Prof. Laltluanglian Khiangte Chanchin:

Prof. Laltluanglian Khiangte Chanchin        Mizo zinga Pastor hmasa, hlaphuahtu leh letlingtu, ziakmi langsar leh literature lamah pawh mi pawimawh nihna dinhmun hauh pha Pastor Liangkhaia tupa Prof. Laltluangliana Khiangte hi Upa Tlanghmingthanga leh Pi Darngeni Khawlhring te fa pangana ni turin kum 1961, June ni 28-ah Saitual khuaah a lo piang a. Mi tum ruh leh taima a ni a, a thiltih reng rengah hlawhchham tum lo mi, a tiá¹­ha ber nih tum tlat á¹­hin leh chumi ni thei tura a theihtawpa bei á¹­hin principle nghet tak nei a ni. A chanchin hi sawi tur tam tak a awm a, a zawng zawng chu kan sawi vek thei rih dawn lo a, a pawimawh ber zawk, a kutchhuakte thailan tam zawk kan tum dawn avangin a tlangpui leh pawimawh nia langte chauh kan ziak lang dawn a ni. A nupui Lalramhluni nen hian kum 1987 December ni 9-ah inneiin tunah hian Mission Vengah an fate pali nen chhungkaw hlim tak niin an khawsa mek a ni.
Prof. Laltluanglian Khiangte Chanchin
Zirna lama a chanchin tlangpui: A pianna khua Saitual-ah sikul a kal á¹­an a, mahse A-Pawl chauh a zir hman tihin Aizawl lamah insawnin B-Pawl chu kum 1967-ah Boys’ L.P.School(Sikul Sen)-ah a zirzawm leh a; a pa hnathawhna lamah insawn lehin Vairengte Govt. Primary School aá¹­angin pawl thum chu a zo thung. Lehkhathiam tia chhal ve ngam tur chi rawn ni chhovin Pawl li Scholarship exam-ah Mizoram pumah pakhatna a ni a, kum 1978 HSLC exam-ah Mizoram pumah palina a ni leh bawk a ni. Mahse hemi pahnih bak hi chu a ram pum anga nihna ropui han sawi tham zirna lamah hian a nei ta lo va, mahse a thiam theilo tihna erawh a ni chuang lo. Mi <-te i="" nbsp="" tuallenna="">Shillong
-a St. Anthony’s College aá¹­angin kum 1980-ah P.U. Science a zo va, BA(Eng) St. Edmund’s College ah zir leh in kum 1982-ah  a zo leh a; NEHU aá¹­angin MA(Eng) chu 2nd class-ah kum 1984-ah khan a pass ta a ni. Kum 1985 aá¹­angin Lecturer hna a thawk á¹­an a. Mi taima tak a ni bawk a, ‘hna ka hmuh tawh hi’ ti mai lovin kum 1986 aá¹­angin research a bei chho leh á¹­ang á¹­ang a, kum 1991 February a lo inher chhuah meuh chuan Ph.D (Doctor of Philosophy in Literature) a hlawh chhuak ta a ni. Chumi hnuah chuan chawl chuang lovin Post-Doctoral research a bei chho zel a,Folklore (rochun thawnthu) lam a zirchianna thuziak leh Literature lama a thuziak dangte avangin kum 1999 February-ah khan International University of Washington chuan D.Litt (Doctor of Literature) an rawn pe ta a ni. Kum 1999 ah NEHU, Mizoram Campus chu Reader-in a zawm a. Kum 2005-ah phei chuan kum 45 mi chauh niin Professor-ah hlan kai a lo ni ta hial a ni. Heng zawng zawng hi a thawhrimna leh theihtawpa a beihna rahchhuah, ngaihnawm leh ngaihtuahna fan thei thil amaha awm chu an ni.

Eizawnna hna lam: MA a zir zawh hnuin Hrangbana College-ah English Lecturer hna a thawk zawk a, Aizawl College-ah insuanin he a hna hi a chhunzawm a. Chumi hnu-ah erawh chuan Pachhunga University College-ah kum 1985 September ni 20 aá¹­angin Mizo Lecturer hna a thawk ta thung a ni. Kum 1997-a Mizo Department, NEHU-a a lo din khan Guest Lecturer angin a thawk nghal a. Reader atan lak a ni chho a, February ni 9, kum 1999 khan a hna thar chu zawmin Mizo Department-a Reader hmasa ber a ni ta a ni. He a hna hi tun thlengin ala chhunzawm ta zel a, kan sawi tak angin Professorhial tunah chuan a ni tawh a ni.

Literature lama a hnuhma: Dr. Laltluangliana Khiangte hi a kutchhuakte aá¹­anga kan teh dawn a nih chuan Playwright tih ngei tur a ni ang. Hemi lamah hian kutchhuak a ngah lâwt lak a, a degree hmuhna a ni bawk, heti lama mithiam tia kan chhal tur Mizoten kan neih hmasak ber a ni. Dramazirchianna lamah a bul á¹­antu dik tak leh mi hmasa, midangte tana kawng lo sialtu pawimawh tak a ni. Tin, amah hi Folklorist tia hriatreng tur chi a ni bawk. Heti lamah hian amah tluka zirchiang leh kan Mizo thawnthu hlui, inrochun thawnthu (Folklore) chipchiar taka luhchilh an awm lo leh bawk kan ti thei ang. Tin, lehkhabu ziak lamah hian a thawh hlawk hle a, lehkhabu hi a vaiin a kutkawih bil luau liau hi 28 a ziak tawh a, hemi bakah Editor a nihna emaw ama’n a edit lehkhabu hi lehkhabu 14 lai a nei tawh bawk. Thil chhinchhiahtlâk tak pakhat chu Sapá¹­awnga lehkhabu a lo ziak nual hi a ni. Heng a lehkhabu ziah zinga 6 hi chu Sapá¹­awnga a ziak an ni a, edited listzinga 6 hi English an ni bawk. Hei hian mi satliah mai mai a ni lo tih leh mithiam a nih zia a tarlang chiang hle a ni.  Kum 1993 aá¹­angin kum tin lehkhabu pakhat tal tihchhuah tumin a intiam a, ala tichhuak ziah bawk a ni. Hlaphuahtu dik tak tia sawi theih tur a ni leh bawk a. Hlaphuah hi kum 1981 aá¹­anga á¹­anin vawiin thleng hian chawl lovin a la chhunzawm ta char char a, a hlahril phuah ho hi a vaiin English poem ho nena belhkhawm vek chuan 100 chuang fe a tling tawh a ni! Heng a hla phuahte hi Rochuam tih leh Thlifim tihin a chhuah tawh a, zir chian tham fe heti lamah hian kutchhuak a lo nei tawh a ni. Criticism huang chhungah pawh khung tel ila tu pawi mah kan sawi kher lo vang. Lehkhabu bihchianna tam tak a ziak tawh a, mi hla chikna leh thil thlir dan thar a duang chhuak á¹­hin bawk. A nihna pakhat ziah lan loh theih loh chu Essayist a nihna hi a ni. Amah hi mi inzir reng, chawl mai mai ngailo a ni a, thu ziak hi a ngah tawh á¹­en á¹­awn hle a, 700 a chuang tawh hial awm e.  Literary history tana a tha thawh hi á¹­hangthar lehzelah pawh a hlutna a zual zel tawh ngei ang. Thuhlaril (Literary trends and Mizo Literature) kum 1995-a chhuah hi heti lampang thu inziahna chipchiar leh rintlak kan neih hmasak ber a ni hial awm e. He lehkhabu hi a buaipuitu ber a ni a, a pawimawh vet vet khawp mai. |awng (language) hmasawnna tura a tha thawh zo zai pawh hi hmaih phal chi a ni lo. Kan hnam bil á¹­awng hmasawn nan á¹­awng thar chher a tum em em a, a lehkhabu ziakah te pawh a theih chhung chu english-a ziak lovin Mizo á¹­awngin a ziak lui hram hramá¹­hin. English thumalte pawh Mizoá¹­awngin (Mizo á¹­awng) a ziak lui hram hram á¹­hin bawk.
          Literature lama a kutchhuak hrang hrang avang leh Zirna lama a hnathawhte vangin kum 2006-ah India mite hnena Civil mi chawimawina sangber Padma Shree Award chu Literature & Education-ah hlan a ni a. Kum 2003-ah National Award, Rasthtriya Lok Bhasha Samman-2003 hlan a ni a, hei hi Tribal Scholar chhuanawm bikte hnena an hlan á¹­hin a ni. Tin, Bharat Adivasi Samman-2005 a dawng leh bawk a. Hei bâkah hian a hnampuite hnen aá¹­angin chawimawina a dawng nual tawh bawk. A lemchan ziakPasalá¹­ha Khuangchera chu Book of the Year-1997 ah thlan a ni a, a lemchan tho Lalnu Ropuiliani chu Mizoram State Drama Writing Competition, 1990-a neihah lawmman pakhatna a lak pui tawh bawk. Kum 2002-ah Lunglei Drama Society chuan Mizo lemchana a tha thawhte avanginDistinguished Playwright Award an hlan bawk. Tin, Prof. Laltluangliana khiangte hi Sahitya Akademi chuan Who’s Who of Indian Writers zingah an telh a, FUWAI (Fellow of United Writers Association of India) member a ni a, American Biographer Institute chuan Distinguished Leadership Awardpein, Who’s Who Directory-ah a hming an chuan tir a.. Cambridge-a IBCchuan Who’s Who of Intellectuals bu-ah leh International Authors and Writers Who’s Who 1997-ah an telh bawk. Heng bâkah hian Asia/PacificWho’s Who Vol-III-ah a hming hi a la chuang cheu bawk, Mizo Who’s Who 1994 & 2001 a a tel thu pawh hi han sawi tel hram ila. Heng kan han tarlan aá¹­ang ringawt pawh hian a chanchin kan sawia hi tunge a nih tih chu kan ring thiamin kan hrethiam mai awm e.
          Heti ang mi thiam, kum 45 chauh ni a Professor ni thei, ram leh hnam hmangaihna rilru pu, a hnam hmasawnna tura theihtawp chhuah reng á¹­hin, mi inzir reng peih, mahni puala Library hial pawh nei, kawng hrang hrang aá¹­anga teh pawha ‘mi pakhat’ nih tlingzo a ni ang hi chu an vang hle awm e, a chanchin chipchiar tak kan ziak dawn lo va, a kutchhuakte erawh a theih chin chinah leh kan thiam ang tawk tawkin kan chhui zui dawn a ni. A pawimawh ber chu amah ang kan lo nei hi kan vannei hle a ni tih hriat hi a ni.




