-Noah Hringngen

Tunlaiin Pu Trump-a’n North Korea thil tih dan a ngaitheih loh a zarah indopui chhuak thut thei dinhmunah kan ding tih hi mitin ngaih dan a ni a, khawvelin kan ngaihvena, beng kan chhi thup reng a nih ber hi.

Mizopa ngaihtuahna atang phei chuan “An van inkap har tawh\ Indo se la a ni mai alawm” tih hi kan duh dan ber chu a ni mahin a hriata, chutih rual erawh chuan Indopui lo chhuak ta se, eng ang takin nge khawvelin a chhiatpui ang tih erawh Indopui hnu lama piang vek kan nih vang nge, kan dawn pha lo chauh pawh a ni lo, kan dawn thiam lo hrim hrim a ni.
A enga pawh chu nise, keini lo sawi ve phak rual a ni lo va, a inhua a te chu lo inhuain lo innghirngho ta mai mai se. Ka rawn sawi tum ber erawh Indopui-ah chuan eng nge thleng tih hi a ni. Khawvelin Indopui tum hnih a hmachhawn tawh a, a tum thumna hi lo thleng ta se, eng thil nge rawn thleng ang tih erawh a rawn thlen phawt loh chuan sawi theih ni hek lo le. Indopui hmasa ber, kum za lai liam tawh-ah khan khawvelin eng thil nge a tawna, eng thil nge thleng tih hi han bih ve reng reng teh ang.
• Indopui pakhatnaah khan sipai ram chhuak zawng zawng hmun thuma thena hmun hnih vel thi fai vek anga chhut a ni a, chung zinga a tam zawk chu silaimu vang ni lo, hri leng vanga thi an ni. Hri chuan Sipai leh sipai lo a thliar lo tih kan hriat vek kha. Sipai bakah mihring thih hnem dan tur zia chu.
• German chuan a hmasaberna ni turin Flamethrowers (Meialh phuh chuak thei Silai) a rawn hmang a, he flamethrowers hian 130ft zet a kap phak a ni.
• Indopui pakhatnaah hian a vawikhatna atan tun laia Tank kan tih ‘Little Willie’ ti a an koh chu hman tan a ni a, kum 1915 khan an siam a, mi pathum a chhungah chuang lengin darkar khata 4.8km a chakin a tlan thei a ni.
• Indopui chhung khan British ho khuan an Tank-te chu a nu-ah leh a pa-ah an then hranga, tank nu-te chuan Machine gun lian tha tawk tak an pai a, tank pa-te erawhin laipui an pai ve thung.
• Indona Silai ri leh laipui thawm chuan thawm nasa tak a chhuah renga, kum 1917 a Belgium a German ho awmna hmuna thil puak kha 220km a hla London atang pawhin a ri zu han hre pha a.
• Belgium ram, Messines bula dil ‘Pool of Peace’ an tih, 40ft zeta thuk khi kum 1917 a British in tons 45 zeta rit bomb an thlakna ina a tih khuar a nih khi.
• German fighter pilot Manfred Albrecht Freiherr Von Richthofen kha Indopui chhunga thlawhna kap tla hnem ber a ni a, thlawhna 80 ngawt a kap thla a ni. A thlawhna kah thlakna lamah a thih phah nghe nghe.
• Indopui pakhatna hun lai khan Ui hi an hmang tangkai hle a, ral hma tawnga awmte tan pawh thuthawntu leh thirhrui thawn nana an hman ber a ni.
• Tank hi a tirah tak chuan ‘Lei-lawng’ (Landship) tih a ni a. Amaherawh chu ralthuam dangte anga thuhruk ve zung zung theih ni hek lo, tui dahkhawlna zem (tank) lian tak tak phenah an thukru thina. Tichuan British ho chuan a code name a tan ‘Tank’ tih hi an lo hmang ta a ni.
• Khatih lai a U.S President ni lai Woodrow Wilson-a khan a term hnihna tur a chelh dawn mek a, chuta an au hla leh an intihtheihna ber chu “Ani hian Indona lak a ta min chhanhim” tih a ni. Mahse President office a luah atanga thla khatna lekah United States pawh chu Indopui-ah a zuang lut ve leh ta a ni.
