News Feed


- Rothuama Sailo

Image result for lalduhoma
Lalduhoma hi kum 1949 February ni 22 khan Tualpui khuaah a lo piang a. Upa Vaisanga leh Pi Kaichhingi te fa 4 zinga a naupang ber a ni. A nu leh pa hi loneimi an ni.




Ram buai tirh khan bel thum a bel hman a, MNF-ah a tui em em thin. Khaw khawm vang khan chhungkua pawh an pem darh a, Hnahlan khuaa a u te chhawmdawla a awm laiin, football an khelh tumin a ke a ti tliak hlauh mai a, khum betin reife a awm a. A dam hnuah pawh a bai zui tak avangin a rilru kalna MNF underground pawh a zawm ve thei ta lova. Tun thleng hian MNF la in surrender ve reng reng lo a ni ta fan a ni.
Zirna lam:
Ram buai hma khan pawl 8 a pass hman a. An khua chu Khawzawlah khawm a ni a. Helai bial enkawltu sipaite hi an chhungkaw tana an hlauhawm avangin Champhaiah an pem ta a. G.M.High School atangin tha takin pawl 10 a pass a. Mizoram Chief Minister hmasa ber Pu Ch.Chhunga khan amah pui turin 1972 khan Aizawl lamah a ko thla a. Tichuan nupui fel tak Liansailovi neiin chhungkua a din ve ta a. Pu Chhunga P.A nih leh nupui fanau enkawl leh zan College kal te chu a kawp a. Hun awl awm chhun chu lehkhabu siam, chalthei tiang siam, tuizem khawr leh remchang apiang thawh nan a hmang khat tlat a. Chhun lamah zirlai enna hun nei miah lo mahse, chhangchhe pa ni chungin B.A chu distinction-ah a pass ta tho a ni.
B.A a pass hnuin Shillong-ah Competitive a zuk exam a, a tling ta mai a. Tichuan 1977 khan Delhi lamah IPS hna a zawm ta a. Tuichang ral tlangval ve mai bawk, high school kal lai atanga mahni inhlawh chawp thin kha India lairil lama mi fel leh thiam chungchuang thlan zingah a tel ve ta a.
“I tihrem ai chuan nangmah i thi zawk ang,”
IPS Training a zawh chuan Delhi khawpuiah dah a ni phawt a. Goa hmunah sawn thlak a ni leh a. Independence hnu thleng pawha Portuguese-hovin an awp thin, tuifinriat kam hmun nuam tak, hmasang atang renga hnam ze tinte nuam tawlna hmun, suahsualna chitin reng ngampatna, Mizote Pathian chauh lo chu engkim tawlh luhna kawngkapui a nih avangin, a thenfai leh a enkawl hna hi namai lo tak a ni. IPS senior S.P Seneri-a’n helai hmun hi a enkawl thin a, a hlawk viau a ni ang, foreign-ah hial Bank account te pawh hawngin an sawi. Helai vela smuggler leh hippies ho hi ka ti rem thei ang tih thu a sawi chuan SP lo awm mek nuih a ti za hle a, a awi lo lutuk chuan, “I tihrem ai chuan nangmah i thi zawk ang,” a ti hial a ni. 
Tlai khat chu amah vengtu (ardali) fing ang reng tak hian, smuggler hovin lawng hmanga engemaw an tawlh ruk thin dan te, lo hmuh loh der mai avanga thu chunga cheng nuai 10 hmuh mai theih a nih dan te thiam tak maiin vehthlem deuh hian a han sawi a. Sikul thaah an fate an dah duh ve a, chutia kar lova sum tam tak hmuh theih mai thu Pi Saii’n an pa a han hrilh chuan ani chuan phawk deuh taka an nu chu enin, “Hetiang hi ti ila, kan mangan hunah kan harsatnate Pathian hnenah kan thlen ngam tawh dawn em ni ?” a lo ti daih mai a. Hetih hun laia cheng nuai 10 chu a la tam hle ang.

