Showing posts with label Hriselnahuang. Show all posts

RŪL LEI THATNA
(Dracaena trifasciata)
-Dr. C. Lalrampana

A KAMKÊUNA
      Kan  thlahtu Evi ,& Adamate dãwt hmanga bumtu rÅ«lpui tar chuan a lei li hmang tangkaiin  Pathian a dodal a; sualah kan tlÅ«k phah a nih kha! (Gen. 3;1- 5f) Zirtir (apostle) Jakoba pawh khan-
      "Amaherawhchu, lei hi tumahin an khãwi ngam thei lo a ni; thihna hlova khat, sual awm hle hle thei lo a ni." (Jak 3:8)  a lo ti a. Lei hi a tangkai hlÄ“ nain khawi ngam har tak a ni. RÅ«lpui lei awmhlei lutuk avang khan nang leh kei hian natna lungngaihna leh thihna ãnchhia kan dawng mek a nih hi! A van thinur thlak tehlul êm! Covid-19 SARS CoV2 pawh RÅ«lpui lei khãwi ngam theih loh avangin khawvelin kan thihphah chur chur a nih hi!




RÜL LEI CHU ENGE NI
        Tuna rÅ«l lei tarlan ka tum hi chu eden huana rülpui tar lei kha ni lovin  ramhmul chikhat pangpar khawi chi, khawvel puma in tin deuhthawina kan khãwi thin rüllei (snake plant) hi a ni. 
     RÅ«llei hi saptawngin snake plant tih a ni a, a scientific/generic hming chuan Dracaena trifasciata tih a ni. Pangpár chikhat niin Asparagaceae chhungkua ami a ni.  West Africa, Nigeria east  Congo atanga lo irhchhuak tan a ni.
     RÅ«llei hi pangpãr chikhat ni mah se a pãr a chhuah tlÄ“m hle. A hnah hi a hring duk lam, a hnah tlang tawn tawnah a engin a kãp zei  zei a, a hmah hmawr zum vãn mai leh khawng tak rÅ«llei pian ang tak a nih avangin snake plant tih a ni reng a ni. A sãn zawng hi 70–90 cm (2.3–3.0 ft) niin 5–6 cm (2.0–2.4 in)-a hlai a ni tlangpui a, a then chu 2metres (6ft) laia sãng pawh a awm thei bawk.

A THATNA
       RÅ«llei hi inchhung leh inbul vel cheimawi nan a thain a tangkai hle a, ni êng hmu mumal lo pawhin rei tak a dam thei a, tui pawh a mamawh tam lêm lo. Inchhung cheimawina leh huan leh inbul cheimawi nan bakah mihring hrisel nan a tangkai hle a, a nihna ang taka hman thiam chuan hringnun pawtsei theitu pawimawh tak a ni a tih vtheih hial awm e. Hriselna atana a thatna tlamgpuite tarlang ila.
     RÅ«llei hian boruak thianghlim (oxygen) leh oxygen hlo chihnih atom leh carbon dioxide-te chu crassulacean acid metabolism process hmangin a thlak thleng thei a, hei hian boruak hnawng leh hrisel a thlen thei a ni. Hetianga boruak tha leh thianghlim lo a thlak thleng theih avang hian inchhung leh mipui vantlang puipunna hmun Å«p leh ipikahte  daha khãwwi hian mihring tan boruak tha hip tur hnianghnar takin a thlen thei a ni. Heng baka a thatna danglehte chu:-
Ni eng a pe chhawng thei: Rūllei hi inchhung hmun thim leh, dãm ni hmu tha lovah pawh khawiin ching ila, pãwna nisa lo dawnngsawng chhawngin inchhung thimah a pehhêl (indirect)-in ni êng a pe chhãwng thei a, mihringte'n kan tangkaipui thin a ni.
Leihnãwng a thlen thei: Lei ro leh hmun ro tuihulah pawh khawi ila leihnãwng a thlen theih avangin amahah hian boruak hnãwng a tamsaa hei hian mihring hriselna a thlen thin.
Boruak tithiangjlimtu: NASA-in a sawi danin-"rūllei hian boruaka bawlhhlawh nawi (dust) leng vel leh tūr (toxin) awmte a tithianghlim thei a, hei hian mihring tan boruak tha hip tur a pek theih phah thin a ni"a ti.
Ei huat vengtu: Rūllei hian boruak chhia (carbon dioxide) chiah zawpin boruak tha (oxygen)-in a thlakthleng thei a, hei hian boruaka hri lêng hip tur hnawt bovin eihuat (allergy) awm thei lakah nasa takin mi a venghim thei a ni.
Boruak chhia umbotu: Rūllei hian zan boruak chhia atom leh carbon CO2 a chiah zawp vek theih avangin zãn boruak tha lo awm tur a veng thei a ni.
Cancer vengtu: Rūllei hian boruak ((environment) tha a thlen theih avangin boruaka cancer thlen theitu toluene, xylene, benzene, formaldehyde-te a vên avangin cancer vei theihna laka min venghim theitu a ni.

A TAKA TAWN HRIAT
       Kum 2016 July thla atang khan ka nupuiin rilpui pãnchhia (colorectal cancer) a vei a. a hnu lawkah a thin hepatocytes / hepatocellular carcinoma a ni zuileh a, tunah phei chuan a chuap squamous cell carcinoma thleng a ni ta hial, chemotherapy vawi 40 vel kan la tawh  chungin boruak a  kham lo thei hle a, a blood oxygen level pawh 90-93%  a ni deuh reng a. Mahse, a mutna pindanah leh kan inchhung thutna pindanah rÅ«llei paruk (6) vel lai kan khãwi avang leh Nebulizer air tube; nose piece leh mask hmanga rÅ«llei oxygen pek chhuah kan hiptir thin avangin tun thlengin Oxygen concentration hman ngai êm lovin kan la awmin kan la enkawl ve thei a, alawmawm hle. Heng zawng zawng hi Pathianin theihtawpa A thil siamsa (natural) rÅ«llei hmanga kan inenkawl  vena rah hlu tak min pek ngei niin kan hria, Pathian chu fakin awm rawh se. 

A TLÃNGKAWMNA:
       Natna hrang hrang kan tawh thin hi bawhchhiatna avanga ãnchhia kan dawn a ni a, duhin duh suh ila kan hringnun dam chhunga kan tawh makmawh a ni. Hetiang hi ni mah se, Pathianin mihringte thiamna leh finna min pek hmanga hmanraw mãwltÄ“ tÄ“ hmanga kan inenkawlnate hi uluk tak leh rinna tak tak nen taima taka kan beih chuan damna kann chang thei a ni.
 
      A tãwp berah chuan lei hi khãwi ngam theih loh a ni a, eden huana rÅ«lpui tar (dragon) lei kha mihringte tan thihna ãnchhia thlentu ni mah se, pangpãr chikhat rÅ«llei (snake plant) hi chu hring mite tan nunna leh damkhaw chhuahna leh awmna benvawn nei, thawhah (asthma), TB neite tan damna a ni tih hre rengin in tinin mahni inchhungah khãwi ngam theuh i tum teh ang u.

DURH DAMDAWI
-Dr. C. Lalrampana

A KAMKEUNA
DURH DAMDAWI
     Durh/vun durh kan tih hi natna chikhat thihpui tham êm ni lêm lo mah se a pÅ«n laklawh chuan tawrhhlelhawm ve tak a ni. Durh hi saptawng chuan *Blisters* tih a ni a; damdawi tawngkauchheh chuan Epidermis tih a ni thei ang chu. Tisa leh vun inkara tui (fluid) awmin a rawn nêk avanga puar durh (bubble) lo insiam hi durh kan tih thin chu a ni a, kut, ke leh taksa khawilai hmunah pawh a awm thei a ni ber. A durh hi ama keh hun pangngai hmaa tihkeh chuan a nãin a thip thei hle. Chuvangin, ama keh hun  hmain durh i neih chuan tihkeh loh hi a tha ber a ni.

