Rev. Chuauthuama


THUHMAHRUAI: History kan tih rêng rêng hi thil thleng tawh hrilhfiahna a ni a; chanchin dah khâwm satliah ringawt hi history a tling lo a, awmze neia rem erawh chuan history a chang á¹­hin. 
Rev Chuauthuama

British-hoin kum 1857-a helna kha ‘sipai helna’ (sepoy mutiny) an ti a, India historian-te erawh chuan ‘first war of independence’ an ti tawh; an thlîrna tlâng a hran vàng a ni.

HEBRAI BIBLE: Juda-te Bible (Thuthlung Hlui) chu hmun 3-ah an á¹­hen a: 

(1). Dàn Bu 5: Genesis, Exodus, Leviticus, Numbers leh Deuteronomy. 

(2). Zàwlneite Bu 8: Zàwlnei hmasa 4—Josua, Rorêltute, Samuela (bu 1), Lalte (bu 1); Zàwlnei hnuhnung 4—Isaia, Jeremia, Ezekiela leh Sâwmpahnihte (Zàwlnei tê). 

(3). Thuziakte Bu 11: Sam, Joba, Thufingte, Ruthi, Hlate Hla, Thuhriltu, |ah Hla, Estheri, Daniela, Ezra–Nehemia (bu 1) leh Chronicles (bu 1). A vaiin bu 24 a ni.

ṬHEN DÀN DANG: Thuthlung Hlui á¹­hen dàn dang—Dân Bu, Chanchin Bu, Hlate leh Zàwlneite tih hi Grik á¹­awnga Thuthlung Hlui an lehlin (Septuagint, ca. 250 BC) á¹­hen dàn zui a ni deuh ber. 

Thuthlung Hluia chanchin ziahna Josua–2 Chronicles hi tûnah chuan hmun 2-ah an á¹­hen a: 

(1) Deuteronomistic History (Josua – 2 Lalte) leh;

(2) Chronicler’s History (Ezra–Nehemia leh 1 &2 Chronicles) tiin. 

Hemi ṭhen dàn zuia zir chuan eng vàngin nge Samuela leh Lalte bu-a Israel-te chanchin leh Chronicles bu-a mi hi a danglam tih hi hriat thiam a awl deuh ang.

DEUTERONOMISTIC HISTORY: 

Deuteronomy thuchah laipui ber chu “Pathian thu âwih hi hamá¹­hatna, âwih loh erawh chu tuarna/chhiatna” tih hi a ni. Chumi thuchah chu Israel-te chanchin an ziah innghah nân hmangin Israel-ten Josua hun aá¹­anga Babulon sal tàn, Jehoiakina tàn in ata chhuah a nih thlengin an ziak a. 

An chanchin hi ngun taka kan chhiar chuan Pathian thu an âwih loha an uirèsan apiangin hnam dang thu hnuaiah an awm a; ramah remna leh muanna a awm thei lo. 

Chutiang a nih dàn chu Rorêltute bûah a chiang lehzual a; pathian dang laka an uirè apiangin hnam dang thu hnuaiah an awm a, an Pathian lam an lo hawi leh apiangin chhan chhuaktu ‘rorêltute’ a pe a, ramah remna leh muanna a awm leh á¹­hin.

Samuela hun leh lal an neih hnûah pawh chutiang chu an awm dàn a ni zêl. 

United Kingdom of Israel & Judah a lo iná¹­hen a; hmâr lam lalram (Israel) chu ram inpumkhatna tichhetûah an ngaih avàngin an lalte zawng zawng (20) chu lal á¹­haa chhiar pakhat mah an awm lo a. An zavaiin thiam loh chantîr vek an ni a, “Nebata fapa Jeroboama thil tih ang a ti ve a, hmun sângte a tichim lo a,” tiin thiam loh chantîrin an chanchin tihtâwp vek an ni. 

Assuria-in kum 721 BC-ah Israel lalram chu rawn lain mi lian leh changkâng chin zawng chu ram dangah a thiar chhuak vek a; Israel-te chanchin sawi apianga hmaih theih loh ‘Hnam 10 bo’ tih hi a lo piang ta a ni. 

Assuria ram aá¹­anga rawn thiar luhte leh Israel mi hnuaihnung hnutchhiahte inneih pawlh aá¹­angin Samari mite an lo chhuak ta a ni.

Deuteronomistic History ziah thawh khatna chu Juda lal Josia hun vêl niin an ring a. Josia lal lai khân temple an chei á¹­hatna lamah kum 621 BC-ah Dân bû an hmu chhuak a; chu Dân bû chu Deuteronomy hi niin an ring. Chumi thuchah laipui chu beh chhana hmangin an hnam chanchin chu an chhui lêt a; Pathian an hawisan apiangin an tuar á¹­hin tih an hmu chiang hle. 

An hnam chanchina ngaihnawm lo lai ber pawh thup nei loin an ziak ta a; an lal ropui ber Davida chanchina bawl awm pawh an hmaih duh chuang lo; Bathsebi a uirè te, Absaloman a pa hmei 10 a mutpui chanchinte pawh ziah tel vek a ni. 

Judai ram pawhin Pathian thu an zawm tluan chhuak bîk lo a; an lal zînga a tam zâwk chu lal sual an ni. Israel ram tihchhiat aá¹­anga kum 135-ah (586 BC) Babulon chu a siruk laa lo thawkin Jerusalem leh temple chu an tichhe vek a; an mi lian leh changkâng zawng zawng Babulon-ah sal tâng tûrin an hruai ta vek a; an hnutchhiahte chu mi hnuaihnungho chauh an ni. 

Israel-te chanchina sawi nuam lo ber ‘Babulon sal tàn’ tih chu a lo thleng ta a ni. Hemi hma hian Babulon lal chuan Juda lal Jehoiakina chu sal tâng tûrin a lo hruai daih tawh a ni.

Babulon sal tângte kha Juda-te zîngah mi á¹­haho an nih avàngin Jeremia pawhin ‘theipui rah bâwr á¹­ha nèn’ a tehkhin a; rama hnutchhiahte kha ‘theipui rah bâwr chhia’ nèn a tehkhin thung a (Jer 24.4,8). 

Babulon-ah chuan Euphrates lui an lák kâwina tui kawng (canal) pakhat Chebar dungah an dah a; sal tâng ni mah se tihretheih an ni lo, zalên takin an awm a. A tîr lamah awm dàn an thiam lo a (cf. Sa, 137), hna thawh pawh an tum mang lo a, nupui pasal inneih pawh an tum lo. 

Jeremia’n an awm dàn dik lo chu a lo hriatin lehkha khauh tak a thawn ta a, “Inte sa ula, chutah chuan chêng ula; huante nei ula, a rahte ei ula; nupuite nei ula, fanute fapate hring ula; in fapate tân nupui neihsak ula, in fanute pasal neihtîr ula, fanu fapa an hrin theih nân: chutah chuan lo pung ula, kiam suh u,” tiin (Jer 29.5–6). 

Kum 562 BC-ah Evil-Merodaka chu a lo lal a, ani chuan Juda lal Jehoiakina chu tân in ata chhuahin ni tin a hnêna chawhlui kîl ve tûrin a ti a (2 Lal 2427–30; cf. Jer 52.31–34). 

Hetih lai vel hi Deuteronomistic History thawh hnihna ziah hun a ni ang.

Post a Comment

  1. Estheri bu Bible a telh a nih dan hi ka va hre duh em sawi thei kan awm em le

    ReplyDelete

Powered by Blogger.