• Indopui pakhatna lai khan U.S Army an pung nasa hle a. Congress in ‘Selective Service Act’ an passed a, tihluihna hmanga Sipai a intantirna ti pawhin a sawi theih ang. Indopui a zawh khan U.S sipai maktaduaih 2.7 zet chu tih luihna hmanga lak an ni a, a bak maktaduaih 1.3 te erawh ram tana inpe (Volunteer) an ni.
• U.S ram chhunga German mi awm tawh phawt chu rinhlelhna mitin an en veka, German lehkhabu zawng zawng an hal chhia a, German Shepherd dog pawh tam tak an thah mai bakah German leh American thlahpawlh pawh tih hlum an nei nual.
• Hri leng ‘Spanish Flu’ vangin sipai hmun thum a thena hmun khat zet an thi.
• Indopui pakhatna avanga U.S in sum an hman ral zat kha $ tluklehdingawn 30 zet a ni. A hunlai ngaihtuah chuan a tam vet vet viau ang.
• Indona avang khan Sipai ramtuileilo leh taksa hmelhem tam tak an awm a, a then chu an taksa tha lai hmun dang a mi hlepin an bel a, thenkhatte erawh a ngaihna thlawt a awm loh avangin dam chhunga hmaikawr vuah ngaite an awm a, Sipai thenkhatte phei chu an damchhungin dawmdawiinah an awm chawt mai a ni.
• Indopui pakhatna avang khan lal ram pali ngawt, Ottoman, Austro-Hungarian, German leh Russia te chu an tlu chhe vek.
• Indopui pakhatna hian hming dang a nei a, Great War, The World War, The War of the Nation leh War to End All Wars ti te a koh a ni.
• He indona hian kum 4 zet a awh a, khawvel tuipui zawng zawng leh khawmualpui zawng zawng he indona hian a hrut chhuak veka, indona tual zawl ber erawh Europe ram a ni.
• Indopui intan dan tak chu hetiang hi a ni. Serbian hel pawlin Austro-Hungarian lal thutthleng rochung tu Archduke Franz Ferdinand leh a nupui an kap hlum a, Austria-Hungarian chuan 28th July 1914 ah Serbia lakah indo a puan phah ta a ni. Russia leh France in Serbia an tanpuia, German-in Austria-Hungary a tanpui bawka. Tichuan boruak alh chho zelin ram dang dang a kang kai ta zel a, kum 4 zet indona, khawvel Indopui pakhatna chu a lo chhuak ta a ni.
• Russia chuan sipai maktaduaih 12 zet a tir chhuaka, hei hi indona a Sipai intirh chhuahna lian ber a ni nghe nghe. Amaherawh chu a sipai hmun li a thena hmun thum ngawt an thi a, a thenin hliam na tak an tuar a, chin hriat lova bo tam tak an awm bawk.
• United States tak hi chuan indo tawp hma kum khat leh a chanveah Indopui hi a zawm ve chauh.
• France ram khu he Indopuia hmelmate beih nana gas hmang hmasa ber an ni. 1914 August thla khan a vawi khat nan German lamah tear gas grenades hmasa ber an vawm lut a. 1915 January-ah German hovin Russian sipaite beih nan tear gas a hmang veleh a, mahse Russia ram boruak vawtah chuan he gas hi a nih tur ang ni zo lovin tuiril (liquid) ah a chang ta vek a ni. 1915 April thlaah German vek hian Poisonous Chlorine gas (gas tûr pai) hmasa ber an hmang tan.
• Indopui chhung hian German, France leh British te hian ral beih nan Gas an hmang nasa hle a, Sipai maktaduaih khat chuangin hipin an zinga mi 91,198 zetin an thihpui.
• Indo chhung hian gas tûr pai chi hrang 30 chuang hman a ni a, Sipaite chu an thawmhnaw zun khum a, hmai tuam nana hmang turin hrilh an ni hial. 1918 atang sipaite hman turin gas mask (hmaikawr) pek an ni.
• Indo lai khan American sipai ho ina ‘Hello Girls’ ti a an koh an awm a, heng hmeichho hian indona mualah an mite tan telephone operators hna an lo thawk char char a. Heng hmeichhiate hi a bik taka zirtir an nih bakah French tawng leh English nal taka zirtir an ni bawk. Kum 1979 khan U.S Army chuan ‘Hello Girls’ zinga la damte chu chawimawina medal bakah hamthatna tha tak tak a pe a ni.
