Edited by - R Zonuna RL @Kawrkam Cabin (Vawksa Street)
(He thu hi ka irawm a ni lo. Ka mi ngaihsan em em Pu K Zawla lehkhabu atanga ka lakkhawm a ni. Mizo thalaiten zirchhuah kan neih tak hlauvin tih thuah hetah hian ka han pho lang a ni. Ka post hmasa kha chhiar thei lo kan tam avangin ka post thar leh ta ringawt a nih hi. Tin, he thu hi phuahchawp a ni lova, a tak ngei a ni - Compiler)
Kumpinu sawrkarin Mizoram a awp tan tirh lai khan Tawi tlang bul Lungdaiah Chinhleia a lal a. Nikhat chu an khaw pa Rana leipui thlo chu sakeiin a ei zo thelh mai a, a khup bawk chauh a ei bang a. A zan a zanin daiah an phum nghal a. A tukah chuan sakei chu an hual a. Mahse a kal kawi a kal kawi avangin an hual fu thei lova. Tuirini a kan thla ta daih a. Sakei chu Tlungvel chhuah lamah a tawm ta a. Mi a mala kal seh tuma a veh a veh hnuah Tlungvel tlang lawn liamin Zilngai lui a zawh chhuk ta a ni. Zilngai luiah chuan Vanate vauah a tawm a. Vanate chuan Zilngai lui chu an vah pawha. Thlamah chuan Vana te unau thum tiamin mi pasarih lai buh sengin an riak a.
Tlai khat chu tlai chaw eina tur changel hnah Vana chuan a sat a. A sah lai chuan chu sakei chuan a rawn man ta thut mai a. Vana chuan thingbul a vuan tlat chungin, “Hei sakeiin min man e, min zuk chhan teh u,” tiin a auva. Chhan a hnekin midang chu thlam kilah an tawm im thap mai a. Vana au thawm a reh chuan tlangval Darsanga zualkovin an tlantir a.
Darsanga chu a tlan chak ngang a niang, thlama miten”Tunah Darsangan khua a thleng tawh ang em aw,” tia an ngaihtuah lai chuan lo lu ah, “Lo thlaphang reng reng suh u, kan lo kal e,” tih thawm an hre ta mai a ni. An lo thlen chuan thlam kilah an lo tawm thap mai a. Vanate upa ber Tuahkawla chu a thin a ur em em mai a, “Midang chu ka phut ngam lo, a u te pahnih in awm a, in nau in chhan ngamlo a maw?” a ti a, a vei tau nghat nghat mai a. Vana hi mit khing del a ni a, ei lovin a kalsan.
Sakei chuan Zilngai lui zawh chhukin Tuirial a thleng thla a. Paikhai kaia midum lei dawh ho a bei leh ta. Midum ho chuan an hlau em em mai a. An thlanchhe hman tawh si lo. En pawh an en ngam lova, an inlukhup fur mai a. Sakei chuan a duh ber a la a, an tlan chhe ngam chauh a ni. A midum seh a ei zawh chuan Tuirial a zawh chho a. A kal zel a, luite a zawh ta a. Hetah hian mizo mipa hmeltha hmingthang, Zawngtah khaw mi, Thangtawi hmelthaa chakai khawrh lai seh hlum leh a ni. Chu sakei sual chuan Phulpui lam a pan a, Riltui khua Dartuaha te unau za hlo thlo lai Aizika chu a seh leh ta a. A unauten Chemkawmin an sat sek sek a Aizika chu a thlah ta a. Mahse Aizika hi zan khat chauh a dam a, a thi ve leh ta a. Tichuan sakei chuan Tlawng lui a pan chhuk a, Sairang khua in sarih lek awmna a thleng thla ta a ni.
Tlai khat chu Sairang tlangval Thatkhuma zanriah ei kham kamthuah chuan an thenawmte inhnuaia sakei zuang zoh zoh chu a va hmu ta thut mai a. “Kha sakeiin lak che u a tum e, fimkhur rawh u,” a va ti a. Anni chuan an lo hre tawh a, tapchhakah an lo tawm khawm laih tawh a lo ni a. An inau khawm a, in lian berah nunau an dah khawm a. Pa leh tlangval zawngin awmtual mei an chhem ta hluah mai a.
