~ Lalmuanawma


Kan hriat theuh angin kan khaw lal, Thangkama hi Mizo lal te zinga mi hriat hlawh leh chanchin chhuizui/chhui zau tur tam ber pawl a ni lo tih a hriat a. A chanchin hi ziaka dahthat a nih loh chuan tunlai mite tan chuan a zawng a zä a hriat thei va ni suh;  mahse, a chanchin tlangpui historian ho chuan eng emaw chen chu an hre mahna le.

Tlema zawng hriat ang chhun chhun chhui kir dawn ila. Ahmasa berin THANGKAMA thlahtute i'n chhui dawn teh  ang.

Hmanlai huna an inthlahchhawn zel dan leh thlahtu bul hla lampang hi chu rinthu a tel tawh á¹­hin a, chuvangin tuna chhui zaunaa thlahtu bul lam hi a dik ber e tihna a ni chuang lo.
Historian thenkhat chuan Mizo thlahtu bula sawi chu Nova a ni an ti. Hei hi bible Nova a ni lo a nia! ( He thu pawh hi a dik e tih finfiahna a awm chuang lo.)

Heti hian an chhui zui leh a:
Nova’n Dongula a hring a, Dongula’n Niguite a hring a, Niguite’n Bawklua leh Ngeknguka a hring a. Bawklua’n Ralnaa a hring a, Ralnaa chuan Chhuahlawma a hring a, Chhuahlawma’n Mizo lal hmasa ber, Zahmuaka a hring.
Zahmuaka hi Lusei thlahtu bul niin, Zadenga, Liantluanga, Liannghawra, Thangluaha, Paliana, Rivunga leh Thangura a hring a. Thangura’n Chawnglula a hring a, Chawnglula’n Thangmanga a hring a, Thangmanga’n Sailova a hring. Thangura thlahte hi Thangur ti-a hriat an ni a, Sailova lo chhuah hnuah Sailo ti-a hriat lar an ni ta zawk a ni.
Sailova chuan Chungnunga, Chenkuala leh Lianlula a hring a, Chungnunga’n Lalhluma, Rohnaha, Chera leh Thangphunga a hring a. Rohnaha’n Lallula a hring a, Lallula’n Lalpuiliana, Lallianvunga, Mangpawrha leh Vuttaia a hring. Lalpuiliana’n Lalsavunga a hring a, Lalsavunga’n Vanhnuailiana, Lalphunga leh Thawmvunga a hring.  Lalphunga’n Pawibawia leh Lalruma a hring.

Pawibawia’n Vanphunga (Vanbawng khaw dintu), THANGKAMA (SIHFA  LAL), Lalruaia (Lailak lal), Dorawta (Saitual lal), Lalzika (Zawngin lal), Thawngliana (Lenchim lal) leh Khawzadala (Khawruhlian lal) te a hring a ni.
Hetiang a nih takah chuan, a dikah lo ngai ta ila. Situal lal, Dorawta kha kan khaw lal, Thangkama Unaupa tihna a ni thei ang(A dik thlap e tia pawm erawh a har).
PHULLEN (Khandaih khua tih a ni thin) Harhna:
Kum 1906 khan Khandaih chuan tuivaiah Sangha an tlang vuak a. Sangha dapa an buai lain Hnuneka Pawite chuan harhna a chang ta a, hrethiam lovin an hawpuia, Tuivaiah an let leh a, “Lo tang ru ka lokal dawn e,” tih chu an lamna hla a ni. Tuivaiah pawh chuan an lam leh a, Pahtian thuawihho an lo pungkhawm a, an lam ta vek mai a ni. Hei hi ni 8.4.1906 Pathianni a ni. A khawpum chu Pathian thuin a chiah hneh ta hle mai a. He harhnaah hian sual puan te, lamte, tahte in a thawk a, an hlim em em a, an inkhawmna Sikul ah an leng ta lova, khawlaiahte an inkhawm a. Kristian an pung ta hle mai a. Lal leh Upaten an ngai thei ta lova, “Khua leh tuiah an tha lo, tihban vek tur,” an tit a a. An inkhawmte an tidarha namen lovin an bei ta a.

