THUHMAHRUAI :

ZOTLANG KHAW CHANCHIN : 1900 - 2011Zotlang khua hi kum 111 a upa a ni tawh a. Kum 100 a tlin (Centenary) kan lawm loh vang pawh a ni ang, ziaka a chanchin mumal taka vawn kan nei lo. Mizoram Gospel Centenary 1994 a lawm a nih khan Zotlang Presbyterian Kohhran chanchinah Upa Rochungnungan Zotlang khaw chanchin tlem azawng a ziak a, Kohhran chanchin ziahna a nih avangin  mitinin kan duh khawplo hle.

    Tuntumah hian Zotlang khua din a nih atanga tun hun thleng chanchin chhui kan tum dawn a, Hmanlai Zotlang khaw chanchin hre awm deuh kan mi hmasa te  mual an liam zawh tawh avangin duh anga hmanlai chanchin chhui a har hle a. thenkhat hriat dan a inan loh  nual avang leh kan thu fawmkhawm zawng zawng te tarlan vek sen a niloh avangin a pawimawh zual ni a kan hriat leh ziaka dah tlak ni a kan ngaih te kan tarlang mai dawn a ni.

    I - ZOTLANG KHAW TOBUL:- Zotlang khaw lo pianchhuah nachhan bulpui ber chu Champhai zawl leilet vang hi a ni. British sorkar, Mizovin ‘Kumpinu Sorkar’ kan tih mai thinin kum 1890 atanga 1948 thleng Mizoram an awp a. Hetih hunlai hian Mizote kan la mawlin thingtlang lo nei ringawta eizawng thin kan ni. Sap ho khan leilet siam leh huan siam hi eizawnna tlak a nih zia Mizote an zirtirin an fuih thin a. Champhai zawl ram awlduai mai te chu leileta siama, leilet siam duh In 15  neithei chin Lal chu khaw hotu (Headman) ah an dah zui zel thin.

    Zotlang khaw dintu hi Butpawla, Zopui (Tuna Samthang) Lal a ni. Aizawl Bawrhsap HWG Cole I.A Mizovin ‘Kâwlsap’ kan tih mai hnenah Champhai zawlah leilet siam phalna a dil a. He Bawrhsap hi Mizote hmakhaw ngai em em tu, huan leh leilet siam mite zirtir  thintu a ni. Butpawlan leilet siam phalna a dil ang hian phalsak a ni a, tichuan kum 1900-ah Champhai zawl leileta siama khua din turin Lawihmun tlangah khua a rawn sât a, hei hi Zotlang khaw lo pianchhuahna bul chu a ni ta a ni.

    Khua din turin tlang hrang hranga a laichinte a sawm a, ban an phun hmasak berna chu tun hma a Hmar ho hnam peng pakhat , ‘Ruan’ an tih ho hmunhlui, Patetar tlang hnuai, Ruantlang khaw hmunhlui chung kâwn zam nuam takah a ni. Hemi hmunah hian an awm rei lo. Hmeichhe naupang pakhat Rodailovin a nute  feh hlannin an di tel dah khawm a lo ti kâng palh a, chu chuan an awmna a ti kang vek a, an kan fai tak vek avangin 1901-ah Lawihmunah an insawn leh a ni. An chhuahsan tâk hmun hi, ‘Kangtlang’ an ti a, tun thlengin he hming hi a pu ta a ni.

    Butpawla'n  khua din tura a sawm te:

1) Thingkhuanga Hmar        Pu HT. Laihluna pu            Lamchhip
2) Maitea hmar                   Pu H. Zothangmura pu       Lamchhip
3) Chheuva Hmar               Pu Hranghmingliana Pu       Lamchhip
4) Bawkpuia Chawnghlut    Pu C. Hrangchhunga Pu     Hmunhmeltha
5) Dolaia Fanai                   Pu F. Aihnuna Pu                Biate
6) Chhungtea                      Pu Lalsangzuala Pu             Zawngtetui
7) Darpathlawia                  Pu Hrangsavunga Pu           ????
8) Rohanga                         Pi ???????????                   Lamchhip
9) Chawnhluta                    Pu Lalkunga Pu                   ?????????
10) Hluma                          ???                                     ????