Chutia mei an ai lai chuan sakei chu thim chinah a rawn thu ve ta lur mai a. An han au thin a, a tlan duh der lova. Silaia kah an tum a, silaimu an thlauh palh a. Sakei en a ngai si a, an buai hle a ni awm e. A tawpah silai mu chu tlangval Bawkthanga chuan a dap fuh hlauh a, a kap ri thurh a, sakei chu a tlan ta a. Reilo teah inhnuaia vawk a rawn la leh ta a, a ei chhungin Police awmna an pan ta a ni.
A tukah chuan police hovin an veng ta a. Mahse kah remchangin a awm duh lova. A ri an hriatna lai an kah rawn ta chiam a, sakei chu a tlan leh ta a. A tuk tlaiah chuan Sairang dawrkai vai Hira bawng thlung lai chu a rawn man leh ta mai a. Ri thei apiang an khawng ri a, a thlah ve leh mai a. Tichuan Tlawng dung a zawh chhuk ta a. Changsil chhakah lui thian faiin Overseer leh a hote an awm lai a ni a. Tlai chaw an ei laiin Gorkhali pa a rawn man leh ta a. Sakei chu thingthu nungin hmui rum rum khawpin an dep a, a thlah ta a. Zanah chuan buk pawnah mei an ai khawm a, sakei chu a lo kal leh ta. An zing huaisen ber leh buk lut hnuhnung ber Thanga chu a man ta a. Buk thlang lawk mau tluk lekah a hnuk thlaa, an inbei ta a ni..Thanga chuan, “Min zuk chhan rawh u, min chhan ngam loh pawn chemte tal min rawn pe ula, ka vit hlum mai ang,” tiin a au chul a. Thingthu nung te an paih thla a; overseer chuan lunghalna te a zuk vawm puak a..sakei chuan a hlau chuang si lova. Thanga chu a tihlum a, tiauphovah chuan a ei ri ta bup bup mai a. Midang chu lui hnar lam hla takah an insawn ta a.
A tukah chhunah chuan lawnga an inkar lai beih a rawn tum leh a, lungpui a rawn phen zut zut mai a. Mahse an vanneih a siamin Serhmun khaw kuli tur tam tak an lo thleng hlauh a, an au tlan ta a. Sakei chu lui mawng lamah a kal ta daih a. Thui tak mai a zawh thla zel a, Tut lui a zawh chho ta a. Hetih lai hian Tut ah hian Reiek khaw mi sawm lai nghafuan vengin an riak a. An hotupa chu Taituka a ni. An zingah chuan an khaw tlangval chhuanawm Laibula leh tleirawl te pahnih Vuaia leh Bawkkuia an tel bawk a. Bawkkuia hi an tleirawl chhuanvawr a ni a, fapa mal a ni. An hlawhtling hle a, sangha an rep teuh tawh mai a.
Tlai khat chu zanriah eikham hmasa tleirawl Bawkkuia chuan sangha rep mei a va chhawm tha a. Chutih lai tak chuan sakei chuan a rawn man ta mai a. Bawkkuia chuan sangha repna ban a vuan a sakeiin a malpuiah a pet rum bawk a, an inpawt ta laih laih mai a. Sakei leh Bawkkuia inbei chu an chhan ngam si lova, bukah an tawm im thap mai a. Bawkkuia chuan, “Min rawn chhan rawh u, hei min pawt thlu thei bik miah lo a nia,” a ti a. A thianpa Vuaia rilru so phut chuan, “A ni tak e, kan sat vak mai teh ang,” tiin va chhan a tum a. Mahse an hotu Taituka chuan a phal ta awzawng lo mai. “Sakei te sah hlum zawh em ni i tum, i tikawlh ting ang a, kan phek buai zo vek anga sin,” a ti a. Vuaia chu a zuai leh ta a.
