Mizo Hnam Dan (Mizo Customary Law) Published by Law & Judicial Department, Government of Mizoram. 1st Edition 2006. As published in the Mizoram Gazette Extra Ordinary No. Vol. XXXIV Aizawl Wednesday 6.4.2005 Chaitra 16, S.E. 1927 Issue No 66.

MIZO RO INLUAH CHHAWN DAN

BUNG – 12 : MIZO RO INLUAH CHHAWN DAN


Chang 176 RO 

Ro chu in leh lo te, sum lah pai te hi a ni. Chang 177 RO NEIH DAN Ro inluahchhawn chungchangah ‘Ro’ tih hi a hnuaia sawi ang hian kawng thumin a then theih :

1) Thlahtute atanga neih ro : hei hi chhungkaw Pa berin a pi leh pute emaw , a nu leh a pa emaw atanga ro a luah hi a ni.

2) Thawhchhuah atanga neih : Ro neituin a pi leh pu emaw, a nu leh pa te emaw atanga Ro a luah ni lo, ama kut khawih emaw, a nupui fanaute nena an thawhchhuah liau liau emaw atanga an eih Ro te hi a ni.

3) Chhungkaw ro awm thei dang : Ro neitu nupuiin emaw, a tu leh fate leh amote emaw, pa ina awmkhawm chhunga anmahni hminga ramm leh thil dang chi hrang hrang an neihte pawh ro a ni vek a. Amaherawhchu, chang 50 leh 51-a a sawi hi chu hmeichhe ro bik a ni.

Chang 178 RO NEITU 

Mizo hi pate lam atanga thlah kal zel leh ro inluah chhawng zel kan ni a. Chuvangin chhungkaw pa ber chu ro neitu a ni. Chang 177 (3)-a ro pawh hi chang 50 leh chang 51-a a sawi. hmeichhe bungrua leh thuam tih loh chu, pa ina awmkhawm chhung chuan pa ro vek a ni. Chhungkaw pa ber ro neitu tih hian, hmeichhia pawh chhungkaw pa ber dinhmunah a din chuan a huam a ni.

Chang 179 RO NEITU THU NEIHNA 

Ro neitu chuan a ro chungchangah a hnuaia sawi ang hian thuneihna a nei :

1) Ro neituin a dam laiin, tawngkain a ro a sem thei.
2) Ro neituin a dam laiin thurochhiah a siam thei.
3) Ro neituin, a ro thenkhat chu pian leh murnaa ro luahtu tura a ngaih ni lo, midang hnenah emaw, pawl hnenah emaw pawh a pe thei.Mahsela, hetianga ro changtu hi ro luahtu ani chuang lo. Ro thenkhat a chang ve mai chauh a ni.


Chang 180 RO LUAH THEIH INDAWT DAN


1) Mizote hi chang 178-a sawi angin Pate lam atanga chithlah kal zel leh ro inluah chhawng zel an nih avangin ro neitu chu pa a ni. Pa a thih chuan a upui chu chang 181 (1)-a sawi angin, ro neitu, pa dinhmun luahtu a ni. Ro neitu a thiha ro luah theite indawt dan chu hetiang hi a ni.Fate leh mahni bulbal dik tak, thisen zawmpuite chauh ro luahtu tak tak an ni thei. Mani bulbal tak tak te chu : fa te, pa te, pianpui nau te, pa unau te, p (pate pa) te, tupa (fapa fate) te, fanu leh tunu (fapa fanu) te leh an thlahte an ni.

2) a) Ro neitu ro luah tur hian, nu leh pa awmpuitu fapte an lal ber a, chumi zingah awh chuan fatlum, chhungpui fa(nupui dik tak fa) hi nu leh pa chawmhlum tura ngaih a nih avangin a lal ber a ni. Fatlum pawh ni se indang tawh, nu leh pa awmpui lo a nih chuan, a fapa dangte chuan a naupan dan indawtin chumi dinhmun chu an rawn luah ang a.Fapate zingah chutianga nu leh pa awmpuia chawm hlum thei an awm loh chuan, awmpuitu leh chawmtu chu fanu pawh nise roluahtu a ni thei. Fapa mal chu hnathawhna leilet emaw, huan emaw, hna dang avangin emaw in hrangah lo awm mah sela, ro khawm thei lo tur anga indanga ngaih tur a ni lo. Nu hrang laka fate pawh pa hnena an awm chuan, roluahtu dik tak an ni a, Nu hnena awm nghet erawh chuan, fapa, pa hnena khawsa an awm chhung chuan pa rovah chanvo a nei lo.

