–  H.zate
–  Hmar Rûn
–  Ni 11 March, 2014

Naupangte Ka nihlai chuan Nu fing pui pui leh Pa fin hmel pui pui ten ‘Mizo’ hi min hrilhfiah fo á¹­hin a, “Mizoram mi chu Mizo ani mai, eng hnam pawh awm se, Mizoram Khua leh tui anih chuan ‘Mizo’ ani”anti á¹­hin. Ka ngaihtuahna ati thui thei em em a, han hnial vak turin min hmuhsit nak alai a an á¹­awng ka hnial phei chuan Ka chan chuan Vai Thirchhe zawng chan pawh a tluk dawnlo tih ka hria a Ka hnial ta ngailo. He an pawmdan zulzui hian ‘Mizo’ hi han hrilhfiah ila. Mizoram Khua leh Tui nihna nei chu Mizo anih chuan Vai te pawh hi Mizo anni ang a,chuan, amah Vai a NU Mizo te phei chu Mizo diktak ah kan chhal thei awm e. tichuan, Keipawh Mizo Ka ni ang a, mahse, Ka chhungte Manipur leh Mizoram chhevel a awm te erawh chu Mizo anni velo tihna anih chu. Mak á¹­hin teh nuaih e. Zohnahthlak Hrang hrang te insuihkhawmna chu ‘Mizo’tih hi ani ti ila Kan daw tampui awmlove. ‘Mi’ chuan Mihring emaw a mi change maw a entir a, Zo chuan Zotlangsang emaw Tlangram a entir bawk, tichuan, Mizo awmzia chu Tlangram a chêng á¹­hin Mihringte tihna ang anih chu.

Mi tamtak chuan Mizo hi Kristian Kan nih hnu leh Mizo Union Movement aá¹­anga rawn piang chauh angin an sawi laiin á¹­henkhat chuan ‘Hmasâng’chhinlung thleng a chhuilut te pawh an awm ve bawk. A eng a pawh chu lo nise, Kan Hming emaw Mizo tih emaw a hming rei leh reiloh ah a innghat lova Zohnahthlak Unau Kan nihna hi a pawimawh ta ber chu ani. Mizo Union emaw Kristian Kan nih hnu a iná¹­an /piang chauh pawh nise Kan vai hian Thlatu Pakhat nei ,Hmarhoin ‘Zang hnar khat a suok’ an tih chu kan ni reng reng. Naute alo piang a, a hming an phuahhma khan nihphung leh nihna a nei sa a, a hming chu Kum Sawm hnu ah pawh phuah sea nihna a hlauh chuanglo. Chutiang chiah chuan Kan hming a naupan leh a upat hian Unau Kan nihna a dâl chuanglo.

Ṭhenkhat chuan Mizo te hi ‘Chin’ Kan ni ti tawk anlo awm a, an tih ang tak lah chuan an á¹­anchhan lah a dik ve narawh. Burma ah chuan ‘Chin’min ti sn ti a, anlo khûkpui chiam á¹­hin. Chumai ala nio, Manipur ah chuan ‘ZO emaw Zomi’ kan ni ti a khûkpui tawk anlo awm ve bawk a, a eng a pawh chu lo nise, miin min kohna zawng zawng hi kan pawm vek tur anilo. Naga ho hi Mirâwng kan ti a, anni chuan Mirâwng an inti duh kherlo. Tin, Bru ho pawh Tuikuk kan ti mai á¹­hin a, Tuikuk anni tihna ani chuanglo, anmahni ah chuan Bru emaw Reang te an inti daih. Burma a ‘Chin’ , Manipur a Unau Paite te zinga ‘Zo’ emaw ‘zomi’ leh Mizoram a Mizo tih chu thuhmun ani mai lovem ni? Lusei Ṭawng a duhsak leh Har á¹­awng aditsak ang vel hi ani mai lo’ng maw? Nihna thuhmun, kohdan dang ani ve mai lo’ng maw ?!

Mizo te hi Hnam hrang hrang Kan ni a, chung Hnam chuan Hnam peng annei a, ṭhenkhat ah phei chuan chung Hnam peng ho chuan Chi peng anla nei leh ṭhin. Ṭhenkhat chuan Mizo Union hunlai a Mizo a anlo ziah ho chauh kha Mizo a pawm tawk an awm a, mahse, khang hunlai a an thiltih kha a dik vek biklo a, hmaihpalh anlo ngahin ziahsual anlo nei ve nual tho ani tih hriat a ṭha. An ziahhmaih chiangzet mai chu Gangte ho anni a, hmanni lawkah an inziaklut chauh anih kha. Tin, chumi bakah chuan Hnam Khat nisi Hnam hrang anga ziah kha alo awm nual a, entirnan: Hmar chhunga mi Pautu leh Hnamte te chu a hrang a ziah anni a. heng lo pawh hi tihsual neuh neuh chu alo awm ve awm e. Mizo Union leh khang hunlai a Document te ṭanchhan a kan hman vek chuan thilhi a dikhlel awm e.

