BUNG 10
Daido Inkahna
Daido hi Paihte khua a ni a. An putar leh pitarho lo phei chuan Mizo ţawng an lo thiam vak lo lehnghâl a. An nulaho pawh an lo hmel ţha fu mai a. An noin an ngo vu hlawm a. Mahse han biak hian ţawng an hre mang lo va, an nui leh hui ţhin a. Ţhenkhat phawk deuh chuan, “Khi ta mi khi nakinah ka rim tûr,” te an ti a, an nui dar dar a.
Hetih lai hian 11 G.R (India Sipai)-ho kha khuaah an lo lût ve mêk bawk a. Paihte nula an rawn en ve nge ni, eng mah an rawn ngaihven bik lo va. An zinga a hmasa ber phei chuan khumbeu a rawn khum ve lehnghâl a. Huan pal hi a awm a, a kawi deuh nghat a. Tin, chhûm zing deuh chiai nên pal kawi laiah chuan Mizo Army leh India Army-ho chu an intawk ta thut mai chu! An buai dûn chák chák ngei mai. Vai sipaiho pawhin an hlau ve hle ni tûr a ni. An let ve tawp tawp mai a ni. Mizo Army zinga L.M.G pu pakhat chuan ruahsur avang khân a L.M.G kha water proof kha a lo kilh bur vek mai si a. A buai ngei mai. Tlâng chang zawk zawk chan ţha tûr tih hriain Rosanga leh Sapkunga chu tlâng lamah L.M.G nên an tlân chho nghâl a. |hiantehovin an zui chho bawk. Vai sipaiho pawh tlâng chan tumin an tlân chho bawk. Rosangate chu an thleng hmasa ta. An han bawk thlawp a, L.M.G chu an han chhuang nghal uaih mai a. L.M.G riin mu hnih mu thum a, dut dut, dut dut dut a han tih meuh chuan Mizo Army lam chuan “Charge” an han ti nghâl mai a. Vai sipaiho chuan Mortar-in an rawn deng nghâl dum dum bawk a. Mahse Mizo sipai 40 rualte chuan Gurkha Rifle 150 rual zet chu khua a\angin an nawr chhuak ta a ni. “Chelh reng chi an nih loh hmel a, an tam si a, Khawlian lamah i lêt leh mai ang u,” hotuten an ti ta a. Khawlian lamah an lêt leh ta a ni.
A tûk chu Sunday ni a ni a. Chhûn dar 12 vel thleng chu Rosanga chu a duty a. Duty hian entlang an keng zêl a. A han thlir chuan Khawlian khuaah chuan sipai lo kal a va hmu ta a. Kawng lang laiah chuan an tlân leh zauh ţhin a. An lo kal zêl mai si a. Rosanga chuan an hotupa ber G.O.C Pu Dara hnenah chuan a han “report” a, “Ka pu, Sipai an lo kal a, Tlangnuam khua an rawn pêl ta,” a han ti a. Mahse G.O.C Pu Dara chuan a lo ngaisang lo kher mai a. “Mizo Army 240 ţhe ţhaw kan awm a. Vai sipai 150 rual lekin min bei ngam lo vang. Khawnge Phuaibuangah kan han lêng teh ang. Body guard pali han tir teh,” a lo ti ta mai a. Body guard pali nên Phuaibuang khua chu an pan ta nghâl daih mai a. Mahse Rosanga ngaih chu a ţha thei lo va. Pu Lalliana V. Bn Commander, an hotupa chu a va hrilh leh a, “Ka pu, Vai sipai an lo kal a. Tlangnuam khua an rawn pel tawh a. An lo hnai hle tawh ang,” a va ti leh a. Mahse Pu Lallliana chuan, “E, Rosang, hlauthâwng suh u, khutah field piahah khuan mi 30 zet ambush position-ah ka dah a. An lo kâp thâwmah kan inring vek hman ang,” a lo ti a. Rosanga chuan, “Chuti chu a ţha a nih chu. Hei ka duty hun a tawp a, mi dangin min thlâk tawh dawn a nia,” a ti a. Camp-ah a lût ve ta a.
Hetih lai hian U Rina an tih mai hi Pathian thuah a tui êm êm mai a. Picture Roll (Milem chuang) Bible lam milem aţangin Pathian thu a hrilh a. Dar khat (chawhnu) vel chuan a sawi zo ta a. Chu Bible milem (Picture Roll) chu va pe tûrin Rosanga chu a tir a. Rosanga chuan Sikul gate a thleng ang tih chuan sikul thlang lamah chuan Mortar a rawn tla puak ta dum mai a. Mizo Army-ho chu an phâwk deuh hru a.
Chutah tualah a rawn tla puak leh dum mai a. Chutah le, silai a puak ta zawt zawt mai a. Machine gun ri nên mortar puak nên a ri ta un un mai a. Anmahni dema, sawichhiat lam ni lovin Northern Command-ho hi inkahnaah an la tel ve ngai lo va. V. Battalion-in Zanlawn daia sipai motor ambush an tum a, bawngpui hmuh sual avanga an tlânchhiat vak lai vêl ang kha an la ni a. Training-na (la nei lo) la neih ţhat loh vang a ni ber a, dâwih vang a ni lo.
An tlânchhe chhuak nghâl ur ur mai a. Sikul bang lah a pawp hawk hawk mai si a. Rosanga pawh a picture roll ken chu gate bulah a dah tawp a, a L.M.G chuh tûrin sikul chhûngah chuan a han tlân lût a. Mahse a Bren II, Tv. Sapkunga khân a lo la daih mai a, a Rifle ken lai kha a lo dah ngawt mai a, Rosanga chuan a rawksai leh Rifle chu a la a, han tlân chhuah mai a tum lai chuan a ţhianpa Rualkunga (Ruanga) chuan a hunter boot chu Khuma thuin a lo la bun mulh mulh a. “E Rosang, vai hlauvin i tlân dawn em ni?” a lo ti a.
Rosanga chuan, “E Ruanga, tlân lo ve, ka lo nghâk ang che,” a ti a, sikul chhuatah chuan a lo bawk a. A pheikhawk a han bun zawh chuan, “A nih ti rawh le, kan ţhiante i han fin ve ang,” a ti a. Sikul thlang lama, sipaiho lo laih sa Trench-ah chuan an zuang lût thla ve ta a. Hemi ţum hian V. Battalion-a mi hi tu mah tlânchhe ve lovin a hmaa an sawi sa leh an position tûr an sem sa - ‘Sipaiin rawn beih thut pawha’ an awmna tûrah an awm nghâl ţhap a, Northern-ho erawh chu an tlân deuh vek a.
Sipai lam hian “Charge” an rawn ti reng tawh mai si a. Mahse Pu Lalliana chuan L.M.G a chuh lawk a, a lo sai det det mai a. Major Fela’n Breta-in a lo tlir bawk a. Tin, Northern Command-ho tlânchhia ko lêt tûrin an intir bawk a.
Hemi chhûng zawng hian India sipai 150 rual chu V. Battalion mi 30 velin sipaiho rawn bawh chilh tûr an lo dang tlat a nih chu! Silai mu a ving nasain bul lawk lawkah mortar bomb a tla ul ul mai si a. Rosanga L.M.G lah Sapkunga’n a tawm bopui daih bawk si. L.M.G an mamawh si Sapkunga chu an au vak vak reng mai a.
‘Sapkunga’ an ti reng mai a. Ani lah a reh vung vung mai si a. Chutah hnung lam tlangsam pik hlam 4 emaw vel lek aţangin Rosangateho chu L.M.G-in a rawnsai ta mai a. Magazine khat zetin a rawn brush ta mai chu. Ţhenkhat bengte chu a thawi ût thial thual mai a. An hma bul lawk lawkah a phut têrh tûrh mai a. “E heu, sipaiin min hual ta a ni maw,” an ti a. Chutah L.M.G Magazine khat ngawtin anniho chu a rawn sai leh ta dawt dawt mai a. Sipaiin an hual ping ta ngeia ngaiin a ţhen phei chu an ţap deuh ţiau ţuau tawh a. Hma lamah Sipai an au nuaih nuaih reng bawk si a.
Chutah Captain Râla chu a zuang tho ta a. Ring mang khengin tu nge in nih? Mizo nge i nih Vai? Ka kâp dawn che!” a ti a, a zuang zak zak mai a. An hnung lama L.M.G kâptu thawm pawh a reh hlen ta a ni.
