGHLIM: Boruak bawlhhlawh nawi, vaivut khu leh boruak thianghlim lo hian hritlang, khawsik, hnãr za, hrawk za leh hnãr thipte siamin mi a tibuai thin hle a, Heng Bawlhhlawh thianghlim lo (air pollution) hi nghapui thãu ei hian a tikiang thei a, chuapa bawlhlawh lūt tur thlengin a venghim thei a, chuap a tifai thei bawk thin a ni.

MIT CHAK LO TÃN: Nitin khêl lova a hun taka nghapui thãu ei thin hian mit ro, mit chak lo, mit vai, mit mal leh mit tipual thei (catarac)-te venghimin mit hrui (eye nerve) chakna a thlen thin. Tin, kum upat vanga mit chak lo (age-related macular degeneration)-te thlengin omega 3 fatty acids hian a siam tha thei a ni.

RIH ZAWNG THUNUNTU: Nghapui thãua omega 3 fatty acids hian thãu chhia a paih tha hle a, ei leh ina inthunun thei lo, insawizawi peih bawk si lo, mut duh luat avanga thãu uchuakna awm thei lakah mi a veng thei a, chuvangin, nghapui thãu ei fo thin hi rih zawng thununna atan a tha hle.

VUN THATNA: Nghapui thãu hi nitin khêl lova a hun taka ei thin hian tihrãwl leh vun a siam tha a, vun a tinung thar sarh thei.Tin vun natna, vun bawl, vun thak, vun ro, vun thip tur lakah mi a veng tha hle bawk thin. Ei mai piah lamah chhuan luma vuna hnawih leh ke khia hnwihte thlengin a tha hle bawk.

NAU PAI TÃN: Nghapui thãua omega 3 fatty acids hi chawtha tak a ni a, nãu pãi laiin hmeichhia chuan folic acids a ei a ngai thin. Nghapui thãu pawh hi folic acids tha tak a ni a, nãute thluak (brain), thakhūr (nervous system) leh thisen kal vel (blood circulation) siamthatu a nih avangin nãu pãi laia a tãwk têa ei thin hi tha hlea ngaih a ni.

A TLÃNGKAWMNA: A taka ka tawn hriat, nghapui thãu thatzia ka'n tarlang zuai teh ang: 
Nãu sawngnãwi, thlakim lo, thla 7-a piang ka ni a. Kum 5 ka nihin kal ka zir ve tan leih leih chauh va, thenawm khawvengte phei chuan Engtikah tak thi ang maw? an tih laih laih thin ka ni. Nãusên chêr tak, taksa lam aia lu lam thang chak zawk, lu lawk būr, bawp suankuãl ve tak mai ka ni thin a. Ka nu leh pate'n nghapui thãu min eitir bakah ka taksa pumah chulh mawmin nitin leikapui sang nisaah min pho thin a, chutianga ka saisêntêt atanga kum 5 ka tlin thlenga min enkawl avang chuan ka nu leh pate thawhrimna chu Pathianin mal a sãwm a, sikulte kai ve thei hialin ka lo seilian ve thei ta a ni tih ka hriatin ka lawm takzet thin. 

Min enkawl nana ka nu leh pate'n nghapui thãu an hman kha khawvela sangha lian ber nghapui (whale) thãu nge, Hring ei chi sangha (shark) nge, zãwngdulini (dolphin) thãu nge eng sangha thãu ber nge tih hre lo mah ila nghapui thãu dik tak a nih chuan hrisel nan a thain a tangkai êm êm a ni tih hriain i hmang tangkai thin ang u.

Post a Comment

Powered by Blogger.