Bawkkuia mangang chuan, “Ka u Laibul, nang phei chu kan khaw tlangval chhuanawm ber pawl i nih thin kha, min rawn chhan teh khai; hei engtinmah min ti thei bik miah lo ania,” a ti leh a. Laibula chuan, “A ni tak e, mau fei hian kan vit ang e,” a ti a. Taituka bawk chuan, “Sakei te mau feia vih hlum zawh em ni i tum? In ti kawlh ting ang a, kan phek buaizo vek ang ka ti fo a lawm le,” a ti hlur mai a. Laibula pawh chu a zuai ve leh ta a. Bawkkuia chuan, “Kei chu ni ila ka chhan ngei ang che u maw le; pakhat tal rawn lang teh u khai; engtinmah min ti thei lo a nia,” a rawn ti leh a. Mahse chhanna a awm lova, thei reh takin a reh ta tlawk tlawk zawk a.
Bawkkuia chu a chau ta a. Sakei chuan a hnuk thlu a, lui lam panin a hnuk thla a. Bawkkuia chuan Tuipuisuthlah a vuan leh ta tlat mai a. Sakei chuan a hnuk thei bik lova, an reh ta vang vang a. Bawkkuia chu a thi tawh emaw an ti a, an zuk auva. Ani chuan, “Min zuk chhan tawh rawh u khai, hei engtinmah min ti thei bik lo a nia, pakhat tal rawn lang teh u khai,” a lo ti a. A reh leh ta vang vang mai a. Nakin deuhah chuan an zuk au leh a. Bawkkuia chuan, “Min zuk chhan tawh teh u khai, chhan tlak ka la awm e. Nangni chu ni ula ka chhan ngei ang che u. Min chhan ngam loh pawhin chemte tal kha min han pe teh u, ka vit hlum mai teh ang,” a ti leh a. Chhanna a dawng lova, a reh leh ta tlawk tlawk mai a.
Rei fe hnuah chuan an zuk au leh a. Bawkkuia chuan, “Min au min au tawh suh u. Min chhan ngam lova, chemte pawhmin pe ngam lova. Tunah chuan a ngaihna a awm ta love. Chhan tlak ka awm ta lo, ka thi tep ta a ni e,” a rawn ri chuai raih mai a. Tichuan Bawkkuia chu a thi ta a. Sakei chuan lui hleuh kaipui a tum a, li laiah chuan Bawkkuia ruang chu a thlauh ri ta burh mai a ni. Anni chu thimtham hnuaiah haw an tum a, an indapchawp a. Chaw chhum hmin vel lai an kal tawh tih chuan an buk ngaiah bawk an chhuak leh ta luau mai a!! Sakei chuan an buk chu a lo bei a. An sangha rep zawng zawng a lo ei zo vek a. An bel te chu a lo chum sawi bei bui mai a. An hlau lutuk chu an tap lo chauh a ni. Meichher an chhi ngam si lova, thim thamah bawk kal an han siam tha leh a; kawngpui an man fuh thei ta a. Reiek chu zanlai velah an thleng a.
Reiek tlangval ho chuan Bawkkuia ruang chu a zan a zan a lak nghal an tum a. Lal leh upa te chuan, “A thi a chu thi ni ta se, he sa hi sa sual tak a nih hi, khaw en i nghak ang u,” tiin an khap bet a. Mahse Tuahkawla ngaihdan a ni ta lova, “Naute Tut lia mu reng a, in luma lo mut ngawt ka thiam zawng a ni ve love, kei chu ka kal dawn,” a ti a. Fei a hawl a, chempui a ak bawk a, a kal nghal ta mai a. Tlangval ho chuan an zui a, Tut li atang chuan Bawkkuia ruang chu an zuk la ta a ni. Bawkkuia chu a khaw mi zawng zawngte chuan an ui em em vek a, Reiek chu a ngui ruai mai a ni. A ruang chu an lal hovin a khaw nawtin an lo hmuak a. A ruang a rawn thlen chuan an lalnu chuan a pawnfen thulkhung a rawn keng a. Taituka hnenah chuan, “Taituk, mipa emaw ka lo ti che a, hmeichhia i lo nih hi. Kha hei hi feng rawh, hawh awi…” tiin pawnfen chuan a vawm a. Taituka chu a tap zawih zawih a ni an ti.
Tleirawl Bawkkuia thih thu hian Zoram dung leh vang a thang chhuak a. Khaw tin zawlbukah te, lal inah te, nula rimna leh titi khawmna hmun zawng zawng a luah khat a. Zoram mipuite rilru tinatu leh tithinrimtu a ni.