Tum khat chu Hippies leh Gang (rukru rual) suat rem dan a ngaihtuah ta a. An zinga tel ve a, an thuruk leh an tawmrukna te chena zir chian tha berin a ring a. Tichuan, hippies ho chu a zawm ve ta a. Zantin an zingah a tel ve ta a. An awmdan ang angin, saruaka an awm leh a awm ve a, lamna hmunah te lam vein an zingah tlangnel takin a tel ve ta zel a. Thla khat a lo nih chuan a hotu pawl a ni a, thla 3 -ah phei chuan an hotu Deputy Leader ah an thlang ta a. An chin a hriat chian tak avangin Hippies leh Gang rual chu an hup ta barh mai a, an rem ta duak mai a ni. Ama sawidan chuan, ‘Thil dang chu ka ti ve thei mai zel a, nula tlangval rual, saruak (Adama suit) a an han lam a, anmahni anga saruaka lam ve chu harsa ka ti ber a ni,” a ti.
Chutiang chanchin chu Chanchinbu-ah te a lo lang a, National Paper hrang hrangah te a lo darh ta a. India President leh Prime Minister ten an lo hriat chuan Pu Duhoma chu Delhi ah ko chhovin, a aia senior Pu Gandhi tupa te telin mi 7 lai kalhlenin Promotion an pe ta a, Dy Commissioner of Police-ah an kaisan tir ta a ni. VVIP Security bakah Palam Airport an enkawl tir ta a. Ani anga kum naupang hi VVIP Security ah an la dah ngai lo reng reng a. Tichuan, Pu Duhoma chu India hriat a lo ni ta a ni.

India-in Asian Games a thlen tum khan Pu Rajiv Gandhi a kha Organising Chairman a ni a, a Secretary chu Pu Duhoma a ni. An pahnih khan Asian Games kha hlawhtling takin an enkawl thei a ni.
Zoram Remna leh Muanna Palai atana kohna: 
Delhi khawpuia VVIP venhim hna a enkawl lai hian kohna pawimawh leh zual Palai hna khirh khan tak mai thawk tura kohna a lo thleng a. He kohna chhang tur hian Pu Duhoma chuan IPS a nihna a chelh lai chu a kalsan a ngai a. Prime Minister Pi Indira Gandhi chuan kovin, “Mizoram buaina ching fel tura inbiakna tluchhe mek tung ding a, palai hna thawk turin ka duh che a. Pu Laldengan a ring che a, keini pawhin kan ring tawk che a. I IPS nihna hi bansan la, helai Palai hna thawk tur hian ka duh che a ni”, a ti ta bur mai a. Dinhmun tha kalsan a tul thu te, Remna kawng a bumboh dan te a hre vek a. Mizoram leh India ramin ama palai hna an mamawh dan te pawh a hre vek bawk a. An chhungkuaa Pathian hnena tlu lutin, hetia tlawm tura beiseina a ngenna hi Pathian remruat leh kohnaah ngaiin 1984 January thla khan India ram President hnenah IPS hna atanga a banna chu a theh lut ta a. He mi chungchangah hian Pu Lalduhoma hian ti hian a sawi, “Ka chhungte hruai turin Delhi ah ka kir leh a. Ka nupui fanaute nen, damchhunga mipuite rawngbawl turin, ni 23, Dec, 1984 khan Aizawl kan lo lut ta a. Ka chawthleng chu ka leihbaw fel ta a ni. Kan chhungkua leh kan bungrua zawng zawng chu Jeep pakhatah kan leng vek a, a bak engmah khawvelah hian neih kan nei lo”.