Prof. Laltluangliana Khiangte kutchhuak thlirna:

          Prof. Laltluangliana kutchhuakte hi a á¹­hahnem hle a, chipchiar tak chuan kan chhuiin kan bihchiang vek hman lo ang a, amaherawhchu a rualpawl tawk erawh chuan he thlawhhma hi kan thlo turah ngai ang. A hmasa berin, lehkhabu ziak lamah hian a thawh hlawk em em a, ama kutkawih liau liau (Edited tel lovin) hi a vaiin 28 lai a tling a, heng zinga paruk phei hi chu english-a a ziak an ni nghe nghe. Mimalah chuan Mizo zinga kutchhuak nei tam ber a tling ngei ang. Tin, a kutkawih bil ni lo ti mai ila, a bul erawh a tum ni si, ama chhuah, emaw editor a nihna hi lehkhabu 14 a nei bawk. Hengah hian paruk chu English a ni a, pariat chu Mizo a ni. A lehkhabu ziahho hi ngun taka kan thlir chuan thil chik mi leh mi inzir peih tak a ni tih a chiang em em a ni. Drama lampang a ziahna hi bu 4(Lemchan Khawvel-I, Lemchan Khawvel-2, Chanchiná¹­ha Meichher, Chantual Ennawm-I) a ni a, a tuina ber leh, a thawhhlawkna ber huanga a ngaih leh chu chu mite pawm dan pawh a ni. Poetry hi a phuah tam tawh hle a, heng a hla phuahte hi lehkhabu 3(Rochuam, Mizo Hlahril Thlanchhuahte, Thlifim) hmangin a pho chhuak tawh bawk a. Mi taima a ni bawk a, Biography pawh 4 (Lunghlu, Liangkhaia Lungphun, Thlaler Nula, Khawlkungi leh a Kutchhuak) ngawt a ziak tawh bawk a ni. Mizote Literature-a kan á¹­han zel theihna tura Thuhlaril a lo siam te hian a hlutna chu á¹­hangthar zelah pawh ala chhem alh zel ang tih min hrilh nawn fo á¹­hin. He lehkhabu hi Mizo Literature chungchang leh Literature hrim hrim zir tur tan chuan number onea tling hial awm e. Mak angreng takin translation lamah pawh kuthnu a neia,‘Hamlet-a leh a ziaktu’ tih Mizo á¹­awnga a letling hi a kalh tikimtu ni ringawt lovin a thiam zia pholangtu pakhat a ni. Tin, heng kan sawi bâkah hian á¹­halai chanchin te, thuziak chi hrang hrang dahkhawmna te, leh infiamna chungchang thlengin a ziak a ni. A lehkhabu ziakte chu a vaiin han tarlang ila;
          Mizo á¹­awnga a ziak lehkhabute:
1)  Thupui Pawimawh Pali (1989)
2)  Lehkhabu Ramtiam (1993)
3)  |halai Chanchin (1993)
4)  Chanchiná¹­ha Meichher (1993)
5)  Lemchan Khawvel – I (1994)
6)  Thuhlaril (1995)
7)  Biakliana Robawm (1996)
8)  Lemchan Khawvel – II (1997)
9)  Infiamna Khawvel leh Rawngbawlna (1998)
10) Mizo Thuziak Thlanchhuahte (1999)
11) Mizo Hlahril Thlanchhuahte (1999)
12) Liangkhaia Lungphun (2000)
13) Chantual Ennawm – I (2001)
14) Thleler Nula (2001)
15) Thlifim (2001)
16) Hamlet leh a Ziaktu (2002)
17) Zalenp̢r РI (2003)
18) Lunghlu (2004)
19) Rochuam (2006)
20) Khawlkungi leh a kutchhuak (2007)
21) Mizo Hla leh Chham hlate (2009)
22) Korea & Ram fan Thukhawchang (2009)

English-a a ziak lehkhabute:
1)  Mizo Drama-Origin, Development & Themes (1993)
2)  Mizo Folklore - I : Folktales of Mizoram (1997)
3)  An Introduction of Mizo Literature (compilation)       (2001)
4)  Mizo Songs and Folk Tales (2002)
5)  Capt. L.Z. Sailo : Padma Bhushan Awardee (Biography)                           (2007)
6)  Mizos of North East India (2008)

Tin, a kutchhuak ni tho si, mahse amah pawhin edited tia a dah hi a awm nual bawka chungte chu lo tarlang leh ila:
1)  English Poetry – Study Aid (1988)
2)  Songs of Precious Blood (2000)
3)  The Golden Lines (2000)
4)  Memorable Poems and Essays (2001)
5)  World Literature (2005)
6)  Joy to the world Peace Festival (2005)
7)  Khawtlang Meichher (1988)
8)  Thupui Zirbingte (1989)
9)  Lemchan Thawnthu – 2 (1990)
10) Vanglai Hlimthla (2000)
11) Logos (2003)
12) Hmeichhe Sikul (2003)
13) Mizo Lehkhabu Zempui (2005)

          Lehkhabu pakhat buatsaih pawh thil harsa tak a nih laiin ani hi chuan kum 1993 aá¹­ang phei chuan kumtin lehkhabu pakhat tal a ziak ziah thei a. A kutchhuak kan tarlan zawng zawng hi a vaiin 40 chiah a ni a; ama kutkawih bil liau liau hi Mizo leh English-te nen a vaiin 28 lai a nei a, edited hi 13 a nei bawk. Tin, heng bâkah hian seminar paper tam tak a ziak tawh a, lehkhabu thelêp kan tih mai á¹­hin hi 16 a chhuah tawh bawk a, research paperhi 30 chuang fe a ziak tawh bawk. Tunah chuan a zavai hi chuan chipchiar tak chuan kan luhchhuak vek hman dawn lo va, a pawimawhna erawh a theih chin chinah tarlan kan tum thung dawn a ni.
Laltluangliana Khiangte Hlate thlirna
          Laltluangliana Khiangte hian hla hi a phuah tam tawh hle a, a bik takin chhamhla/hlahril kan tih ang hi a phuah tam ber a, a saka sak chi(song) pawh a phuah nual bawk. Heng a hlaphuahte hi Rochuam tih bu-ah leh Thlifim-ah a dah tam ber a, english-a a phuah ho hi Mizo Songs and Folk Tales tihah a dah bawk. Tin, hla hi kum 1981 aá¹­angin a phuah á¹­an niin Rochuam-ah chuan a ziak a, vawiin thlengin chawl lovin a la phuah chhunzawm ta zel a ni. A hlate hi ngun taka zirchian ngai chi, poetic technique hmuh tur tam em em hla chi hrang hrang an ni. A Mizo hla kan hmuh theihte chu hengte hi an ni:
1) Aw Zonun Mawi (1981)
2) Vuaia (1982)
3) Immanuela an sa ang (1984)
4) Rawngbawlpui nghilh loh nan (1986)
5) A liam ta e kum za (1986)
6) Kristian Chhungkua (1994)
7) Nghilh Ni (1999)
8) Ram thar I din ang u (1999)
9) Hnehna puanzar (1999)
10)    Krista ram zauh kan hna pui ber (1999)
11)    Piancham lawmpuina (2000)
12)    Lungphang lo la aw Malsawm-Pa (2001)
13)    Lal-Ngaih-Awm (2001)
14)    Mizo Nun hlui leh tunlai (2002)
15)    R. Lalsiamthanga Sunna (2002)
16)    Sang zel ang aw (2002)
17)    Van lal zawm Run (2002)
18)    Ringlui ngam tana chawlhna (2002)
19)    Chhermei Hlu (2002)
20)    Inthlan hla (2002)
21)    Zo hnam hmelma (2002)
22)    Zo nun thar (2002)
23)    Hei ang ram nuam awm maw (2002)
24)    Zotuithiang ngei (2002)
25)    Thiam-fin rahchhuah (2002)
26)    Chûn nunnêm-kan ngai che (2002)
27)    Ngaih lai Lungduh (2002)
28)    Kan vannei em e (2002)
29)    Saji-a nghilh loh nan (2002)]
30)    Pasal Sun hla (2002)
31)    Hnam-Ro-pâr (2002)
32)    Tlâwm mai lovin (2003)
33)    Kan chakna Lalpa (2003)
34)    Tâng mai lo zo Laipui (2003)
35)    Nun dik rinawm (2003)
36)    Thu-hla Rimawi (2003)
37)    Khawvel entu (2003)
38)    Ram leh Hnam chhan zel turin (2003)
39)    C. Dinthanga Lelte (2003)
40)    Tinkim dawn malsawmna (2003)
41)    Chham-hla chhun khawm chu (2003)
42)    |awng tin mawi bu (2003)
43)    Tluang tea á¹­hang-Mizo Department (2003)
44)    Thlaler Lânu (2003)
45)    Chhandam Zofa-te (2003)]
46)    Chham-hla thla khâwngin (2004)
47)    Min awmpui rawh (2004)
48)    An hlû e-Pasalá¹­ha (2004)
49)    MSV – K|P Branch hi e! (2004)
50)    Tuarhar-á¹­ha sensiar (2004)
51)    Pa kan sûn ta – MÂFA (2004)
52)    I thawk zel ang u (2004)
53)    Lunghlû (2004)
54)    Hlim lai nite (2004)
55)    Thawk zel tur lei-tirhkoh (2004)
56)    Zo hnam pasalá¹­hate (2004)
57)    YMA-Zo than siamtu (2004)
58)    Kungpui Sai Ngai lo tur (2004)
59)    Van nunna tui liak (2004)
60)    Nghilh lohna pâr a uai (2004)
61)    Aw driver sap (200)
62)    |anpui vartu hnai reng (2005)
63)    Hnam ro chhertu mi-ril (2005)
64)    SNA- Hlado (2005)
65)    An hmanhlel Zirlaite (1981)
66)    Bum Hmang (1983)
67)    No khat ei á¹­heuh á¹­heuh (1982)
68)    Van ro mawi (1999)
69)    Nghilh loh Zemawia (1999)
70)    Biakliana Riahrun (1997)
71)    Malsawm Manna (2000)
72)    Ziak loh Zirlai (2000)
73)    Nunrawng hmelchhia! (2000)
74)    Sawm-|awngá¹­aia (
75)    Thlasik (1989)
76)    Zofate rohlu Zosapthara (1998)
77)    Zan rau dangdai (
78)    Lairilah I cham
79)    Ka chhuan zua-pa (2001)
80)    Zoden ram nuam (2000)
81)    Tlang thianghlim (2000)
82)    |hangthar Nun (2000)
83)    Mizo Zirlai Pawl (2000)
84)    Ka chun-voh (2001)
85)    Dan hlu-Tlawmngaihna
86)    Lalruanga Dawi bur thar (2001)
87)    Mizoram University chu maw!!!
88)    Major Laldailova nghilh loh nan