Nikhat chu Serhmun zawlbukah pasaltha huaisen ho an thukhawm a. Chutih lai chuan Reiek tleirawl Bawkkuia thih dan chuan an khaw zawlbuk a rawn deng ve chiah bawk a. Chu tleirawl thihdan chuan an rilru a tinain an thin a ti ur emem mai a. An pasaltha Zingkela Ralte phei chu a thin a ur zual bik a. “Thian ten min chhan ru, chhan tlak ka la awm e ti tak lawm lawm a han chhan ngam lo reng chuh; kei ka han tel ve lo chu le…” a ti a, a vaibel dawn a seh keh rawp rawp mai a. A tho nghal a, bawhbel a kai chhova, a vaibel chu zawlbuk hnuaiah a paih nghal daih a. “Kan khuaah hian Saikei sum ruk rawn tla se ka va ti em!” a ti ta mai a. Inah a haw a, zanriah hmeh atan chithak a rawt a, a nupui chuan tlai buh a deng bawk a. Chithak rawt chug chuan, “Thian ten min chhan rawh u ti ngawih ngawih a han chhan ngam loh chu leh, kei kan tel ve lo chu aw… chu ka thin chuh…hmn hmn hmn,” a ti a, a thil rawt chu a rawt tauh sawk sawk a, a rawt baw ta vek mai a.
A dang a rawt tha leh a, a chhu ta chawrh chawrh mai a; a rawtthleng chu a chhu phel leh ta phawk mai a. A nupui buh deng chuan, “Aww…. kha laia lo inhrosak vak tur em ni? Huaisen tak tak te pawh an awm ang a, tih ngaihna a awm lo a niang chu,” a lo ti a. Zingkela chuan, “Lo tawng suh, nang pawh kha ka rawn chhu hlum nghal ang che,” a tituk mai a ni. Heta tang hian pasaltha huaisen hovin sakei an huatna a zual ta a. Serhmum khaw pasaltha ho Zingkela Ralte, Taitesena Khiangte, Vungtawna Palian, Dozika Ralte te chuan sakei tawh phawt chu an haw ta hlur mai a ni.
Tin, Bawkkuia a seh zawh chuan chu sakei chuan Tut lui a zawh chhova, Dap luiah a kai a. A kal zel a, Dapkhan khaw zing buh phur, Ruma a seh leh ta a. Nu pakhat zing buh phur vek chuan a hmu a. A khaw nawtin an tlan a, Ruma ruang chu an zawn haw ta a. Mi pathumin hnu an dal a. Hnu daltu zinga mi chem keng, Chawngchhunga kawrte tuiin lai chu a rawn seh leh ta a. A u Nela chuan feia khawh a tum a, a tawlhthlu a; sakei leh a nau inkarah chuan chuan a tlazep tawt mai a. Silai keng Zobuka chuan a kap vat a, sakei chu a inthiarfihlim ta a.
Chawngchhunga chu a thi nghal a. Ruang pahnih an zawn haw ta a. An lalpa Lalsavuta chuan hnudal awm a remti ta lova.
A tukah chuan awmni an kham a, zanah chuan Lalsavuta chu a tawng chhuak ta a. “He sakei hi kan tihhlum phawt chuan sialin ka ai ang. Tupawhin sakei lakah vanduaina an tawh chuan sialin ka thisen ang, a ki erawh ka teh lo” tiin tlang a autir a. A tukah chuan mipa puitling tawh phawt chu sakei hual tur chuan an chhuak ta a. An hual fuh thei lawk lova. A tawpah chuan tlangdungah, Then kung karah mei lang ngohvin a lo tawm a. Tlangval Laltaia chuan a meiah a man lawk a, Then kungah a vet a, a huk tuar tuar mai a. Tlangval ho an tlan chhova, a nung chunga zawn haw an tum a. Mahse upaten an awih lova, an kap hlum ta a ni.
A tukah chuan a intiam ang ngeiin Lalsavuta chuan a lu chu sialin a ai ta a ni. He sakei aih tluka khawtlangin an uar leh an phur hi Zoramah awmin an ring lo hial a ni.