A LANCHHUAH DAN
* A durhna lai vel a sena a thipa a thak hiar hiar thin.
* Tisa leh vun inkara tui (fluid) awmin a nêk, tawn mar avangin arawn puar chhuak pep thin 
* A puar chhuah hma atangin a then chu a durhna hmun turah a sen tūt thin.

A LO AWM CHHAN
     Durh hi chhan hrang hrang vangin a awm  thei a, a langsãr zual deuh deuhte chu:- Pangti innãwt pilh;
Vãwt lutuk vang; 
Mei kang; 
Hri inkaidarh, Damdawiin a kan, 
Thisen bãl, 
Uithak, 
Thosi/thophurh/Uihli/khumfa/rannung seh;
Pheikhawk tãwt bun; Zungbun leh ngÅ«n bun tãwt vang; 
Cosmetic, make up ngeih loh vang. 
Ni zung natna vang 
Sik leh sa inthlak vang
Khawlum lutuk  vang etc.
       Heng baka a awm theih chhan dangte chu;
Tangseh; 
Herpes: 
Bullous impetigo: 
Eczema: 
Dyshidrosis:
Bullous pemphigoid: 
Pemphigus:
 syndrome: Epidermolysis bullosa:

A DAMDAWI
      Durh enkawlna damdawi hi chihrang hrang a awm a, damdawi pangngai leh Khuanu siamsa hmanraw mawltê tê  hmanga enkawl theih a ni a; chungte chu tarlamg ila damdawi pangngai i hman dawn erawh chuan doctor rãwn  thin ang che. Chung damdawite chu:-
Suthol antiseptic
Boroline cream
Savlon antiseptic
Boroplus antiseptic
SHL Sucream
Himalaya wellness
German's calendula
Allen's boroalen
Dr. Morepen burnol
Wheezal calendula
Vicco turmeric
Bangalore bio-plasgen
Bhargava cutica cream
SBL Amico gel
Bokson's boro
Macaactive 
Sudocrem
Bjain omeo
Bokson's cantharis etc.
     Heng baka inenkawlna hotê tê tha ve takte chu hengte hi an ni e:
"Aloe vera:
Aloe vera hnah chhunga a hnang sawhsawm tuiin a durh laiah hnawih thin tur.
Vaseline:
 Petroleum jelly a durh laiah hnawih thin a tha.
Thingpui pocket:
     Thingpuife tea bag tuilumah chiahin baking soda telh la, a daih hnuah a durh laiah hruk nan hman tur.
Vinegar:
    Bacteria Thattu tha tak a nih avangin durh hmuamhnaah vinegar far thin a tha.
Ha nawhna hlo:
     Ha nawhna hloah hian sodium lauryl sulfate (SLS) a tel avangin durha  hnawih hi a damna tha tak a ni ve thei.
Epsom salt:
     Tuilum chialin durh hmuamhma sila chiah thin hi a damdawi chikhat a ni ve thei.

A TLÃNGKAWMNA
      Durh damdawi hrang kan hre ta a, mahnia hman mai theihte hi uluk tak leh fimkhur taka hman thin tur a ni a, a hmuamhma hi tuilum nen fai taka sil hnuah damdawi hnawiha bandage thianghlim taka thãwl deuha tuam thin hi a dam tha hma a, tuam loha dah tawp hian natna dang a kai awlsam avangin tuam hram hram hi tha bera ngaih a ni. Durh nasa leh dam har tak a nih chuan damfawi ei chite a ngaih ve thin avangin daktawr rãwn thin ang che.

RUH CHUKTUAH NÃ
-Dr. C. Lalrampana



     Ruh chuktuah nã (arthralgia) chungchangah hotea in lama mahnia inenkawl dan tlem tarlang ila, a vaia vawi khata hman rual thup thin tur tihna erawh a ni lo.  Allopathy  pawh Generic  thuhmun Brand hrang hrang a awm ang hian a damdawi hi chihrang hrang a awm ve a; a engemaw ber hmang la, I ngeih ber awma I hriat thlang mai rawh. Doctor leh damdawi in chhawr pha ve lo Zokhaw lama chengte leh a chhawr pha tan pawh mahnia tih theih maite a nih avangin hman tangkai tum thin ang che.
RUH CHUKTUAH NÃ

     Ruh chuktuah nã, ruhseh chikhat ((arthralgia) hi damdawi pangngai, (Conventional Treatment modalities atanga thlir chuan a enkawl nan heng:- steroid awm lo chi NSAIDs nachhawkna (analgesics or pain reliever) emawte hi hman thin a ni. Heng bakah hian Acetaminophen (Paracetamol), Ibuprofen, Diclofenac leh creams, ointment sprays leh pills-te hman tangkai thin a ni a. Mahse, heng damdawite hi i hmang dawn a nih chuan doctor (physician)  rawnin pharmacist pan thin ang che.

      Conventional medicine hmang kher lova awlsam taka mahnia hman ve mai theih chi Pathian siamsa tha tak tak a awm a; chungte chu hman tangkai theih a ni e.

NIMBU & CARROT:
Nimbu tui fir leh Carrot tui (juice) siamchawp thar lam tak zat leh zata chawhpawlh nitin zingkarah thirfian lian khat in thin a tha.

ALU HEL
Alu pum khat silfai la, a kawr kheh lovin pante tein zailep la, Rialno khat tui vawt thianghlimah zankhuain chiahin chhin tha la, a tuk zingah I kaw ruah lai takin in ziah thin a tha.

PURUNVAR & SAPSAUM
Purunvar mum khat Sapsaum (Butter) tela kan ro a tel chawpa ei/in thin a tha.

ANTAM BUL SEN
Carrot tui (juice) siamchawp thar lam tak leh Apple umtui (Apple cider vinegar) inzata chawhpawlh thirifan lian 1 tuktin kaw ruah laia in thin a tha.

CHHAWHCHHI
Chhawhchhi dum chi thirfiante 1 rialno chanve tuivawt thianghlimah zankhuaa chiahin chhhin tha la, atuk zingah kaw ruah laiin a zavaia in/ei thin a tha.

PURUNVAR
Nitin purunvar mum 2-3 kheha ei thin a tha. Hei hian ruh na a chhawk bakah thisen kal vel a siam tha nghal thei bawk.

SAWHTHING
Sawhthing pante tea zailep ruh chuktuah na laiah bela tuam hnan a tha a, tin, sawhthing tuisaah puanthem chiaha a na lai deh thin a tha bawk. Ruh nã leh thana nei tan sawhthing ei erawh a tha lo.

COCONUT TUI
Nitin Coconut tui no 3-4 in thin a tha 

KHAWKHERH
Nitin Khawkherh (walnut) pa 3-4 ei thin a tha.

LAKHUIH TUI
Nitin lakhuih thei tui sawr chawp ngei rialno1 in thin a tha.

TUILUM & KHUAIZU
Tuilum rialno 1 ah khawizu fir thirfiante 1 leh thakthing powder thirfiante ½  chawhpawlh nitin in thin a tha.

TUI & PURUNVAR
Tui rialno 1 ah green gram soup thirfiante 1 leh purunvar mum2 rawtsawm telh nitin vawi 2 in thin a tha.

SAWHTHING THINGPUI
Zantin mut dawnah Sawhthinga siam thingpui rialno 1 ah castor hriak thirfiante khat chawhpawlh in thin a tha.

TUILUM LEH ÃIENG:
Tuilum rial no 1-ah Mizo aieng dip thirfian 1 telha nitin v2 in thin a tha.

GUGGULU HNAH
Nitin vawi 2 chaw ei khamah Guggulu (Commiphora wightii) hnah chhum tui thirifante ½ tuilum rialno 1-ah chawhpawlha in thin a tha.

CHHAWHCHHI HRIAK
Chhawhchi tel rialno 1 ah sawhthing tui fiante 1 leh hmarcha tai pum 1 chawhpawlh uluk taka chawh ban hnuah a nalaiah hnawih thin a tha.

