Champhai hi Mizoram State hmarchhak lampanga awm a ni a, India leh Myanmar inrina bul lawk a awm a ni. Kum 1500 - 1800 AD chho bawr vel a India ram awptu British mite lo chhinchiah dan atanga a lan dan chuan khawchhak lam atang lo tla thla hmasa ber te chu Fenngo hnam ho te an ni. An ni ho hian an khuate chu an hnam peng hming anng deuh in Chawnchhin te, Lawihmun tih te in an lo phuah thin a ni. Hmanlai thil pawimawh chi hrang hrang: Lungphun lian tak te, Chhura farep,Chawngchilhi kai, Mura puk leh Sikpui lung te leh pawimawh tak tak tam tak Champhai leh a chhehvel ram ah te hian an awm a ni.Kum 1864 khan, Vanhnuailiana chu Pasaltha hmingthang,Vanapa (Thangzachhinga) leh a thuih hruaite chuan Champhai ram ah hian an lo kal a. Tichuan, Vanhnuailiana chu Lawihmun Lal (Chief) ah a awm a, a nu (mother) chu Chawnchhim lal ah a awm ta bawk a ni. Kum 1871 a Vanhnuailiana a thih khan a nupui Ropuiliani chuan Chawnchhim lal nihna a chhawm chho ta zel a ni.

Kum 1872 February ni 17 ah Cachar Deputy Commissioner leh General Bourcher te chu Vanhnuailiana nena inremna siam turin an rawn kal a, mahsela Vanhnuailiana khua ah chuan tumah an hmuhloh avangin a tukah Chawnchhim (Champhai) panin an chhuak leh ta a, Chawnchhimah chuan Lalnu Ropuiliani khawnbawl upate nen inremna an han siam ta a ni. Kum 1879 a lo nih chuan Lal Vanhnuailiana fate Dothiauva, Liankhama, Lalburha, Buangtheuva leh Chinhleia te chuan thlang tlak an tum ta a, mahse khawthlang lam chu Lal Manga thlah te ho in an luah lai a ni a, chuti chuan Mizo Chanchina hriatreng tawh tur Chhak leh thlang indo chu a lo intan ta a ni. Kum alo vei a, British sipai ten Chawnchhim chu an luah ta a, Chawnchhim khaw mipui zahve zet chu sipai hmun bulah chuan an awm a vangin saptawng leh vaitawng te anlo thiam phah ta a ni. British sawrkar chuan thupek siamin silai nei zawng zawng chuan silai kawl phalna (license) an nei tur a ni tiin thu pek a siam a, mahse mizo mipuiten a awmzia diktak hre chuangloin an silai te chu Pawi ho hnenah an hralh a. Thenzawl pasaltha pakhat Chengaia chuan Pawiho hnena tangin silai sawm zet mai a chhuhsak leh a, chumi avang chuan Deputy Commissioner pawh a lawm hle a Chengaia chu Vanlaiphai (N) lalah a dah ta a. Mahse Chengaia chuan Vanlaiphai (N) a lal aiin Champhai a lal chu a duh zawk avangin a thlang ta a. Deputy Commissioner chuan Champhai a lal turin a dah ta a ni. Chuti chuan Lal Chengaia chuan tuna Mizorama hmingthang tak phaizawl zauber Champhai phaizawl chu leilet a tan a siam ta a ni. Kum 1909 ah Mizoram Deputy Commissioner 11-na H.W.G. Cole chuan, Champhai inrelbawldan tur fel tak siamin Champhai lal te chu Panchayat member niin kum khat te te Chairman hna in chelh chhawkin rorelna an siamta a, kum 1923 ah sipai Company khat ten Champhai an chhuahsan a, an hmun chhuahsan chu Thangvelan luahin tun thleng pawh a Kahrawt kan tih lal a lo ni ta a ni. Hetih hunlai hian Chawnchhimah hian Lal pali an awm a. Chungte chu:

1. Luseia Chawngthu (Thangseia) - Vengthlang leh Chhungte
2. Thangtea Chawngthu (Thangvela) - Kahrawt
3. Sing Bir Bai – Jamadar
4. Thangthiauva Chawngthu – Vengsang.