Chutah Northern Command-ho tlânchhia chu an rawn hruai lêt leh ţan ta bawk a. An bawhna hmun tûrte an lo kawhhmuh zung zung a. Anniho an han koh lêta, an bawhna tûra an han bawh fel hnu chuan Mizo Sipaiho chu an in ring ta ţhup mai a. Tlêm tlêmin an lo kâp pheuh pheuh rih chauh a. Hemi ţuma Mizo Sipaiho silai hi a ţha hle a. L.M.G ngawt pawh 11 (sawm pakhat) an keng a. Mi 5 zêlah puakrang Stengun leh Breta tel zêl ang hial a ni ang. Tommy Gun a awm bawk a.
Chutah V. Battalion hotupa ber Pu Lalliana chuan Firing Order a han pe ta a. A thûmin a thûm ta hlek hlek mai a. Ram chhan mihrâng vâlate 240 chuangin an han chhâng lêt zawng Vai sipaiho kha tlângsam buk phena ţang mai an ni bawk a. An râk nasa kher mai. An ţe nuai nuai mai a. An silai thawm pawh a reh ta, mahse ‘vawi khat leh aw’ an han ti a, an han ri thûm leh hem hem zawng Vai Sipai thawm pawh a reh ta dak mai. An mi hliam tam tak an zawn haw a. An mitthi an ţhiante pawh an tlânsan zul mai a ni. Chutah sikul pawh chu Mizo Army-ho chuan an hâl ta vek a. Tah hian Vai sipai inkulh tawh ngai suh se an ti a ni.
Chutah Josepha’n “Vai sipai kan ûm darh a, chuti zah kan kâp hlum ‘hip hip hurray’ a han ti a, an han au chu a ring dur dur hle a ni. He inkahnaah hian Mizo lam thi ve an awm lo. Rosanga ţhian B.K.A chuan inkah lai khân uang fêin rizai tel a phên a, a nui vur vur mai a. Tin, Thanglianchhunga S.F Sergeant ni ţhin pawh a bulah tui ûm chhawpin hlau hmêl rêng rêng pu lova a awm Rosanga’n a han hmuh chuan tluk loh rim namin a hria a. Ani hi ţawng tam vak lo a ni a, a nui vur vur reng mai a. Hetiang mi zaidam hi mi huaisen an ni tih hi Rosanga hian a hre chiang hle a. Zanlawn Ambush lai vela Zathanga, Driver huai ziate a hriat chhuah phah a. Ani kha huaisena an sawi than zingah a lang vak lo nâin a huaisen ber pawl ah a ngai a ni. Khami ţuma an Section-a mi Lalthianga, Chaltlang khua te kha, a nui reng thei mai nia! Mizo tlangval huaisen tak tak kan tluk loh hi an lo va tam êm!” a ti rilru nauh nauh ţhin a ni.
Tin, tlangval Sapkunga kha a bo daih mai a, L.M.G a keng kha a ni si a. A hnu ni thumah Suangpuilawnah an hmu leh a. Rosangateho, an hnung lawk aţanga L.M.G-a lo sai hreptu kha a mah hi a lo ni a. Sipai emaw tiin a ţhiante a lo kâp hlum ţeuh ţhelh a ni! A lo kâp thiam lo hle a nih loh pawhin....Rosangateho an vanneih hrim hrim vang a ni ngei ang, khati khawpa a kah pawha pakhat mah a kap hlum lo kha – thil mak a tling a ni!
Khawliana inkah zawh hian Phuaibuangah, chutah Suangpuilawn lamah Mizo sipaiho chu an chhuk thla leh ta a. Hetah hian M.N.F Vice President Pu Sainghaka teho pawh an lo awm a. Mizo sipaihote hi an lâwm hle a. Pu Sainghaka hi Mizoram puma hotupa awm chhun a ni a. Pu Laldenga Pakistan-ah a awm bawk si a.
Hemi hnu lawk hian V. Battalion Pu Lalliana ho leh Northern Command Pu Dara ho chu an inţhen ta a. V. Battalion-ho silai tam tak chu Northern Command hian an khâwm a. An mahnia râl han tawn ve an duh a ni.
Hetih lai hian Pu Lalliana hian V. Battalion-a mite chu sawmthum zet zawt chauh a ho va. A vang pakhat chu V. Battalion disband a nih khân an silai an tung vek a.
Tung ve duh lo, duty-a tirh boho lo kir inhmu khâwm hote chauh kha a ho ta rih a ni. |henkhat Army Headquarters lamah an bet a. Ţhenkhat Aizawl lamah te an haw a. Jail-a tâng tam tak an awm tâk avangte a ni bawk a. Maite khawchhak, awi ngawpuia Aizawl tlangval rual 500 chuang zet an awm lai te an ngai rum rum ţhin a ni, V. Battalion, Mizo Army ţha ber mai an han ţhiat kha tun thleng hian hotute tih fuh loh ber a ni ang an la ti a ni.
Tichuan Pu Lalliana ho chuan hmun hrang hrang, khaw tin mai an tlawh kual a. Lungpher te leh Zawngin khuaah te pawh an kal a. He Zawngin khuaah hian Rosangateho pawh an tel ve zêl a. An Section hi Section 3 (three)-na an ni a. Anniho hi naupang tak tak, sikulte lo kal ho ţhin an ni a. He Zawngin khuaah hian tu nge kan Section Commander-ah kan dah ang an ti nak nak a. An inrualin an inkawm ngeih tlang si a. Thanglianchhunga te, B.M, te, B.K.A te, Rinthanga, Rosanga te, Khuma te leh mi dang dang, an vaiin an Section hi mi 12 lai an ni a. Chhûnga leh B.M.A. te chuan “A....Khûma hi a fel ber ang. Nang Khûma, kan Section hi command rawh,” an ti a. “Khuma hi Chhinga Venga mi a ni a. A sipai mi bawk a, a inhmeh ber e,” an ti a ni.
Khuma pawh chuan a pawm ve mai a. An Section chuan zan tin ţawngţaina i nei ve tawh ang u tih an rawt a. A zan hmasa ber chuan Thanglianchhunga leh B.M.A. (Biakmawia) chuan, “Nang Khuma, section Commander ber-ah ţawngţaina han hmang teh,” an ti a. An inhup ţhap mai a. Khuma han ţawngţai chu a duah ta hluah hluah khawp mai a. “He Zawngin tlangah hian,” a ti deuh hluah reng a. A han ţawngţai zo va, an han AMEN chu an nui ţhu hlawm mai a. Chhûngate chuan Khuma ţawngţai dân chu an zir zuisak ta a. “Aw... , he Zawngin tlangah hian,” an han ti ţhin a. An nuih za lutuk chu ţhenkhat chu an mittuite a tla pheng phung mai a, Khuma lah a thinrim. Ţah aw deuh ţuauvin, “Ka ţawngţai tawh lo tawp ang,” a ti ta hlur mai a. Zan tina ţawngţai an rawt pawh a zuih ral leh ta a ni.
V. Battalion vanglai tih takah chanchin mak tak tak leh nuihzatthlâk tak tak pawh a tam fê mai. Nula lama lo inhmang a, che fuh lo fu fu lah an awm! Vawi khat Saitluanga leh Luaia duty pawh Reiek-ah an riak a. An thlen inte chuan an lo be ţha fu mai a. Chawhmeh tui tak tak an lo hmehpui a. “Nangni Ram leh Hnam tâna Thawktute” an lo ti a. Mahse an nuthlawi kha Luaia chuan a beisei ta tlat mai a, “Zan lam chu a khumah ka va riak ve dawn a ni,” a ti a. Mahse a ţhianpa Saitluanga chuan, “Mai mai a, i va kal taktak ang e, a chi loh viau ang, ti rêng rêng suh,” tiin a zilh a. Luaia pawh chuan, “Ni e, kan ti fiam mai mai a nih kha,” a ti sam ve êt a. Mahse zanlaiah chuan a bawkvâk phei ta mai a. Khuma a han lawn chiah chu nuthlawi khân a rawn tlawh thla ţhuai mai a. Luaia chu a tlân phei chûk chûk a, a puan a sin a, a hnar nghâl ta sûk sûk mai a. Saitluanga chuan, a lo men kur bik chuan an ring mai ang tih a hlau si, a han hnar ve ta sûk sûk mai a ni awm e. Nuthlawi nu leh pateho lah lo tho vekin lalţin an chhi êng hluai tawh mai si, Luaia chuan a hâ a han ţhial ri rup rup a. Chutah le Saitluanga pawh chuan a hâ a han ţhial ve ta ringawt mai a. Harh bik anga a lan chuan amah kha an ring zâwk dawn si. An thlen inpa chu a lungawi lo hle mai a. “Zingah kan, sawi fel ang,” a ti chheu mai a!