b) Fapa, pa ro luahtu tur chu a ro luah hmain thi sela, a thia fate chuan a chunga ro luah dan sawi angin ro chu a luah ang;

c) A dawt lehah chuan, ro neitu chuan fapa dang a neih lohva, fanu a neih chuan fanu chuan a luah ang. d) A dawt lehah chuan , an la dam a nih chuan, ro netu nu leh pa te.

e) A dawt lehah chuan ro neitu unau mipa leh an fate;

f) A dawt lehah chuan ro neitu farnute leh an fate;

g) Ro neitu chuan unaute a neih loh chuan, pu (pate pa) lama thisen inawm leh remchang hnai ber apiang :

h) A chunga sawi anga mipa lama ro luahtu tur an awm loh chuanhmeichhe lama laichin hnai ber.


Chang 181 RO LUAH DAN


1) Ro neitu, fanu fapa nei a thih chuan, a fate chu an nu hovin an khawsa ang a, an nu chu chang 178 leh chang 180-a sawi angin ro neitu pa dinhmun luahin, fate man teltu leh pusum eitu a ni.Ro luah chungchangah pawh tuma tibuai theih a ni lo. Hetianga tu leh fate enkawl thei nu chu, nu dik leh nu rinawm, nu jzahawm leh chhuan tlak, nu thianghlim a ni. Chutiang a nih zawh loh erawh chuan, chanvo engmah a nei thei lo.

Pa remtihnaa lo indang tawh fapa tan emaw, chanvo siamsak leh tul bikna vang emawa In Lo Ram dinhmun dihdanglam tur thuah pawh, nu remtihna tel lo chuan tih theih a ni lo. Amaherawhchu, nu chuan pa dam laia pa duh dan tlangpui chu a zawm ngei tur a ni.

2) Ro neitu chu a thih chuan, ro luahtu dinhmun pawimawh indawt dan chu hetiang hi a ni :

Insem tur chi-ah chuan, fapa tlum ber chu a farnuite leh naui chhawmdawl ngaite chhawmdawltu tura ngaih a nih avangin a unaute chan leh hnih a chang ang. Amaherawhchu, insem theih loh a chanpual chu, a unaute chan leh hnih hu a nih chuan, insem theih chi-ah chanpual a nei lo vang. Hetian thuah hian fanu, inhrang chang lova la awm, nu leh pa in chhunga thawk chhuaktu chuan chanvo a nei ngei tur a ni.

3) Ro neitu chuan fap nei lovin, fanu chauh neiiin a nupui fanau thihsan sela, a fate chu a nu hova an khawsak laiiin an nu chu thi ve leh ta sea, nu leh pa ina la awm fanute chuan ro chu an luah ang a, Ro insem dan chu fapate ro insem dan ang bawk a ni ang.

4) Ro neitu chu nupui fanau nei lovin thi sela, an nu leh pa an dam chuan a ro chu an luah ang. An dam tawh loh chuan, chang 180-a ro luahtu lal dan indawta a hnai berin a luah ang.

5) Ro neitu chuan, fa nei lova nupui a thihsan chuan, chang 184 (4)-a a sawi anga rel tur a ni.

6) Ro neitu chuan, a nupui ni lo mi dang lakah fa nei sela, a ahnena a awmpui chuan, a nupui laka a fate chan ang bawk chanvo a nei ve ang. Amaherawhchu, chutiang chu kum thuah naupang ber ni mah sela, fatlum chanvo a chang thei chuang lo.

7) Pain a nupui a sun hnuin nupui dang nei leh sela, a nupui te lakah chuan fa nei ve vein amah chu thi ta sela, a nupui hmasa bungrua, chang 50-a a sawi ang chi bungrua a neih reng reng chu a nupui hmasaa laka ama fa bikten an chang ang. Chutiang bawkin a nupui hnuhnung bungrua pawh ama fa bik ten an chang ang.

8) Mizo Ro inluahchhawn danah hian, tulna bik tak a awm loh chuan, roluahna lehkha lak emaw, pek emaw a awm ngai lo.