A banna chhan chu:-
1) Inrem lohna sal ata Mizoram chhanchhuak turin.
2) Retheihna bawih ata Mizoram chhanchhuak tur leh Sorkar Kalphung Thar hmanga Economic Independence siam turin.
Mipui retheih zia leh remna siam a tul zia chu Prime Minister rilruah a thi thei lo. Dodaltu a chhah si. Chumi ti kianga kawngsat tur chuan a rilruah mi danglam ni ngeia a hriat Pu Lalduhoma IPS val chu a lo lang ta. A hmaa kan sawi tawh ang khan a sawm ta chawt mai a ni. Pu Lalduhoma chuan a hmabak khirh zia leh hautak tur zia te chhut chungin, an sawmna chu Pathian kohnaah ngai siin a chhang ta a. Mizoramah lo chhuakin, Zarkawtah mi in luah hawhin an khawsa ve ta nawk nawk a. Remna kawng zawng tura PM in Pu Lalduhoma a thlan kherna chhan hi hre vek lo mah ila, a mizia rengah leh Goa vela a hnathawh te, VVIP enkawla a chet dan te a rilru-ah a awm ngei ang tih a rin theih awm e.
He tih hunlai hian MNF leh India inremna tur kawng chu PC Ministry khan a dal tlat a ni tih chu mitin hriat a ni tawh a. Tichuan Pu Lalduhoma chuan “Congress tih chak a, PC Ministry nam thluk a, Remna leh Muanna a awm theih nana hmun kian thei sorkar siam a tul a ni” tiin Zarkawt Unit-ah Primary Member anga lutin Congress a zawm ve ta a ni. Dawrpui sikula Congress Assembly a thusawiin vantlang hmaa debate puiah Pu Thena a sawm phawt a. “Kan sorkar chuan MNF te chu dinhmun kan kian phal dawn a, inbiakna dodaltu PC sorkar hi paihthla turin mipuiin min sorkar tir a ngai dawn a ni,” a han tih chuan Congress mipui chau tawh tak chu an lo harh tan leh ta a.
Pu Duha thusawi nena tangkawpin Congress chu an phur thar ta hle mai a, thla 3 chhung lekin Pu Lalduhoma chu Mizoram hruaitu lar ber te zinga mi a lo ni ta hial a ni. Lar ta viau mai chu an pawl hruaitute atangin huphurhna a lo chhuak thuai a. MLA inthlanah a tlak ngeina tur bial Lungleiah an dintir ta a. Pu Duha hian a tan leh Congress tana Lunglei Bial thim zia chu a hai bik lo. Pi Indira Gandhi pawhin a tlin loh hlauvin a rawn Campaign pui hial a nih kha. A tling ta lo ngei a. Prime Minister chuan Lt.Governor hnenah, “In pawh a nei si lo, Bangla luah theiin lo siam rawh,” a rawn ti a. Tichuan, Cabinet tlukpuiin Planning Board Vice Chairman hna an siam a, an dah ta a ni. Kha inthlanah khan MNF leh remna duhtute zarah Congress chuan seat 19 a la a, PC-in 8 chauh a la ta a ni. Tichuan, Pu Lalduhoma rem hriatna avangin remna kawng daltu PC Ministry chu paihthlakin a awm a, Chief Ministerah Pu Lalthanhawla a lo awm ta a ni.