Zing khua a lo var a, Saitluanga a han harh ve meuh chuan, a ţhianpa Luaia chuan lungthu tlawh meuhvin tapah, an thlen inpa hnenah ngaihdam a lo dil a, “A...Ka pu, min ngaidam hrâm teh u. A tu emaw zawk zawk kan ni ngei mai a. Min ngaidam hrâm teh u,” a lo ti mêk a. Saitluanga chu a àwm ta lurh lurh mai a. A thin a rim rilru viau mai a. ‘Luaia, nangmah i nih kha,’ han tih mai hi a duh a, mahse ţhiante hêk thu awm si lo. Ani zawk awmin a awm ta mai mai a.. ‘Ka zak lutuk a, ka hnar te hian Vahai lu a tia lûr lûrin ka hria,’ a ti alâwm.
Vawi khat chu V. Battalion-a mi Zathanga sipaiin an man thu a lo thleng ta a. Ani hi V. Battalion-ah chuan mi huaisen leh an zah a ni a. |hiante a bárakhaih hle! Chuvang chuan Thentlang (Chhuhlawh khua) an tih bulah lo chàna, chhan chhuah a tum ta a. Zân hi “Bar thla” a nih tawh avangin a vawt hle a. An tum dân chuan Sipai lo kal khân, Zathanga chu an rawn kai ngei ang a, a kaitute chu Chalrikhuma leh Thanmawian an kâp thlu ang. Zathanga chu an phuarin an hnungkhirh ngei ang a. Chu chu kawng thlangah an zuan thlâkpui nghâl ang a. Mi dang zawng chuan mahni zawna sipai kha an lo kâp ang a, a theih phei chuan an silai pawh laksak vek tûr a ni. Chutiang chuan rem an ruat a, mahse zankhuaa an chàn pawhin an lo kal ta lo va. Kawng dangah an lo kalpui daih mai a lo ni a. V. Battalion chhuantawlawl zinga mi chuan Jail rûn thim a nghâk ve leh ta a nih chu.
November thla tawp lam hian President Pu Laldenga Pakistan aţangin a lo chhuak dawn a. Sialsir khuaah “Conference” a awm dawn tih thawm a lo awm ta a. Pu Lalliana ho V. Battalion pawhin Conference-na tûr hmun lam chu an pan ve ţan ta a. Pu Laldenga President chu Mizo Army ţha ţhe ţhawin an rawn guard (veng) chho va, Chhingchhip khua an rawn tlân tlang phei chu Mizo lam hi an tam si a, Sipai ar lei phei chu kah pawh tum lovin lungtum nen Thangrehlovate hovin an ûm a. A hnua an han sawi leh chuan an nui dar dar ţhin a ni. Pu Lalliana ho pawhin President Laldenga ho chu an va fin ve ta a, North Vanlaiphai an han luh meuh hi chuan Mizo Army leh Civil lamho chu sangkhat an chuang daih tawh a; an ri hum hum tawh mai a ni.
V.Battalion-ho chu sipai ţha leh râl tuk hnem tawh tih takah advance guard ah leh rear guard (Hma lam leh Hnung lam) vengtuah zêl an awm a. President veng an ni bawk a an inring thei ţah ţah ţţhin viau a ni. Silai mu tam tawk leh grenade an pai fur mai a. Han en reng reng pawhin, Mizo Army-ah rau rau chuan V. Battalion-ho hi chu an danglam deuh zawng a nih hi, an ti ţhin a ni.
North Vanlaiphai an han luh hian Assam Rifle-ho Platoon khat lek Camp neiin an lo awm a. Mizo Army-ho lahin an ngaihsak tham lo a ni ang an tleh lût hul hul mai si a. Assam Rifle-ho pawhin han beih chi ah an ngai lo a ni ang, an Camp chu an tlân chhuahsan a. Khaw bul ngawah ni thum ngawt an tawm a ni.
M.N.F.-ho awm chhûng chuan Camp-ah an awm lo va. N. Vanlaiphai an chhuahsan lai chuan an rawn lang ve sap sap a. Hotu ţhenkhat chuan, “Min rawn kahte an tum ang e, lo inring ve deuh teh u,” an ti chauh a, khua chu M.N.F.-ho chuan an chhuahsan leh ta nguah nguah mai a. Hetih lai a, an rawn kah buai thut vengah Rosanga te chuan L.M.G nên an lo tin ve reng a, mahse eng mah inkahna awm lovin, Vanlaiphai chu an chhuahsan ta a ni, Lungkawlh lamah an chho leh ta a.
Hetih lai hian Pu Laldenga leh a hoten Sialsir-ah Conference an nei dawn tih thu hi a thang nasa bawk a. Inkahna a awm deuh reng mai a ni. Sialsir khua luh hma Mualcheng khua an awm lai hian, “East Lungdarah sipai an lo lût a, Sikulte an luah,” tih thu a lo thleng ta a. “President hmingin han beih tûr,” tih order a lo chhuak a.
Heng Sipai Gurkha Rifle-ho hi Major Nathana ho an ni a. An deh a khirh hle a ni. Sipaihovin Lungdar an thlen ni zân lam hian beih tum a ni ta a. Zanlai vêla kah ţan tûr a ni a. Col. (Pu) Zuala chu Operation Commander tûr a ni a. 2nd Command-ah Major Vansanga a ni a. Kal thei tûr an han thlang ta a. Sipai hi Company khat zet an ni a. Gurkha-ho an ni bawk nên. Mizo sipai zinga tam tak chuan an huphurh hle mai a. “Ka pu, ka lu a nâ, ka pum a nâ,” ti an awm ta zut mai a. V. Battalion a mi Rosanga kha, “Nang i kal thei dawn em? I dam em?” a han ti ve chu Rosanga chuan, “Ka pu, dam teh rêng mai, ka kal ve ang,” a han ti lauh chuan a hnua mi dang an han zawh pawhin an dam ta zar zar zêl a. Mi 60 chuang zet chauh India Sipai Company khat han bei tûrin an inpe thei a ni.
Tu ma huat thu lo vah, khâng laia, Mizo Army hotute kha huai hle mah se, thiamna lamah chuan an sang lêm lo va. Entir nân - India Sipai-ah an zuk “rawngrût” a, “ZEN” an han kai khân an lo chhuak a. Captain te, Major, Colonel te an rawn kai nghâl mai kha a ni a. Driver senior deuhte pawh G.O.C. te an ni daih mai kha a ni a. U Pawia sawi dân takah ‘nihnate chu an theibawng sem mai mai alâwm’ a tih ang deuh kha a ni.
Hemi Lungdar Sipai beih dawn zân pawh hian a khaw map kha an han ziak a, naupang lehkhapuan rinah hian, an han sem a. “Hetiang hianin kal dân tûr a ni. He lai hi in ţan hmun tûr a ni,” an han ti a. Rosanga te, B.K.A te, chuan an “map” dawn an han en chu an nui ringawt a. “A awmzia hriat a va har ve le,” an ti a, an nui hawk hawk a. Chutah Col. (Pu) Zuala leh Major Vansanga’n lecture an han pe a. Major Vansanga chuan a nauteho chu a chawk phûr thiam fu mai a. “Hei le, Sipai camp kan la dawn a. A hmunah tu man Sipai Rum in lâkun in nghâl suh u. Tin, an sana leh pawisa in lâk pawh in nei vek thei ang, mahse Silai leh a mu te, pistol te chu intheh lût vek tûr a ni ang. Chu chu hre reng ula, “Rum” Sipai zû chu in nghâl mai loh tûr a nih chu aw,” a han ti chu Mizo Sipaiho chuan kut an bêng dur dur mai a.
BUNG 11
Lungdar Inkahna
Zânah chuan Lungdar panin an chho ta a. He lai han beitute hi V. Battalion aţangin Section thum leh Arrow Brigade aţangin Section thum vêl an ni a. Anniho hian khâm lampang aţanga, rawn kâp hmasa tûra tih an ni a. Chutia an kah veleh V. Battalion lamin khaw lam aţangin nawr ve nghâl tûr a ni a.
Zanlai vel dawn thleng a silai a rik tâk lohvah chuan “S” Battalion lam chuan “An kâp dawn lo a ni ang,” an ti a, hawn leh mai an tum lai chuan Rifle a puak ta ţhang ţhang mai a. Chutah le V. Battalion lam chu a chak thei ang berin Lungdar khaw lam an pan chho ve leh ta a. Sikul lamah silai a lo ri zawt zawt mai a. Sikul lam silai rikna lam apiang chu an bawh chho mai a. Sipaiho lah chhûn lama Lungdar thleng ve chauh an ni bawk a. An tâl buai ve hle mai a. V. Battalion lam hruaitute an au ţeng ţha bawk a. “Advance” an ti deuh reng mai a. Hma an sawn chho duak duak mai a. Khang laia mi hrâtkhawkhêng ho ‘Thangrehlova te, Chalrikhuma te, Capt. Lalthlana te ho pawh an tel vein an ţhiante nên an au tuar tuar reng mai a, “Khai le, Aizawl tlangvalin hma ka’n rawn sâwn dâwn e,” tih leh hma lama tlân an han rual ţhin a. Hemi zana inkahna hi a ropui hle a ni.