          Heng a hla phuah kan hmuh mai theihte hi mimal kutchhuakah chuan a á¹­hahnem hle a, tin a hlate hi chi hrang hrang an ni hlawm a, hla phuahtuá¹­henkhat hla anga hlawm thuma á¹­hen ve phawk theih ang chi a ni ve lo va, hei tak hi a hlutna leh zirchian a ngaihna a ni erawh kan ti thei ang. Tin,English-in hla 16 vel a phuah tawh a, Mizo hla 14 lai mai english-in a letling tawh bawk. Tun á¹­umah hi chuan a lehlin leh sapá¹­awnga a phuah hi kan thlir tel rih dawn lo va, a hla chungchang bik zirchianna a nih loh avangin kan telh rih dawn lo a ni. Sawi kai a lo remchang viau a nih erawh chuan han sawi tel zawk chu a rem tho turah ngai ila. Heti ang hian a Mizo hlate chu lo á¹­hen ta ila:

     1)      Pathian Hla
     2)      Mizo Nun a phuahna
     3)      Hnam Voh hla (Patriotic Song)
     4)      Hun bik leh lawmpuina hla
     5)      Sunna (elegy)
     6)      Hla lenglawng.

A hlate hi chi hrang a tam em avangin a á¹­hen hran pawh thil awlsam tak a ni hauh lo mai. Tuna kan á¹­hen dan huangah khi chuan a khung kim theihin ka’n ring deuh va, a la kim pha lo hial maithei bawk e!