SAPSAUM
Sapsaum thei (Avocado) hnah chhum tuiah puanthem thianghlim chiahin ruh chuktuah nalaiah tuktin leh zantin deha zut thin a tha.

TUI AL
Tuifinriat al (iodine) tamnaah nitin inbual thin a tha. Tuifinriat chhawr pha ve lo tan tuilum al lep lep chi al hmanga inbual thin a tha a, a nalai tuilum chi ala deh thin pawh a tha bawk.

SANG PATCH
Sang zung hmanga Mizo Herbal Products Society, keifang-in a siam sang patch-ah artui hel a chhungmu pawlha chawhbanin a na laiah  Belladonna Plaster  hmanga tuam hnan thin a tha hle. 

NEURAL SYRUP
Thasuih leh hriang pil chawhhpawlh atanga Mizo Herbal Products Society, Keifang-in a siam ei thin hi ruhchuktuah nã  leh thana nei tan a tha hle.

A TLANGKAWMNA
Heng tarlan bak pawh hi mahni inenkawlna chihrang tam tak entir nan-physio therapy, massage, magneto therapy, acupuncture/acupressure etc. a la awm teuh a, sawi vek theih a ni lo. Khingte khi chhawr tangkai tumin tan la la, sum sen a tlem a, a awlsam tlangpui bawk. Zokhaw lam unaute leh Doctor pan ve thei lote tana thahnemngai takin a ka rawn ziak thin a ni e. Hnam tinin kan khawsakna ram leh leilung mil theuha tualchhuak damdawi (traditional medicines & healing) chihrang hrang kan hman hi a thiang vek a, khawi ram dan mahina a khuah khirh theih a ni lo tih i hre reng thin ang u. 

MIPA TIHPHŪR DAN
-Dr. C. Lalrampana


A KAMKÄ’UNA
      Hriat hmasak atana pawimawh chu mipa serh emaw, hmeichhe serh hming emaw pawh ni se, a nihna ang chiaha sawi leh lam rik changin mi tam takin zahmawh sawiah an ngai a; mak tiin an thlir thin. Hetih lai hian ranvulh leh ransa leh rannungho serh hming sawi erawhin mak an ti lêm lova, pulpit tlang atang pawhin thusawitu tam takin tehkhin tawngkam atan an hmang ngamleh tho thin. Chungte chu:- chem zang; sialinu chhu; mãkpa zangkang; khuai zang; uichhuhlo; kawhtebêl; sakawr zang; vawk til etc. Tin, mihring serh hming dik tak, hnamdang tawnga lam leh sawi an tim chuang hek  lo. Entir nan:-Penis (Hindi-ling); vagina/vulva (Hindi-yoni) etc. Mizotawnga sawi a nih avanga mak intih tlat zel mai hi rilru piansualna chikhat ni hialin a lang. Mizo baibul edisawn hmasa berah khan serh tan sawi nan *zang tan* tih hman a ni a, tun hnuah serh tan tih a ni ta chauh zawk a ni. Serh hming sawi aia pawi leh tha lo zawk chu dãwt sawi chin te, eiruk chìn te, mi bum chin etc.-te hi a ni. Tun tumah hian kan thusawi awmzia a fiah theih nan a nihna ang anga sawi a ngai dawn a, chhiartute'n in lo hrethiam dawn nia.
Mipat Hmeichhiatna - MIPA TIHPHŪR DAN

     A hma khan mipaho tana hmeichhe tisa chãkna chawhphur dan chi 5 kan sawi tawh a. Tun tumah chuan hmeichhe tan mipa tisa chãkna chawhphur dan kan tarlang ve dawn a; hmeichhiate'n uluk taka in lo chhiar a pawimawh hle ang. A chhan chu nupa inthenna, chhungkaw kehdarh chhan tam tak hi tisa chãkna inhamtawng lo leh a vãwrtawp (orgasm) thlen inrual thei lo, khamkhawp inpektawn theih loh thin vang a ni thei a; chuvangin, uluk taka vawna hlawhtlinpui ngei tum a tha hle.

      Hmeichhe tam tak mipa chawhphur dan thiam tak leh zei tak an awm laiin thenkhat erawh zahzum luat avanga chechang ngam lo leh a ngaihna hre reng reng lo, lengngha manna ngãwi dawh ang maia ngãwi renga a van tla lo dawh tlãk tum ringawt hi a tam zawk an ni. Hei vang hian mipa tam tak an beidawng a, hmeichhe dang zei deuh zawk melh a, chetsualpui an chin phah thin. A tawpah hmeichheho rilru a na leh si thin. Chuvangin, kan sawi turte hi uluk taka ngaihtuah chungin zawm ngei tum tlat ang che.

A BENG
       I lei khãwr la, zawitÄ“ têin a beng hãwl kual vel la, a beng tilah i hmui chung leh hnuaiin na lo tê têin chilh pelh zeuh zeuh la, i leiin hãwl kualsak zeuh zeuh bawk rawh. A laka i beisei leh i duhte chu zawi thãwp satin a beng ding lamah hrilh thin la, "Duat, ka van ngaina tehlul che êm! Nang ang hi ka tawng tawh law'ng e, he lei chinah, ka lungdumtu ber chu nang ngei hi i lo ni e...min hmangaih ve tak tak maw..?" te han ti vel la, a phur tulh tulh ang. Achhan chu beng dinglam hian thluak atanga hlimna thlentu hriatna thazam a thlunzawm tha bika ngaih a ni.

A NGHÃWNG
       Mipa chãkna tichhuaktu pawimawh tak pakhat chu a nghãwng a ni. A beng til ang bawk khan a tukhum sam to tan tirhna atanga a dãr nghãwng bul thut inkãr thlengin zãwi dam dapin i kut khinghnihin a rualin lehlam lehlamah zutsak heuh heuh la, i hmuiin hrÅ«tsak bawk thin ang che. Hetianga uluk taka i tihsak hian a chãkna nasa takin a tipung thei a ni.

A TIL VUN
    Mipa chãkna tizãuthau theitu pawimawh tak chu a til vun (Scrotum) a ni. I leiin a tilvun velah thaw deuh halh halh chungin hrÅ«tsak delh delh la, a chãkna a chhuak uai uai thei a ni. A tilvun chhah laiah erawh liahsak loh tur, a vun pan lai, a tilmu (testis) awmna zãwnahte liahsakin a phÅ«rna a chhuak hma thin ngai e. 

A KAWHTÊ
    Mipa chãkna tichhuak tura turtu pawimawh tak chu a kawhtÄ“ hi a ni. KawhtÄ“ tih ringawt hian peng hrang 10 lai a nei a; chuvangin, a kawhte hmãwr (glan-head of the penis)-ah hian leia hãwl zatsak ner ner hnuah a kawhte bulthut (urethra) thlenga vÅ«r fawh anga fawhsak pÅ«l pÅ«l thin tur. Tin, a kawhte awr (corpus spongiosum)-ah liah hrÅ«tsak diai diai thin bakah na tak tak si lovin sehsak det det tur. Hei hian nasa takin a tisa chãkna a kaihthawhsak thin a ni.

A KAPKÃR
    A mawngkua (anus) leh tilmu inkar a kapkãr (perineum) lai tak hi a chãkna cho chhuahna pawimawh tak a ni bawk a; chuvangin, kut zungchal emaw zunglai emawin, na vak lova hrÅ«t zatsak mêt mêt thin hi a tangkai hle, hei hian reiloteah a chãkna a tichhuak zual thei a ni.

A HNUTE HMŪR
      Mipa tam takin hnute khawihsak an ngai thei lo. A then chuan pã loh thlak lutukah an ngai thin. Mahse, tisa chãkna cho chhuah nan a tangkai hle. Hei vang hian mipa zãi ngaiin ama duhthlannaah hruai luh tum la, a hnute hmur fawhsak ner ner thin la, a tithatho belhchhah thin. I zei leh zei loh azirin mipa chu i thunun thei ang.
A VUN 
    Nui sêng chungin hlim hmel pu reng chungin a ke zungpui chhip atanga a khabe thlengin a taksa, a pang leh vun dãp chhuakin chÅ«l nãl hliãu hliãu thin la, a bawp leh khêl tãngchhung chhote zÅ«tsak heuh heuh thin la, a tisa chãkna a tizual fo thin. 