A chang chuan Mizo Sipai lam han tawlhkir leh deuh va. A khua Lungdar hi an la kal ngai lovin ram chin hre hek lo, a chang leh Sipaite nen an lo bawk dûn reng! An han intawlh hlatsan thul, a châng leh an han inkâp ang thâwr thâwr bawk a.
Hma lama lo bawkvâk dûn dûnte chu, “Kha Mizo nge i nih Vai?” an han tih a, “A.....Re” an tih chuan an ri nghâl ţhuai mai a. An bul hnaia L.M.G kâp dawt dawtte chu ţhenkhatin ţhiante emaw tiin, “E! i va kâp nasa dat dat ve!” ti tein an han au va. Chu veleh an lam zâwnga rawn brush mai chângte a awm a. A buai nuak nuak a ni ber mai. Vai Sipaite kha an ţhiante emaw an tih châng a tam mai!
He inkahna hi an inhnaih chilh bawk a, Sipaiho hian Mizo Army lam hi Mortar leh C.F. Rifle in an vawm reng bawk nên. An bul lawk lawkah grenade leh mortar bomb a puak ulh ulh reng mai a. Vaivutin a khu rum rum reng mai a. A khât tawkin Sipaihovin, kah-ên “very light” an kap êng reng bawk a, an innawr tawn nasa hle a ni.
Rosanga te, B.K.A te, Rinthanga te chu an bawk ho deuh zêl a. An ţhiante dang Khuma te, B.M.A te leh Chhunga te lah an silai a puak ţhuai ţhuai reng bawk a. An ţhianpa Khuma pawh an Section Commander a ni bawk a, Stengun-in a tlir det det reng bawk a. Vawi khat erawh chu a silai a jam a, a kah theih ta lo chu an han buaipui viau a. A ţha leh thei ta a. Silai mu leh Bomb hi a sûrin a sûr ni berin Rosanga chuan a hria a. Indo lo râpthlâkzia leh lo hautakziate a han ngaihtuah a, a pa thi tawh hmel te a mitthlaah a lo lang a, a rawn nui var var a. “Rosang, kei pawh, Kohima-a Japan râl beihnaah khân hetiangte hi chu ka tawk ve tawh asin,” rawn ti hian a hria a ni.
Miin an sawi dân chuan, “Rosanga pa hi a thin a phu ngai lo,” an ti ţhin a. Rosanga chuan a rilruin, “Ka pa zawng ka tluk lo a ni. Kei chu ka thin a phu nasa ţhin êm mai a, inkah dawn hnaiha hlauh deuh chuan zunte hi a chhuak a chhuak mai a ni,” an tih pawh hi a dik a ni, tih te a han ngaihtuah a. Chutah a mitthlaah a U a lo lang leh a. “Rosang, ka pa kha Kohima vêla Japan râl beihnaah khân a hming a ţha hle a. Mandalay thlengin a kal a. Mi dâwihzepa sawi a ni ngai lo. |hiante aia i dâwihzep bik chuan, ka nau i ni lo vang,” a tih te a han hre chhuak leh a, Rosanga chuan, a rilruin, “Aw le, ţhiante tih theih ang chu tih ve zêl ka han tum ang e,” a han ti a.
Chutah a bul vêla silai mu lêng thuak thuak leh bomb puak dum dum kârah chuan Hliappui nula hmel ţha tak mai Madini a mitthlaah a lo lang leh ta a. Hlim taka nui ver ver mai hmelin a han hmu a, a biang no nalh taka a sam dum hlap mai rawn tla tle siau siau mai leh a mitmeng mawi tak maiin a en kal paha, “Rosang, min rawn hriat reng nân he pingpih ţhi hi awrh reng ang che aw,” a tih lai hmêlte chu a han hmu a. A pingpih ţhi awrh chu a han dap a. Inkah buai leh hlauhawm hmuna awm e ti lovin, nula hmel ţha Zodinpuii (Madini) chu a ngai êm êm mai a.
Hetia eng eng emaw a ngaihtuah lai hian G.F. Rifle- in grenade an rawn kâp chhuak a. Rosanga bulah hian a puak a, vaivutin a khuh luih mai a. Hmun khuarah lo bawk lo se zawng, a dam miah lo vang le! Chutah order a lo kal leh ta a! “Khai le, Mizo tlangval huaisente u, hma lam bawh rawh u,” an han ti a. Chutah Rosangateho chuan ring taka au chungin, “Kha le! Mizo tlangvalin hma kan rawn sâwn e,” tih leh hma lam bawh an han rual a. Sipai lam lahin dîm miah lovin Machine Gun nên an lo sai chur chur mai bawk si. Chutah an han bawk leh a, an han kâp lêt ve leh a.
Hma lama lo bawkvâk dum nul nul an hmuh tawh phawt chu ngun taka tinin an han kâp ţhin a. An va kaha te chu an bawk hmiah ţhin a. “E! i kâp fuh a ni maw?” an han intih pawhin Rosangateho chuan, “Kâp fuh e,” an ti ngai lo va. “E, position a la a nih kha,” an ti ţhin a. Mahse an va kahate khân an rawn kâp lêt leh ngai tawh lo. Inkah lai pawh hian inhauh at at leh nuih dar dar hi a awm fo mai a. Tv. Sapkunga hi ţhiante advance ruala advance lem lova ţhiante lu chungah leh beng bula Rifle kaw hmawr rawlh a, han hmeh mai a ching a. Beng a tingawng duh kher mai. Biakmawia (B.M.A.) an tih mai beng bulah pawh a rifle kaw hmawr a lek phei a, a han kâp chu B.M.A. thin a rim kher mai a. “Zan khuain ka beng ding lam chu a chhêt vek a, eng mah a hre lo!” a ti a ni. A tuartu tân chuan a thinrimthlâk rual rualin a ‘bul hnaia lo awm Rosanga te, Chhûnga teho nuih erawh a za fu ţhin a ni.
Captain Lalthlana pawh a au ring thei ţhat ţhat viau mai. Rosanga chuan an kal hma lawka Mualcheng Volunteer Camp-a an zai laite a han ngaihtuah chhuak leh a. “I mawng bilphir, i chawn chhemthei, Chepa rêp iang ţha biang note!” tih hla an han sak laia, Lalthlana a han lâm zak zak te kha, a chêr ve angreng si a, a mawng te pawh kha bilphir a ang âwm tak e, tih a ngaihtuah lai te a hre chhuak a. Kha lai hmuna Zorema te, Vansangliana teho samsei tak tak te, an phiar kak te a han ngaihtuah a. “Inkah lai pawh hian suangtuahna hi chu a kal chakin a ngaihtuah zauh theih mang e,” a tih rilrûk lai chuan an piah lawka in chu a êng ta hluah mai a, a chhûnga pitar awm chuan mei a lo chhem êng chu lo niin, Rinthanga nên an tlân phei a. Kawngkhar chu an Rifle-in an va chhu dawt dawt a. “Ka pi, i mei kha chhêm êng suh, sipaiin an rawn kâp mai ang che,” an va ti a, Mahse engah mah a ngai hek lo. A phun bel bel reng mai si a. In chhûng lamah kawng a kalh tlat bawk si a. “A tihngaihna a awm lo a nih hi,” an ti a, an kalsan ta a. An rin ang ngeiin Sipaiho chuan chu in êng chu L.M.G-in an lo sai nghek mai a. Chu pitar chu an lo kâp hlum ta a ni.
Hetia inkah lai hian ţhenkhat chu an rawn kuah thla ngawk ngawk a. Ril tla hniang hnuang te an ni a. “Awi, a na êm mai,” te an rawn ti a. An lainatawm hle a ni.
