Image result for vanlalruata prismHei hi kan ram Mizoram hi kan ram, kan thlahtu ten, keini leh kan tu leh fa lo la awm tur, an thlahte tana luchhum banchhum huama sa leh ral laka an lo humhim thin a ni a. A leilungah hian kan thlahtu te leh kan ram chhantu te tisa leh ruh te a awm a. Khawvel hriat tham hnam ni tura kan chakkhai leh ei leh in tur mamawh te chu kan Pathianin he leilungah hian a dah vek bawk a. A neitu kan nih avangin a enkawl leh venhim hi kan kuta awm, kan mawhphurhna a ni.


Sorkar kan ni
Sorkar hi keimahni, a ram chhunga cheng mihring te hi kan ni a. Prism chuan, “Sorkar hi mipui ta, mipui tân liau liaua ding leh engtiklai pawha mipui that nâna hmalatu a ni,” tiin ngaihdan kan nei a ni. Ram khata cheng mihring te hian kan zavaia inenkawlnan inthlunkhawmna, kan tana Dan leh inkaihhruaina te siam a, kan tana hnathawk tur kan mamawh a. Chutianga ram khat inenkawlna tura kan siam chu sorkar hi a ni a. India Danpui bultanna thu chu, “We, the people of India,…” tih a ni a. Hei hian sorkar hi thil hranpa, amaha awm ni lovin keimahni ho, kan din leh kan ta, kan inenkawl nana kan siam a ni tih a tilang chiang hle.
Chu kan sorkar chu kaihruai turin kan aiawha rorel tur kan thlang chhuak a, a inenkawlnan leh kan tana hna a thawhnan kawng hrang hrangin pawisa kan thawhkhawm a, kan pawisa thawhkhawm enkawla kan tana hna thawh nana hmang a, a tul ang zela hna thawk turin hlawh neiin mi thenkhat kan ruai a bawk a ni.