A TLÃNGKAWMNA
     Mizo nupa nun leh nula tlangval inngãizãwngte mipat hmeichhiat hman dun kawngah tunhma ngaihtuah chuan thleng sang tawh tak kan ni. Finfiahna chihrang hrang nena a ruka zirchianna atanga ka hmuh danin hnam changkang saphote ang tho kan ni ve tan tawh.   Hetih lai hian a tam zawkte erawh chuan zir tur an la ngah hle. Nupa inthen tam tak ka kawmna atanga a lan danin nupa inpãwl hlimna khawp kham lo leh inpawh tawk lo tam tak an awm. Hei hian chhuanlam hotÄ“ tÄ“ insiam chawpa inthenna a thlen tam phah a ni tih a hriat theih. 

      Nuho/hmeichhehovin an hriat fo tur chu mipate hi tisa chãkna kawngah sãng zawkin tuan  rang zawk mah se, hrisel lohna hrang hrang heng-zunthlum, thisensang, thazam natna, pumpui pãn, thãlbe natna, nguina (depression), anxiety, chauhna (fatigue), gout, ruhsehpui, TB, cancer, HIV/AIDS etc avanga tha tho thei lo leh nung tha thei lo emaw, a hun hmaa zo thin (premature ejaculation) leh pa hlei thei lo (impotence) avanga che hlei thei lo bakah zu ngawl vei, ruihhlo ngaih vanga che hlei thei lo an nih phei chuan khing tihdan tura thate khi uluk taka an zir bel a ngai leh zual a, khing bak pawh khi an kawppuite dinhmun azirin ei tur leh ei loh turte nen thlenga tan lãk a ngai thei a, chungte nen chuan theihtawp chhuaha hma an lak a ngai a, a tul dan azirin dãktawr rãwn pawh a tul thin a ni tih hre rengin nupa nun hlim, chhungkaw hlim leh nupa inngeih, chhungkaw nuam siam turin mawhphurhna pawimawh tak an nei tih an hriat reng a pawimawh hle. 

     Kan thianpa nupui uire ka zawhnaah a uire chhan a sawi danin-"kan pa hi zantin zu a rui zawi reng a, a rimchhe bawk si, min tihhlim tumna a nei bawk si lova, ka chãkna a zual tawngkhawng tawh si a, hun remchang ka hmang tangkai ve ta mai alawm mawle.."  a ti a, han dem vak ngaihna a awm lo hle. Mahse, ani pawh hian atir atangin a pasal hi uluk takin chikin a rilru hneh tumin Pathian hnena tawngtaina nen bei sela a pasal uiresan a ngai kher lovang.

    Nu pakhat uire ve thung erawh chuan-"kan pa hi a hrisel lutuk a, inpãwl apiangin ka duhkhawp ka thlen ve hmain a duhtawk thuai a; vangvat puar tlãkin a tla  tawp zel a, min ngaihsak zui tawh ngai  si lova, a vãwrtawp awmze hriat tumin thenawm tlangval lakah ka enchhin ve ta mai a ni" a ti ve thung a. Ani pawh hian atir atangin a pasal tlãk ran chhante hriata enkawl a nih theih nan dãktawr rãwn nachang hria se, ama tlãk har chhan ngei pawh hriat tumin bei se, uire kher a ngai lo tur.          

      Pa pakhatin a nupui a then chhan a sawi danin-" ka nupui hian a duh zing lutuk a, kei ka nung tha thei thin si lova, thinrimna zawngin min ãnkhum reng thin a, ka ning lutuka ka ma ta a ni" a ti. Hetah pawh hian a nupui hian a pasal harsatna tawh chhan hi dãktawr rãwnin theihtawp chhuahin  zawng chhuak se mãkchhiat a tãwk kher lo tur. Sawi tur a tam hle sawi vek a tul kher lo. 

      Hnamdang hmeichhiate'n uchuak taka mipa baw (semen) hip chhuahsaka an eisak thinte hi awm uchuakna chikhat a ni a, tih ve kher a tul lo. Mipa chi (semen) hi chithlahna tur (fertilizer) tha tak a nih avangin ei tur a ni lova, vun leh hmaia hnawih tur a ni hek lova, leia tihtlãk mai mai tur a ni hek lo. Onana khan a u Juda nupui thihsan lakah a u tan chi thlahsak duh lovin, a pãwl chãng apiangin  leiah a chi a titla thin a, Pathianin a tihlum ta a nih kha! (see-Gen. 38:9-10). Inpãwl nawmna thlahlel tho si, fa neih peih si lova insiam te, chhangkhatna leh chinna damdawi eite hi Onana nungchang lãkchhãwnna dik tak niin a lang. Hrisellohna avanga mihring nunnain a tuar theih dawn avanga ruahmanna chihrang hrang erawh Pathian pawhin a hrethiam ngei ang. Hrisel tha reng si, piangtura te, piangturite lo huphurh lãwka mahni nawm chenna ringawt ngaihtuah thinnate hi sual lian tak a ni. Chuvangin, hnamdang leh sapho tihdana chindan tha lo zir chhuaha lãkchhãwn ve kher loh hi thil tha ber a ni. 

     Khing kan tãrlan tãkte pawh khi infuihna tha lo anga ngaih loh a tha hle. Inkhãl phÅ«r tawn lova inhelnuai pawhin nupa nun hi a hman theih tho rualin duhkhawp inpêktawn leh a vãwrtãwp thlen dun theih dan inkawhhmuhna a nih bakah fa neih awlsamna, rãi awlsamna, nupa insuihngheh lehzualna thlentu leh uluk taka nupa nunhlimna hi hman thin a nih theihna tura inkawhmuhna thurãwn  a nih zawk avangin a pawimawh hle a ni. Khitiang ang thlapa ti tur khian tumah ti tura inturluihna erawh a ni lo, tih ngei ngei tur tihna pawh a ni chuang lo. Mitinte mahni zalênnaah a innghat zawk e.

MÃIMU DAMDÃWI
Dr. C. Lalrampana

Maimu Mizo Chawhmeh

      Tunhma khan Primary sikul zirlaibuah nge naupang pawnto hla zawk ka chiang ta lo; Mizo anhnah kaihhnawih thuchham mi mawi tak pakhat- Maimu seh keh rep, maichal mu seh keh rep tih kan zir thin. 

Maian tharlam bai tui tak hi chu sa aia a tui lohna a awm chuang lo ti  ila a sual tampui ãwm love. Zohnahthlak zingah mãian bai hre lo leh ei ngai lo an vang viau ta ve ang. Mãian chauh ni lovin, mai rah pawh kan ei nasa a, sapho leh vãiho angin mãi tãi aiin mãite kan ngainain kan ei nasa zawk.

Mãian leh mãi tãi baka tangkai leh chhawrnaawm tak pakhat chu mãi mu hi a ni. Mizonu chuan mãimu hi chin atan phorovin a dah tha thin a; chu bak chu hmanna dang tehchiam kan  nei lÄ“m thin lo niin a lang. Mahse, mãimu hi Damdawi atan a tangkai hle a, chuvangin  Mãimu thatna leh tangkaina tlem i han tarlang teh ang. 

CHAWTHA:
Mãimu hi Mexican-ho chuan "pepita” an ti a. Saptawng chuan pumpkin seed/grain tih a ni. Mãimu hi taksa tana chaw tha tak a ni thei a, mithiam zawkte'n mãimu 28grams-a chakna chihrang hramg awm tehkhawng an hmuh chhuahte chu hetiang a ni:
Fiber: 1.7 grams
Carbs: 5 grams
Protein: 7 grams
Fat: 13 grams 
Vitamin K: 18% RDI
Phosphorus: 33% RDI
Manganese: 42% RDI
Magnesium: 37% RDI
Iron: 23% RDI
Zinc: 14% RDI
Copper: 19% RDI

Heng bakah hian antioxidants leh polyunsaturated fatty acids, potassium, vitamin B2 (riboflavin) & folate a keng tha hle bawk.