Zing khua a han var dêt dêt hian, in hnuai pakhatah V. Battalion zinga mi naupang tê mai Sangzuala leh Sipai L.M.G pu chu inhre miah lovin an lo bawk dûn niin. Zing khua an var a, an han inhmuh chuan, an tlânchhe tawn a. Sangzuala tlânchhe tûr chu vawkpui no nei kawlhin a rawn nawr chhuak hrawih mai a, Sipai nêna an bawk dûn a, sipai a tlânchhiat dân Sangzuala’n a han sawi chuan, Rosanga te, Chhunga te chuan, “Engati nge i kah loh? A silai chu laksak tûr alâwm. Sipai bawhna tal chu va kâp leh rawh! Engah nge i rawn tlân?” an ti a, Sangzuala chuan Sipai bawhna lai chu a Rifle chuan a va kâp leh ta tak tak a, a ţhianteho chu an nui dar dar a. Inkah lai pawh hian han nuihna dar dar hi chu a thleng fo rêng a ni.
Khua a han var tîr chu “Charge” tûr tih order a lo awm ta a. Zân lamah khan Sipai awmna hmun khat Sikul kha chu Mizo Sipaite chuan an nawr chhuak vek tawh a. Chhawlbûk lamah Sipaiho chu an la tâng a.
Chutah V. Battalion lam Section 3 chu an inring ta a. Rosanga pawhin a Rifle-ah chuan a bayonet (lailungdâwt)a han fit a. A rilru chuan, “Ka pateho tih dân ka zui ve dawn ta a nih hi, Japan Sipaite nena an inpawm chilh ţhin dânte kha a sawi ţhin kha a ni a,” a ti rilru a. A lukhum parh khum chu a han kuai kun deuh va. Chutah whistle a ham ri a, “Charge” an han ti ta mai a.
Chhunga chuan, “Rosang, i bayonet khân pal kha han thai let rawh,” a han ti a. Rosanga chuan pal chu a han vai kaw pawp mai a. An tlan lût nghâl a, hma lam panin a theih ang a chakin “Charge” ti chungin Sipai awmna bûk chu an pan a. Chhawlbûkah chuan an han tlân lût pawp mai a. Thangrehlova’n a Stengun-in a’n tlir chu le, an let nghâl hawl hawl mai a. Thanglianchhunga, Chalrikhuma leh Major Vansanga te, Rosangateho chu an vir thuak thuak bawk a. Camp pawn lamah Lalthlana pawhin a tlir pap pap a. Camp chhûnga Sipai an thih vek tâkah chuan Major Vansanga chu pawn lamah a tlân chhuak leh lai chuan Camp chhûnga Mizo Sipai chu L.M.G in Vai Sipaiho chuan an han tlir chilh ve leh thung a. Bul vêlte chu a phut nghâl dup dup mai a. Vansanga chuan, “Thangrehlo, Thangrehlo, lo chhuak vat rawh u, min hual dawn a nia. Kan ţhian dangten min charge-pui lo,” a rawn ti a, Rosanga te, Thangrehlova te, Chhunga te leh Chalrikhuma teho chu an rawn tlân chhuak leh ta a, an han tlân lêt te chu L.M.G-in an hawl zui ţhawt ţhawt mai a. An thiante awmna an zuk thlen chuan, a ngai têin an lo la bawk ţhuap mai a.
“I charge ţha leh ang u,” an lo ti a. Chalrikhumate chuan chhàn pawh an chhâng lo, an kal hmiah hmiah mai a. Mi dang pawhin an zui ve ta a. Hetia an han tawlhkir te hi Sipaiho chuan uar zetin mortar-in an rawn vawm zui a, an bul lawkah a puak ulh ulh mai a. An hisap thiamin degree an rawn teh fuh thiam khawp mai a; mahse, “Rin aiin a hlauhawm alâwm le!” an ti duh chauh va ni.
BUNG 12
Pu Laldenga Hovin - Sialsir Conference
Lungdar Camp chu ţan rual ţhat loh vang liau liauvin an la ta lo a nih chu. A hnua an sawi leh dân pawhin Sipaiho khân inpêk mai an lo tum hial tawh a, Company khatah khân Platoon khat vêl lai chu Mizo Sipaiho khân an lo kâp hlum a ni. Hemi ni hian mi ruang pawh Helicopter-in a thiar tluk tluk mai.
Hemi hnu hian President Pu Laldengateho chu Sialsir lamah an lût ta a. Sialsira Pu Laldenga leh hotu lian an thlen kim meuh hi chu ni thum dawn lai a ni ang. Pu Lalliana leh a hote 12 vêl chu Sipai, Sialsir lam beih tumte lo chângin Khawlailungah an awm a. Vawi khat chu Sipai Company khat zet Khawlailung lam pana an lo kal thu an han hre ta a. Heta Pu Lalliana hote zingah hian Rosangate pawh an tel ve a. Tin, upa lam Sipai bang Pu Vawra a tel bawk a. Engtin nge kan tih ang tih an ngaihtuah ta a. Chutah Pu Lalliana chuan Pu Vawra chu Gurkhali ţawngin lehkhathawn a ziahtir ta a. Sipaiho lehkhathawn chu hetiang hian a ziaktir ta a ni.
To,
Major,
Coy Commander,
Hei Khawlailung in rawn pan tih kan hria a. Keini ram tâna beitu, Zalênna duh kan ni a, nangni Sipaiho hi kan haw lo che u a ni.
Tluang takin kal ula, Khawlailung khua hi hâl suh u. Tichuan engtin mah kan ti lo vang che u. Mahse in hâl vaih chuan tûnah hian Aizawl tlangval rual 300 ka nei a, in chimit vek ang.
Lalliana
Commander
V. Battalion
Hetiang lehkha hi Sipai pe tûrin V.C.P. an tir a, Sipai hian lehkha an lo hmuh a, an han chhiar chuan Khawlailung chu an pal tlang zeuh a ni ringawt a, a hâl chu sawi loh, a chawlh pawh an chawl lo a ni.
Hemi tûk lawk hian Chekkawn-ah inkahna a awm leh ta a. Chûngho pui tûr chuan Pu Lalliana leh a hote chu Chekkawn panin an tlân leh ta a. Mahse Sipai chu an lo tlânchhe hman tawh a. Ramhnuai lamah an lo relh bo tawh a. An mitthi pakhat erawh chu an lo phûm a. Silai mu pawh an lo thlauh pheng phung mai a. Chûngte chu Rosanga te chuan an chhar zêl a. Chekkawnah hian Zara ho sawmthum dawn lai an lo awm tawh bawk a, Zara hi Thangrehlova nau Lunglei lama awm a ni.
Pu Lalliana hote chuan Sialsir an thleng chho ve ta a. Hemi zân hian a bik taka President vengtu tûr an thlang ta a. Tah chuan Thangrehlova te, Chalrikhuma te, Chhunga te, Rosanga teho pawh an tel a. Mi 12 zet an thlang a. Hêngho hi President Guard an ti a ni. President tâna nunna pe ngam ţhaha ngaih an thlan chhuahte an ni a.
Conference neih zawh zân hian Sipai nawlpui deuhin Sialsir rawn beih an tum ta a. Tah hian M.N.F. Civilian-te leh Sipai zawng zawngte chu khua aţangin, an insaseng chhuak vek a. Khuaa mi pawh ram lamah an tlân bo vek bawk. President Pu Laldenga leh a Guard-ho mi 12 ţhe ţhaw chauh an awm ta a. President hnenah chuan, “Ka pu, hei kan ţhiante pawh an tlânchhe ta vek mai si a. Engtin nge ni ang? Sialsir khua hi kan chhuahsan ve mai dâwn em ni?” an han ti a, hetah hian M.N.F. President Laldenga lo huaisenzia leh a hoteah rinna a nghah ngamzia a lo lang ta a ni.
Pu Laldenga chuan, “E...Ka sipai ţhate heti zah in awm a, engah nge kan tlân mai ang le? Khãwnge ka’n mu tawh nghe nghe ang e,” a ti a. Kawng thlanga di in te tak tê ruakah chuan a zuk mu ta mai a. He lai hi Sipai lo kal tumna lam kawtchhuah kha a ni lehnghâl a.
Chutah zawng President veng tûra an mi rin ber ber Pu Lalliana V.Bn. Commander leh Joseph Kapkima Adjutant-te thlan chhuahho chu an han ding khawm bial tiau mai a. Sawmpahnih zet an ni a. Ti hian an ti ta a ni. “Aw le, keiniho hi President vêng him zo tâwk leh rinawm tâwka ngaih, thlan chhuah kan ni a. Ţan hmun position kan insem vek ang a. Mahni hmun chu inchi khat pawh tawlh loh ah aw,” an ti a. President Pu Laldenga riahna chu zau tawk takah an veng kual ta pap mai a. Mahse vanneihthlâk takin Sipai chu an rawn lût ngam ta lo va. M.N.F. President meuh chu Mizo Sipai tam takin râlthuam ţha tawk nên an vêng tûr ah an ngai a ni.