Heng mite hian kum 1900-ah Zotlang khua hi an lo din a, lam hla tak atanga lokal an nih avangi hian khua an din dawn hian Dova an tih chuan hetiang hian hla a`n phuah a.
    “Lalngo lenna hmun tlang tur kan thian dawn e
    Lung a leng ruai ruai dawn mange tlang tluanin.”
Zotlang khua hi nula hmeltha tak tak te tualchaina tura din ni awm tak a ni.

ZOTLANG KHAW CHANCHIN : 1900 - 2011

II - KHAW AWMTAWHNA HMUN TE:
    Lawihmunah kum 20 vel an awm a, hemi hmunah hian Kohhran a ding a, leilet an siam tan bawk. Hmun hran hran atangin an rawn pemlut ve reng bawk a, an tam lai berin In 70 lai an tling. Hetih hunlai hian khawtlang an lungrualin nuam an ti a, khaw dang tute mah an awt biklo ni tur a ni, an hla pakhat chu hetiang hi a ni.

    “A ngur per pur khua kan ngailo chuanglo
    Keimahni Lawihmun tlang tualnuam ka ngai e
    Lal tluang Darthangvunga tual lenna.”

    Vanduai thlak takin hripui a leng chiam a, mi engemaw zat an thi a. He an hri vei hi an awmna hmun hniam vang ah ngaiin hripui tlansan turin  kum 1920 ah Zotlangsangah khawthar an kai leh a, In 4/5 vel khawthar kai velo an awm. Hemi hmunah hian kum 1926 thleng an awm a, an tam lai berin In 42 vel an ni. 1922 ah Mission sap ten zirna In  an hawnsak a, sikul te sa in heihi Zotlang khua a sikul neih hmasak berna a ni.

    Kum 1927-ah Khawulh ah leh Lungverh hnarah an chhuk thla leh a, heta tang hian zawi zawi in tlangsang lem an pan chho zel a, inbanlet chho zelin hmun sang lai ber thlengin khawhmun an siam ta a ni. Heta an awmna hi ‘Zotlang Hmunhlui’ tiin tun hnu hian hriat lar a ni. Hemi hmunah hian 1967 thleng an awm a, Mizoram buai 1966 a lo chuak kha hemi hmunah hian an tuar a ni.

    Kum 1967-ah Khawulh (Tuna Khawulh veng awmna) ah an chhuk thla leh a, a hma kumin tuna Rajput vengah hian tlem azawng lo chhuk hmasa an awm bawk. Hemi hmunah hian kum 2 lek an awm a, kum 1968 ah khawkhawm (Grouping) in nang leh in Ruantlangah khawm an ni a, tuna Mizo Kohhran Biak In awmna pang perah awmin 1971-ah mahni khaw lama kir leh phalna sawrkar thuchhuak a awm a, tuna kan awmna hmunah hian 1972 atanga tun thleng hian kan awm ta a ni.