9) Mizo Ro inluahchhawn danah hian, tul bikna a awm chua, Roreltu hnen atangin Roluahna lehkha lak tur a ni.

Chang 182 THUROCHHHIAH 

Thurochhiah chu, Ro neituin a ro luahtu turte hnena a ro an luah dan tur a siam leh mi dang hnena a ro sem dawngtu tur leh an chanvo tur a siam hi a ni. Chu chu ro neituin tawngkain emaw, ziakin emaw a siam thei. Thurochhiah siam dan chu a hnuaia sawi ang hi a ni.

1) Tawngkaa thurochhiah sem dan : ro neituin a rilru hrhfim laiin tawngkain Thurochhiah a siam thei.Chutiang thulhah chuan thuhretu pahnih aia tlem lo hriatpuiin a ro a semna thurochhiah chu a siam ang. Vanduaina tawh phut vangte leh dam lohna avanga turochhiah siam hmanhmawh bikna thilah chuan, thuhretu pahnih nei kher lo pawh ni se, a thurochhiah chu pawm theih a ni.

2) Thurochhiah ziaka siam dan : Ro neitu, puitling chin chuan mihring rilru pangngai put lai leh a rilru hahfim laiin, chang 180 (1)-a a sawi, a mi duah apiang roluahtu atan thurochhiah a siam thei.


3) Thurochhiah ziak dan : Thurochhiah ziaka siamtu chuan a hnuaia mi ang hian a siam tur a ni.

a) Ro neituin chang 180-a mi anga a ro luahtu tur hming leh awmna khua te,amah nena an inlaichinna leh ro a luah tur chu chiang takin a ziak tur a ni.

b) Ro neituin , ro luahtu atan ni lovin, chang 179 (3) anga a ro thenkhat chauh pek atan a thurochhiah ziaka a siam pawhin, thurochhiah a siamsaka hming leh awmna khua te, a ro pekte chu chiang takin a tilang tur a ni. Chutianga a ro sem dawngtu chu chang 179 (3) a sawi angin, ro luahtu nih a tling lo.

c) Ro neitu chuan, thurochhiah chu ziakin a siam ngei a ni tih fiah nan, a hming a ziak ngei ang a, a ziak ni leh thla leh kum pawh a ziak tel thlap tur a ni. Ziak thiam lo a nih chuan, a kutzungpui thla a nem kai ngei tur a ni.

d) Ro neituin, ziaka thurochhiah a siam chuan, ama duh dan ngeia a ziak a ni tih hriatpui nan thuhretu pahnih aia tlem lo , mi ang pangngai pyuitling chinin , ro neitu hming ziak zawnah a hmuh lai leh hriatpyui ngeiin an hming leh an awmna hmun, ni leh thla leh kum chiang takin thurochhiahah chuan an ziak ve tur a ni.

Amaherawhchu, Ro neituin ziaka thurochhiah a siamin, ama ziak ngei a ni tih rinhlelhna a awm loh chuan thuhretu awm lo mah se pawm theih a ni.

e) Ro neituin, a ro thuhmun atan thuochhhiah vawikhat aia tam, tawngka emaw, ziak emaw a siam chuan, a hnuhnung zawk apiang pawm tur a ni.

Chang 183 THUROCHHHIAH DIK LO SIAM


1) Tupawh vauna emaw, bumna emaw, dawt emaw hmanga, ro neitu, ama duh dan hmang thei lova thurochhiah siamtirtu chu hrem theih a ni.

2) Ro neitu hminga dawt thua thurochhiah lo siamtu chu, a chunga hremna siam ang hian hrem theih a ni.


Chang 184 PASAL RO CHUNGCHANGA NUPUI DINHMUN


1) Pasal ro luah thei tu emaw, chanvo nei thei tur emaw chuan, a nupui a nihna a chiang tur a ni.Chang 36-a sawi anga inneihna chiang tawk a awm loh chuan, Nupuiah chhiar theih a ni lo.

2) Pasal sun chu, Chang 102-a sawi anga nu thianghlim a nih chuan, Pa chan changin a fate enkawltu a ni.