A tûk lamah chuan Sialsir Khua chu President ho chuan an chhuahsan ve ta a. President zuitu zingah hian Nurse-te pawh an awm a. Tin, Captain Lalthansanga, Roya an tih mai pawh a tel ve a. Tin, hêng President vêngtuho ve thung hi chu an thothâng a ţha sang sang hle a. Mizo Army ţha tûnlai India Sipai ţha “Black Cat Commando” ho aia nunna thap ngam ţhiau an ni bawk a. President pawh hian a thlamuanpuiin a ring tawk hle hlawm rêng a ni.
Hmunzawl khua an lo thlen hian President chuan riah a rawt ta a. Mahse tlai lam deuh chuan khawtual miten India Sipai 70 rual zet Hmunzawl daiah an va hmu ta mai a. Major Vansanga-te hovin an va en fiah a. Rosanga pawh a hruai ve a. Kawng thlang lamah an hnute chu a lo awm pe sul mai a. An thil hmuh chu Pu Laldenga, President hnenah chuan an han report a. Sipai hi an tam hmèl hle si a, keini nangmah vêngtute hi Section khat lek kan ni mai si a. Ka Pu, Hmunzawl khua hi kan chhuahsan mai dawn em ni ang?” an han ti a.
President chuan muang ban chet chawtin, “E chhuahsan lo ve, ka sipai ţhate “Royal Guard” Section khat chuan vai sipai 70 vêl chu in ngam dawn lo’m ni? Kan riak ang hetah hian,” a han ti leh ta mai a. Chutah zet zawng a hote amah vêngtu hote pawhin, “Heti khawp hian kan President hian min ring a, kan veng him zo ngei tûr a ni,” tiin tumruhna nên an inpuahchah ţan ta a.
Sipaiho hian President Vengtuteho hi Section khat lek an ni tih an hriat chuan an rawn bei ngei ang tih an ring a, tichuan Major Vansanga chuan Rosanga L.M.G pu leh Sapkunga chu a hruai chhuak ta a. Khua aţanga Furlong thum vel kawng lai takah thingtum lian deuh deuh pathum a han lum khawm rûih a. “Aw le ti khan in L.M.G leh Rifle kha kausain inring reng ula, Sipai an lo kal chuan L.M.G khân a brush hlirin brush rawh u. Tichuan in thawm ri-ah kan lo insasengin, kan Pesident pawh a him thei ang,” a ti a. A kalsan ta a ni. Rosanga hian L.M.G Magazine paruk a vuah lai bakah a inchhawp a, grenade a pai bawk a, Sapkunga lah Rifle bandolier (Rifle mu paina puana siam) hnih a pai bawk a. An inring ràn reng mai a. Zân a rei duh hle âwm e. Ri deuh rek a awm chuan L.M.G leh Rifle kaw hmawrin a hawi nghâl vùng zêl mai a ni.
A ni bawk a, President vêng tûr ngata a bîka thlanho hi chu induh pawh an induh viau ţhin rêng a. Hemi zân pawh hian vânneihthlâk takin Sipaiho hian an rawn bei lo hlauh mai. Anni Mizo Army pahnihte lahin tlânchhiat lam chu an tum der si lo va. Sipai an lo kal lo hi an vanneih hle a ni.
Hemi Hmunzawl an chhuahsan hnu lawk hian Pakistan lama President hruai thla leh tûr Army Headquarters-a miten heng President veng tûra thlanho hi an rawn thlâk ve leh a. Anniho chuan an ţhiante V. Battalion-ho an va fin ve leh ta a ni.
V. Battalion, Pu Lalliana ho hi an hming a thang viau mai a, India Sipai pawhin an huphurh ber leh an hlauh ber an ni a. Aizawl tlangval, huaisen tak tak leh khawpui tlangval chinchang hriate an lo ni bawk a, V. Battalion hming a han rik hi chuan Sipaiho pawhin an zah ve hle ţhin a ni.
Vawi khat pawh India Sipai 200 rual zet chu Northern Command hovin an lo ambush a. Hei hi Lailak khaw bul lawkah a ni a. Pu Lalliana ho lo awm hnaih lai a ni hlauh va. Pu Lalliana ngaih a ţha thei ta lo va. “Sipai lam an tam si a. Rear guard dahna chang an hriat loh phei chuan an hual ngei ang,” tiin L.M.G a chuh a, silai rikna lamah chuan a tlan ta mai a. A hoten an zui nghâl bawk a. Rin ang ngei ngeiin an lo hual phui ţêp tawh a. Pu Lalliana hi Burma sipaia a ţan lai pawha, L.M.G pu ţhin a ni a. Chûng India Sipai lo tlan chho dûl dûl mai, Mizo Sipai lo ambush-tute rawn hual tumtuho chu L.M.G-a a’n tlir zet chuan India Sipaiho chu an tawlh lêt duai duai mai a ni. Hemi ţum hian V. Battalion Pu Lalliana ho hi awm lo se chuan Sipai lo ambush-tute dinhmun chu a chhe hle ang. V. Battalion chungah hian an lawm hle a ni.
Hmunţha thlawhhmaa, V. Battalion leh Assam Rifle (Ist Assam Rifle) an inkah ţum pawh khân V. Battalion kha chu Assam Rifle-ho pawh khân tawh khirh an ti kher mai ni hnih zet an indang a nih kha. Khami ţum pawh khân Assam Rifle Commander khân V. Battalion-ho chu lehkha a rawn thawn a, “Aizawl mi in niin kan hria che u a. Min hre thiam ula min kal tlangtir hrâm rawh u. Hotute thupêk a ni si a,” tiin a rawn dil a. “Khua in hâl dawn loh chuan in kal tlang thei ang,” an ti a. Sipaiho chuan khaw hal loh an tiam hnuah chauh Hmunţha khua chu an kal tlangtir ta a nih kha. V. Battalion Vanglai kha zawng an pui ve viau rêng a ni. Khâng hun laia “Hrang hlui” tam takten mual an lo liam ta te hian lung a tilêng ţhin hle a ni.
Sialsir Conference zawha, President Pu Laldenga’n Pakistan lam a pan tâk hnu hian hêng President vêngtu tûra thlan V. Battalion-te hian Pu Lalliana ho an fin phei ta a. Sialhau lamah an phei ta a. Khaw hran hran tlawh kualin an han fang kual leh a. December ni 13 ni chuan Rosanga, B.K.A. leh Rinthanga te chuan chhuanlam eng eng emaw siamin an hotupa Pu Lalliana chu Hliappui han tlawh lawk an dil a. Mahse a lo remti meuh si lo. A hnuah an han sawi khawm leh a. An bialnute ţheuh hmuh an châkin an lung a lêng thei êm êm mai si a. Hlauthâwng rêng rêng, thin thi pawha mu lovin thla tam an hun an lo hmang tawh a. Chawlh hahdam an châk ve tawh rêng rêng a. Rosanga rilru mitthlaah lah chuan nula naupang tak mai, sam dum hlap mai, dar vaw siau mai, meng mawi tak Madini chu a lang ve reng mai si a. A biangsum nalh tak mai leh a khabe zum deuh rát mai, a han nuih zâwnga a ha var siau mai te leh a nui ri har har te kha a bengah a châm reng mai si a. An venga an châm laia, ţum khat Madini (Zodinpuii) leh a nau hmeichhe naupangte thing a phurhpui lai te, Madinite ina a len ţuma Madinin, “Rosang, sahzum (puan-tahna hmanrua) min suihsak rawh. Hei hi entawn la,” a tih a, sahzum a han suihsak lai te, an kawmchara khiangzar buk lutuk a va thlâksak lai te a han ngaihtuah chhuak leh a. A thing thlâk lai nui ver ver chunga Madinin tukverh a\anga a lo thlir lai te chu a mitthlaah chuan nimin ang maiin a la thar si. Tûnah tak te hian Madini hian eng tak ngaihtuahin, eng tak ti ve ang maw tiin a ngaihtuah neuh neuh va. Lalzovan Dawn khaw nula Darchhawni a phuahna :
AW, au ila min chhâng ve tak ang maw?
Suihlung a lêng êm mai Parte
Kan kar a hla, mah te’n ka tuar bik ang maw
Lunglen hi?
te kha a sa vawng vawng mai ţhin a.
Kum 1966, December ni 14 ni chuan Major General guard tûrin Rosanga chu ruat a lo ni ta a. A ţhiante Rinthanga leh B.K.A-te nên an han inţhen tûr hi an lung a lêng tlâng hle mai a. An han ţhu ho vang vang a. Krismas a lo hnai tawh nên, Krismas lai phei hi chuan an pathum hian Hliappui khuaah hman ho ngei an tum a ni a. Mahse an pathuma hman chu a theih hmèl ta loh hle mai.