III. LEILET SIAM:
    A tira sawi tawh angin Zotlang khua hi Chgamphai zawl leileta siam vanga din a ni a, Lawihmun awmlai 1907-ah leilet hi an siam tan niin an sawi. Hetih hun lai hian Champhai zawl hi Phairuang leh Pumphir hmun a ni a, a vel ram hi ramngaw chhah pui pui a ni. Ramsa te an tam em em a, tin, sih te a tamin Ramhuai hmunpui ni-ah an ngai bawk. Butpawlan a nupui rawn pempui a tum pawh a pu zawn (A nupui pa) in Ramhuai ngawpui tukdarh tura a ngaih avangin a fanu chu pemve a phallo va, sum a chhuah sak nghe nghe a ni.
    Leilet an siam tan lai hian tunlai angin ran chhawr tur a awmlo a, lei chu bawngthuthlawha chekin an daikawi a, engemaw ti tiin buh an phun thei hram thin. An nupui te lungtum hnuntirin lei an tikawi a, an hahin an hrisel loh phah nasa hle thin. Leilet siam atana an ram hauh siam leh theilo tur te chu Lalin Salam chawi tirah  a vau thin. An chhehvel khuaten Ramhuai hmunpui tuk darh ngei tura an ngaih avangin leilet hi siam theilo se an ti a, “Chhura te chhurbura te, in dumdai a kawi emaw Chhurbura te,” tiin hna an thawh laia an bula lokal khual zin ten hla an phuah khum thin. Heitang hian hmuhsitna nen miten ti mah se nasa takin an bei sauh sauh thin. Hetih hunlai hian an buh kung a tha duh em em thin a, a hmin tha hleitheilo a, ramsa a tam avangin an tihchhiat sak fo bawk a, hei vang hian an tâm fo thin. An buh thaduh lutuk tihchhiat deuh nan hnim chi khat tunlaia leilet buh tichhe duh em em “Tuihnah” hi Manipur atangin Dolaia Fanai leh a thinan ten an va lachhuak a, an leilet siamah a chi an theh thin an ti.
    Buh mumal an tharloh avangin an tâm fo a, an khaw thenmawm ten an khuaah pur phurh pawh an phal lo va, Burma ramah pur an phur thin a ni. Harsa taka an thawhna chu alo hlawhtling a sawrkar hriattham an lo ni a, sawrkarin bawng hal khat a pe a, chu chu an inchhawrchhawk thin. Bawng chhawr dan hi Midum phaiah leh Manipurah te an zir a ni.

ZOTLANG KHAW CHANCHIN : 1900 - 2011

IV. KRISTIANNA LUH THU:
    Zotlang khuaah Kristianna hi kum 1906-ah a lut tan a, Kristian sakhua puluttu hi Lalbuana, Biate khua Kristian hmasa a ni. Biate lal Kairuman Kristiante a huat avanga a khua a tanga a hnawhchhuah a ni a, Butpawla khua, Lawihmunah Kristian sakhua hi a rawn pulut ta a ni. Kristiana inpe hmsa ber te:-
(1)Thankhama (2)Rochhunga (3)Hanga (4)Zalera (5)Chawnga (6)Khawthlaha (7)Laikunga (8)Thanghleia (9)Lianthangpuii
    
    Kristianna a luh tan tirh hian Mizo khaw dang angin Kristian te dodalna a nasa ve lova, Butpawla hi Lal tha tak a nih vang pawh a ni ang. Amaherawh chu Kristiana inpe ve duhlo min thenkhat an awm a, chung mite chuan Kristiante chu hetiang hian hla an phuah khum thin -
    “Dar ri leh dar ri a dang mang e,
    Keini dar ri lal lai zu dawmna vengah,
    Kristian dar ri chu ‘D’ auh hla”
    
    “Keizawng nuam chuang hian ka ring love,
    Ansawi Zion Jerusalem kulh chhungah,
    Chhailai ‘D’ tel lova tual len chu.”

    “Vanramah sang chuang an awm nem maw!!
    Pulpit lawn la vanram kai inti mai rawh,
    A tawk e Parte i ‘D’ thlirna.”

    “Parte keimah hi mi ring mai rawh,
    Thlenga lo chhuak uaiin leh chhang phel hi,
    Lal Isua rim reng a nam love.”

    “Hremhmun in sawi maw misual hremna,
    Haiheng no khat te hian,
    Ka pik hlum zel dawn e Valmawlan.”

    “An sawi thangvan zawl a zau laiah,
    Hmingthangpa leh Lalrikhumpa kai ai chuan,
    Kaithuampa kaiin ka ring zawk e.”
    
    Heng hla phuahte hi Dova, Saikhuma, Hleia, Saiphunga, Lawisiamliana leh Thansiama te an ni. Hetiang hian Kristiante chu hlain phuah khum mah se, zawi zawiin Kohhran chu a thang chho zel a, Kristiana inpe pawh an pung zel a ni.

Post a Comment

Powered by Blogger.