Tun laiin Mizoramah rannung seh natna kan tih mai,Scrub typhus natna a leng nasa hle mai a, hemi kawnga mipuiten kan hriattur leh kan zawm tur ang te tlem azawng han thailan ve tha in kan hria a ni. Nunna hlutak chan palh a hlauhawm avangin he natna vei ni a inringhlel te chuan arang thei ang bera,Doctorte rawn vat hi a finthlakin a him ber a ni.

Lalfakzuala Pautu
RANNUNG SEH NATNAPublic health entomologist,IDSP,DHS




Rannung seh natna kan tihmai,Scrub typhus hi Orientia tsutsugamushi natna hrik in mihringa natna a thlen hi ani.Tsutsuga awmzia chu hlauhawm tihna a ni a, mushi tih chu Tuhrik (mites) tihna a ni a, Tuhrik (Trombiculid mites) te hian Transovarial (a puiin a note ah)leh transtadial (a note in a pui anih thleng an inhlanchhawng) transmission in heng natna hrik hi an kengkual thin a ni.Scrub typhus hi kum 1899 khan Japan ramah chiang taka hriatchhuah hmasakber ani. A hming Scrub typhus tih hi he natna lo awm tan duhna hmuna hnim hming Shrub (hnim lianlo) atanga phuahchhuah ani. He natna hi kumtin mi maktaduaih khat velin an vei thin a, a veite hi enkawlna mumal pek an nihloh chuan za a sawmthum velin an thihpui thin a ni. He natna hi Tuhrik Scrub typhus natna hrik pai in mi a seh atanga ni 10-12 chhungin a langchhuak thin ani.

RANNUNG SEH NATNA (SCRUB TYPHUS) THEHDARH DAN
Scrub typhus natna hrikte hian inthlahpun nan leh thanlen nan(reservoir),sazu lam chiho(rodents) te hi an hmang a, heng sazute atang hian tuhrik in natna hrik chu lachhawngin mihringah an thehdarh ta thin ani.Tuhrikte hi an te hle a, chi (species) tam tak phei chu mit lawng in an hmuh theihloh a ni.India rama he natna thehdarhtu tuhrik (vector) chu Leptotrombidium deliense ani a, Japan leh khawchhak lam ramah te chuan Leptotrombidium akamushi in a thehdarh thung ani. Tuhrik sehna ah khan hmuamhma(eschar) pankhir alo awm thin a, he natna hmuhchuah nan a tangkai hle a mahse heihi 40-50% ah chauh a awm thin ani.Mite (Tuhrikte) hian an damchhung hian pianhmang leh nihphung danglamna (life cycle) chhawng li an kal tlang thin a ,chungte chu, Egg, Larva, Nymph leh Adult te an ni. Larva an nihlai chauh hian he natna hi an thehdarh thei a ni.

RANNUNG SEH NATNA AWMNA HMUN TE
Khawvel hmun thenkhat ah chuan he Scrub typhus natna hi engtiklai pawhin a awm reng a, heng hmunte hi “Tsutsugamushi Triangle” an vuah a ni a, India ram pawh hi a telve ani. Scrub typhus natna lanchhuahna leh awmduhna hmunte chu:-
Mites (Tuhrik) awmduhna hmun , rambua leh dai hnim hmunte.
He natna hi hmunbik huamzau vaklo ah a thleng thin.
He natna doletna neilo antamna hmun ah.
Hun kaltawh a rannungseh tawk ngailote ah a thleng duhbik bawk.


RANNUNG SEH NATNA A INDIA DINHMUN
India ramah hian, he natna hi natna lo awmtawh thin, lo lang nawn leh re-emerging disease anga ngaih a ni. He natna tamna hmun te chu, Sub Himalayan Belt, Jammu atanga Nagaland te, Himachal Pradesh, Sikkim leh Darjeeling ah te a ni. India chhimlam ah chuan he natna hi khaw vawh lain a thleng deuh ber a ni. He natna hi sik leh sa in a hril thui em em a, Tuhrik lam chi te an inthlahpun chak dan in a hril thui hle bawk a ni. Dan naran in he natna hi Furah leh favangah ah a lang chhuak tam ber a ni. Heng Ramngaw thiah darh na hmun te, luikam te, phulhmun te hi Tuhrik te tana inthlah punna hmun tha ber a ni. India ram hmun hrang hrangah hian he natna hian pun lam a pan zel a, buaipui tham ani.