Mizote chanchin chiang taka hriat theih zingah Champhai hi hmun upa ber pawl pakhat a ni a, Kum 100 aia upa tawh tiin hla leh thu hrang hnrang a a lan danin kan sawi thei awm e, hriat theih hmasak berah chuan Mizo hnam chikhat Hmar in luahin, chumi hnuah Ralte hnam ten luah ve lehin Sailo lalten lalna an chang leh a Sailo lalte hun alo tawp hnu chuan Lusei hnamin Lalna an chang ta a ni. Mizote hi Mahni Hnam theuh Lal nei in hnam chi hrang hrang tam tak an awm a, tlang hrang hrang luah in lalte leh a khua te chu an in sawn kual thin a ni. Champhai ah pawh hmanlai huna lal ropui tak takte sulhnu leh an hriatrengna lungphun leh thil chi hrang hrang hmuh tur a tam hle a, chung te chu - Mangkhaia lung, Lungverh, Chhura farep, Mura puk, Sikpui lung leh thildang tam tak hmuh theih leh en theih in a la awm reng a ni.

Kum 1827 January ni 21 a British sipai Lt.Col.T.H.Lewin an Mary Winchester (Zoluti) a lak let leh hnu khan, Champhai hi British sawrkar hnuai ah awm in, British sipai Captain Cooksley chuan British hnam puanzar chu ni 17 Febuary 1872 ah Champhaiah a phun a ni.
Kum 1872 February ni 18 khan Gen.Bourcher-a leh Cachar D.C. Edger te chu Champhaiah lo kalin remna an rawn siam pui a ni.

KUM PAWIMAWHTE:

1) 1894 - Jeep able road (Sap sakei lamlian). 
2) 1897 - Sepoy settle.
3) 1898 - (a) Starting of wet cultivation. (b) Establishment of Dispensary. 
4) 1911 - Establishment of primary school.
5) 2.4.1937 - Bazar begin at Kahrawt. 
6) 2.9.1941 - Rising day of Y.M.A.
7) 12.12.1943 - Fall of Jet fighter. 
8) 1946 - Establishment of P.W.D department.
9) 1947 - Establishment of C.I.D department. 
10) 1948 - 1st A.R(Assam Rifles) out post.
11) 1949 - Establishment of Police department. 
12) 1957 - Starting at Champhai to Aizawl road constructioned.
13) 1959 - Jeep arrived from Aizawl for the first time ever. 
14) 1.3.1966 - M.N.F captured Assam Rifles Camp at Keifangtlang.
15) 13.3.1966 - India sipaiten Champhai an hal kum. 16) 1968 - Khawkhawm tan (Champhai is one of the grouping center).
17) 1972 - P.H.E department din tan. 18) 1974 - (a) Sericulture Department din tan.(b) Champhai leh Aizawl bus service.
19) 23.6.1976 - (a) Electrification 1976,(b) Kahrawt Bazar, Rahsi venga sawn kum. 20) 22.4.1977 - (a) Civil Hospital 50 bedded-1977,(b) I & P.R Department din tan
21) 9.8.1978 - (a) Establishment of State Bank of India, 1987,(b) Establishment of Sub-Jail 1987 - (c) Establishment of Industry Department
22) 9.5.1981 - Establishment of S.D.E.O Office, 
23) 15.12.1982 - Establishment of Sub-Treasury Office
24) 1983 - Establishment ofSub-Divisional Library, 
25) 1985 - Establishment of Forest Division
26) 1986 - Establishment of Apex Bank. 
27) 2.2.1988 - (a) Establishment of Custom and Central Excise Department 1988 - (b) Aizawl leh Champhai inkara Helicopter Service
28) 1.1.1989 - (a) Champhai College provisionalised 
29.6.1989 - (b) Establishment of L.A.D Circle Office
29) 5.2.1990 - Establishment of District A.H.& Vety Office


Official Site of Champhai : http://champhai.nic.in

Post a Comment

Powered by Blogger.