Rosanga chuan “B.K, Rinthang, nangni tal chuan Krismas chu Hliappuiah chuan lo han hmang ang che u. Tin, Zodinpuii pawh kha min rawn biak dawn nia. Hun remchang hmasa berah kei pawhin an veng chu tlawh ka tum ve ang. Eng pawh ni se, fimkhur takin awm tlâng ila, kan dam zawngin kan la inhmu khawm leh vat ang chu,” a han ti a. Rosanga vek chuan, “B.K. hei, ka Rifle hi ka sipai number chiah a ni asin! A mak i ti ve em? Zanlawn ambush-naa kan lâk kha a ni a. General kan vèn dawn tâkah chuan Breta ka keng dawn a. I duh leh ka rifle hi lo hmang rawh. A la thar ţha bawk si a. Hei ka bayonet pawh hi kawl nghâl la,” a ti a. Rosanga Rifle (No. 32 a kawma inziak) leh a bayonet chu B.K.A. chuan a hmang ta a. Ama rifle ken lai chu mi dangin an hmang ta a.
An han inţhen tûr chu inhmu leh tawh ngai lo tûr ang hrimin Rosanga te, Rinthanga te leh B.K.A. te chu an inngai a. An lung a lêng tlâng hle mai a. An han inchibai zo chu an inţhen ta a. Rosanga chu Breta puakrang ak ţang maiin advance-ah a han kal leh ta a. A liam tûr chu B.K.A leh Rinthanga chuan an thlir zui vang vang a. Heng General vengtute hi Thangrehlova te, Rosanga te, Saihlira te, Vansangliana te, Zorema, Lalţhuama, Hluna, Maj. Chhuana, Hminga, Lalthansanga-teho an ni a. General hian hna pawimawh tak mai tih tûr Aizawl-ah a nei a. Chumi a kal tûr chu hêngho Mizo Army-te hian an veng thla ta a ni. He an General ven, Pu Vanlalhruaia hi Mizo Army General-ah chuan an zah ber a niin, amah hi lehkha thiam, mi rilru zau leh ţha a ni a. A hote pawh hian an ngaina thei hle ţhin a ni.
22nd December, 1966 ni hian Pu Lalliana V. Battalion Commander hnenah messenger a lo thleng a. “General Lalhruaia leh a hote sipaiin an hup barh mai. Phulpui thlawhhma-ah a ni!” a rawn ti a. He thu hi Pu Lalliana leh a hoten an han hriat chuan pawi an ti hle mai a. “An hup barh an tih chuan tu mah damin an chhuak lo tihna a nih dawn chu! A va pawi tak êm!” an ti vawng vawng mai a.
Thangrehlova te, Rosanga te, Vansangliana teho phei hi chu amah Pu Lalliana, V. Battalion Commander lo zuitu ţhin, a mi rin leh a ngainatte an ni a. Vawi tam tak inkahna hmunah pawh a lo hruai tawh a, a sipai ţhate an ni a. Hlauhawm ber hmunah pawh a mi rinte an ni a. A ui ve êm êm mai a. “Ka sipai ţhate ka chân ta!” a ti hial a ni.
Tin, Rinthanga leh B.K.A-ten an hianpa Rosanga an han hmu leh dawn tawh lova an han hriata, an han ngaihtuah chuan, an ngui dûn raih mai a. Hlim taka an nuih ho dar dar lai te leh Hliappui khuaa an châm laia an nui bâwk bâwk laia an hlim theih ţhinzia te, han riah ho dal dal ţhin lai te an hre chhuak a. An ţhianpa Rosanga hi an lo ngai hle a ni tih an hre chiang hle mai. An inţhen dawn ţuma Breta puakrang ak ţah maia advance tûra hma a han hruai a, nui var var chunga a bân a rawn vai lauh lauh lai te kha an mitthlaah a châm reng mai a. An lung a leng dûn hle a. “Kei chu Hliappui khuaah chuan Krismas ka hmang ve thei dawn ta lo a nih hi. Nangni talin lo han hmang ula, Madini (Zodinpuii) kha min rawn biak dawn nia,” a tih lai te kha an hre chhuak a. Engtin nge Madini chu an hrilh tâk ang? Sipaiin an hup barh an ti si a. An thi nge an dam? An hup barh an tih chuan an thi vek tihna em ni ang? An rilru a buai map mai!
Hêng General vengtuteho hi mi hrâtkhawkheng, râl do mi ţhah mai an ni si a, Silai hûm chung ngat chuan damin an man miah lo vang le. Thangrehlova te, Vansangliana, Lalthansanga (Roya), Saihlira, Lalţhuama te, Rosanga teho an ni a. Tin, Officer dang A. Lalchhuana, Major Zorema te, Hmingtea teho lah mi tum ruh tak tak, Hluntawia an tih lah General bula kal reng leh a bula chetla reng kha a ni a. 45 Pistol te kha a pai ve hnak hnak ţhin a.
Hêngho hian General chu an vêng a ni a, silai keng chunga inpêk ai chuan thih an thlang zawk ang tih chu chiang sa a ni a. An duty loha, an muthilh vek hlàna, an silaite an lo laksak vek te a nih loh chuan nungchung chuan an man lo vang,” tihte an ngaihtuah a.
Rinthanga chuan, “B.K, kan ţhianpa Rosanga hi damin kan hmu tawh lo vang. Silai kengin sipai kutah inpêk ai chuan thih a thlang ngei ang tih chu ka hriat tlukin i hre chiang ve a. Khuanun zah te a ngai a, a nunna te a zuah mial a nih loh chuan,” a han ti a. B.K.A. pawhin ţawng ngaihna a hre lo. A ngawi ràn mai a, Rosanga Rifle leh a bayonet a rochunte chu a han en vang vang a. Chutah tûn hma lam hun kal tawhte a han ngaihtuah chhuak leh a. Sihfa khuaa an thlen dun ţuma, an thleninpa in L.M.G. kah dan a zawta, a han kâp fiam laite kha a han ngaihtuah kir leh a. Chu bâkah Roduha a lo thleng ve a, zanlaia nula khuma va lawn a tum lai, an lo hmuh rûk laite leh, nula pain Roduha mawnga tairaw tianga a lo hawlha, Roduha tho â der lai te! Rosanga nêna an nuihza lutuk insûm si......Khâng hun laite kha a han hre chhuak a. Tin, Daido khuaa Pu Zamana hova an patrolling ţuma Sipai nên an intawh phuta, an buaiziate kha a han hre chhuak zui leh a. Khami ţum khân Romawia leh Hrangtawna kha advance an niin, khuaah kha chuan beram ang maiin an in zui lût vel thluai thluai tawh a, Sipai hmuh inring tawh hek lo, mahse Sipai nêna an han intawh tâk thut ţuma, Rosanga, L.M.G nen tlâng chhip lam chuh tûra a han tlân vat leh Sipai pawhin tlâng an chuh ve nãin, Rosang’n a chan khalh hlauh lai te kha. Khawlian inkahna tûra an bawk ho dal dal lai te a han hre chhuak leh a. A lung a lêng kher mai.
Hliappui lama a ţhian ngaih êm êm Zodinpuii kha engtin nge an hrilh tâk ang? A va han khawngaihthlâk dâwn êm, a ti rilru vawng vawng a. Rinthanga chuan B.K.A. hnenah chuan, “B.K., hei vawiin hi 22nd December a lo ni ta reng mai a. Eng pawh ni se, Pu Lalliana chu Hliappui khuaa Krismas hman i dil leh phawt mai teh ang. Madini pawh Rosanga-te chanchin hrilh a ţûl bawk bâkah, keini tân lah kan ţhiante hmuh an châkawm ve bawk si a,” a han ti a.
B.K.A. chuan, “A ni khawp mai, va dil ang hmiang, Mahse Rosanga tel lova Hliappui khuaa “Mass ” han hman chu a lunglenthlâk duh fu ang a! Ti rawh Pu Lalliana chu va dil ang hmiang,” a ti a, an va dil ta a. Mahse Pu Lalliana chuan a lo remti vak lo va. Chutah zawng Rinthanga chuan amah tala kal luih a tum ta a. Pu Lalliana chuan, “E Rinthang, Hliappui khuaa “Mass” hman chu i châk hle mai maw? Han kal poh teh le. I silai pawh kha keng la. Fimkhur takin awm ang che. Kumthar zawh veleh i rawn in-report leh dawn nia,” a ti ta a. B.K.A. nên pawh an inţhen leh ta a ni.