ANTIOXIDANT:
Antioxidants tha tak niin carotenoids & vitamin 'E' a tam a, he Antioxidants hian cell thi tur vengin taksaa natna kai tur a lo dolet a, natna a chhawk zangkhai bawk. 

CANCER VENGTU:
Amahah hian chaw tha tinreng a awm avangin pumpui, hnute, chuap, prostate leh rilpui cancer mai tur vengtu tha tak a ni thei.  

PHING & PROSTATE:
Mãimuah hian prostate vung leh nuam lo natna (benign prostatic hyperplasia -BPH) vengtu a awm avangin phing tha lo leh phing dawt vung avanga haarsatna nei thinte tan damdawi tha tak a ni thei. Mipa 1,400 BHP neite kum 1 chhung enchhinnaah mãimu ei thinte hian  nuam takin damlai nun an hman theih phah.

THIRHLO VÃR (MAGNESIUM):
Thirhlo vãr chikhat  (Magnesium) a awm that avangin thisen kal siam thatu leh lung natna vengtu tha tak a nih bakah ruh that nan te,  a tangkai hle a, BP sang nei tan leh lung thalo veite tan a tanngkai hle.

LUNG DAMDAWI:
Antioxidants a nih bakah, magnesium, zinc,  fatty acids leh Nitric oxide-te hian thisen bel (blood vessel) a tanpui a, lunga thisen inpekna thisenzam (arteries)-te siam thain lung hriselna a thlen thei.

THISEN THLUM TAN:
Thirhlo vãr magnesium a tam avangin zunthlum type 2 diabetes tan sugar level sang tur vengtu leh thununtu tha tak a ni.

FIBER THATNA:
Mãimu 28grams-ah fiber 1.1 grams a awm avangin dietary fibre awm thatna a ni tih a hriat theih. Hei hian chaw paitawihna a thlen tha hle a, lung hriselna leh thisen thlum sang tur a ven theih bawk avangin mihring hrisel nan a tangkai hle.

BÃW TITHATU:
Mipa bãw dal leh chak tawk lo hian chithlah kawngah harsatna nasa tak a thlen thei. Mãimuah hian zinc a awm that avangin mipa bãw (sperm) a tihriselin a titak theia ngaih a nih avangin hetiang lama harsatna nei tan ei thin a tha hle.

MUTTUINA:
Mãimuah hian tryptophan, amino acid, magnesium, zinc-te a awm that avangin mutthilh harsatna neite tan muttui nan a tangkai hle.

RULHLUT DAMDAWI:
Naupang leh puitling pawh ni se, rulhlutpui (tapeworm) leh rulhlut kawm pai thinte tan mãimu ei thin a tha hle. Hei hi a tak ngeiin kei pawn ka tawng tawh a, hman tangkai fo atan a tha hle. 

A TLANGKAWMNA:
Maimu thatna hrang hrang kan hre ta. A siam dan leh sãwngbãwl dan  pawh chihrang hrang a awm. A hriak (oil) lakchhuah te, a nuai ban (paste), a pangngai (seed), a rep leh kan ro thlengin a ei theih. Ei tur zat leh ei tur tawk a rei zawng nen uluk taka nitin khel lova ei thin a tha hle.

NGHAPUI THÃU A THA

~Dr. C. Lalrampana

Mizo Hriselna Chanchinbu

A KAMKÊUNA: Kan naupan lai, Primary sikula kan kal laiin sava chihrang hrang hming kan zir thin a. Hla chhammi ang maiin Muchite'n sa an ei, kãwlhawk thãu a tha; ramparva leh varihaw sa a tui hle. Chingpirinu a huai ber a, Vakul a lal ber a, vacha a thlawk hla ber tiin kan chham  dual dual thin. Tun tumah erawh kãwlhawk thãu ni lovin nghapui thãu thatzia i han tarlang lawk teh ang.

Nghapui thãu  hi chawtha tak a ni a, nghapui thãu thlawr fim atanga hriak lãk chhuah (extract) hi chakna, taksa thanlenna atan leh vun thatna atan a thain a pawimawh hle. Heng nghapui hriakte hi docosahexaenoic acid (DHA), omega-3 & eicosapentaenoic acid (EPA)-te a ni. Hengte hi hriselna atan an tangkai hle a, rilru put hmang & natna dotu (mood) & immunity) tichhe theitu ven nan te, taksa sil na them thum chhãwk zãngkhauna (inflammation) atante a tangkai hle bawk. Nghapui thãua chakna  omega 3 fatty acids, DHA & EPA hian luchhip  atanga ke zungpui hmãwr tãwp (tip to toe) thlengin hriselna min thlentu a ni. Heng baka a thatna dangte chu:

TLŪK THUT VENGTU: Thisen kal tha lo avanga tlÅ«k thut (stroke) tawk tawhte leh thazãma thisen khãr avanga tlÅ«k thutna (thrombotic stroke) awm thinte leh hetiang natna tãwk tawhte hian nghapui thãu tha taka an ei chuan tlÅ«k thut nawnlehna awm theite an pumpelh theih phah a, hetiang tãwk tawhte tan pawh ngai awhleh thuai theihna a thlen thei a ni.

LUNG TÃN: Nghapui thãu hi omega 3 fatty acids tamna hnãr bulpui a nih avangin triglycerides level tihniamtu a ni a, tichuan, lunglam thalo vengtu (cardioprotective) tha tak a ni thei bawk. Hei hian lungphu chawla thih thut theihna lakah nasa takin min venghim thei thin a  ni.

RILRU LEH HRIATNA: Rilru put hmang ngaihtuahna leh hriat thiam theihna (mood & cognition) min petu tha tak chu nghapui thãuah hian a awm a; hemi thununtu serotonin an tih hian thluak tichakin, thluakah nasa takin hna a thawk thin a, chu chuan thluak chakna te, fin varna te, hriat reng theihnate min pe thin a ni. 

HRIAT RENG THEIHNA: Nghapui thãua awm, omega 3 fatty acids hian thluaka hriat reng theihna thazãm duar, hamdate tichakin haihawtna ata mi a venghim thin a, hei hian haihawtna mi pumpelhtirin hriat reng theihna min oek belh chhah thin a ni.

NATNA DOTU: Nghapui thãu ei hian kan taksaa natna lo dotu sipai (immunity) a thuam chak sauh thei a, hei hian blood cells puiin natna dotu a tichak zual sauh thei a, hei vang hian hrilêng kai awlsam takte chu lo beiletin mi a venghim thin a ni. 

BORUAK THIANGHLIM: Boruak bawlhhlawh nawi, vaivut khu leh boruak thianghlim lo hian hritlang, khawsik, hnãr za, hrawk za leh hnãr thipte siamin mi a tibuai thin hle a, Heng Bawlhhlawh thianghlim lo (air pollution) hi nghapui thãu ei hian a tikiang thei a, chuapa bawlhlawh lÅ«t tur thlengin a venghim thei a, chuap a tifai thei bawk thin a ni.

MIT CHAK LO TÃN: Nitin khêl lova a hun taka nghapui thãu ei thin hian mit ro, mit chak lo, mit vai, mit mal leh mit tipual thei (catarac)-te venghimin mit hrui (eye nerve) chakna a thlen thin. Tin, kum upat vanga mit chak lo (age-related macular degeneration)-te thlengin omega 3 fatty acids hian a siam tha thei a ni.

RIH ZAWNG THUNUNTU: Nghapui thãua omega 3 fatty acids hian thãu chhia a paih tha hle a, ei leh ina inthunun thei lo, insawizawi peih bawk si lo, mut duh luat avanga thãu uchuakna awm thei lakah mi a veng thei a, chuvangin, nghapui thãu ei fo thin hi rih zawng thununna atan a tha hle.