1984 May ni 31-a Congress Party President thlannaah Pu Duha chu hneh taka thlan tlin a ni a. MLA pakhat nih ve ngawt ai chuan Party President nihna atang chuan Remna leh Muanna kawngah thawk tha thei zawk dawnin a lang a. Pathian remruatah ngaiin a lawm hle zawk a ni. Delhi-a kal a tul fo a, Laldenga lak chhuah dan tur pawh a dap zui reng a. Tichuan, 1984 October ni 31 ah Pu Laldenga chu India-ah a lolut leh thei ta a ni. A thil tih that avangin ertu leh itsiktu ngah tial tial mahse, Pu Duha chuan a hna thawh a thulh chuang lo. Pu Denga Delhi lo thlen niin Pi Indira Gandhi chu kahhlum a ni ta hlauh a.
Ertute an pun zel avangin MP lama nawr liam a, Party President nihna chu midang kuta dah tumna chak tak a lo chhuak a. Pu Duha chuan a la pawm tho zel a, chuhtu awm lovin MP a ni ta a ni. Mahse, ertute tum ang Party President atanga paih chu a lo rem si lo, MP leh Party President chu a ni kawp ta a. A dinhmun chu inbiakna atan pawh a tangkaipui zawk mah a. MP a nih lai hian Committee hrang hrang 12 zetah member emaw, Consultative memberin emaw a awm hlawm a. India MP rual Russia rama an kal tumin hruaitu a ni a. Mizoram khaw 36 tan Dak in a dil chhuak a, Aizawl Telephone Exchange lian leh Durtlang TV Station a nawr chhuak bawk. Tuirial Airfield a siam that tir a. Vai sumdawng Bank lem siam a umdarh vek bawk a. A MP nih chhung rei lotea a thil tihte chu helaia sawisen chi a ni lo.
A hmalam thu tam tak sawi kanin Zoram remna leh Muanna atana inbiakna chu a kal zel a. Pu Laldenga Delhi a chhuahsan, London a a thlawk thla India sorkarin a koh lawk bawk si loh avang leh Mizoram Congress chhungah remna tibahlah zawnga che an awm tak fo avangin Pu Lalduhoma meuh pawhin, hetiang a nih zel dawn chuan Congress huam chhunga awm reng ai chuan zalenin, mipui rualin, a tul leh chaw nghei tlaivar pawh hmanruaa hman tul dawnin a hre ta a. A mi rin em em, Kolasib Block President hnenah February ni 17, 1986 khan lehkha-ruk a thawn ta a. Pu Sangkhuman a lo chhiar chuan, ngawi rengin, mittui tla zawih zawih chungin a ding ta reng mai a. Thianteho ngaihtha lo chuan an zawt sek a, a tawpah pakhat chu a hrilh a, a darh chu a ni ta mai a. Ram tinah, chanchinbu-ah te a lo chhuak a, Assembly-ah Pu Lalhmingthanga’n a chhiar chhuak a, Zoram boruak a danglam ta hawk mai a ni.

“Ka lehkha thawn a ni love, dawt a ni e,” tia pha leh turin Lt.Governor leh SIB te chuan Pu Duha chu an thlem nasa, mahse a pha thei si lo. Thla a lo vei meuh chuan boruak awmdan a chiang tual tual a. Remna sual chhuak tur chuan mipui nawlpui nena theihtawp chhuah a ngai dawn ngei a ni tih a hmu chiang tial tial a. 1986 March ni 1-ah OB meeting kovin Party President a nihna atanga banna a thehlut ta a ni. 
Chutianga remna kawng tih bumboh a lo nih takah chuan Congress Party hruaitu zinga remna duhtu pawl GS rual, Secretary rual, Thalai, Executive Member, Mahila hruaitu rual leh Organiser leh mipui engemaw zatin Congress for Peace an din ta a ni. Vanapa Hall-ah Public Meeting neiin Office an luah hrang ta a, thingtlang lamah zinin thla 2 chhung lekin Unit 400 lai an din ta mai a. April thlaa Delhi an zuk kal chuan Party President atanga a banna chu an lo pawm awzawng lo mai, a dinhmun chelh zui zel turin an lo ti. Ani chuan remna leh muanna kawng atana hmanruaah a hmang ve thung si. Hetih lai hian Mizoram Congress chuan kum 6 atan Party atangin an lo hnawtchhuak ve mek bawk a. Hei hi Congress atanga a ban dan leh “Dinhmun duh” ‘Zuanglawr” an tih dan chu a ni.
A hma chhawp hlen a ngai, engmahin a dal tur a ni lo. A hmaa tih tur pawimawh lutuk ti tur chuan MP nihna atanga ban theihna tur hial pawh nise a tul anih phawt chuan a pawi ti tawh bawk hek lo. He tih tur pawimawh lutuk ti tur hian mi engemaw zat thawhpui tur ‘thahrui’ a mamawh avangin Congress for Peace Mizo Union Party chu chhunfinin May ni 14, 1986 ah Party thar Mizo National Union (MNU) a lo ding ta a ni.