B.K.A. chuan an inţhen dawn chuan, “Rina, a nih kan hotupain Krismas hman darh a remtih vak loh bâkah Rosanga a tel thei dawn tawh bawk lo nên, Zodinpuii te hmuh pawh ka huphurh a ni. Nangmahin han hmang mai la. Nang chu Rinmawii pawh khân a lo beisei viau ang che. Tin, Maêngi kha min rawn biak ve la. Hun remchangah kan la tlawh dûn ang chu. Tûn ţum zawng a kal dun theih loh a nih hi,” a ti a. Tichuan an inkalsan ta a.
Rinthanga chuan Hliappui khua chu a pan ta vang vang a. 23rd December ni chuan Saitualah a riak a. Tûn hmaa an riah khâwm hona nula Zauvi awmna Pu Thangliana te inah a riak leh a. Hemi zân hian a mutnaah eng eng emaw a ngaihtuah nauh nauh a. Pu Lalliana V. Battalion Commander hova, V. Battalion za rual zet Saituala an châm ho laite leh zan khat Rosanga zân dar 12 vêla a duty a va ţhutpui ţumte leh chutih laia, Lalţana duty pawh ni lo, lunglèn avanga a meng ve reng te leh lunglêng êm êma zân arsi pe chuai hnuaiah Rosanga bul lawka pal nghêng a, guitar aka, ding chunga a zai vang vangte kha a hre chhuak a. Eng hla hlate nge a sak kha tihte a ngaihtuah nauh nauh a. A hla sak pakhat, Sap hla kha chu “At night I watch, the moon on high, and count the star, up in the sky.....I love you more.....” tih a nih kha! A zaite kha a lung a lèn hmel êm êm mai a nih kha! “Rosanga nên an pahniha Lalţana zai an ngaihthlâk dun laite a hre chhuak a. Hetiang eng eng emaw ngaihtuah chung hian a muhil ta a.
Zingah a tho va, tuikhur lamah insu tûrin a kal a. A kawr neih chhunte leh kekawr tlawn pakhat chu a zuk su a, a inbual nghâl a. A lo hawn chuan a kawrte chu a han pho a. Chaw ei kham chuan a kawr pho la ro mang lo chu a va seng a. A rawksaia bengin Hliappui lam panin a kal leh ta a. Saichalah a thlen in hluite inah a chawl chho va. Vawk an lo talh a, tlai chaw ei tûrin an lo ti a. Mahse December ni 24 a ni tawh si a. Zan lam ur lâwk zân a lo ni tawh si. Rinmawii te bula hman ngei a tum si, mahse tlai chaw ei tûrin an chelh lui tlat mai si a. Tlai chaw lah chu an peih har phian mai lehnghâl a. Zân dâr 7:00-ah an ei fel chauh a ni ta mai si. Mahse a thlen in hluiten riak tûra an tih pawhin an char zo ta lo a ni. A zân a zânin Hliappui khua chu a pan chho leh ta a, Zân dâr 10:00 vêlah a thleng chho va.
A thlen in hlui B.K.A te, Rosanga te nêna an riah ho ţhinnaah chuan a han innghat a. Rinmawii te in lam a pan phei leh ta a.
Rinmawii-te inah chuan Rinmawii-te ţhian zaho Maengi te, Madini (Zodinpuii) te leh tlangval pakhatin chhang an lo kang ho va, an lo nui dar dar a. Rinthanga a lo lut thut mai chu mak an tiin an phâwk angreng zawk a. Rinmawii chuan hlim takin a va kuah chung chung a, “E khai Rinthang, khawi aţangin nge i lo kal? Kan vengah Mass in rawn hmang thei dawn lo emaw kan lo ti mai asin. Khaw nge B.K.A te, Rosanga te?” a lo ti a. Madini leh Maêngi pawh chuan, “Rina, tum loh lutuk hnua i lo lan phut avângin kan phu zawk mai alâwm le! Khawnge i ţhianteho chu? In riahna ţhinah khân em ni in innghah leh? An lo kal ve peih lo em ni? Ur lâwk zânte chuan tlaivar ngei tûr alâwm. Kan va lam dawn em ni?” a han ti fiamthu a. Zodinpuii chuan, “Rina, engati nge Rosanga a lo kal ve nghâl loh, mi a lo va ngai lo ve! Hetiang a nih chuan kei pawh ka inchhuang ve viau tawh ang,” fiamthu ti tak deuhvin a han ti ve a.
Rinthanga chuan, “Madin, keimah chauhvin a ni ka lo kal ni. B.K.A lo kal ve chu kan hotupain a phal lo va. Rosanga erawh chu........” a ţawng lai a tawp ta chat mai a. Madini chuan Rinthanga hmel aţang chuan hlauhthâwnna a nei nghâl a. “Eng nge ni Rinthang, chiang takin min han hrilh teh,” a ti a, a en kal mai a. Rina chuan a sawi hreh hle mai a. Rosanga leh Zodinpuii induh tawn dân hi a hre hle mai si a. Mahse sawi loh theih ni ta hek lo, ti hian a sawi ta a. ‘Madin, han sawi a hrehawm khawp mai. December 22 ni zing dar 10:00 vêl khân Rosangate chanchin kha kan hria a. General vengin Aizawl lam an pan a. Anniho chu Sipaiin Phulpui chul thlâma an awm lai an hup barh mai tih chu kan lo hria a. A dam nge a thi pawh kan hre lo a ni. Anniho kha silai an keng ţha ve hle mai a. Silai keng ngat chuan dama an man hi chu, a dik tak chuan B.K.A. nên chuan kan ring lo va. Mahse a dam mial thei bawk a. Chu bâk hrilh tûr che ka hre lo! Sawi a hrehawmin, han hrilh che hi B.K.A. nen pawh kan huphurh hle a. Mahse hei ka hrilh ta che a ni a. Sipaiin an hup barh tih bâk eng mah kan hre si lo va, sawi ngaihna ka hre lo a ni,” a han ti chu Madini mittui chu a luang nghâl zawih zawih mai a. A thiante Rinmawii leh Maêngi pawhin tih ngaihna an hre lo! Rosanga leh Madinni inngaih theih ţhinziate leh an inthlâkhlelh ţhinziate kha an hre ve vek si a.
Madini chu a bianga a mittui luang ngiaiin a han tho va, “Rinmawi, Maêng, nang pawh Rina, min hre thiam rawh u. Zânin chu hlim zân tûr ber a ni nãin, ka hlim thei ve dawn si lo va, a tihlim lotu che u ka nih zawk ka hlau a ni. Ka haw mai ang e,” a ti a, a haw tûr chu han chelh ngaihna pawh an hre lo. Mahse Rinthanga chuan Madini chu an in thleng a va thlah a. “Madin, tuar thiam tum ang che,” tih bâk han hnem ngaihna a hre si lo va, a mangţha a, a lêtsan leh ta a.
Madini chu an kawmchar leihkapui-ah chuan a ţhu a. A ţap fap fap mai a. A nau hmeichhe naupang tê chu a U Madini ţap thâwmah a lo harh a. A u chu a en reng mai a. An kawmchar tukverh bula an lalţin chhit ên chuan bang thlang lama thembu tel chu a èn at mai a. A langsar lai berah chuan hmana Rosanga’n sahzum a suihsak kha a lo lang leh nghâl a. Chu chuan a lunglèn a tizual ta êm êm mai a. An tûn hma hunte a han ngaihtuah kir leh a. Hlim taka Rosangateho nêna an nuih dar dar lai te leh a nau, hmeichhe naupang tê nên, an thingphur Rosangan a zui ţuma thing ro a ehsak lai te, an kawmchara khiang zâr a thlâksak lai te kha a mitthlaah a lo lang leh iar iar a.
Rosangaten an veng an chhuahsan dawn ni-a, pingpih ţhi a awrhtir laite kha a han hre chhuak leh a. Tûnah hian a thi nge a dam pawh a hriat ta lo. Sipaiin an hup barh chuan a thi ve ngei ang. A thih loh pawhin dam chhûngin lung inah a tâng ngei ang, inhmuh leh tih a awm tawh lo vang! A tân chuan thi ang tho a ni ta! A lo thlâkhlelh leh a ngaih êm êm dam chhûnga a han hmu ta lo mai tûr te a han ngaihtuah chuan Madini chuan, “Aw Rosang, khawvelah inhmu tawh lo mah ila, intawng leh ang aw, vân pialràlah,” a han ti a, a ţap chhuak ta râwih râwih mai a. A nau hmeichhe naupang tê chu a lo tlân chuak a, a u chu a rawn kuah a, “Ka u, ţap suh,” a rawn ti a.
Post a Comment