Hun leh ni a ral zel a, Serhmun mi huaisen ho duhthusam a lo thleng ta. Bawkkuia thihna avanga an inhrosakna ang ngei khan Serhmunah chuan sakei huai sum ruk zet mai a lo tla ta a. Hual theih mia a khawsak loh avangin kar an kam ta zawk a. Zan khat chu kar chu a per ta a. Mihuaisen ho kha an thleng hmasa ber a. Kar chuan a lo kap fuh ngei a, mahse sakei chu thi baw nguaiin a lo kal bo hman tawh a. Mihuai ho khan bei zui nghal mai an duh a, lalin a phal lova.
A tukah chuan tlangau a rawn au a. “Sakei hual tur a ni a, mipa tawh phawt chhu chhuah vek tur a ni eee,” a rawn ti ta a. Mihuaisen pathum Dozika Talte, Vungtawna Palian leh Zingkela Ralte te kha an thleng hmasa ber a. Taitesena erawh a la thleng ve lova. Sakei chu kawrte kam bawn zingah a lo bawk a. Vungtawna chuan silai chuktuah meuhvin vawi thum a hmet a, a puak thei lova. An mikhual silai chhia a lo keng zawk chu niin. Zingkela chuan feikibarin a vit a, a pawt vak a; sakei chuan a rawn bawh a, a dawrah a hap a, a thing nawk a, a tlu ta a. Vungtawna chuan silai hmawrin a hawlh vak a, sakei chuan rawn bawh lehin a lu a rawn hmuam sak a, a pet kawk ta vu mai a. Vungtawna na tuar chuan a ke a er ngawng ngawng mai a ni. Dozika thin ur chuan sakei chu a sat a, hruikualin a chem a lo bat a, hrui chu a chhawkhmawk a, sakei erawh a tawk na silo.
Dozika leh sakei inbei lai chu lo thleng ve tawh zinga mi pakhatin feiin a rawn khawh a, Dozika hrawkah tak a rawn khawh bur chat mai a. Mi huaisen pathumte chu an tlu ta vek a. Mipui ho chuan an thlir thup mai a. Chutih lai chuan Taitesena chu a tlanin a rawn tlan thla a. “Thiante inhliama engatinge ka la inhliam ve loh? Hmeichhia, pawnfen feng tlak ka lo nih hi,” tiin a rawn au thla lauh lauh mai a. Upa ho chuan, “mihring kan pamhmai lutuk e,” tiin an lo man bet a. Mahse an inrin loh hlanin a zuang lut a, sakei chu a va sat a, a malpuiah a lo sehsak ve leh ta a ni. Mihuaisen palite chu an tlu khawm ta ruih mai a ni.
Dozika u Thangdama chuan silaiin a kap a, sakei chu a lo chau ta hle a. Mihuaisen kaiza veng ho khan fei nen a rualin an bawh ta phut mai a, an chhun hlum ta a ni. Pasaltha ho kha tumah an thi nghal lova. Dozika hrawka fei kha an phawi mai thei lova. A hrawka tlawh chhan chungin an pawt vak a, a thaw hawk a, an phawi ta hram a. Chau takin an zawn haw a. A thih dawn chuan, “Tuman min tipalh love, sakei min sehna hi a na em a, ka tuar lo a ni,” a tia, a thi ta a. Sakei khan a seh ve hauh si lova. Midang pathumte chuan zawn an duh lo vek a, an kuah haw hlawm a. Zingkela chu a nupuiin a lo hmuak a, “Naupang infiamnaah chhangchhe pa i lo zuk tel ve mai a, engtinnge kan lo awm tak ang le?” a lo ti a. Zingkela chuan, “A na hlei nem, ka dam leh mai dawn a lawm,” a ti a, a nui hawk hawk a. Mahse a dar, sakei sehna kha a tla tep a lo ni a, a thi ta thuai a.
Vungtawna kha rum lovin a tal a tal a, zanah a thi ve leh a. Taitesena chu a biak theih reng a, mahse ani pawh a tuk chawhnu herah a thi ve ta tho a ni. Heng pasaltha huaisen ho thih hun hi kum 1902 buh tuh lai a ni awm e. Hengte hi thian chhan thih ngam chu an ni. Thangtharte zirtir turin an nun an hlan ta. SALUTE.
Post a Comment