Mizo a chiang tur hi chuan Hnam ah chian a ngai a, Hnam ah hian Kan chiang em aw?! Mizo hi Hnam emaw ti tawk lah kan tam narawh. Hmar hi chibing kan han ti a, chi anilo, Hnam anni. Chibing chu Hmar chhunga Hnam kaupeng ho chi anni. Vawikhat chu Ka zinna ah Police check gate ah min lo ti ding a, Police tawnzau hmapuar ha ngei chuan Uniform pawh ha lovin min lo check a,Ka bula á¹­hu ve ngo veng vawng chu a ko a, a Hnam hming a zawt a, ani chuan “Hmar “tih chauhin a chhang a, Police Duty (indah duty zawk ani ang chu) chuan ‘Mizo ini lovem ni, Mizo ti ta che’a ti a, thu han nei deuh se ka á¹­awng ang ka ti deuh ani a, mahse, Kan tlangval a pui roh chu a ngawi zawkah a á¹­ang ta a ngawi hle hle chuan min chhuah leh ta mai a. mawl tak tak hi anlo tam ve a, Mizo hi Hnam emaw ti tlat te hi an awm ve a, ni pawh lo ni tehreng se, Mizo pa in Mizopa hnenah a hnam hming a zawh chuan hnampeng zawk chu sawi mai awm tak. Hmar Pa chuan Hmar Pa hnenah a Hnam hming a zawhin ‘Hmar’ tiin a chhang ngailo, Ṭhiek, Khawbung, Lungá¹­au leh a dangte in a chhang a, Ṭhiek pa in Ṭhiek Pa a zawh leh chuan Ṭhiek ti a chhang lovin ‘Khawzawl, Tuolor , Ralsun, Amaw leh a dangte in a chhang mai á¹­hin’. Mizo leh Mizo Hnam inzawt a Mizo Hnam ka ni ti á¹­ut á¹­ut ka la hrelo. Aá¹­ulna a awm heklo.
Tun Kan dinhmun ah hi chuan Mizo Nationalism nge Lusei nationalism Kan khelh zawk tak pawh hriatthiam a har tawh ani e. Mizo Nationalism Kan khelh mek lai hian Lusei nationalism ah kan lut te hi ani mai lo’ng maw?! He thil hi Mizo inpumkhatna tihchhiatnan a hmanraw á¹­ha ber ani hial awm asin. Unau Kan ni ti reng chunga Hnam tenau zawk te chîmral tumna te pawh a ang lek lek zawk. Hnam tenau deuh ten Mizo an inti duhlo kan tih fo hi tihian han inzawt ila, Mizo a an inchhal a, mizo nih an chakna atan engnge kan nih? Hnam te zawkin thil engemaw an buatsaih hleka a dodaltu pawl an awm zel ang Hnam ah hian tunge inchhal duh ang a? An chipui Mizo a inchhal te pawh nuamsatakin an awm biklo tih leh diriam an hlawh zia hretute hian diriam taka enkawltute a in tukluh chu an duh rengin kan ring em? Mizo anni tih an in hria a, Unau kan ni tih pawh an hria, mahae, Mizo Nih a Lusei Nih ai chuan Mizo nihloh a Lusei nihloh hi an thlang zawk ani.Mizo piaha khungte a Lushai inziak te hi an helh tlat a tin ni. A chhanchu Mizo(Any Lushai Tribes) tih hian Mizo te chu Lusei tribe te anni tihna ani. VL Neihthangi (Nunu) tih a inziak a, Nunu-I chu VL Neihthangi ani a, VL Neihthangi pawh NUNU-I ani tihna ani. Lusei te hi Mizo vek anni tehmeuh mai, mahse, Mizo te hi Lusei Kan nilo. Mizoram Mi zawng zawng chu Mihring vek Kan ni a, Mahse, Mihring zawng zawng erawh Mizoram Mi Kanni vek theilo.
Ṭhenkhat chuan Tribal Certificate ah pawh Mizo an ziak duhlo, Hmar ho phei chuan Hmar an ziak ngat zel’te an ti á¹­hin a, nia, a dik nameuh mai, mahse, hei hi kan buaina tur anilo. Mizo chhungah India Tribes List a chuang kan tam chu a vanneih thlak zawk lo’ng maw? Tuna health Care Scheme a chhungkua a member tam deuh te chhungkaw hnih anga kan siam angah hian ngai thiam ila a á¹­ha mai in a lang. ziakin ziaklo mahse, India Tribes List ah Schedule Tribes Order 1950 hnuaiah kum 1956 khan Hmar hi ziahluh alo ni tawh asin. Hmar ho hian Mizo nih an duhlo ani lova, Lusei annihloh zia an inhriatchian vang zawk ani. Mahni nihna lo anga awm chu mi pangai nunphung ani silo a, tuai te, Patil te kan ngainep ang hian Hmar hian mahni nihna nilo vuan a mi ngaihnêp hlawh a duhlo zawk ani. Mizo annihna ah hian an chiang a, anni tih pawh an in hria, mahse, Mizo a ngailo a, lusei chauh mizo a ngaitute zinga tel tura Mizo inchhal chu zahthlak an an ngai ta zawk ni.