        A hla hawi zawng:
          A hlate ngun taka kan zira kan en chuan Mizo nun a veizia a lang tam ber tih a hriat a, a dawttu-ah chuan Pathian hla a tam leh a, mi lawmpuina hla leh hun bik thil thleng a phuahna a á¹­hahnem viau bawk. Chiang êm êmin a hnam leh ram a hmangaihzia a hla á¹­henkhat ‘hnam voh hla’ a tih mai aá¹­angin a hmuh theih a, thu leh hla chungchang thlengin a hla-ah hian hmuh tur a awm a, zirna chungchang a phuahte pawh hi thil vâng tak tur a ni. Tin, a hla phuah tam berte hi chu sak theih tur chi a siam a ni lo va, amah ngei pawhin ti hian a sawi, “keia hla han phuah vete hi zawng-sak tura duansa a ni lo. Sapin chhamhla (poem) an tih ang chi tura duan a ni deuh ber a,” tiin.1
A hla phuahte reng reng hi han zir chian chuan a lo hluin a lo chikim hle mai a. A hla tam tak hi chuan rhyme scheme an nei á¹­ha hlawm êm êm a,acrostic poem an tih ang chi, a tlar bul awmze nei ringawt pawh hi 13 chuang a phuah thei nia! A hla hlut lehna êm êm pakhat chu a hla eng emaw zata hla lamrik bikim a dah thei hi a ni. A hla pakhat ‘Ringlui Ngam Tana Chawlhna’ tih ang chite hian awmzia a nei êm êm mai a, a hla tlar tin hi lamrik sawmpakhat an ni a, a vaiin tlar sawmpali a ni bawk a, chu vanginhendecasyllabic verse a nihna mai bâkah Sonnet á¹­ha tak a tling a ni. Hla tlar tin lamrik inzat hi mi nazawng tan chuan han tih chi pawh niin a lang lo va, mahse a ni hi chuan awmze nei takin a chham pawh nuam tak thovin a dah thiam a, a ropuina pakhat a tling. A ram leh hnam a vei zia a hla aá¹­ang hian tam tak hmuh tur a awm bawk a, a bik takin Mizo nun a veina hian a thinlung vawi tam tak a kaihruai á¹­hin tih a hriat hle.
          “A mak ngei kan nun pâr ang tla e,
          Ham hai renga ni tin phî buaiin,
          Hlawk kan tum fan – lêng dang khum turin” a’n ti te te a, dimna awm hauh lo va,
“‘Sem sem dam dam,’ tia leng á¹­hin khan,
‘Kei! Kei!’ tiin eibil zai kan rêl”
tia mawi uluk fahran maia chu kan nun pangpar ang maia mawia pâr á¹­hin, duham luatna hri á¹­halo laka tlawm ta, midang khûm leh chungnun duhna hriin a a ei hlum nasat thu a han sawifiah zawh chiaha kan Mizo thufing pakhat ngei mai hmanga kan nun a’n chhu keuh hi ava’n mawi tehlul em. Hei lo liama hringnun tarlang á¹­ha hla hi hla tam tak an awm thei bik chuang dawn em ni ka ti a ni? L. Biakliana’n ‘Chunnu’ tih hlaa lungtat par hun a thlir reng á¹­hin ang khan beiseina nung he hlaah hian min hnutchhiah a,
          “Zonun thara khuavel mawi turin,
          I á¹­angrual ang – Zofa zawng zawngte,
          Nun sual zei tin sat thlaa á¹­angin,
          Rinawm, tlawmngaih, nun mawi tinrêng nen”
a han ti te hian á¹­anrual hi chakna chauh ni lovin khawvel thar dinna a ni tih min rin tir a, he hla hi thu han ni sela chuan, ‘insuihkhawm lehna sermon’pawh kan ti duh hial mai awm e! Pasal Sunna hla thleng maia Zo nun chawisan a duhna a tuh thiam hi midangte neih ve loh a ni mai awm mang e. Sunna hla hi mi chi hrang hrang hian an lo phuah tawhin an lo ziak chhuak thlip thlep tawh a, mitthi uina leh an hriatrengna te, an ngaihzia tein an hla chu an phuah kur chiam á¹­hin. Mahse Pu Tluangtea erawh chuan Pasal Sunna hlaah hian nupa á¹­ang á¹­hen natzia ringawt sawi lovin, á¹­hangthar nun dan á¹­ha chhawm nun a á¹­ul zia a zep thiam tlat nia maw le!
          “Zuapâ ze hlû chhiar thiam turin,
          |hang leh thar zel ka ngen chiam e,
          Malsawmtlak nun á¹­ha sin zelin,
          Zo nun dik pâr chhuak zel rawh se”
He hla chang tawite aá¹­ang mai pawh hian a phuahtu duhthusam ram chu fiah takin a hmuh theihin a rinawm.
          A kutchhuak dang tam tak kan thlir tel dawn avangin a hla phuah ringawtah hi chuan rei tak kan cham hman dawn lova, a hranpa taka zir tham a hla tam takte hi he lai bung leh changah ringawt hi chuan kan sawifiahin kan chhui chiang hman bawk hek lo vang. Mizo nun a veizia tilang hla kan tarlang tawh a, a hla zia dang leh pakhat, a phuah tam em em lem loh Pathian fakna hla hi lo thlir leh ila. Dr. Laltluangliana Khiangte hlate reng reng hi kan sawi tawh angin a saka sak tur chi a duan an ni á¹­hin lem lo va, mahse an hlutna erawh a bo chuang lo. A Pathian hlaah erawh hi chuan a saka sak chi (song) a awm ve nual a, ‘Kan chakna Lalpa’ tih phei chu Lalruathlui’n mawi takin a sa a, lâr pawh a lâr hle nghe nghe a ni. Pathian hla hi a vaiin 9 a phuah a, hengahte hian a langsar ber chu Isua Krista (Pathian) ram zauh chungchang a ni mai awm e. Mihring chu keimahni chauh chuan kan kal thiam lo fo á¹­hin tih a hria a, chuvangin a nun hruai tura a sawmna a lang leh a, a ram zauh zel a á¹­ulzia leh chu hna chu ringtute hna a nihzia a sawi uar viau bawk. Amah mai chuan a himin a inhre bik lova, thlamuantu a ngai ve a, nghet taka thinlung thlamuanna chu a duh a, mi famkim a ni biklo tih inhriain ‘Min awmpui rawh’ tih hlaah chuan tihian a Pathian a au a-
          Aw, ka ngai che - min hruai zel turin
          Min awmpui rawh thim hnuaiah pawh;
          Chatuan ram nuam kan thlen thlengin,
          Min kai ang che, Aw! KA LAL DUHAWM!
tiin. He hla hi kum 2004-a a phuah a ni a, vansang ft.25,000 laia sang hmuna a phuah a ni. Pathian ram zauh zel theihna tura thawk tur kan ni tih a inhrechiangin a vei em em a, chiang takin ‘Thawk zel tur lei-tirhkoh’ tih hlaah chuan chu a ngaihdan leh a á¹­hahnemngaihna chu a auchhuahpui leh a-
          Kan vel buh hmun zau takah hian,
          Thawk turin Lalpan min ruat si a,
          Tlawmsan lova thawk zual zelin,
          Nunna Lallukhum chu kan chang ang.
Nunna lallukhum thlir chunga thawh chu tu tan pawh a zangkhai ngei ang tih a rinawm a, a zep tel thiam hi langsar si lova amah tihlutu chu a ni ngei mai. A hla dangte anglo takin a Pathian hlaahte hian rhyme scheme a dah lem lo a, lamrik bikim ang chi pawh hmuh tur a awm meuh lo. Pathian fakna hla a nih vangin ngai lovah a ruat pawh ni fa hmiang! A vanram thlirna hla pakhat hi a mawi ngawt mai-
          Rinnain ka thlir chu Ram mawi chu,
          Lungduh zawngte siang kaina run nuam,
          Lal rawng bawl rinawmte khawpui hlun,
          Thlen ve ka nuam ngei chhun ni tinin.
flow a á¹­ha a, chhiar pawh a nuamin chhiar nawn tichakawm thei khawp mawina a pai a ni pawh ti ila ka inthiamlo hauh lo vang. ‘Lungduh zawngte siang kaina run nuam’ han tih zawh maia ‘Lal rawng bawl rinawmte khawpui hlun’ han tih zui hnep mai hi a va mawi tehlul em. Upa Ralngama hla ni mai awma mawi niin ka hria ti ila mite pawi kan sawi tam em lovang chu!
          Dr. Laltluangliana Khiangte hlate hi ngun taka kan chhiar a, kan en chuan rilruah thil pakhat lo lang tel a awm a. Chu chu awlsam takin hla a phuah thei tih hi a ni. A hla á¹­henkhat a bikin lawmpuina hlate phei hi chu awlsam taka a phuah a nih thu amah pawhin a pha lo va, heti hian C. Dinthanga a phuahna chungchang Rochuam-ah chuan a ziak, “June 10, 2003 hian Lelte Kartin Chanchinbu-in kum 20 a tling a. A lawmna Vanapa Hall-ah neih a ni. Zaithiamte an zai a, mi pawimawh bik hovin thu an sawi a....mi pawimawh ni ve lem lo ho chuan kan lo thlir ve ngawih ngawih hlawm a. Chutih lai chuan he Hla hi a lo piang ta a ni,” tiin.2 Tin, kan sawi tak ‘Min awmpui rawh’ tih hla pawh kha vansanga a awm laia a phuah a ni bawk. Chawplehchilha hla phuah theite hi hla phuah thiamte hla phuah thiamzia sawi nan hman a ni fo va, hemi chungchang hi Dr. R.L. Thanmawia (Poetry-a Ph.D) chuan tihian a ziak a, “Hla phuah thiamte an thiamzia kan sawina pakhat chu chawp leh chilh taka hla an phuah mai theih á¹­hinna chu a ni. Saikuti kha ‘hla thu a hmuam reng a niang e’ an tih á¹­hin chhan pawh a ni a, Awithangpa pawh a hla thu thiam hrim hrimna piah lamah hla thu a chham mai thei á¹­hin kha a ni” tiin.3 He zia hi Dr. Laltluangliana Khiangte pawh hian a nei a, intuam lum nan a sin reng á¹­hin a ni tih a hriat hle a ni. Kum 2004-a JNU, New Delhi hmuna Ms. Nirmala Putul hmêl a hmuha a phuah nghal mai a chham hla pakhat hi chang khat chauh i’n tarlang reng reng teh ang. A dang pawh chawpchilh taka a phuah nghal hi a la awm nual!
          A mawi kim chuang e - sakhmel á¹­ha sensiar saw,
          Iang zo awm thei maw - chhawng mawi, tuar har mi u,
          Sual zung kai lo sakruang chul ngai lo renga’n.
Awmhmun rawt kawr nena inkhawm chu kan phelh phung á¹­hin a ni ngai a, a ni zawng ‘on the spot’ ah pawh tluk loh rim a nam ngei mai. He hla hi a hla tlar tin bul chu AISHUARIA RAI HI tihin a la dah zui mawle! Ho taka sawi duh tan chuan he Acrostic poem hi chu ‘hla ler tak’ a ni hawt e.
          A hla chi hrang a tam ang bawkin hla thu ngai hman nawn pawh a ching lem lo hle mai. A tawp ber atan Pasalá¹­ha hla a phuahte lo sawi leh lawk ila, tichuan kan kalsan thei tawhah kan ngai ang (kim lo chung chungin!).  Pasalá¹­ha hla hi a phuah tam lutuk lem lo a, amaherawhchu a phuah chhunte avang erawh hi chuan han ziah lan hi a phu hle thung si. A hla thupui aá¹­ang pawha a chhunga awm tur hriat theih nghal mai tur chi hla pakhat, ‘Zo Hnam Pasalá¹­hate’ tihah chuan Mizotena mi huaisen, ram leh hnam chhan nana an nun hlan phal kan neih mi hrang hrangte chungchang tarlangin, an huaisenzia min by-heart nawn tir a, Ropuiliani aá¹­anga bul á¹­anin Khuangchera thlirna darthlalang min hun sak leh a, tichuan a chang nga naah chuan hnam pasalá¹­hate kiangah min han len tir a-
           Hril zel ang aw -Hnam pasalá¹­ha rual Kalkham, Lianphung,
          Hnawncheu, Dokulh, Ngurbawng leh Hnam sipai dang zawngte,
          Ram leh hnam tana nun thap fam chang tawh zawngte kha,
          Kan tan kawng sialtu hlu -Hmar Arsi an lo ni e.
tiin fiah fai takin kan mi huaisen leh pasalá¹­hate hlutzia a rawn tarlang a ni. He hla hi chang khatah tlar li zel a awm a, chang ruk a awm bawk, hun kaltawha thil thleng sawina a nih bawk avangin ballad huangah ngaihngam takin a khung theih awm e. Kum 1999 October thlaa Mizo sipai Shrinagarhmuna bomb puak vanga thi ta Vanlalzemawia Naik sun nâna a phuah‘Nghilh loh Zemawia’ hi zir tham tling hla pakhat chu a ni ve chiang mai. He hla hi Shakespearean Sonnet anga phuah a ni a, a hla tlar tawp ri inmil (rhyme scheme) a awm thlap a, chung chu abab, cdcd, efef, gg angin awmze nei takin a kal a ni. Mizote hian rhyme scheme awm bawk si, a hla thu á¹­ha leh a flow pawh kal zaih mai hi phuah kan harsat hle a, tam tak hi chuan a tum pawh hi kan tum peih meuhlo a ni awm e. Hemi chungchang hi |huamte Khawlhringin Zothlifim-ah pawh a ziah nual tawh kha. Mahse a ni hi chuan hla mawlmang tak tur kha awmze nei tak leh zirchian tlak takin a chhuah thei a ni. Tin, hemi hla bik hi chu english-in a phuah tho a, english hi a mawi zual emaw tih mai tur a ni bawk! Pasalá¹­ha hla kan neih ho ah chuan he hla hian khehchhuah tur thu a pai tam ber awm mang e. A phuahtu Mizo thinlung a lang chiai mai bawk, a chang thumnaah chuan-
          Mangan chet buai a nei lo ral huaisar lakah pawh,
          Aw a hlu ngei hmingthan Nopui a hlawh zawng,
          Iang zo awm ang maw á¹­hang leh tharah pawh,
          A hniakhnung zuia’n hual nang e val dang zawng.
Ngun taka kan chhiar chuan Mizo nih tinuam tur khawpa Mizona chu Nopui hmangin a tarlang kan ti thei ang. Tin, a hla tlar tin hi lamrik sawmpakhat vek a ni bawk! He pasalá¹­ha hla hian belhchian a dawl takzet a lo ni. A sap hla hian mi tam tak thinlungah chuan a chiang zawk ngei ang.
          “...Ready to fight any time and to sacrifice,
          Out of love for his country Bharat;
          Ne’er never will he move back,
          To a safe camp for leisure and pleasure,
          For he wore Zo-tawlhlohpuan in mind”.
Bharat piah lama chu pasalá¹­ha thinlunga Zo-tawlhlohpuan ngei mai awm tura a’n mitthla thiam leh inhmeh lutuk tak maia, a tlar tawpa a’n zep thiam hi a mawi thlawt a, tupaw’n chhiar se a sawi tum an sawi chhawng thiamlo a nih pawhin an rilruah zawng chian khat chuan a chiang ngei ngei ang.
          A hla phuahte hi a hranpaa paper hran buatsaihna tham a tling a, sawi châk tak tak leh á¹­ul tak tak la awm nual mah se kan sawi vek seng lo va. Mizo nun a veizia kawng hrang hrangin a hlaahte hian hmuh tur a tam em em a, zo nun mawi leh á¹­ha, kan tlawmngaihna nun te chhawm nun zel a duh zia te, nu leh pa a phuahna te, a tir lama kan sawi tawh lawmpuina leh hun bik nei hla a phuahna te hi tam tham tak a la awm bawk a. Chu chauh ni lovin sunna hla pawh a phuah nual bawk.
          A phuah dan kalhmang hi tawite han zep tel leh lawk ila. Style bik a neih langsar tak pakhat chu a hla thupuia vuah dan hi a ni, a hlate hi a thupui hian eng hla nge ni ang tih chhiar hma hauhin a tarlang nghal vek thei hlawm a, ‘Inthlan hla’ han tih ang chi te, ‘Ram á¹­uan nun’ tih te, ‘Chhamhla chhunkhawm chu’ han tih mai ang chi hi hlui hnih daih dawn tur an awm a ni. A á¹­hatna lai a awm ang a, a ho riauna lai pawh sawi tur a awm ngei ang. Tin, a theih chin chinah tlartin lamrik inzat turin a rem hram hram zel a, a buaithlak tur zia ngaihtuah chuan ngaihsanawm tak a ni. Tin, langsar leh êm êm bawk chu hla tlartin bul awmze nei chi ‘Acrostic poem’ a hmang nasa hi a ni leh a, a hla phuah kan ziak tlar tak 88-ah khan hla 20 chu Acrostic poeman ni! Hmun li a á¹­hena hmun khat an tling thuak a nih chu. Poetical word a hmang tam lem lo hi a danglamna a ni leh bawk. Heng vang te pawh hi a ni mahna mi tam tak chuan Pu Tluangtea hla chu a lunglenthlak loh an lo tih foá¹­hin ni. Mahse kawng lehlamah chuan han chhiar zawh rual rual hian a awmzia kan hre thei nghal vek mai a, hla thu har pui pui hman ai chuan a chhiartu tan chhiar a nuam êm êm a ni. A hla phuahte reng reng hi han en thuak chuan a hlutna hriat mai theih chi an ni lo va, mahse han zirchian ralah chuan a zir tlakin khehchhuah tur thu an pai tam a, poetic techniquehman kawngah midangte tluk rual lohvin a uluk peih a, chu chuan a hla an tihlu a, zir tur pawh a ti tam a ni. Hemi vang ringawt pawh hian a ni ang mithiam kan nei hi kan vannei em em a ni, mahni tui tuia lo tui ve ngawtte ai chuan a hlate hian kawngkal leh kalhmang fel tak zawng an nei thuk zawk a, chu chu amah kan hriatrengna tur pawh a ni ngei ang.