3) Chang 177(1)-a sawi thlahtute atanga ro luahte chu mipa lam, a ro luahtu an awm chhung chuan, a nupuiin a rochung thei lo. Nimahsela, a nupui dam chhung chuan a remtihna lo chuan ro chu laksak theih a ni lo.

4) Pasal sunin, a pasal rovah ro neitu a nih theih dan emaw, chanvo neitu a nih theih dan emaw chuan, chang 180(1) leh 181 (5)-a sawi a kalh tur a ni lo.

5) Ro neitu chu, a nupui hmasa lakah fa neiin, a nupui hnuhnung zawk a pawmlai lakah fa nei lovin thi sela, a nupui hnuhnung zawk chu nu thianghlim a nih loh chuan, chanvo engmah a nei tur a ni lo.Nu thianghlim a nih chuan, chang 181-a sawi angin Pa chan a chang ang a. An awm ho theih loh chuan ro an insem ang. Nu chuan fatlum chanvo ang ni lo, fapa dang chanvo ang a chang thei. A chanvo chungah chuan, a ta liau liau a nih tawh avangin, thuneitu a ni tawh a, ama ro luahtu tur pawh a duh angin a siam thei.

6) Pasal sun hmeichhia chu, pasal nen la indang lo a nih chuan, roluah chungchangah chanvo a nei lo. Fapa a neih erawh chuan a pasala pa chuan a tupa chu chanvo a siamsak thei.

7) Pasal sun hmeichhia chu a pasal nen indang tawh a nih a, Nu thianghlim a nih bawk chuan, chang 180-a sawi ang a, pa chan chang a nih tawh avangin a fate emaw, midang reng reng in emaw an hnawtchhuak thei lo. A fate nen awmho thei lo an nih erawh chuan, nu leh pa dinhmuna ding a nih tawh avangin fate chu an indang zawk tur a ni. Fatlum ber chu ro luahtu tura ngaih a nih avangin nu hnena awm tur a ni a, a awm peih loh erawh chuan, a unaute zinga nu chawm peih apiangin fatlum chanvo changin a ro a luah ang.


Chang 185 FAPA INDANG

1) Fapa, nupui ei emaw, nei lo eaw, In hranga thuk hrang chhuanga khawsa chu Indang a ni.

2) Pain fate chu a duh hunah a indan tir thei.

3) Pain a fate indantir kher lo mah se,eizawnna avangin emaw, tul dang avangin emaw, hmun dangah fanaute nen kum nga(5) an lo khawsak hman tawh chuan, mahni puala in leh lo emaw, in hmun emaw nei lo mah sela, indanga ngaih a ni.

Fapa, ro luahtu tur chu a pa nen intuithlar vang ni lo va, chhungkaw rokhawlhna leh tul dang avanga chhungkaw remtih tlana amahin emaw, upui fanau nen emaw in hranga khawsa chu eng chen pawh lo khawsa hrang tawh ma se, ro luah chungchang thuah chuan indanga ngaih a ni lo.

Fapa mal chu, a pa nena intuithlar vang chauh lo chuan amalin emaw, chhungkuain emaw, eng chena rei pawh hmun dangah awm mah se, ro luah chungchangah chuan engti kawng mahin indanga ngaih a ni chuang lo.

4) Fapa indang tawhte chuan, chang 180 92)(a)- a mi ang chauh lo chuan pa rovah chanvo an nei tawh lo. Amaherawhchu, pa ber dam lai atanga unauzaho, in hrang chang tawh pawh, eizawnna kawnga lo inti hrang lova, hmun khata an la tih tlan chuan, rokhawm chungchangah indanga ngaih an la ni lo.

Chang 186 MAHNI FATE RO LUAH 

Chang 181 (4)-a sawi angin, nupui fanau thihsan nei lovin ro neitu thi sela, a pain a ro a luah ang. Pa a thih tah chuan nuin a luah ang.

Chang 187 PAMI RO LUAH 

Ro neitu chu nupui fanau leh nu leh pa leh unaute nei tawh lovin thi sela, a unaupa fate zinga mi, chang 180-a sawi, ro luah thei indawt hnai berin ro chu a luah ang.

Chang 188 TUPA RO LUAH 

Tupa indang tawh chu, nupui fanau leh tu leh fate leh , hringtu nu leh pa pianpui unaute nei lova a thih chuan, a pu/pi in a ro luah ang.