Chu sorkar chu kan siam, kan pawisa thawhkhawm hmanga kan enkawl anih avangin kan ta a ni a. Kan ta anih avangin a chhiat a thatah mawh kan phur a, sorkar tha tak kan neih theih nana mahni theihna zawn theuha hnathawh hi kan mawhphurhna, a bata kan bat a ni.
Sorkar pawisa hi kan ta
Sorkar hian pawisa a nei lo. Sorkar pawisa nia kan sawi thin hi hnam fing zawk te chuan mipui pawisa (public money) tiin an sawi thin a. A chhan chu mipuiin kan thawhkhawm anih vang a ni a. Chhiah leh fee chi hrang hrang hmangin pawisa kan thawhkhawm a, he kan pawisa thawhkhawm hi sorkar pawisa nia kan ngaih thin hi a ni. Fee kan pek hi chu kan hrechiang thiam viau a, chhiah kan pek dan hi mipui hian kan hrethiam tawk lo fo thin a. Sumdawng leh mi hausa chauhin emaw chhiah chawi kan ti fo thin a. Sumdawng leh mi hausa te chhiah pek emaw kan tih hi keimahni pek vek a ni tih hi hriatthiam a tul a ni. Entirnan, sumdawng hoin bungrua an hralhin cheng za zelah cheng li chhiah chawi ta se. Sumdawng chuan a chhiah chawi tur chu bungraw manah a belh a, kan lei khan kan pe tel ta a. Tichuan, keimahni pek chu chhiah pek hun a lo thlenah sorkarah a chhunglut ta thin a. Chuvang chuan chhiah petu tak tak chu keimahni mipui mimir hi kan ni a. Thil kan lei apiang hian chhiah kan chawi char char a ni. Education (zirna) hi sorkarin a ngai pawimawh em em a. Chuvang chuan central sorkar hnathawk te chu an hlawh atangin education cess sorkarin a lak sak (cut) reng a. Mobile phone bill kan pek te hian education cess kan pe tel ziah a. Education bik phei hi chu kan chhiah tlingkhawma enkawl anih piah lamah heta hman tur bik hi kan pe reng bawk a ni.
Sorkar hnathawh hi kan ta
Sorkar hmalakna zawng zawng hi keimahni mipui tan veka tih a ni a. Kawng laih te, Hall sak te leh hydel project siam te, tuilak te leh hna tinreng hi mipui tan veka ruahman a ni a. A thawhna tur sum hi kan thawhkhawm sa a ni a. Kan tana ruahman, kan pawisa hmanga thawh anih avangin sorkar hnathawh zawng zawng hi kan ta a ni.
Kan mawhphurhna chu Sorkar hnathawh zawng zawng hi kan ta leh kan ta tur anih avangin a puitlin theih nana kan theihna zawn theuh atanga hma lo lak hi kan mawhphurhna a ni. Minister leh MLA te hi kan aiawha rorel tura kan thlanchhuah an nih avangin anmahni zarbuaitu, an zar zo tum phet tur ni lovin tha taka hna an thawh theih nana tanpuitu tur kan ni a. Sorkar hnathawk te hi sap hovin chhiahhlawh (government servant) tiin sawi thin mahse kan tana hnathawktu an nih avangin tha taka hna an thawh theihnan kan tanpui tur a ni a. Sorkarin kan tana ruahmanna a siam leh hna a thawh tihchingpen tum an awm chuan kan veng tlat tur a ni.
Awmze neia ruahman sa
Sorkar hmalakna – kawng siam, in sak etc. te hi a thawh hun chhung tur te, a len zawng tur te leh hmanraw hman tur te ruahman fel sa vek a ni a. Contract-a miin an thawk anih pawhin ruahman lawk ang thlapa an thawk pawha help awm tura ruahman sa a ni a. Hunbi tiam anga hna thawh anih leh nih loh te, a len zawng tur ang anih leh nih loh te, hmanraw ruahman ang an hman leh hman loh te leh chu ruahmanna chu a nih ang a puitlin theih nana hma lo lak hi kan bat a ni a. Ruahman ang lova hnathawk te chunga action lak anih theih nana hnathawh hi kan mawhphurhna a ni.
Duh neih a ngai
Kan ramah hian Inthlan hmangin ram hruaitu kan thlak thin a. Kan thlak chhan ber chu an thil tih dan kan duh loh leh nin vang a ni a. Mahse kan thlakna te chuan kan beisei angin hna an thawk lo a, kan thlak leh mai thin a. Helaiah hian harhchhuah a hun tawh a ni.
Mipui hian sorkar in ti se kan duh chiang taka kan siam fel a ngai a. Sorkar hmalakna tura kan duh- kan ram pumpui tan emaw, kan bial tan emaw, kan khaw tan emawa duh chiang tak kan neih chuan chu chu sorkar chuan a ti ngei ngei ang tih kan hriatthiam a, chutiang tur chuan hma kan lak ho a tul a ni tih hi hre thar i la. “Pu Gandhi-a chuan hmalakna tur ruahmanna kan siam reng reng hian tihhlawhtlin anihin mirethei mittui a hru hul tur a ni a ti (Gandhiji’s strikingly simple criterion was that every action proposed or contemplated, should in its implementation wipe the tears of the poor and downtrodden person),” tia President ropui APJ Abdul Kalam-a thusawi kha hre reng i la. Duh kan thlanna kawngah kan retheihna khur atanga min hruai chhuak thei tur chi i ngaihtuah ang u.
Together we can make a change
Ram hruaitu ten tha taka hnathawh duh ngawt mahse midangin kan puih loh chuan hna thawh that ngawt theih a ni lo a. Sorkar hnathawkin tha taka hma lak tum ngawt mahse midangin kan puih loh chuan engmah a ni thei lo a. Mipui hian thil tha duh ringawt mah ila a fawng chelhtu ten an thawh that duh loh chuan awmzia a nei lo a. Chuvang chuan kan zavaiin- ram hruaitu te, sorkar hnathawk te leh mipui hian kan ramin hma a sawn theihnan hma kan lak theuh a tul a. Mipui in tanrual kan thiam a tul a. Prof. Amartya Sen sawi, “Mirethei leh sorkar zar zo ve pha lo te hian awmze neia inhlawmkhawm a, sorkar atanga an hmasawnna tur chanvo nawr nachang an hriat chuan democracy sorkar chuan a tihhlawhtlin sak thin a. A tihhlawhtlin duh loh chuan sorkar chu a tla mai thin. (If the poor and the dispossessed section of the society demand their legitimate share of development in an organized manner, the system under a democratic set up is bound to respond. If it does’nt, it will do so as its own peril),” a tih hi thudik anih zia khawvelin a hmu tawh a ni.
Nang leh kei emaw, kan ram hruaitu zinga tu ber emaw hian mahniin kan ram siamtha turin engmah tih theih kan nei lo a. Kan ram siamthatnan hian kan tanrual a ngai a ni. Tunlai hian kan ram hmasawn danah tumah kan lungawi tawk lo a. Mipui te, politician te leh sorkar hnathawk tu pawh mai hi kan lungawi tawk lo vek a. Chutihlaiin tumahin hma kan sawn theih loh chhan hi a mawh kan la ngam lo a, kan inmawhpuh kual vek a. Hei hi kan sim a hun tawh a ni.
Kan ram siamtha tur hian mipui te, politician te leh sorkar hanthawk te hian mawhphurhna leh tih tur kan nei vek a. Kan mawhphurhna theuh hriaa kan kova kan nghah ngam a, kan tanrual chuan kan ram hi kan siamtha dawn a ni.
Enge kan tih theih
 Tunah hian kan ram kalphung hi a dik lo laklawh a, hma kan sawn chak thei lo a ni. Kan ram inrelbawlnaah hian department ten ramri intawm an nei lo a, sorkar hmalak dan tur ruahmanna siam (planning)-ah department hrang hrang inrawnkhawma ruahmanna intawm awmze nei siam a awm ngai hek lo a. Hmun bik (khawmal huam, constituency huam etc.) tana ruahmanna siam a awm bawk lo a. Hetiang ti tur hian Department inawpna kalphungin a zir hek lo.
Khaw thenkhat phei chuan kum tam tak te development hnathawh an chang pha lo hial a. A mihring cheng tam dan azira khuain infrastructure a neih tur ruahman lawk a awm hek lo a. Kan development hi a kai rual lo a, chumai ni lovin kan khaw mamawh leh dinchhuahpui tur hna rawn thawk se tia duhthu kan sam thin thawk hauh si lovin kan mamawh lem loh development hna te kan khuaah an rawn thawk ang thut thut lawi a. Kan khuaa sorkarin hna a rawn thawh hi kan tangkaipui lo fo thin a. Hemi kalphung siamthatnan hian mipuiin hma kan la thei a ni.

Post a Comment

Powered by Blogger.