VUN THATNA: Nghapui thãu hi nitin khêl lova a hun taka ei thin hian tihrãwl leh vun a siam tha a, vun a tinung thar sarh thei.Tin vun natna, vun bawl, vun thak, vun ro, vun thip tur lakah mi a veng tha hle bawk thin. Ei mai piah lamah chhuan luma vuna hnawih leh ke khia hnwihte thlengin a tha hle bawk.

NAU PAI TÃN: Nghapui thãua omega 3 fatty acids hi chawtha tak a ni a, nãu pãi laiin hmeichhia chuan folic acids a ei a ngai thin. Nghapui thãu pawh hi folic acids tha tak a ni a, nãute thluak (brain), thakhÅ«r (nervous system) leh thisen kal vel (blood circulation) siamthatu a nih avangin nãu pãi laia a tãwk têa ei thin hi tha hlea ngaih a ni.

A TLÃNGKAWMNA: A taka ka tawn hriat, nghapui thãu thatzia ka'n tarlang zuai teh ang: 
Nãu sawngnãwi, thlakim lo, thla 7-a piang ka ni a. Kum 5 ka nihin kal ka zir ve tan leih leih chauh va, thenawm khawvengte phei chuan Engtikah tak thi ang maw? an tih laih laih thin ka ni. Nãusên chêr tak, taksa lam aia lu lam thang chak zawk, lu lawk bÅ«r, bawp suankuãl ve tak mai ka ni thin a. Ka nu leh pate'n nghapui thãu min eitir bakah ka taksa pumah chulh mawmin nitin leikapui sang nisaah min pho thin a, chutianga ka saisêntêt atanga kum 5 ka tlin thlenga min enkawl avang chuan ka nu leh pate thawhrimna chu Pathianin mal a sãwm a, sikulte kai ve thei hialin ka lo seilian ve thei ta a ni tih ka hriatin ka lawm takzet thin. 

Min enkawl nana ka nu leh pate'n nghapui thãu an hman kha khawvela sangha lian ber nghapui (whale) thãu nge, Hring ei chi sangha (shark) nge, zãwngdulini (dolphin) thãu nge eng sangha thãu ber nge tih hre lo mah ila nghapui thãu dik tak a nih chuan hrisel nan a thain a tangkai êm êm a ni tih hriain i hmang tangkai thin ang u.

A VÃWRTÃWP THLENTIR DAN?
A vawrtawp thlen dan

A KAMKEUNA Siamtu Pathianin mihring a siam tirh khan mipa a siam hmasa a, mipa nakruh hmangin hmeichhia a siam zui ve nghal a. Mipa leh hmeichhia A siam chhan hi chite thlaha leilung luah khat tura a ruat vang a ni. Chi thlah turin inpawl (sexual intercourse) a ngai thin. Mahse, mipa leh hmeichhia nupaa insiam hnuah chauh inpawl hlimna leh chithlahna hi bul tan tur a ni.
 
Hetiang hi ni mah se, mihring sualna a pun nasat tawh avangin nupa ni kher lem lote pawhin an inngaihzawn leh inhual lai atamgin inpãwl an uar hle a, inkhap daih hleih theih a ni lo. Kohhran dan thianghlima mawi taka innei tam zawkte pawh hian Pathian mithmuha tling lo chung chung hian an insin tlin lui hram thin a ni tih chu hai rual a ni lo. 

Hetiang tho hian inngaizawng, inhual lawkte leh nun lepchiah, mi awm mawh tam takin inpãwl (sexual intercaurse) hi an uar hle. Nupa ni lai leh inngaizawng, inhuallãwk tam tak inremlohna leh inthenna lo awm chhan bulpui ber hi inpãwl hlim tawnna a awm that tãwk loh vang a ni chãwk thin. Chuvangin, tirhkoh Paula pawh khan Korin khuaa kohhranhote kha nupa awmdan tur a hrilh uluk hle a: -"Pasal chuan a nupui hnenah a chan tur tãwk chu pe rawh se; chutiang bawkin nupui pawhin a pasal hnenah a chan tur tãwk chu pe bawk rawh se." (1 Korin 7:3) tiin a ruh lang rawtin a hrilh a nih kha!

A bikin Mizo zingah seks lama inzirtirna kan neih ngai loh avang leh zirlai silebas-ah Seks Edukesawn kan inzirtir ve ngai loh avangin zahmawhah kan ngai a, nupa leh in nupa tura inbuatsaih tam tak karah inthenna a tam phah thin a ni. A tlangpuiin inpãwl laiin mipate'n hmeichhe chan tur tawk pe lovin an tawpsan thin a, hei hian hlimlohna a thlen a, a tawpah inthenna a thlen nge nge thin. 

Nupa inpãwl hlimna hi ngaih thutak a ngai hle. Inpãwl laia mipain ama chan chauh a ngaihtuah chuan hmeichhe tan nawmna vãwr tawp (orgasm) a thleng ve hman thin lova, duh khawp a hmu ve thin lo a ni. Nuthlawi pakhat ka titipuinaa a sawi danin-"Ka pasal nen kan inneih chhung zawng khan nupa inpãwl nawmna vãwrtãwp (orgasm) an tih ang hi ka tem ve ngai lo reng reng" a ti. Hemi kawngah hian mipa an pawimawh hle a, chuvangin, hmeichhiain a vãwrtãwp (orgasm) a thlen ve thlap theih nan rahbi indawt pawimawh tak tak panga (5) a awm a, chungte chu tarlang ila, a taka zawm theih chuan nupa nun hlimna leh insuihngheh lehzualna a thlen thin a ni: Hetiangin;

A ÃWM BÃWR & HNUTE BŪ (BOSOM)
Hmeichhe chãkna tichhuak turin a hnute dūtsak nghal ngur ngur lovin, a ãwm bãwr leh hnute bū velah zawi dam dapa zūt kual hmasak thin tur. Hei hian chãkna leh thathona a thlen hma a, hmeichhe tana nuam vãwrtãwp thlen kawngah a pui tha hle thin. Chutianga tuai phur hnuah chuan a hnute hmūr fãwp tlum pūk nghal lovin lei hmawrin a hnute hmūr tawn tawnah za nuam tawk chauha liahsak lep lep emaw na lo tein hmuia pehsak hlek hlek tur a ni. A phur tan dawn tihah zawi dam dapin a hnute hnêksak chauh tur.

A NGHÃWNG LEH DÃR:
A ãwm bãwr leh hnute bū vel i tuaihnum zawhah a nghãwng, a beng hnuai atangin a dãr bãwr thlengin a tawn tawnin zawi dam dapin zūt thlaksak heuh heuh tur. Hei hian chãkna leh phūrna a thlen awl hle a, a vãwrtawp a thlen hma phah thin.

A KE RÊK LEH KE KÃWN:
A dawt lehah chuan a ke rêk/ke káwnah zawite tea chul sakin hmehsak tur a ni a, hmuia zawite tea fawh hrūtsak heuh heuh tur. Hemi hnu hian a kheimit bawr leh ke artui chung, kheimit bul khuar tawn tawnah na lotê têa hmehsak paha tuai kualsak heuh heuh tur. Hetianga tih hian a chhūl a khawih che a, chãkna vãwrtawp a thlen hma tir thei thin.

INFAWH:
Infawh hi kan uar tlang viau nain infawh zei lo tak tak an tam hle. Thapui chhuaha theihtawpa an hmuiah fawh nghal ngur ngur loh tur. A hmui si tãwk chauha zawi dam dapa hmuia tawh hmassak hnuah, leia hawlsak ner ner phawt tur. Tichuan, hmatiang sãwn zelin lei leh lei inhãwl tawnin infawh/indüt/inzük (suck) ngar ngar tawh mai tur a ni. Hemi pah hian na lotē têin a hmui hnuai lam leh chunglam han pehfãnsak deuh zauh pawh a ngai bawk thin. Infawh zei leh zei loh hian awmzia a neih thui avangin uluk taka fawh thin tur a ni.