A DRAMA ZIAK THLIRNA
          Dr. Laltluangliana Khiangte hi a nihna dik tak literally-a kan sawi dawn chuan hla phuahtu ni lovin playwright a ni! A chhan chu heti lama a kutchhuakte hian chu nihna chelh tir chu a phu a ni tih min hrilh a, a ropuina ber leh a tuina a ni a, kutchhuak a ngah a, Ph.D a hmuhna a ni bawk. A lemchan ziak tawhte han tarlang ila. A vaiin drama hi 17 lai a chhuah tawh a, chungte chu:
1)  Nu leh Pa bum – Mahni Inbum (1983)
2)  Thawmmawia (1984)
3)  Faki te chhung (1987)
4)  Duhawma leh Lalfaki (1990)
5)  Hnehzova leh Rimawii (1991)
6)  Chanchiná¹­ha Meichher (1994)
7)  Lalnu Ropuiliani (1994)
8)  Thawmvunga (1994)
9)  Chharmawia (1997)
10) Zorama (1997)
11) Pasalá¹­ha Khuangchera (1997)
12) Tualvungei leh Zawlpala (1999)
13) Balhla leh Mizo Tlangval (2000)
14) Buia Sai-ip (one-act play) (2001)
15) Kum Sangbi Tharah chuan (2001)
16) Duat luat vangin (2001)
17) Beidawnna khur aá¹­angin (2001)

