Heti zawnga sawi hi in lo ning tawh mai thei a, mahse kan inhrilhhriatnawn fo atana pawimawh chu tuna sorkar rorelna kan hman mek - parliamentary democracy - Mizo ten kan hman ngailoh, a hmelhriat pawh kan hmelhriat ngailoh a ni a. Kan hmelhriat tanna kha a la reilo hle mai a, lal leh a khawnbawlte rorelna tihtawp a nih hnua rorelna kan hman tak hi Mizo hnam tan chuan thil thar anga la sawi theih a ni. A la thar em avangin a hmangtute hian kan la hmang khawr hle a. Inzir peih deuhte chuan a hmandan tur dik an hriat laiin term tam lo tling tawh pawh nise zir chianglo te chu an bil em em tho a ni. Sawi tur âwm an hrelo fova, sawiloh tur te pawh an sawi an sawi fo awm e.

SPEAKER PU LALRINLIANA SAILO

Democracy hi a tichhuaktute khuan an duan a nih ang takin a hmandan tur pawh a fel leh tha leh tangkai thei ang ber an duang thin a. Tih dan famkim a awm theihloh laiin a tha thei ang ber hi chuan an hmang niin a lang. Tin, hun inhera tihdan thlak te pawh an nei a, a chhan chu a lo that tawkloh avang emaw a aia tihdan tha zawk an hmuhchhuah vang te a ni.

Thunawi angreng deuh hleka ngaihtheih a ni nain nimina Mizoram Assembly Speaker thlantharin a chair a luah dawn leh a luah fel hnua a thusawi kha ngaihtuah chian chuan, a tir kan sawi bawk - he parliamentary democracy kalphung kan hriatdan a chianloh thinzia leh awmze neia hmang tura a bul kan hriat a pawimawhzia a lang a ni.

UK ah khuan tun hmain lal-in ro a rel thin tih kan hria a, tuna an inrelbawlna Parliamentary Democracy khu a tichhuaktute an ni. Democracy hi khawvela inrelbawl dan tha ber a nilo tih hi an hrechiang a, mahse a dang zawng aia tha a ni tih an pawm thung. Hei hi an Prime Minister ropui Pu Winston Churchill-a khan Parliament ah a sawi nghe nghe a ni.

Lal rawng tak takin ro an rel lai kha chuan mipui an bet tlawk tlawk thin a. Hun inherah mipuiin thuneihna an chang deuh deuhva. Tuna an inrelbawl dan khu lu tam tak tana sual chhuah a ni a, hlut pawh an hlut hle a ni.

Speaker thlantlin a nih thu puan a nih khan Opposition group leader, Congress Group leader leh House leader ten Pu Lalrinliana Sailo kha a thutna atangin Speaker chair thleng an hruai a. Hruai tur khan Protem Speaker in a ngen thu chanchinthar thupuanah kan hmu.

Hei hi British ho tihdan (tradition) upa tawh tak a ni a. Mahse, keini'n kan lo hman dan hi chu Chinese hovin IPhone lem an siam ang deuh hi a ni awm e. England lal te kha thuneihna pumhlum nei an ni a, Parliament an neih hnu pawh khan lal khan thuneihna sang tak a la nei thin a. Speaker kha mipui aiawha lal hnena mipui duhdan va thlentu a nih thin avangin Speaker nih kha an hreh thin hle a ni. An hreh nachhan pawh khatianga lal hnena thu an va thlen khan lal thin a lo rim chuan Speaker kha lal khan a lo tihhlum hial thin vang a ni. 1394 leh 1535 inkarah khan lalin Speaker 7 lai lu a tansak. Speaker nih kha an hreh hle thin a. Thlantlin an nih khan an thutna atangin a hnuhin an hnûk chhuak thin a ni.

Chu chu thil nihdan a nih avangin British ho khuan an history vawnnun a nih theihnan tun hmaa thil thlen dan kha an chhawm ta zel a, lalin Speaker lu tansak ngai tawhlo mah se Speaker-a thlantlin te kha an MP pui ten an thutna atangin Speaker chair-ah an hnûk der ta thin a ni. An history-a thil thleng thalo kha paih mai lovin, thanglehtharte an theihnghilhloh nan a vawngnung zawng leh a hlimawm zawngin, fiamthu titihin an ti zui ta a ni. Hei hi British ho political culture dik tak a ni a. Kan lo chhawm ve hian a nihna takah chuan keini hnam history nena inlaichinna a nei eih loh avangin, tih loh pawh nise thil pawilo a ni. House-a vai tawng emaw Sap tawng kan hmang kher lo ang deuh hian. Mahse, kan ti ve dawn a nih chuan Speaker thlantlina khan han duhlo der ve vel ta se, hlim takin House ah khan boruak han vawrh ve vel tase thil awmlo lutuk chu a ni lo mai thei a ni.