Missionary Zosaphluia beng a lo thleng ta a, Khandaih chu a han tlawh a, Thanga, Vanchhunga, Pasena ten an zui a. Lal Vanphunga pawhin a unau *tlang hrana Lal* mekte chu a chahkhawm bawk a. Zawlbukah an inkhawm lai tibuai turin THANGKAMA chuan mei a tuah sa hluah ta mai a, Zosaphluia thinur chuan “THANGKAM, LAL* i ni tih ka hre ngai lo, Edward VII na chauh Lal a ni tih ka hria,” a ti e an ti.[Thangkama hian Zosaphluia(D.E.Jones) hi Chempuiin a lu tan sak a tum a, a u Vanphunga hian a khap dai a ni. ‘Vanphunga’s brother Thangkama then took a dao and tried to behead Jones and said to him, ‘ I am the chief, you cannot do anything’ and Vanphunga calmed him down.)


Chuti chung chuan zawlbukah mi 30 lai a baptis a, chu chu ni 3.6.1906 ah a ni a, Baptisma changte chu:
1. Laltawna (1903)
2. Lalliauva (1904)
3. Sechhunzova (1903)
4. Taitea (1906)
5. Zingruma (1906)
6. Hmaihanga (1906)
7. Chawngkunga (1906)
8. Aichhunga (1905)
9. Papuia (1906)
10. Laihranga (1905)
11. Khameka (1906)
12. Chalbuanga (1906)
13. Airianga (1906)
14. Aichhunga (1905)
15. Thangzinga (1906)
16. Vanzika (1903)
17. Lalrehlova (1903)
18. Rokunga (1906)
19. Chaleka (1903)
20. Doliana (1903)

21. THANGKAMA (1903) (SIHFA LAL)
22. Kairuma (1906)
23. Taibuanga (1906)
24. Sapremi (1906)
25. Vaikhawla (1902)
26. Thuama (1906)
27. Saithuama (1906)
28. Chalthianga (1906)
29. Tuaha (1906)

(bracket chhunga mi hi an Pathian thu awi kum a ni)

(He thu hi Dr. Lalzama, Ex-Minister ziak, Phullen Presbyterian Kohhran Centenary (1903-2003) Souvenir, Centenary Souvenir Publication Board Phullen Presbyterian Kohhran in September 2004 a an chuah atanga lak chhawn a ni e.)
He thu hi a dika nih chuan THANGKAMA chu 1903 hma lamin lal a ni tawh tih a hriat theih.
PUMA ZAI/ TLANGLAM ZAI HUN LAIIN THANGKAMA HI LAL A NI TAWH.
Ziaktu te lo chhui tawh dan leh a chanchin an sawidan tlangpui:
Puma zai hi a lo chhuah dan leh a lo chhuah hun sawi dan hrang hlek hlek a awm a, kan Mizo ziaktu thenkhat ten an sawi dan hrang hrang te chu:
L. Keivom, “Puma Zai hi kum 1830-1850 vela Biateho thlang tlain Vairengtea an awm laiin an phuah tan a, ‘Puma’ tih hi Biate tawng a ni a ‘Pathian’ tih na a ni (B.Lalthangliana 2001:573)
Rev. Liangkhaia (1976:136) chuan a lehkhabu ‘ Mizo chanchin’ ah hetiang hian Puma zai chanchin hi a sawi a, “Kum 1908-ah hian thim thiltihtheihna ropui tak a lo lang ve ta, “Puma zai” an ti a. Ratu-ah Malhleia khaw mi â deuh hian nau awih nan ahmang a, mi sak loh ang tak hian a sa thin a. Chu chu tlangval hawklakin an sa tlanglawn a, a darh zau duh hle mai a. Kum 1908 March lamah chuan Lalzika, Zawngin khaw lal chuan sialin chu hla chu a ai ta a, mipui an hlim ta em em mai a, nula tlangval zawng zawng mai hi khawlaiah an lam ta dual dual mai a; chuta chinah chuan khaw tinin sial te, ran lu kimtein an ai ta zel mai a, Mizo ram hi a chil chhuak ta a. Miin an hlimpui nasat em avangin Kristianho chuan Setana thlarau hnathawh niin an ring a, tun thleng(1946) hian Mizo ram Pathian thu awi loho hla ber a la ni a, “hnam hla,” tih ber tur a ni ta.”
Rev. Liangkhaia (1976:137) hian Puma zai/tlanglam zai lar vanglai kum 1910 Mizoram a Pathian thu hril a har thu a sawi bawk.