          Khing lemchan ho zingah khian a ziah hmasak ber chu Nu leh Pa bum-Mahni Inbum tih hi a ni a, kum 1981-ah a ziak zo a ni.4 Lemchan hi a tuina ber a ni tih a hriat a, lawmman pawh vawi tam tak a dawn phah tawh a, a ziah pawh hi a ziak tam narawh e, la chhuah (publish) loh hi kan tarlan ho bakah hian 14 lai a la nei a ni. A degree lâkna a ni a, literature lama a chemkalna mual a ni ti ila thudik chanve hmanga mi bum tum zawng kan ni hauh lo vang. Mizo drama hrim hrimah phei chuan a mimala chhuah tam ber leh ziak tam ber a ni mai awm asin. Ani hi chuan kum 1991-ah khan Mizo Drama: A thematic Approach tih ziakin Ph.D a lo hmu daih tawh a, Mizo zingah drama lama Doctorate Degree dawng hmasa ber a ni nghe nghe. A drama ziakte reng reng hian an thleng sang viau zel mai bawk hi a chhinchhiah tlak hle a ni. Kum 1994-a a chhuah Lemchan Khawvel-I (Lalnu Ropuiliani) chu lehkhabu á¹­ha thlanna-ah pahnihna a nihpui a, amah phei chuan pakhatna a nih pui lo hi mak a tih thu a sawi nghe nghe.A chhan tawite han tarlang ila, kha mi á¹­uma Book of the Year top-3 ah khan mimal kutchhuak lehkhabu chu ama ziak chauh hi a nih vang a ni. Kum 1997 kuma Book of the Year chu a lemchan ziah tho Lemchan Khawvel-II (Pasalá¹­ha Khuangchera) hmangin a dawng ta tho a, lemchanbu Book of the Year-a thlan tlak a ziak thei hi a ropui hle a ni. Lemchan tlak nat lem lohna kan Mizoram anga heti ang dinhmun a luah thei hi thil chhinchhiah tlak tak a tling awm e. Mizo á¹­awng chauh ni lo English pawhin Lemchan chungchang hi a chhuah tawh a, tihian Thu leh Hla-ah kan hmu, “Lemchan chungchang Sapá¹­awnga a ziak Mizo Drama-Origin, Development and Themes tih chu 1993 khan Cosmo Publications New Delhi-in an lo chhuahsak tawh a...,”6 tiin |huamtea Khawlhring chuan a ziak a ni.
          A lemchan ziak Zoram khawvelin a hriat lar ber ber pahnih chuhistorical play an ni a. Kan sawi tawh angin Lalnu Ropuiliani chu Book of the Year top-3 hial thleng theiin miin an hlut a, hnam rilru chawk tho thei khawp lemchan ziak hi thil awlsam tak a ni hauh lo va, mahse he lemchan hi chuan chu rilru chu a chhiartute rilruah awlsam takin a tuh thei si a ni. Ropuiliani thih dan chungchang vel hi chu tragic flow á¹­haah chhiar tel a har deuh anga mah se a lehlam zawng chuan historical play á¹­ha tak a ni leh si a ni. A á¹­ha kan ti tlâng a ni ngei ang vawi li lai chhut nawn a ni tawh a, lemchan ropui lohna rama thil thlengah chuan lawm avanga zuan na tham chu a ni ve reng reng mai. Pasalá¹­ha Khuangchera erawh hi chu lemchan á¹­ha tak leh ropui tak a ni ti ila, ka lama ban phar tur zawng ka van bik hauh lovang le. Hei pawh hi kan sawi tawh angin historical play tho a ni a, heti lam hawi hi pathum a ziak tawh a, a lemchan thleng sang ber ber dinhmun an luah vek thei tlat a ni. A lemchan pakhat Thawmvunga chu tawi viau mah se Post Graduate zir turin thlan a ni leh bawk a, helamah hian a kut a kal hle a ni tih chu sawi tam vak ngai lovin a chiang tawk viau awm e. Khuangchera-ah khan lo let leh ta ila. A plot a á¹­ha a, dialogue pawh duhthusam a tling a, tin dramatic devices an tihte zinga mi soliloquy ropui tak kan hmu bawk, Khuangchera vai sipai kap tura a á¹­hian dangte an kal laia Nau lai hrilh a serh vanga a kal thei rihlo an Lalin a tihdan lungawi vak lo va midang lo haw hnu a, amah chauha a kal á¹­uma a han phun tirna á¹­awngkam hi chu a fuh thlawt a, a pasalá¹­ha á¹­awngkamte hian ngawi rengin thinlungah thu an sawi mawlh mawlh thei a ni. Tin, a dialogue fuh em em pakhat han lachhuak ila; Khuangchera pasalá¹­ha rilru, vaihoin khua an hal alh dur dur a, ramhnuai lam pana a Mizo puite an tlan chhe á¹­hin tlawmngai taka a’n sawi chhuahna á¹­awngkam hi a ropui takzet mai,
          “Mahni in leh lo kang lai han thlir liam ngawt mai te hi kan tihdaná¹­hin tur em ni aw? Khua tlansana ramhnuai leh puk him lam pan tak mai te hi keini á¹­hian chhan thih ngama inchhalte awmdan tur a ni ang em tih hi ka inzawt chamchi a.”7 
Mizo pasalá¹­hate rilru sawi chhuahna á¹­awngkam atan chuan hei anga han tawngsang tur thu á¹­ha leh ropui hi kan novel-ahte pawh hian zawng ta ila a vang viau lo’ng maw ka ti deuh a ni. He thu hi Mizoram chhunga chengá¹­halai zawng zawngte hian by-heart ngat ila zawng ‘kei chu Mizo ka ni ve lo, Lai/Mara ka nia’ kan tih ang chi hi a rehin ka ring a, chu Mizonaah chuan rual takin kan ban kan phar theiin ka ring a ni. A lemchan ziah dang Chharmawia te, Zovite chhung tih te, Buia Sai-ip (One act play) tih te leh a dang tam tak pawh hi chhiar nuam tak tak an ni hlawm a, moral teachingpawh a zep tel thiam hle a ni. Tin, kan hriatreng tur chu  1994 kuma Lalnu Ropuiliani Lemchan hi tunlai khawvel (modern age) a lemchan rawn lansarh lehna langsar tak leh hmahruaitu a rawn ni hi a ni.
          Dr. Laltluangliana Khiangte hi a luanna kawngah chuan thâng há¹­hin a ni a, chutih kawngah chuan a fak hlawh tur zingah a hmasa bera á¹­hu tur chi a ni leh mauh mai. Mizo hmasang thawnthu, tam tak chu miten chiangkuang pawha an hriat tawh loh tur te á¹­hangtharte tan lehresearch scholar-te tan pawha á¹­angkai tak tur chi hrang hrang 45 zet chu a ziak chhuak a, a bu-in a chhuah thei hi a hlu ngawt mai. A chhuah satliah a ni ngawt lova sapá¹­awng ngatin a la ti zui a, a hautak turzia chhut thiam tan chuan ngaih hlut loh chi rual a ni lo. He lehkhabu hi a thei apiang chuan chhiar chhuak ngei se thil duhawm tak leh hlawk thlak tak a ni ngei ang. Kan sawi tum tak zawk erawh chu amah hi Folklorist a ni tih hi a ni. Lehkhabu pakhat chauh chhuaha he nihna han pek nghal hi a lutuk ti kan awm mai thei a, chuvangin han sawifiah lawk ila. Mizote hian hmasang thawnthu (folktales) hi kan ngah hle mai a, mahse ziaka dah leh lehkhabua chhuah hi chu a la tam lo hle a ni. A bik takin kimchang deuh tak, 45 lai lakkhawma sap á¹­awnga dahna phei hi chu ka hriatsual loh chuan a awm lo hial awm e. Pu LB Thanga hian kum 1978-ah ‘The Mizos - A study in Racial Personality, tih chhuahin eng emaw zat chu a dah ve a.8 A bak chu sapho ziak, tlem tlema an lehkhabua an lo dah tel ho kha a ni leh mai awm e. Chu vangin a Mizoá¹­awnga pakhat ziah chhuah pawh a harsat lai a, á¹­awng danga letlinga Mizo thawnthu 45 lai mai a lo chhuah theih avang hian a zir ngunin a bei ngawrh hle ang tih a hriat a, ‘folklorist a tling a ni’ han tih pawh hi a inthlahrunawm lem lovah a ka ngai. He lehkhabu hi 1997-a chhuah a ni a, LTL Publications leh Art & Culture Department, Mizoram publish a ni a, phek 218-a chhah a ni. ‘The Man Called Chhurbura’ tih-in a thawnthu huang hi á¹­an a ni a, Chhura chungchang hi chipchiar takin tarlan a ni a, phek 14 aá¹­anga phek 52 thleng a chanchin bik hian a awh a, Chhura thawnthuah chuan a kim viau awm e. A á¹­hen(part) hmasa bera Chhurbura chanchin a dah hi a fuh hle a, amah  hian a dah ropui hle a; introduction-ah chuan tihian a dah nghe nghe, “In the first section, I have dealt with Chhurbura, who was considered to be the real hero of Mizo folktales. I consider him to be the most interesting character in the world of Mizo folklore. Chhura’s humor is inexhaustible and it is interesting for everybody. He may be considered as the most memorable hero in the world of simpletons” tiin.Heti ang thu han chhiar thlen hi chuan Siamkima Khawlhringin, “Chhura hi Greek ho ni ta sela, Greek-ho chuan a thih hun chuan Elysium-a awm pha ve turah an dah ngei ang,”a lo tih kha rilruah a lo lang leh lo thei á¹­hin lo. Chipchiar tak chuan kan bihchiang vek lovang a, ama’rawhchu a tlangpui tak tak erawh kan sawi ang. He ‘Mizo Folklore-I, Folktales of Mizoram hi á¹­hen nga-ah a chhungthu hi á¹­hen a ni a. Kan sawi tawh angin a á¹­hen hmasa ber chu kan mihuai kal ta? Chhurbura pual a ni a, a mawngping khaw zin chanchin aá¹­anga ‘Male Nurse’ a nih thu thlengin hmuh tur a awm a, ropui tak a ni. Aá¹­hen hnihna-ah chuan kan thawnthua mi huaisen kan neihte chanchin aá¹­anga Samdala thlengin, mipa hming lanna (Men Folk) ang chi dah a ni leh a. Aá¹­hen thumnaah chuan Hmeichhe hming chawi thawnthu kan neih langsar tak tak Thailungi aá¹­anga Ngaitei dah a ni leh a, thawnthu pariat lai dah a ni. Tichuan a á¹­hen lina-ah nula leh tlangval inhmangaihna thawnthu kan neihte dah khawm leh a ni a, thawnthu pariat bawk remkhawm leh a ni. A á¹­hen nga-na leh a tawp berah chuan ramsa thawnthu kan neihte leh a chi hrang dang ho12 lai dah a ni leh a. He huangah hi chuan ramsa á¹­awng theite pawh an lo lang tawh a, satel leh zawngte chanchinte hi a tawi naa zir tur thu á¹­ha an pai ve a,chhiar zawh hnuah rilruah satel felzia a lo lang ve zut zut thei a ni. Eng le khawle he lehkhabu hi lehkhabu á¹­ha leh ro tling tak a ni tih zawng phat rual lohvin a chiang em em a ni. Kan sawi hmaih á¹­ep, he lehkhabu hi hindi-in tunah an let mek bawk a ni. Hengte avang hian Folklosrit á¹­ha tak a tling a ni tih hi a pawmawm hleah keichuan ka ngai.
          A dawt lehah chuan Criticism hi Mizoá¹­awnga a tlukpui phuah a ni nual tawh a, chung zingah chuan fakselna tih hi a pawm a nuam ber mai awm e.  Dr. Laltluangliana Khiangte hian literature hi kawng hrang hrangin a luhkhung a ni tih kan tarlang tawh a, chung zinga pakhat chu mi thuziak lo thlitfim leh a á¹­ha lai leh chhe deuh laite lo sawi zau a, lo lipsena, a lam tawia Fakselna kan tih tak mai hi a ni.  A ziak tam tawh hle awm e, amah pawhin prose work-ah rau rau chuan kutchhuak a ngahna ber niin a ngai. A lehkhabu pakhat Zalênpar-ah chuan heti lam hawi thuziak hi sawm a dah a, chungte chu han tarlang ila; Suihlunglen hlahril, Kan tiam tawh si, Thamral lo Mitthla, Suangtuah ram hlimthla, Beisei Ram, Engtin awm ta zel ang maw, Lungmawl selin, Thihna leh keimah, Hringchan Piallei, Ka thinlung luangliam tihte hi an ni. Tin, heng bakah hian thuhmahruai tam tak a ziakah heti lam hawi hi a ziak tel fova, ama`rawhchu tun á¹­umah hi chuan a lehkhabua chuang chin ho chauh hi kan thlur zui rih ang. Suihlunglen Hlahril tih hi Capt.L.Z. Sailo ziak a ni a, Mizo chhiara phek li leh a chanve chhungah thlir dan kawng hrang hrangin a thlir a, tin, a lehkhabu ziah dangte pawh a sawi kai a, ‘Awi karei Lucknow’ tih a ziak chu tifuh a tih thu te, lehkhabu dang a tihchhuah tawhte chanchinte a hrut chho a, a lehkhabu ziah tawhte chu a vaiin a tlar chhuak nghe nghe a, Suihlunglen Hlahril a thlir dawn emaw tihlaiin a kual zawngin a motor hi a khalh ta daih mai a, aá¹­hatna lai a awm rualin lehkhabu mal thlir tur ni si a, a kual ta duah hi hi chu a fuh vek bik lo. A han thlir chinah erawh chuan mithiam tih takah chhiar manhla tak turin a dah chhuak ta zung zung hlawm a, Capt.L.Z. Sailo-in kan suangtuah ngai loh nun ram min hmuhtir thiamzia te a rawn sawi lang a. Buddhism sakhua aá¹­anga Zoroastrianism te, Sufism te leh Shintoism sakhua te, Taoism leh Confucianism thlenga min thlirpui leh a rawn hrut kual thei chu a fak hle a, hlahril hmanga a la puangchhuak thei lehnghal phei chu á¹­ha a ti hle tih a tarlang a ni.