A SERH LU BÃWR LEH MÃWN
Hmeichhe chãkna vãwrtãwp thlen hma turin a serh lu bawr (mons pubis) leh a mãwn (clitoris)-te hmuiin zawitê têa nawr/fawh paha lei hmawra hawl kualsak thin hi a tangkai hle. Mipa tenchhe deuh chuan hetiang hi an tihsak duh lo fo thin. Leia an mãwn hrutsak a, fawh/liah zatsak ner ner phei chuan a tak thunluh hma pawhin tisa chãkna lama hausa zual deuh phei chu a vãwrtawp (orgasm/climax) an thleng fo thin. Hei bakah hian an serh kam tuak (labia majora & labia minora) ilo zawng zawng pawh leia liah/fawh hrut zatsak ner ner thin tur. Tin, leia liahsak duh lo tan pawh an mãwn (clitoris) chu kuta zawi dam dapa khalh zatsak met met thin tur. Mipa tam takin kut zungtangin hmeichhe serh kua an zensak chiam thin a, nã an ti a, an chãkna a kirleh daih thiñ. Chuvangin, hmeichhe serh chhung leh chhūl tihhliam khawloh theih a nih avangin Hmeichhe lam dãktawr (Gynaecologist) ang maia chēt chiam chi a ni lo.

Mizo tlangval pakhatin phairam khawpui (metropolitant city) pakhata 5star hotel-ah sãp nula nawhchizuar a dawr a; sãptawng a thiam tha lo bawk nen, sãp nula chuan zei a ti vak lo a ni ngei ang-”ka mãwn fãwp/zÅ«k rawh (suck my clitoria)" a ti a, ani'n a hrethiam si lova hmalak nachang hre hek lo le; duhkhawp lo zetin an inchhuah tih thu a dãwrtu ngeiin min hrilh a, pawi a tihnuhnawh hle a, tihngaihna a awm tawh chuang si lo.

Khi thawnthu atanga lang chiang êm êm ta chu- inpãwl hmaa hmeichhiate tihphur hmasak zet thin hi hlimna thlentu a ni tih a hriat theih.

A TLÃNGKAWMNA:
Mahni kawppuite duhthusàm thlenpui dan kawng tha leh kawnghlun kan hre ta. Mipa thenkhat hmeichhe chan tur dãwn lova mahni chãkna chhuah hun huna thlawhlai hmabaka bun anga bun nghal tuma nupuite chunga lãwnkai nghal ching an tam hle. Thingtlãngpa lo nei mi leh hnathawk mi, inbual fai lêm lova nuho chunga an han per kãi nghal ringawt thin te, khawpui mi pawh mahni kawppuite chãk ve leh ve loh pawh thlu lova an han bung nghal ringawt thinte hian an kawppuite hlimna tur an ngaihtuah ve miah thin lo tihna a ni a; hei hian phunchiarna leh inngeihlohna a hring chhuak a, a tawpah inthenna hial a thlen thin a ni.

Chuvangin, nupa nunhlim leh nupa inngeih, inthurual nih i duh chuan i kawppui hlimna leh lãwmna i duh takzet a nih bawk chuan uluk taka ngaihtuah chungin inpãwl hlimna hi hmang thin ang che. 

Hmeichhe tam tak pawhin mipa dinhmun chau tak, a hun hmaa tla awl tak (premature ejaculation) emaw zawi nguai reng, khawng hlei thei lo (impotency) an tawn tika an tihdan tur kan la tarlang leh ang a, i lo ngaihven zel dawn nia.

~ Dr. C Lalrampana

MIZORAMA RAMHMUL DAMDAWI FINFIAH TAWH 17 (INDIA SORKAR IN A PAWMPUI TE)
(Source: Ayush Dept.Govt. of Mizoram)

Ramhmul Damdawi


1. Kawldai (Adusa) : Hliam, Pem/ Pan,  Sikserh, Ngawr/TB, Mitliam, Khuh, Khuhhip, Thawchham, Ruhseh, santen, Hnarthi, Ek thi, Luak Thi, Mitna.

2. Thuamriat (Saptaparna) : Hliam/Pem, Santen, Malaria, Khawsikpui, Thawchham, Thisensang.

3. Khamdamdawi / Pandamdawi (Pashnabheda) : Pumna, Vawksa eisual, Chakna damdawi, Khawsik, Kawkhawh, Chuap bawr vel tha lo, Kala lungte awm, Khawihli, Mitvun chunglam durh.

4. Kumtluang (Sadabahar) : Khuaiseh, Cancer,  Lungphur thak, Pumpui chakna, Rulhut hlo.

5. Sumbul (Akeu): Awmna, Pumna leh Kana, Rulhuthlo, Bengkherh, Zunin,Thichhuak dan nan.

6. Lambak (Mandookpami): Thisensang, Zunthlum, Tai pan, Mitna leh mit chaklo, Santen, Vun natna, Thinlian.

7. Kaihzawl (Aksi): Pumpuina, Santen benvawn, Kal cancer, Asthma, Thisensang.

8 & 9. Sarzuk/Sunhlu (Ghiwain/Amla) : Chhultang, Hlumnatna, Nauchhiat, Hmaiduk, hlingtang, Chhukchaklo, Chuapro, Santen, Sakawr ekhrik tenau, Mitliam, Lungthalo, Khuh, Mawngmirh, Thawpik, Thisen tlem, Ka chhung natna, Kang,  Mitna/Mitthak.

10. Thlanvawng (Gambhari) : Khawsik, khuh, phurthak, thilpaitawih theilo tan.

11. Herhse (Nagkesar) : Pem naran, Thichhuak danna, pumpui chakna, santen, pumthip, ruhseh leh khuh.

12. Japanhlo (Guago) : Pem, kawthalo, santen, khawsik leh sikserh, cancer, pumna leh luak, luphut.

13. Vakep (Himalayan Mussendra): Rulchuk damdawi, vun pan leh lawng, khuh.

14. Archangkawm (Syonaka): Kawkhawh leh santen, lungna, taina, thinlian, rulhuthlo, ruhseh leh thawknadawt thalo.

15. Mualhawih (Ashoka) Thinei mumal lo tan, Zunkawng thalo tan, Zunthlum.

16. Samtawkte (Indian night shade): Awmvel, Kang, hana, Rannung tur nei seh, Hnarthi, Pan, mitliam, Thisen sang, Naupang kaih.

17. Anhling (Makoy) : Kala lungte awm, Zunin, Latla benvawn, Mitna, zuntitamtu.

Mizoram ah hian Ramhmul damdawi a tam tih a ni fo a, test kal mek pawh a awm nual. Heng 17 te hi engtia ei / hman tur nge phei chu ka hre vek hauh lo. Ka rawn post chhawng mai a nia. Heng bak hi hriat kan la nei teuh a ni thei e. Han sawibelh teh u le.

CALCIUM TLACHHAMTE TAN

-Dr . C. Lalrampana

A KAMKEUNA: Calcium hi Chemical element chi khat pawimawh tak a ni a, a hming tobul hi ‘Ca’ tih atanga lo irh chhuak a ni. Mihring dam chhung nun hrisel taka kan hman theih nana kan taksa hriselna tur thil pawimawh tak a ni a, a tel lovin mihring a dam khawchhuak thei lo. Chuvangin, Calcium tlachhamte tana a hrana damdawi ei vak ngai lova nitina kan hmuh mai theih thlai hring calcium tamna kan ei tlan theih nan Calcium keng tam thlai 33-te tarlang ila, a theih ang anga hman tangkai i tum theuh ang u. I ngainat zawng a nih loh pawhin a that vang hrim hrim pawhin ei uar tum tlat ang che.

A TANGKAINA: Kan luhchilh tak tak hmain Calcium tangkaina tlem tarlang hmasa ila a tha awm e.