Chu chu a tesep ah dah ta ila, UK ah chuan Speaker thlantlinte hian Speaker mawhphurhna kha House chhunga rorelna a ni tih an chian avang leh anmahni thlangtlingtute kha mipui nilovin an thawhpuite an nih avangin Speaker mawhphurhna chungchang te leh thlangtlingtute hnena lawmthusawina lam te an sawi thin a. Hei hi UK Parliament-a an speaker John Bercow-a thusawi atang hian a lang https://www.youtube.com/watch?v=zGjCki552bo (Minute 13:20 atang hian a en theih ang). Chutiang lam chu Speaker nihna atanga sawi awm tak pawh a ni.

Nimina kan Speaker in Speaker chair atanga a sawi te kha han ngaihtuah nawn lawk ila:


1) Hna thar chu lawm takin a pawm. 
2) Pathian leh Chief Minister hnenah lawmthu a sawi. 
3) Tum 4 lai MLA a thlangtlingtu a bial mipui te hnenah lawmthu a sawi. 
4) Mizoram Assembly chu House zahawmna vawngtlattu, India ram chang nilo khawvela ram dang thleng pawha House felfai leh zahawm a nih thu a sawi. Chutiang dinhmun chu vawng zel turin House Member te a sawm.

Kan Speaker thar hi, ka rindan chuan, Pu Rama leh MNF hotu lian dangte nena an inbiaknaah MNF ticket-a MLA a tlin chuan Speaker emaw Minister nihna pek a nih tur thu sawi a nih ka ring a. Hetiang hi khawvel puma politician te "backroom deal" a nih thin avangin thil mak pawh a ni lo. Lo in be fel dim diam tawh a nih chuan han duhlo der vel te kha a peihzawng a nilo pawh a ni mai thei. Dan anga amah thlangtlingtu a MLA pui te hnena lawmthu sawina leh amah an rinna vanga a mawhphurhna hlen ngei a tum thu a sawi kha kan hriat takloh avang leh CM hnena lawmthu a sawi tak daih avang khan secret deal kha a lo awm ngei niin a lang. Pu Zira pawh hi a tlin chuan Minister i ni ang tiin an tiamlo tawp lovang tih a rin theih a ni, a aia Minister âwm MNF MLA an awm reng chung pawh hian.

Tum 4 lai thlantlin a nih thu Speaker in a sawi kha a bial mipuite nena thiltihnaah emaw MLA a nihna anga a telna program a sawi âwm zawk a ni a. Mahse, Speaker khan tul a ti tlat si a, hun lemlovah pawh a sawi ta duah a ni.

A tawp bera a sawi khi dawt a tel ngeiin a lang. A chhan chu Mizoram Assembly rorelna hi vaiho inhaubuai leh invawm hial te lakah chuan felfaiin zahawm zawk hle mah se, awmze neia rorel hi a tlem zawk mai thei a, khawvel huapa pholan dawn phei chuan kan zah rûkna tur kan hmu teuh ang. Sawi tawh ang khan hetianga rorel hi kan hnam tihdan a ni ngai lova, kan hmanna hi a rei ve tawh fu naa a hmandan dik leh hlawkzawk hi kan la hlat hle a ni.

Hei hi kan ram hruaitute dinhmun chu a ni a. An "nawi" kan ti a nih pawhin kan aiawha kan thlantlin an nih miau avangin kan tana hna thawk tura thuneihna leh mawhphurhna dan kaltlanga kan pek te hi rinawmna thu an tiam ang chiah khan hmang turin kan beisei tih hi hre reng se a tha hle.

Mizo te hi kan pawnlan dan a thûk tiin Rev Thansiaman a lo sawi thin a. A la dik tluang zel niin a lang. Hei hi, tuna a sawi chhawngtupa pawh tela, kan nihna a ni a. Amaherawhchu, hmasawnna tur ngaihtuah chhuak thei tura Pathianin thluak min pek hi kan eksawrsais peih phawt chuan kan pawnlang reng bik tawp lovang.

Post a Comment

Powered by Blogger.