Ṭawng chungchang ah hian I lo ngaihtuah ngai em. Kan in biakpawhna atana kan hman tur a pathian duan, zofate kaikhawmtu tur Ṭawng chu Lusei/Duhlian Ṭawng hi ani tih tumahin an phalo. Mahse, he ṭawng hmang theilo a piang Mizo lo ta riau a kan ngai erawh hi chu kan tisual deuh in alang. Ka ṭhiante Manipur leh Tripura lam aṭanga rawn kal te hi Lusei ngei ngei pawh Lusei Ṭawng thiamlo an tam asin. SMS Group a lar lai khan Hmar ṭawng a group pakhat kha a neitu chu Chhakchhuak zuk nit lat a, chumai anilo, tunah hian Hmar Students Association Branch pakhat ah chuan O.B ah Pachuau tlangval zuk tel tlat a. a chenna Hmar tamna ani a, Lusei ṭawng a thiamlo a, a unau leh a hnampui tem ah nise Lusei Ṭawng thiamlo chu Mizo lo ta riau a ngai hnam kan nihna a vang hian Hmar ho zinga tal kha nuam a ti zawk ani. Mizo te hi tunhma aṭanga India awpa enkawltu ni ilang chuan India hi Ram 10 velah a darh tawh ang. Kan ṭawng hi ṭullo baksakin South Indian ho leh North East a hnam hnufual ho hi hman tir kan tum ang a, an duhlo chuan an in lungrual anga Hnam tin hian ram annei far mai thei ani.
Aizawl India sawrkar in a bawm (bomb) kha kan hriaa, kan rilru pawh ana ani ang tunthlengin ZORAM NI kan ti anih hi. Kha pawh kha an ti awm anglo kan ti a, kan phun kan phun ania, mahse, kha aia rapthlak chu Chikhat,Unau, Sakhaw thuhmun nisi kha HPC hunlai khan Hmar Putar pakhat chuan ti hian a sawi, “Pathianni ani a, inkhawm kan tum a, an phallo. IR Camp ah Mipa (hnathawk thei chin) zawng min khalkhawm a, nilengin Hna min thawh tir a, IR ho awmna tur In kan sa a, chaw pawh ei lovin Chhangthawp bung min pe a” a tih hi khawi hi nge na zawk ang. A sawichhunzawm zel a “Kan inkhawm a Hmar Ṭawng kan hman lah chuan CID nen lamin min chhui a” a ti. He thil hi chu tunthlengin ala ni. H.S.A in Inkhawmpui an han nei hlek a chibing thilti kan ti a CID an awm nghal a, a dodal pawl lah chu tu din tih hriatlohin an lo ding khup hman zel a, kan râlkhel em em zel. Mahse, mizo pawh nilo vai lukhum khum te lammual khat tlatin an bungbu a sawisel tange kan ti leh mang silo. Kan ngam zawng zawng kan do te pawh a ang e.

A tawp berah chuan zofate hi chhulkhat chhuak unau kan ni a, Mi tamtakin min á¹­hen hran tumin hma an la á¹­hin a, nasatakin min á¹­henhran tum mahse, I in á¹­hen hran tir lo ang u. thuhnu leh thu kaltawh chhui a inti thinrim mai lovin Kan hruaitu liam ta ten anlo tihsual hi tisual nawn tawhlo tura inzirnan a hmang zawkin UNAU KAN NI tih hrerengin tumh inlahrang tur kan awmlo a, unau ah pawh a chaklo zawk chu kana wm fo a, in dawmkang tawn ila‘ nangni keini inti bikloin lungrualna zion ram pan ang u’.

...................................................................

Post a Comment

Powered by Blogger.