          Criticism lamah hian kutchhuak a ngah thawkhat a, ama’rawhchu a hna pui ber erawh a ni lem lo tih a hriat. Tin, amah hi critic chu a ni ngei a, mahse heti lam hi chu a hna peng pakhat chauh a ni ve lek fang a ni. A thuhmahruaia a ziah tam tak chu hmuh mai a harsat avangin kan hmâ tel lo mai ang a. Zalênpar lehkhabua a bihchian ho bik hi en ta ila, heta aá¹­ang ringawt pawh hian critic á¹­ha a ni em? tih leh a thiam em? tih te chu a teh theih em em tho a ni. A thawnthu bihchian pakhat Engtin awm ta zel ang maw? tih C.|huamluaia ziak hi a hlu ngawt mai. Kum 1990 kuma chhuah a ni a, tun lai tan chuan hmanlai a chang thei á¹­ep tawh a ni. A chhuahna a rei tawh a, mahse chhut nawn a ni si lova, tunlai á¹­hangthar tam tak chuan eng nge a nih tih leh eng lam hawi nge a nih tih pawh kan hre thei ta lova.Sialton Official lo by-heart tlauh tlauh á¹­hintu tan chuan C.|huamluaia hi engti kawng mahin a te thei lova, a kutchhuak pawh hi thil hmuh châkawm leh chhiar châkawm tak a tling a ni. Chuti ang a nih laia Dr. Laltluangliana Khiangtein bihchianna a lo nei hi keini tan zawng malsawmna tenau han tih loh rual a ni lo. A thawnthu tlangpui leh riruang chu he bihchianna aá¹­ang hian kan mitthla thei ta faih faih a, chu pawh chu a hlu titu tan chuan thinlunga khung nghal mawlh mawlh tur khawpa thu ngaihnawm a tling a ni. A thil thlir dan han tarlang leh ila, critic a ni naa mi sawisel a ching lo hle mai, a thuziak tam zawk hi kan en chuan sawiselna lam a tlem hle tih kan hmu thei a ni. ‘Hringchan Piallei’ a bihchianna-ah chuan tihian  a ziak a,“Fakna hlang hi chu vanramah kan la dawng dawn tho tho bawk a, he leiah hi chuan a famkim lo lai han phawrh hi a á¹­ul ve bawk á¹­hin a ni”, tiin10 a inthlahrung em em a, a tlar dawt leh chiahah phei chuan, “Kan pi pute pawhin chawngkhum dan tlang huat loh te pawh an lo tih á¹­hin kha maw, tu’n huatthu-ah an la em lo vang chu”11 a la ti ta hram a, mi pawi sawi a hlau hle mai. Ti chung hian a sawisel tam chuang hauh bawk silo, han pai á¹­awih theih loh tur khawp engmah a chhak chhuak chuang lem lo a ni. A fakna thu lam erawh a uar thiam hle a, hmasawnna kawng khat tala an lo hmuh theih nan leh an phur theih nan a thuziak hian a pui ngei ang tih pawh a rinawm hle a ni. Tin, thil bengvarthlak tak tak han zeh tel a thiam a, kan hriatna tizau thei tur thil a dah tel thiam hle bawk.
          A thuziak á¹­henkhata a tihlan ngei ngei á¹­hin thil pakhat chungchang lo sawi zui lawk ila.  Chuta thil langsar em em pakhat inhnialna chawk tho thei khawp thu awm chu poetry thlir dan thar hi a ni. A ni chuan poetry chu chhamhla, a hrila hril chi chauh hi a ni a ti a. “English literature kan en paw’n hei hi a chiang a, poet an tih ho chu chhamhla phuahtute chauh hi an ni,” 12 tih te a sawi nasa hle á¹­hin. Hemi zul zui hian Mizo poetry pawh hi kal ila a duh a, poetry, song, hymn song tiha kan hlate hi á¹­hen hran a rawt a. Mahse he a rawtna hi mithiam tamtak chuan an duh lo va, kan hla á¹­ha tam berte hi poetry ni lova song emaw hymn song emaw huanga an luh dawn vangte pawh a ni mahna. A zir duhte tan chuan hetia thliar hran hi a awlsam phah hle awm e, a ni pawh hian chu chu a hria a, a tlangau pui nasa hle nghe nghe a ni. Hemi chungchangah hian kan mithiam á¹­henkhatte thlir dan dik tawk lo a tihzia te, an hrelo nia a hriat thute a sawi fo á¹­hin a, fimkhur tak chungin ziahte pawh a ziaklang á¹­hin, lehlam lahin amah hian a hrelo zawk alawm an ti ve thung a, amah deuh chauh hian a pawm lo tih te a ri nawk mai. Engpawh nise tun dinhmunah hi chuan he thlir dan thar hi a nawlpui hi chuan pawm harsa an la ti hle rih tih a lang a, a lo dik a, a lo á¹­ha a nih chuan pawm hun erawh zawng a awm ngei ang, zangkhua pawh a bungbut á¹­hin kha maw!
          Awle tunah chuan thutluang ziak lama a tha thawh chungchang kan hma leh rih ang. He huangah hian a essay ziakte leh a thuziak dang hrim hrim chungchang sawi kan tum dawn a ni. Thu hi a ziak tam tawh hle a, a zat dik tak sawi fak a har hle. Za chuang tak meuh meuh a ziak tawh ti ila a dikah ngai phawt mai teh ang. A thu ziak tam tak hi chu chanchinbu hrang hrangahte chhuah an ni a, han hmuh vek sen a ni lova, a zawn pawh thil hautak tak tur a ni, chuvangin tam tak a ziak tawh tih hi pawm phawt mai ila a finthlak ber ang. A essay ziakho hi lehkhabu pakhat Zalênparah a dah khawm a, he lehkhabua a dah ringawt pawh hi a tam tham thawkhat hle mai. Tin, a hranpa ngatin  a zinna ram chanchin (traveloque) a ziahna hi Korea & Ramfan Thukhawchang tiin tun hnai mai (2009) khan a tichhuak leh bawk.  He lehkhabuah hian Korea ram a zin chanchin bâkah hmun hrang hranga a thil tawn leh dai hriat a ziaka, a ngaihnawm takzet a ni. Khawpui changkang leh thil changkang tak tak a tawn hriat a dahkhawmte hi a hlu tih hian kan sawifiah zo meuh ang emaw chu. Mega city i fang thei ang a, National museum-te pawh awmhmun aá¹­angin he lehkhabu hmang hian engemaw chen chu i bih kual thei ngei ang, chu mai a la ni lo India Prime Minister-te hial pawh i mitthla thei ang a, i hriat loh thil chi hrang hrang i hria anga, nidanga i la hmuh ngai loh lungawina chu i hmu ang. Korean i ngaisang a nih phei chuan he lehkhabu hi lei la, chhiar la mutpui hmiah rawh, i rin loh ang takin thil á¹­ha hlir i hmu mai ang. Mihring tute mai pawh hian chemkalna bik riau kan nei a, kan tum leh tih em em pawh awm lo hian kan thil thenna lamah hi chuan kan tla na phian zel a. Chu chu mihring zia a ni, Wordsworth-a pawh‘Nature hi a Pathian a ni’ an tih fo á¹­hinna chhan pawh hi a chhan pakhatah chuan ‘a thil thenna lam a ni ve miau alawm’ tih hi a dik ve fu in ka ringá¹­hin. Chuti ang chiah chuan Pu Tluangtea pawh hi a thuziak, a bikin essay-ah rau rau chuan ramfan thukhawchang (traveloque) ho hi a ngaihnawm zual a, mi mai maite pawh hi khawvel tukverhah min dah chhuahpui daih a, ram leh hnam hmangaihna rilru erawh thiam takin a sep chhuak á¹­hin si; chuvangin heti lam hi thutluang ziakah chuan a chemkalna dik tak a niin ka hria.
          A thutluang ziakah pawh hian langsar leh riau pakhat a awm a, chu chu a ram leh hnam a vei zia a ni. Nikum (2008) maia Mega City an tih maiá¹­hin zinga pakhat Mumbai khawpuia Aantar Bharati Conference an tiha a kal chungchang a ziahnaah hian a hnam rilru chu a lang chiang hle mai. Padma Shri Awardee tiin an o chawimawi thiam hle a, chu’ng vangte pawh chu a ni mahna thusawina hun á¹­ha tak an pe a, Mizoram hming pawh state dangte hming aia hmasa-ah lam rik a lo ni ve ta a. “Sikkim hma chiaha min lam chhuah ve hram chang a tam. Kan tel ve avanga Mizoramin hriat a’n hlawh riau mai te chuan kei chu min tilawm ril raih mai” 13 a ti te hi a chapo reng reng lo va, a ropui em em zawk a ni. A sawi chhunzawm zel a, “Kan telna apiangah chhuak khawm zinga a hrui hraw pawl ni thei zel hlawm ilang chuan Mizoram hi a lo lar ve tial tial dawn chu a ni mai e a” 14 a’n ti te hi a va dik tehlul em. Chu chauh a la ni lo, “‘I awmna hmun a piangah eng rawh’ tia Kristiante kan infuihna hrulah chiah mai hian, ‘I awmna hmun apiangah i ram leh hnam chawimawi rawh’ tih hi thupuia kan neih reng a á¹­ul hlein ka hre á¹­hin” 15 a la ti ta fo va, a ram leh hnam a hmangaihzia hi sawi belh vak pawh ngai lovin heng thute pawh hian a tilang chiang hle a ni. A ram aiawha hmun tam taka a kalnaah hian a satliah nih a duh ngai lova, Mizoram hi eng nge a nih miten hria se a duh a, a hun lo pawh nise a ram tan chuan ât a so hreh lo! Kum 2003-a National Conference on Tribal Languages, New Delhi-a a tel á¹­uma thusawi apiangin hindi ringawta an sawi a hriatthiam loh vanga minute nga lai mai Mizoá¹­awnga thu sawi lui ve ngat ngam khawpa ât so duh mithiam, a ni ang kan nei hi Pathian hnena lawmthu sawi mawlh mawlh tur kan va ni em. U.N. khawmpuia A.B. Vajpayee thusawi chu tluk mah suh se a maha awm Mizo rilru chu hmuh hmaih rual a ni lo. Amah ngeiin chu lai hun a sawi dan han tarlang leh ila. A sawi zo chiah chu a tia lawm,“Kan khuallian lam ka va hawi a, a lo nui ruh ruh a, ani chuan min hrethiam hlein a lang. A á¹­hen chuan, “a va â em!” tih melhin min melh a, a á¹­hen chuan, “a tho â a ni lo’ng maw?” an ti awm e” tiin.16 Mahse hei hian rah á¹­ha a chhuah a, a hnuah chuan english-in thu an sawi ve ta a ni tih min hrilh. Ani chuan,“Ngawi renga ram khat aiawh nih ringawt mai hi chu á¹­hain ka hre lo.....At so kan nih pawhin ram aiawha â-ah ka inngai” a ti thei a ni.17 Mizo tam tak chuan Vairengte pela ni hnih thum kal kan thlen chuan Mizo nih te hi an lo zak leh mai á¹­hin a, kan hnamah hian kan chiang lo ta mai á¹­hin, heti ang mite tan hian amah hi zirlaibu chhah tak a tling a ni. Spirit of Northeast Inkhawmpui 2009 kumtira New Delhi-a neihah pawh Mizoram aiawh a paper chhiar turte tu mah an lang lova, nil ai chuan tiin huai takin ât a so leh ngam te hi a ngaihsanawm mang e. Han thur chhuak leh lawk ila, “National seminar puitham tak an huaihawt bawk a. Chuta tan pawh chuan Mizo tu mah an lang lo. Sawm an awm lo chu a ni lo. Thuziak chhiar tura beisei Mizo pathum an awm a, an hmingte pawh a tlar ve á¹­hat a, mahse tu mah an lang lo zu nia! A va pawi á¹­hin tak em! Kei ta pek chuan ât kan so leh ta a nih chu!” tiin.18 Amahah hian Mizo tana á¹­hahnemngaihna hi engtiklai mai pawh hian a nung reng a ni tih a hriat a, he a ram hi ava hmangaih em, mite hmâah a mualpho tur a ni lo tih hi ava nunpui chiang em. Tarlan loh atan chuan ka ui deuha kan thai lang leh hram teh ang, “Ka thupui ngai bawk, ‘Mizoram hi an lang lo bik tur a ni lo’ tih chu changchawiin ka’n inti huaisen chawp a....Mizoram ‘nil’ tur chu ka ngai ngam lo ve” 19 a han ti thei te hian kan vanneihzia min hriatchhuah nawn tir fo rawh se. A hranpa ngata chhui tham thil tam tak a ziak a, phek tam tak daih a ni a, phek tlemte a han sawi zuah mai chi a ni lo. A thuziak hi han thluai thlum tum lutuk avanga á¹­ul lova thildang sawi tak vak ang chi a awm lova, tlang takin a sawi nghal mai a, chhiar a nuam a, tin, a essay á¹­henkhat phei chu zirlaiah te pawh hman a awm bawk a, á¹­awng thar chher tum ranin engkim hi a ziak emaw tih tur a ni a, a bikin english thumal á¹­henkhat chu Mizoá¹­awngin a ziak maia, entirnan; tisat(t-shirt) te, Zubili(Jubilee) te, Tivi (T.V) han tih ang chi hi tam tak hmuh tur a awm a, heti lamah pawh hian a thawh hlawk pawl chu a ni awm e. Tin, thuziakmi dangte ang bawkin thu hman uar bik a nei ve a, langsar ber mai chu ‘chhap e’ tih hi a ni, he thu hi a thuziak hrang hrangah hian thuchangkim(sentence) tawp khar nan a hmang nasa hle a, a langsar bik hle a ni. De Quincey-an ‘Literature of Power’ a tih ang chite pawh a kutchhuakah hian tam tak hmuh tur a awm a, hringnun kaihruai thei thil tam tak a ziak a, personal essay kan tih ang chi te pawh a bilh tel vek a, a tlangpui erawh chuan a thuziak tam berte hi chu ‘Literature of Knowledge’tih tur ang chi an niin a lang. A thuziak leh lehkhabu ho chhiarin, a bik takintraveloque hoah hian diary ami a ngai ngaia lak chhuah niawm tak hmuh tur a awm leh zeuh á¹­hin a, chhiar erawh an tihahthlak deuh.