Pu K. Zawla hian Puma zai a lo rik chhuak hun lai hi kum 1908 March thla niin a tarlang.
Lalzika hian Puma zai aih nan hian a sial leh vawk a thawh nitin a, a tawp ah phei chuan a sial neih a talh zawh tak vek avang hian a u te - Vanphunga leh THANGKAMA hnenah sial puichhuah tur a a dil ta hial a, anni chuan an lo pe mai a, chung an sial pek te pawh chu Puma zai ai nan a lo hmang zel a ni. Chuti tak mai a sial a talh nasa chu a unau te chuan an hrethiam lo deuh a Lalzika chuan:
'Ka u Vanphung, THANGKAM lo zin rawh Puma,
Sial ren lo tlangchawi a lam e va en rawh,'
tiin hla a phuah khum a, a u Vanphunga chuan chhanglet in:

'Sial ren lo nge in duh tlang ren lo Puma,
Tlang ren lo vangkhua a zau zel ang.'

Hetiang a nih takah chuan, THANGKAMA hi Zawngin tlangval Rev.Liangkhaian Puma zai a rawn tihlar hun lai 1908 khan SIHFA lal a ni tawh a ni ngei ang. A chhan chu Zawngin lal, a unaupa ni bawk, Lalzikan Puma zai aihnan sial pui chhuah turin a ngen a nih kha.
PI. SOLFATHANGI(Luangpawn khua) atang:
Buata Bawihtlung chuan hetia hian ama wordpress ah a ziak: ' Pi Solfathangi(Luangpawn khua)  pu,  Lalbawnga hi Vanphunga Sailo upa min a ni a, kum 1909 ah Luangpawnah Bawk a khawhtir a, lal angin hun engemaw chen a awm a, mahse Sailo fa ngei chu lalah awmse tiin Lalbawnga chuan Vanphunga Sailo chu a ngen a, Lungpher lal *(Sihfa lal tih zawk tur a ni ang, a hresual a ni maithei)* THANGKAMAN upa tura a sawm ve reng tho avangin, lal nih ai chuan pem hialah a vau takah chuan Vanphunga fapa Lalbuaia Sailo chu Luangpawnah lal chuan a awm ta a ni.' tiin.

SIHFA KHUA HI KUM 100 AIA UPA A NI MAI LO'NG MAW:

Engvang ngawtin nge a nih ang? A chhan chu hetiang hi a ni:

Sihfa lal, THANGKAMA khan kum 1903 ah Baptisma a chang tawh a, kum 1908 hun lai, Puma zai lar chhoh hun lai khan SIHFA  LAL a ni tawh tih a hriattheih. Tichuan, a lo berah kum 1908 atanga tun kum 2017 thleng chhutin SIHFA KHUA chuan kum 109 a tling daih tawh tih a hriat. Kum 100 chuang fe a nih a rinawm. 2019 ah Centenary lawm kan tum chu a ni sia, kum 2010  A.D hma lam khan lawm a hun daih tawh lo maw?
Source : 1.  'Virthlileng, Volume.5 2013' (Hyderabad Mizo Association's Annual Magazine) pp.72-80]
                 2.   Dr. Lalzama, Ex-Minister ziak, Phullen Presbyterian Kohhran Centenary (1903-2003) Souvenir, Centenary Souvenir Publication Board Phullen Presbyterian Kohhran( September 2004 )
                  3. Lal inthlah chhawn dan, Chhemdamthlifim.blogspot.in
                  4. Buatabawihtlung.wordpress.com

Post a Comment

Powered by Blogger.