thuziak
March thla kha ni tain ka hria, High Field-a Book Fair a awm kha. Khami tum khan kohhran chanchin ziahna lehkhabu lei ngei tumin, tlema a tlawm deuh nghakin an inhawn tawp lamah khan ka va kal ve a. Ka duhzawng tak, "Peter-a atanga Pawl Lo Pawl Chhuahsantute Kawp Duh Lo Pawl" chanchin thlenga awm thei tur, foreign edition rit nelh nawlh bu thum lai mai ka han hmu chu ka lawm kher mai! Mahse..


A man, dawr nghaktu vai pa, kohhran chanchin vei lo hmel fahran ka han zawt mai chu, karei! 3800 atangte a intan ta mai! Ka keu ka keu a, a ngaihnawm dawn tih ka chiang si, ka keu leh thin. Ka pawisa ahin a daih lo nen ka khup thuk a, dawr dangah ka lut kual ngial chungin chutiang lam bak lehkhabu dang reng ka melh thei lo. Engmah lei dawn lo takngiala ka inhriat hnu chuan dawr tawp lam pakhatah chuan, kum 1925-a kum 35 mi Adolf Hitler-a'n German Weimar Republic rorel lai paih thlak tuma a hlawhchham tak avanga thla riat jail-a a tan laia a ziah Mein Kampf (My Struggle) bu chu ka lei ta a ni.


He lehkhabu, a chhiartu tam takin an beisei ang ni loa an sawi fo hi ka beisei ang a ni lo ve ang tih hlau takin mi nin phah fona chhan, a hun lai khawvel politics leh German ram chanchin ka chhiar hmasa te te a. Chuti chungin German tawng, English pawha fiah mang lo a tam bakah a ziah hun lai khawvel dinhmun hriat a ngaih êm avangin ka tui tawk zo bik lo a, volume II zawk, a chanve vel ka la bak ve ta tho mai.

Chuti chungin, hruaitu ropui dangte ang bawka a taimakna hi ka fak lo thei lo a. A hunlaia he lehkhabu thiltihtheihna piah lamah Hitler-a sawi ruala lo lang fo, a thusawi thiamna lam rilruah a awm tlat mai.

hitler chanchinKhawvel pum huapa thusawi thiam tih tur hi hmanlai atang tawh mi tlem te awmin, vawiin thlenga midang deusawhna tawngkama "Philippic" an la tih takna chhan Greek mi Demosthenes-a (384–322 BC), Macedonian lal Alexander the Great-a pa Phillip-a do tura a chhuah dawna tawngkaa a beihna turu lutuk te, minute thum chhung lek ni sia America history kila lung pawimawh ber thusawi an tih, Abraham Lincoln-a Gettysburg Address te, India rama army officer naupang te a nih laia, "Thusawi thiamna aia talent ropui a awm lo." lo titu, Indopui Pahnihna chhuah dawna British Parliament-a Hitler-a Nazi ralrelna thu ropui sawitu Winston Churchill-a leh Gandhi-a "Quit India" thusawi hmingthang te, Cold War vanglai Berlin Wall hmaa John F. Kennedy-a thusawi ropui te, Martin Luther King Jr.-a “I Have a Dream’” speech te, “The Great Communicator" an tih mai president Ronald Reagan-a “Tear Down This Wall" speech leh Nelson Mandela atanga Barack Obama-te thleng khan, darthlalang hmaa hmelhmai leh che zia zawng zawng nena inzir kumtluan peih Hitler-a kha an khum bik lo maithei.

"Sawi aiin ziak hian mihring a hneh nep zawk tih ka hria; he khawvela Movement liantham awm tawh reng reng bultanna chu ‘ziak’ ni loin ‘sawi’ a ni." (Mein Kampf).


Ram dawrzawn khat chuang latu, amah avanga chhuak indonaa mi maktaduai 12 velin nunna an chan phah, kum 12 emaw chhung Third Reich Adolf Hitler-a’n duhtawka thu a han sawi kha chu, "German tawng thiam miah lo tan pawh awih loh a har e" an lo lo ti hial a. Aw chak leh thum lian ber nei lo mahse a aw hre pha tan chuan a thusawi kha ngaihthlak loh theih a ni lo a, amah en lek phei chuan min hîp a vek a ni ber an ti thin.