Chang 189 PI RO LUAH 

Pi ro luah tur lo awm ta sela, a luah thei tur hnai zawk an awm loh chuan chang 181 (4)-na ang in a kal ang.


Chang 190 RO KHAWM TURA SIAMCHAWP 

Hemi bunga sawi Mizo Ro inluah chhawn dan pangngai baka tulna a lo awm chuan a hnuaia sawi ang hian ro khawmtu siamchawp theih a ni.

1) Ro luah thei tur nena intuithlar vanga ro khawmtu siam : Ro neitu a ro luah theitu tur chang 180-a sawi te nen lo intuithlar ta sela, a duh apiang a ro khawm turin a siam chawp theri. Chutianga tih a nih chuan, an intuithlarna leh ro khawmtu thar a siam dan chu thuhretu pahnih tal awmin ziaka dah tur a ni.

2) Chawmhlumtu tura ro khawmtu siam : Ro neitu laichin bulbal, chawmtu leh ngaihsaktu nei lo chuan , a ro khawmtu atan amah chawm hlumtu tur mi tupawh a siam thei. Chumi chuan a ro pawh a khawm thei. Hetian ro khawmtu tur siam chu thuhretu pahinih tal awmin ziaka dah tur a ni.

3) Zawnchawp ro khawmtu siam : Ro neituin ro luahtu tur laichin bulbal hnai nei lo sela, a ro khawmtu atana tha a tih apiang a zawng chawp thei. Hetiang tih a nih chuan, thuhretu pahnih tal awmin ziaka dah tur a ni. 

Chang 191RO LUAHTU

MAWHPHURHNA LEH TIH TURTE


1) Ro luahtu chuan a ro luahsak chungah chuan a tih tur pual a tihsak ngei tur chu hengte hi a ni.
a) A thihin a ruang a hlawm ang a, a vui bawk ang. Mithhi chungchangah tihtur awm apiang a ti ang.
b) Ro luahtu chuan, a ro luahsak khan leiba neih chuan a mawhphurhna a ni.

2) Chang 181-a sawi ro lauhtu, a tu a pawhin luah sela, a ro luah turah leiba rulh tur a tel vang maiin ro luahtu nihna a pha thei lo.

Chang 192 MI CHUANG RO KHAWM 

Mi tupawh awmna nei lova vak mai mai chu, mi inah a thih chuan, a thihna in neitute chuan, dan pangngaia an vui chuan, a neih apiang a khawm tur a ni. Mi inah thi lova, khawlaiah a thih chuan, khawtlangin an phum ang a , a neih apiang chu khawtlang ta a ni.

Chang 193 INRALNA 

Chhiat tawh nikhuaa inralna hi ruang chhhuahna hmuna pek a nih thin avangin a dawngtu tur pawh a hnuaia mi ang hi a ni :

1) La indang lo inpuia khawsate dinhmun :


a) Ralna thilpek : Chhungkaw pa ber a la dam chuan rlana thilpek chu pa ber kuta lut tur a ni. Pa ber a dam tawh loh chuan, pa chan changtu nu ber kutah a lut tur a ni. Nu leh pa an awm tawh loh chuan an aia chhungkaw hotu ber kuta lut vek tur a ni.

b) Ralna thil bik : Khawi atang pawhin raln thil bik lo kal a awm chuan a petuten tu pawh pek bik nei mah sela, chhungkaw botu ber kuah a lut hmasa phawt tur a ni. Amaherawhchu, hmanral lehna lamah chuan chutiang thil bikin a tum tak ang zela hman tur a ni.a, chhungkaw hotu leh an pek bik remtih tlanna a nih chauh loh chuan, kawng danga hman tur a ni lo.

2) Indang tawhte dinhmun : Indang tawh chhungkuaah tupawhin chhiat tawk se, tupawhin ralin tupawhin dawng se. Thihna Ina ral a nih chuan, chu chhungkuah chuan pek luh vek tur a ni.

3) Hmun dang thi : Mahni khuaah ni lo, khaw dangah miin vanduaina a jtawhin an khaw lama hawnpuithih lohva laina hnai an bel a nih chuan, ralna reng reng chu a thite hhungkua leh ruang thlenna chhungkua ten an insiamrem tur a ni.

Post a Comment

Powered by Blogger.