A tul ang zela dinhmun leh nihna pawh chan huama hetiang khawpa huaisena Pu Duha’n hma alak tak zel avang hian All Party Joint Meeting pawh an lo phur lehzual ta a. Action for Peace Committee te dinin SJAC pawhin 1986 May thlaa MLA bang vek turin na takin an nawr ta hial a. June ni 3 ah SJAC chuan ram pum huap Band hlawhtling takin an siam a. Remna leh muanna duh tak taktute chu hlawm khat lianpui-in an lo awm ta a ni.
Arjun Singh-a pawhin Pu Laldenga biak chu a lo duh ve leh ta hial a. Inbiakna chu chak taka a kal theih nan June ni 23-ah Secretariat tualah chawnghei rawt a ni leh ta. Pu Lalduhoma hova zirlai rualten Police tawn tlanga chaw ngheina hmun tur an thlen chuan Telegram a lo thleng chawpchilh ta mai a. “Chaw nghei lo ti tawp ula, Inbiakna tih fel tep a ni,” tih lam thu a ni deuh ber a. Chawnghei chu ti tawp thei niin an inhre lo. June ni 27-ah phei chuan Band siam an tum leh ta deuh deuh a. Law & Order dinhmun avang ngawt pawhin Mizoram sorkar chu hun rei daih tur chi a ni ta lo. Mizo mipui thawmin Delhi tlang a nghawr nghing ta si. Tichuan, 1986 June ni 30 zan dar 9:15 Peace Accord chu ziah fel a lo ni thei ta a ni. Remna sign zawh a nih veleh hian Laldenga chuan Pu Duha chu telephone-a rawn bia-in lawmthu a rawn hrilh nghal a ni. Mizoram leh Aizawl khawpui pawh hlim leh lawmin a tlaivar a ni ber.
India leh MNF inremna atana Pu Lalduhoma palai hna thawh kan hriat bakah hian palai hna dang pawh a lo thawk fe a ni. Irag sorkarin Kuwait a run a, nasa taka an indo lai khan India chu zawlbik nei lo ram 100 zinga Chairman a nih lai a ni a. Chairman a nihna angin Remna Palai tirh a tul tlat mai a. Pu Lalduhoma leh MP dang pahnih chu Remna Palai atan ruat an ni a. Pu Duha hruainain palai hna chu hlawhtling takin an thawk nghe nghe a ni.
Russia ram khawpui Moscow-a Russia leh a zawl bik ram 45 te intawhkhawm tum khan India pawhin MP 17 lai a tir ve a. Chungho hruaitu atan chuan Pu Lalduhoma chu ruat a ni tlat. A ho chuan an han kal ve a, ram hrang hrang hruaitu rual intawhkhawmnaah chuan Mizo tlangval chu a Chairman tluan chhuak zak a ni. Hetiang khawvel ram ropui intawhkhawmnaa Chairman hna thawk thei hi Mizo hmeichhiate hian hring leh tak ang maw ?
Mizoram Accord chu ziah fel a lo ni ta a. Remna a awm theih nana Pu Lalduhoma’n dinhmun leh nihna a chan nasat zia te, a vahvaih rei zia te, chung chuan a tawpah hlawhtlinna a rawn thlen ta a ni tih pawh a lang. India ram leh Mizoram mipui chang nilovin World Development Parliament chuan Pu Lalduhoma’n Zoram Remna leh Muanna a tana a thawh ve te an hriatpui a, kum 1987 India Republic Day khan Doctor of Phylosophy (Ph.D) an hlan ta hial a. IPS nihna atang te, Congress President nihna atang te, MP nihna atang tein Zoram tan a zuang chhuak a, nihna sang tak atangin a hniam zawng zelin Zoram tan a inhlan a ni ti pawhin kan sawi thei awm e.

Post a Comment

Powered by Blogger.