Hetiangin:

1. Ha chakna leh hriselna thlentu a ni.

2. Ruh chakna leh hriselna thlentu a ni.

3. Hriatna thazam (Nerve signal) tichaktu leh siamthatu a ni.

4. Tihrawl chakna leh thanlenna thlentu a ni.

5. Pangtipeng thununtu thalbe tuihnang (hormone) siamtu leh taksaa dawi/chawl (enzyme) siamtu a ni.


CALCIUM TLAK CHHAMIN A NGHAWNGTE:

Calcium tlakchhamin mihring hriselna a nghawng pawi theih dan hetiang hian tarlangleh ila a tha awm e. Hetiangin:

1. Taksa chauhna leh chawmawlhna leh kut/ke zungtang mu churh churh leh hit mum mumna a thlen thei.

2. Thachat, kut/ke aikhirh leh tihrawl chauhna a thlen thei.

3. Tisa chakna leh chaw chakna emaw riltamna/chaw chakna (appetite) a tibo thei.

4. Lungphu chak lo, lungphu tha lo a thlen thei.

5. Tuanfumna, mutduhna leh mawng rihna (lethargy) a thlen nasa hle thei.

6. Chauhna leh zawi ngawih ngawihna a thlen thei.

CALCIUM TAMNA THLAITE:

Nitina kan hmuh mai theih thlai hring leh thlai rah chihrang hrang leh theirahahte hian Calcium hi a keng tam em em a, chung zinga a tamna deuh bik tarlang ila, nitin ei theih tumin tan la thin ang che. Mizo tawng a hausak tawk loh avangin Mizo tawnga awm lem lo, a hming ngai ngaia kan tawmpui tam tak a awm rualin kan hmuh ngai loh leh hriat ngai lohte pawh a awm nual thei a, engpawh nise, tangkaipuia mual mual kan neih tak mialin Calcium tamna thlaite i lo tarlang teh ang:

1. Collard Green: Calcium a tam a, a hela rawt sawm no khat zelah 36g calcium a awm laiin chhum hmin no khat zelah 190g a awm.

2. Hnah vial (Curly-Scotch-Kale) : A hel rawtsawm no khat zelah Calcium 67g a awm a; chhum hmin no khat zelah 130g a awm.

3. Antam bulbawk (Turnip Green) : Antam bulbawk, a bul nawinawk rawng chi, a hel no khat zelah calcium 55g a awm a, chhum hmin no khat zelah 144g a awm.

4. Meithal (Arugula-Rocket): A hel no chanve zelah calcium 10g a awm a, a hnah pakhat zelah calcium 2g a awm tihna a ni.

5. Zikhlum hlum thei lo chi (Kale): Zikhlum lo chiah hel no khat zelah calcium 16g a awm a, chhum hmin no khat zelah 130g a awm.

6. Antam hel ei (Spinach) : Antam hel no khat zelah calcium 30g a awm a, chhum hminin 180g a awm.

7. Antam chikhat (Watercress) : A hel rawt no khat zelah calcium 34g a awm a, a zik khatah 25g a awm.

8. Antam tel (Mustard Greens): Antam tel hel no khat zelah calcium 140g a awm a, hnah khatah 56g a awm.

9. Parbawr (broccoli) : Pawrbawr kau khatah Calcium 85g a awm a, a par hlawm khatah 437g a awm.

10. Buluih thlum (Beet Greens): Buluih thlum, nawinawk rawngah hian no khat zelah calcium 38g a awm.

11. China zikhlum (Chinese cabbage): A hnah thlersawm no khat zelah calcium 70g a awm a, bul hlawm khat zelah 840g a awm.

12. Bawrhsaiabe chikhat (Okra) : No khat zelah calcium 100g a awm a, bekawm khat (amal khat) zelah 95g a awm.

13. Antam bul sei (Garden Cress) : Antam bul var sei chiah no khat zelah calcium 50g a awm a, kau khat zelah 1g a awm.

14. Thal Purun (Spring onion): Purun zung var sei rawtsawm no khat zelah calcium 100g a awm a, a bulbawk khat zelah 11g a awm.

15. Purun hel ei (Leek) : Purun hel ei kau/bulk khat zelah 89g a awm a, lep khat zelah 6g a awm.

16. Hnah puk (Swiss Chard) : Hnah puk no khat zelah calcium 175g a awm a, kau khatah 36g a awm.

17. Beram (Snap Beans): Beram no khat chansawmah calcium 116g a awm a, no chanveah 58g a awm.

18. Endive : Chakawk ang deuh chan sawm no chanve zelah 25g calcium a awm a, a hnah bawr khatah 513g zel a awm.

19. Bulbawk var (Fennel): Bulbawk zailep no khatah calcium 87g a awm a, bawk hlawm khatah 234g a awm.

20. Zikhlum : Zikhlum nawinawk rawng hnah thler sawm no chanve zelah calcium 75g a awm a, a hlum bawr khatah 1253g a awm.

21. Sap saum thei (Avocado) : Sap saum thei squash no 1-ah 140g calcium a awm, chhum hmin chuan 205g a awm.

22. Parbawr : Parbawr sahsawm no khatah calcium 91g a awm a, a bawr zar mal khatah 31g a awm.

23. Artichok : Sawhthing par anga zik nei chi; a bawr lianah calcium 192g a awm a, a laihawlah hian 128g a awm.

24. Celeriac : A hel bul no khatah calcium 156g a awm a, chhum hminin 155g a awm.

25. Rutabaga: A bul no khatah calcium 140g a awm a, a te chiah 192g a awm.

26. Zikhlum pang bawk : Zikhlum a panga bawk chi no khatah calcium 88g a awm a, a kau khatah 19g a awm.

27. Celery : A kung tlawn no khatah calcium 150g a awm a, a tlawn mal 2-ah 75g a awm.

28. Alu thlum : Alu thlum chi no khatah 200g calcium awmin, Alu pum khatah 114g a awm.

29. Thlai bulbawk (Parsnips): Bulbawk (Raru) zailep no chanve zelah calcium 78g a awm a, a bul khat zelah 160g a awm.

30. Lattuce : Hetiang thlai nawinawk rawngah hian a hnah thler sawm no khat zelah 36g calcium a awm a, a bawr khat zelah 360g a awm.

31. Betawi (Lima Beans) : Bean tawi chi no khat zelah calcium 145g a awm a, chhum hminin no khat zelah 170g a awm.

32. Tam bul thlum (Carrot): Antam bul thlum zailep no khat zelah calcium 122g a awm a, a bul bawk khatah 61g a awm.

33. Bulbawk sen (Turnip): Bulbawk sen chi, zailep no khatah 156g a awm a, rawt sawm no khatah 230g a awm.

Khingte khi ngun takin en la Calcium an pai hnem hlawm hle tih i hre thei ang. A chikima i ei thei lo a nih pawhin Calcium pai tam si, i hmuh mai theih leh man tlawm chi thlang thiamin nitin a engemaw ber ei theih tum thin ang che. Vai damdawi (allopathy/Conventional medicine) side effect tam tak nei ei thin ai chuan i taksain a thatpui zawk dawn a ni tih hria ang che.

Thlai rah/hnah/anhnah hela ei hi taksa tan tha zawk leh chak zawk anga an sawi i hre fo thin ang. Hei hi hriat sual palh vang a ni thei; thlai tam zawk hi a hela ei aiin chhum hmin emaw, kanin emaw a chakin a tha zawk tih hre thiam la, i pum tan pawh pai a hahdamin hriselna atan pawh a tha zawk tih hre fo thin ang che. Chutiang zelin Artui pawh hi a hela ei/hip aiin chhum hmin emaw, kan hmina ei hi a hriselin a chak zawk tih hrethiam ang che.

Hengte hi nitin emaw, chaw ei apianga i hmeh loh va vawi khat ei zeuha tha nghal mai tura i inngaih chuan nangmah i inbum tihna a ni dawn a, chuvangin, nitin ei thin la, a rah chhuah chu a takin i hmu thei dawn chauh a ni tih hria ang che.

Ads Section

Powered by Blogger.