RANNUNG SEH NATNA A MIZORAM DINHMUN
Mizoramah hian engtklai tangin nge he natna hi alo awm tawh hriatchian fak ani lova, amaherawhchu Mautam hun lai atang khan he natna hi a hluar vak ani tih erawh chu a hriat theih thung ani.Health Department hnuai a,IDSP te chuan kum 2012 atang khan District hospitals te leh private hospital thenkhat atangin he natna data hi a lakhawm tan a,tun thleng hian mi 913 vei awm tawhin mi 34 in an thihpui tawh bawk ani. Private clinics leh private hospital thenkhat te atanga data hi lakkhawm theih anih loh avangin a vei zat leh thi zat hi hei ai a tam viau tura ngaih a ni bawk ani. Malaria tih loh ah chuan rannung atanga kai natna (vector borne diseases) zingah Mizorama buaipuiawm ber ani tawh ani.


AIZAWL DINHMUN
Rannung seh natna hi thingtlang lam (rural) a leng thin natna a ni a, mahse tunhnaiah hian khawpuiah pawh he natna hi a hluar sawt hle mai a, Aizawl khawpui chhung veng hrang hrang, veng 41 lai atangin a veite hi record an ni. Aizawl khawchhunga kai tamtak te hi ramhnuai a kal miahlo leh zin miahlo te an awm a, hengte hian an in leh avel atanga an kai a ni tih a lang thei a, chuvangin Aizawl khawpui chhung pawh hi he natna atang hian a him biklo a, a vei zawng zawng zinga 30.09% lai hi Aizawl khawchhung a mi an ni.


RANNUNG SEH NATNA (SCRUB TYPHUS) NATNA LANCHHUAH DAN
Tuhrik seh hi ana lem lova, thak ang in a rawn lang chhuak a,vun nemlai zakhnuai ah te, kapkarah te, dulah te leh nghawng ah te a seh duh bik a ni.Tlun/ khurh leh khawsik,nasa taka luna, mit vel sen rem rum, thal thoh leh hnungzang vela thak bawl angte in he natna hi a rawn lang chhuak thin a ni. Achang chuan ti hrawl leh pumnate pawh a thlen bawk a, a nasat pheichuan thisenzam chat te leh thisenzam block te a thlen thei a, Pneumonia leh thawkna lama harsatna te pawh a thlen thei bawk a ni.Scrub Typhus natna hi thisen ekzam atangin a hmuh chhuah theih a,Mizoramah hian, Rapid Diagnostic Kits(ICT) te hi he natna hriat chhuah nana an hman ber a ni a, WHO leh Health Ministry lam chuan ELISA hmanga test hi an recommend thung ani.

SCRUB TYPHUS NATNA ENKAWL DAN
Scrub typhus natna hi Antibiotic damdawi hmanga enkawl ani a,damdawi an hman lar tak chu Doxycycline a ni a,Chloramphenicol pawh an hmang bawk a ni a, Rifampicin nen an pekpawlh thin bawk.Naupang leh Nu naupailai ah chuan Azithromycin emaw Chloramphenicol emaw pektur a ni.He natna hi a invenna (vaccine) ala awm hrihlo a ni.Heng damdawi kan han tarlan tak te hi mahni thu a lo ei ve mai hi a him lova, Doctorte rawn phawt hi a thaber leh himber a ni.

SCRUB TYPHUS NATNA LAKA INVEN DAN
He natna awm thinna leh a thehdarhtu tuhrik awmduhna hmun ah te chuan thawmhnaw hak uluk a ngai em em a,thawmhnaw taksa khuh tam thei ang ber hak tur ani. Rannung duhloh (insect repellant) damdawi, Odomos, Permethrin,Dibutylphtalate,te leh adang te thawmhnaw ah leh taksa lang lai ah te ram chhuah dawnin in chulh tur a ni a, Hnim ah te leh phul ah te engmah phahlo in thut mai mai loh tur a ni. In leh a vel fai taka vawn reng hian nasa takin min veng thei bawk a ni. Rannung thahna hlo(Insecticides) kah a tangkai hle bawk ani.

A CONTROL DAN
Heng a hnuai a thil pathumte hi he natna control nan hian an pawimawh hle a ni.
Rapid case identification:
A rang thei ang ber leh a hma thei ang ber a he natna hi damdawi lam thiam ten an hriat chhuah hi a pawimawh em em a ni.

Public education:
Mipuite hnena he natna chung chang leh a kaichhawn dan te a tam thei ang ber zirtir a hrilhfiah a pawimawh hle a ni.

Rodent control and habitat modification:
Sazu lamchi (rodent) te hi he natna hrikte tana thanpuitlinna hmun (reservoir) an nih avangin sazu te control hi a pawimawh hle a ni. Kan chenna hmun te, sazu te tana khawsak rem chang lo tura siam hian scrub typhus natna lakah nasa tak in min veng dawn a ni.

Post a Comment

  1. A nationwide criminal orange county mugshots record database might assist you in cross-reference information to do a background search on individuals from various sources to carry out a background search on people.

    ReplyDelete

Powered by Blogger.