Idaho State University-a kum 46 chhung Rhetoric of Hitler and Churchill zirtirtu Professor Bruce Loebs-a chuan hetiang hian a sawi a, "Thusawi thiam kha a kum a kum a zir a, a chhana chu eng pawh ni se, zui loh theih a ni lo. Ram economy-in chhiatna rapthlak a tawh laia mipui zawhna chhanna kha thusawi thiamna hmangin a nei tlat a ni.’’ tiin Hitler-a hi Indopui Pakhatna zawha German mipui mangang thlabarte’n hruaitu rintlak zawnga an tlanchhiatna National Socialist German Workers' party lo dingah khan a phusa pawl a ni thuai a. Kum 1924 inthlana vote 3% chauh hmu si kha Reichstag-a (German parliament) thu rorum leh mi hneh lutuk a sawi fo hnu kum 7 vel a liam leh chuan German party lian ber a ni hman der tawh a; kum 1934-ah phei chuan a mimal political agenda chu German sawrkar agenda a ni daih tawh.


Historian Robert Waite-a pawhin a thusawi thiamzia leh mi a hneh theihzia chu a sawi uar hle a, "Hitler-a anga mipuiin rinna an nghah ngamna mimal kha western civilization history-ah a la awm ngai lo. A sawi thiamna hmangin ama political theory leh sawrkar ropui, a tel loa kal thei lo a din thei a ni.” a ti. Amah hre chiangtu ber pakhat Nazi Propaganda Minister Joseph Goebbels-a pawhin a diary-ah, Hitler-a khan ama thusawi tur chu midang ziahsak duh loa amah ngeiin a ziah thin thu leh vawi nga tal en nawn a, a edit ngat ngat thin thu ziakin, “Zankhaw tairek thleng a ziak a ziak thin a, a chang chuan tlai atangte a bei tan thin. Public hmaa thusawi pawimawhzia a hriat chian em avangin a thusawi tur ziak tur khan tumah a ring zo lo.” a ti.

Explaining Hitler bua novelist pakhat George Steiner-a phei chuan awmze neia a aw thluk ringawt pawhin ngaithlatu mipui a hneh theihzia sawiin, "1933 vela ka pate’n kan chokaa Hitler-a thusawi, Radio-a an ngaithla ri kha ka la hre riai riai thei. Sawi fiah thiam a har a, naupang mai la ni mah ila Radio-ah khan amah kha a hring a hrana lo chhuakin hmaichhanah zawm ngei ngei ngai thu min hrilh ni ber hian ka hria. Hmu lo mah ila a zaizir zawng zawng kha a hriat (feel) theih a ni.” a ti.


A thusawi tur chauh ni loin a lo ngaithlatu mipui lo dawnsawn dan tur, a thluk sang leh hniam laia zaizir dan leh taksa chet dan tur thlengin a zir nasa hle a, a lal chhunga mipui/sipai hma vawi 5000 vel thu a sawi khan a sawi hun leh hmun, a ngaithlatu turate zir zelin pindanah a practise hmasa fo thin. Chutia a inzir vel lai chu a personal photographer Heinrich Hoffman-a chuan thla a lo laksak thin a, a lan dana chu en nawn lehin thaa a hriata, a lungawi chuan a takin a hmang zui mai thin a. A chang erawh chuan, “Kha chu a dik lo. Khatiang kha chuan ka tinawn leh tawh ngai lo ang.” te pawh a ti mai thin.

Hoffman-a hian a pu thla hi vawi nuaih tel chuang a laksak a, vantlang hmaa tihchhuah erawh a phalsak ngai lo. He thlalak pawh hi kum 1925-a a Jail tang chhuak hlimin a lehkhabu Mein Kampf a sawi (dictate) lai thla a laksak a ni a. Amah Hitler-a’n a han hmuh leh chuan Hoffmann-a chu tichhe nghal tura a hrilh chungin ani hian a negative chu a kawl tha ta ran a, kum 1955-a a lehkhabu ziak, “Hitler Was My Friend” bu-ah tlangzarh a ni ta chauh a ni. Hoffmann-a hi cyanide tura an intihhlum hma lawka Hitler-a’n a neih a nupui Eva Braun-i nena an puar-ak kha a ni bawk a, indona rapthlakah khan dam khawchhuakin Nazi leh Hitler-a ngei tan pawha a lo thawh thin avanga kum 4 Jail a tan hnuah kum 72 mi niin 1957 khan a thi ta a ni. A pu Hitler-a erawh Allied sipaite’n Berlin hualchepa an lak dawn ni, April ni 30, 1945 khan a nupui thar nen, tur eiin an intihlum ta a nih kha.

Post a Comment

Powered by Blogger.