• Indopui pakhatna a tel Sipai maktaduai chuangin natna chikhat ‘Shell Shock’ an tih mai chu an vei a, hei hi hun rei tak chhung hlau reng reng leh thlaphang reng reng a hun an hman vanga natna an vei a ni. An kawthalo a reh hlei thei lo va, an mu thei lo va, an tawng tawp hleithei lo va, a dar kar chuang chuang hi mahniin an phun mawlh mawlh zel mai a ni. Sipai thenkhat chu an dam chhuak leha, thenkhat erawh chuan an dam chhungin chu natna chu an vei thung.
• Mipui leh Sipai maktaduaih 35 zet enkawl ngaiin an awm a, chung zinga maktaduaih 15 te chu an thi a, a bak maktaduaih 20 te chu hliam na tak tuar an ni.
• 1914 Kristmas urlawk niah indo reng mai sipaite chuan lungrual leh inngaih takin Krismas urlawkni leh a tuk Krismas ni an hmang ho a, hei hi chu kan hriat vek a nih tho avangin sawi thui lovang. Hemi tuma thil thleng thinlung khawih tak erawh, khawvel History ah a chuang reng tawh ang.
• British nurse pakhat, chhuanawm zet mai a awm a, chu nu chu Edith Cavell-i a ni. Ani hian an ram sipai an ni emaw, hmelma sipaite pawh ni se tanpui ngai apiang a theih ang angin a lo tanpui a, German sipaite pawh ni se hliam tuar a hmuh chuan a kalsan ngai lo. Mahse a tanpui German Sipaite ngei mai chuan manin an tihlum ta a ni. He an thil tih avang hian German chuan khawvel pum dem rawn a hlawh phah ta hial renga.
• He Indopuiah hian history-ah nikhata British sipai thi an tam ber tum a thleng a, hemi ni hian British sipai 60,000 zet hliam tuar buaipui ngaiin an awm a, hemi tuma sipai thi zat hi indo chhunga U.S sipai leh an National guard thi zawng zawng belhkhawm ai pawhin an tam zawk.
• Indopui pakhatna a zawh hian khawvel economy a hma hruaitu British chu kumkhua a tan paihthlakin a lo awm ta a, a hma a ram hausa tak ni thin khan ba tam tak neiin hna hmu lo mi tam tak a siama, chu chuan hun rei tak chhung an ram a ti thuanawp nghe nghe.
• Indopui lai hian mipa ral ram chhuak an tam em avangin an thawh ai zawng zawng hmeichhiain an lo thawh angai ta a, heta tang chiah hian hmeichhia, mipa thawh ang thawk an lo tam phah ta reng a ni.
• Indopui pakhatna avang hian damdawi thiamna lamah nasa takin khawvelin hma a sawn phah a, hliam enkawl dan tha leh rang, ruh tliak enkawl dan leh in zai lam thlengin damdawi thiamnain hma a sawn phah hle. Chumai bakah thu leh hla lamah pawh khawvelin kan hmelhriat loh tur tha tha kan hmelhriat phahte pawh ti ila kan sawi sual lutuk lovang chu.
Duhtawk ta mai ila. Heng a chunga kan sawi bakah hian thil tam tak Indopui laia thleng leh Indopuiin a a hrin chhuah ngaihnawm tak tak sawi tur a la tam a, mahse heng kan sawi tak atang hian Indopui rapthlak zia leh nunna a heh ziate, ram tam takin tlukchhiat hlen nana an hman tak thute kan hria a, hriatna a pun belh phah ngei turah beisei ang.
Hei hi kum 100 liam ta a thil thleng a ni a, tun lai ralthuam leh Indopui pakhatna hunlai a an ralthuam neihte chu tehkhin rual a nih loh vei nen, a nghawng rapthlak zia erawh kan hria e. Tunah hian Indopui hmachhawn thei reng dinhmunah kan lo ding leh ta a. Indopui pakhatna hunlai kha chuan lal ram a tlu chhe hlen a, ram a keh darh a, tunah hian khawvel hian Indopui han hmachhawn leh vaih se chu ram chauh ni lo, ding chhuak tur awm tawh lovin khawvel hi a tlu chhe hlen ang tih hlauhawm tak a ni.

Post a Comment

Powered by Blogger.