          Tin Dr. Laltluangliana Khiangte hi Biographer a ni bawk. Mi chanchin hi hun chep tak karah pawh a ziak zel thei a, mi pakhat chanchin ziah pawh a har dawn tehlul nen ani hi chuan heti ang lehkhabu hi panga lai a puitlin tawh a,  hla phuah thiam Lalruali chungchang te, Biakliana Robawm te, Liangkhaia Lungphun te, Lunghlu tih te leh Khawlkungi Kutchhuak tih te thleng hian a kutchhuak vek an ni a, a thawh rah hi a lawh a lawh tham tak meuh meuh a awm tawh a, a rah lah hi a hmin á¹­ha in a thlum pawh a thlum viau a, kan literature khawvel hian kawng kawi pawh ngil takin ani zârah hian a la zawh zel thei a ni. Sawi hmaih theih hauh loh tur chu Literature History mumal taka a bua a chhuah hi a ni. Ama kutkawih vek ni mah suh sela a buatsaihtu a ni miau a, han ngaih hlut loh ngawt chi a ni der lo. Heti lamah hian kutchhuak pakhat chauh a nei a, mahse a hlu veng veng thung si, a Thuhlaril avang ringawt pawh hian he Mizo literature khawvel hian a theihnghilh tawh mai maiin a rinawm loh. BA  first year-ah he lehkhabu hi zir a ni a, a chhiar apiangin ropui an ti a, har pawh an ti a, chu chuan a hlutna a tizual nasa em em lawi si. He thuhlaril avanga BA first year kum hnih beinawn tawhte pawh an awm a, an vanduai kan ti dawn nge an thiam lo kan ti dawn tih pawh hriatthiam a har hle mai. Engpawh nise an zir tlem a niang e.
          Kan han lut kawi thuak thuak hlawm a, mual á¹­henkhat chu kan pawhchhiat viau pawhin a rinawm, eng pawh chu nise kan tlin tawk leh phak tawk chu hei zawng hi a ni mai a, kan hotupa hlutna erawh kawngkhat tala chawisan a châkawm ngawtmai! Mual khat chauh thlo lova mual li mual nga kan vaihma avangin a kutchhuak hlutna te, a thupui hawi zawng te, a thu ken te leh a ropuina tam tak chu hriat vek a harsa mai thei a, mahse a ni hi Mizo Literature khawvelah hian mi pakhat a tling a ni tih erawh a lang chiangin a rinawm. Translation a ni emaw, thuziak a ni emaw, english-lama kutchhuak ngah ber a nih a rinawm a, tin, a kutchhuakte reng reng hian chhiar nawn leh ngai khawp thu hlu an pai á¹­ha em em vek bawk a ni. A pumpuia thlir pawhin a lehkhabu chhuahte, essay a ziak zawng zawngte, Mizo thu leh hla english-a a translate-te, seminar paper zawng zawngte nen chuan Mizo zingah a ni aia kutchhuak ngah hi an awm kher lovang tih hi Sam ziak ang maiin a rintlakin ka hria. Shakespeare-a drama hamlet a lehlin te hi chhiar a nuamin a thu chheh pawh a mawi hlawm hle. Heti lamah pawh hian kal thui ta se hming a chher leh theimai awm asin. Heng Othello te, Ben Johnson-a Alchemist-te pawh lehlin a tum tih ama’n a sawi a, a puitlin hun a nghahhlelhawm ngei mai, a leitur zinga tlar hmasa luah lumtu nih zawng a phurawm ngawt ang le.
          Literature á¹­huang (Literary Genre) hrang hranga kutchhuak ngah êm êm Dr. Laltluangliana Khiangte hi English ho tana Shakespeare-a a pawimawh ang hian keini Mizote tan chuan nakin thleng pawhin a pawimawh êm êm reng ang a, a hlutna pawh a kum telin a pungin kan hre chhuak chho zel ngei ang. He kan Mizo literature tana a hn


References:
  1. Khiangte Dr. Laltluangliana., Rochuam, p.9.
  2. Ibid., p. 69.
  3. Thanmawia R.L. Dr., Zirsangzela leh a Hlate, Seminar paper, unpublished, p.4.
  4. Class Lecture., Dt. 7th September, 2009.
  5. Ibid., Dt. 15th October, 2009.
  6. Thu leh Hla., May 2002, p.21.
  7. Khiangte Dr.Laltluangliana., Pasalá¹­ha Khuangchera, p.
  8. Khiangte Dr. Laltluangliana., Zalênpar, p. 131.
  9. Khiangte Dr. Laltluangliana., Folktales of Mizoram,p.8.
  10. Khiangte Dr. Laltluangliana., Zalênpar, p. 366.
  11. Ibid., p. 366.
  12. Khiangte Dr.Laltluangliana,MizoHlahrilthlanchhuahte,    p.10
  13. Khiangte Dr. Laltluangliana., Korea & Ramfan Thukhawchang, p.250.
  14. Ibid., p. 251.
  15. Ibid., p. 251.
  16. Ibid, 205.
  17. Ibid, p. 205 & 206.
  18.  Ibid, p. 274.
  19.  Ibid, 275.

Post a Comment

Powered by Blogger.