AIR NEWS COMMENTARY: 13.07.2019 
Ziaktu : HC.Vanlalruata Principal Correspondent, PTI


A khât tăwka ramri a buaina sosâng leh hluai Å£hin, Mizoram leh Assam ramri buaina hian kum tam a awh tawh a. Hailakandi district lamah emaw, Cachar district lamah emaw hlet a chhuah leh zauh Å£hin. Nikumah khan Bairabi ram Zophai hmuna Mizoram Chief Minister hmasa ber, Pu Ch. Chhunga ram ngei-a pawm chhûngah, MZP-te’n ram chin humhalhna lantir na’n Zofate Chawlhbuk sak an tum a, Assam Police-te’n zirlaite leh chanchinbumi thlengin na takin kut an thlak a nih kha. Hman kumah khan ramri buaina lai (border dispute)-ah hian a tawn tawnin engmah kutthlăk loh ni se tia inremna siam a ni a, chuvang chuan nikumah khan keini lam hi puh kan nuam ang. Kar kalta maiah Lailapur khua a an department in an cheiÅ£hat avangin Cachar Forest hotute’n inremna thuthlung pal an rawn nêk thung bawk.

A danglamna erawh chu nikuma Mizo zirlaite leh chanchinbumite’n Assam Police kut an tawrh lai khan, kan Mizoram Police-te chu ramri hnaih lama Mizote thlavâng hauh turin an pÄ•n chhuak lova, Assam Police-te an ram chin nia an hriat humhalh tumin duh thâlin an chè a. Hmanni-ah khan mahni ram humhalh tura chêt hun, Mizoram Police chêt vena âwm takah an che ve thung lo. Social media lamah chuan a taka ramri buai vei lem lo, politics a inbeihna atana hmang vel mai mai hnam kan nihna a lo lang chhuak leh a, thu feikibâr a inkhawhna a tam hle laiin ramri buai chinfelna lam hawi erawh chu hmuh tur a awm mang lo thung.

Mizoram, Meghalaya, Nagaland leh Arunachal Pradesh te hi Assam state hnuaia district ni Å£hin, indan san ta an ni a. He’ng state 4-te hian Assam nen ramri buai an nei vek. Kum 1963 a Assam aÅ£anga indang a state puitling ni ta, Nagaland leh Assam hian ramri buai an nei nasa hle a, an state police-te pawh ram inchuh avangin an lo inkâp fo tawh a. Kum 1970 a state puitling a hlankai a nih avanga Assam aÅ£anga indang ta, Meghalaya leh Assam ramri buai pawh hi nasa tak a ni. Mizoram leh North East Frontier Agency (NEFA) chu kum 1972 khan UT a hlănkai niin, Assam aÅ£angin an indang a, kum 1987 khan state puitlinga hlănkai ve ve niin NEFA hi Arunachal Pradesh tiin a hming thlâk a ni a. He state pahnih pawh hian Assam nen hian ramri buai an nei nasa hle. Hmarchhak state dang, Manipur leh Tripura te hi chu tunhma aÅ£anga lalram hran an nih avanga Assam a bet ve lo an ni a. Chuvangin Manipur leh Tripura te hian Assam nen ramri buai an nei ve lo.

Mizoram leh hmarchhak state dang pathumte hi British min awp hunlai aÅ£anga Assam hnuaia dah an ni hlawm a. Mizoram bÄ©kah chuan British sorkarin sipai tam zawk leh ralthuam Å£ha zawk hmanga Mizo lalte an hneh hnu khan, British India chhunga dah lovin British India leh (khatih laia) Lushai country an tih mai (Mizoram) inrina lai kha an siam a. Bengal Eastern Frontier Regulations, 1873 khan British khua leh tuite (British subjects, kum 1950 a India khua leh tuite tia an thlâk tak) kha British sorkarin venhim ngai bik ram (protected area) tia a vuah chhunga an va luh lohna atana kal phal chin a siam a. Va lut luite hremna pawh a siam a, Mizo, Naga leh Arunachali hote chênna bik luh phal lohna/luh phal chin an siam rual hian, Mizote chênna chin ramri chu BEFR dân hmangin kum 1875 khan hriattirna chhuah a ni a. Chu chu Mizote’n ramri a kan pawm kumkhua hi a ni ta a.

Chutih laiin BEFR, 1873 tlawhchhan tho hian kum 1933 khan Assam Chief Secretary chuan he ramri hi a lo sawn ve thung a. Chu chu Assam lam hian an pawm ve thung niin ramri zir chiang tura sorkarin Committee a din member zing ami Rev. Zairema te chuan an sawi ţhin. Hetih laia a hmuna zu zir chiangtute hian British sorkarin ramri lung an phun leh Rest House an lo siamte pawh an hmuh thu an sawi a, felfai taka tih chu a ni awm e. Mizoram Council of Ministers ţhukhawm pawhin BEFR, 1873 hmanga kum 1875 a hriattirna chhuah a, ramri kham kha Mizoram leh Assam ramri chu a ni e tih hi Mizoram sorkar pawmdan a ni tih thutlukna chu Thawhţanni khan an siam ta a. Kum 1988 khan khatihlaia Chief Minister Pu Laldenga kaihhruai Cabinet meeting khan hetiang bawk hian thutlukna an lo siam tawh niin sawi a ni.

Mizoram leh Assam ramri buai hi a chhan ber nia lang chu ramri a pawm a inang lo hi a ni phawt a. Ramri tichiang tur hian a hmuna tehfel a ramri kham (ground demarcation) hi a la awm lo hrim hrim a ni. Kum 1947 a India ramin zalenna a hmuh khan Assam-ah beh tir tawp kan ni a, Lushai Hills tia vuah a ni a. kum 1952-ah Advisory Council dinin kum 1954 aÅ£angin Lushai hills district council a ding a. Mizo district council tia vuah a lo ni ta a. Hetih lai hian a hranpa a Lushai hills emaw Mizo district council emaw ramri hi tihchian a teh fel a awm âwm hriat a ni lo. Kum 1972 a Union Territory a hlan kai a lo nih a, Assam state chhunga district pakhat leh District Council ni tawh lova, sorkar hrang nei a a lo awm takah khân, ramri rÄ©n fel a awm chuang lova. North East Re-organisation Act, 1971-a “Mizoram UT ram chin chu Mizo District ram chin kha a ni ang,” tih mai a ni a. Kum 1987 a state puitlinga hlankai a nih pawh khan “Mizoram UT ram chin kha Mizoram state ram chin a ni ang,” tih a ni leh mai. 

Ramri buai leh ram inchuh hi thil namai a ni lova, chinfel pawh harsa tak a ni. India leh Pakistan ramri pawh kum 1947 aÅ£anga tun thlengin chinfel a la ni lova, ram pahnih indo a tawp hlima an inhriatthiamna a ramri rin chawp (Line of Control) kha an la ring rih a. China leh India ram inrina pawh MacMahon Line tih Å£hin kha kum 1962 a China-in India a rawn rÅ©n a Arunachal Pradesh leh Tibet inkâra khawvel ram inrawlhte’n an siam, (Line of Actual Control –LAC) an tih tak hi rin a ni rih ta a nih hi. India hmarchhakah pawh kum 1963 aÅ£anga tun thleng hian Assam leh Nagaland ramri buai hi chinfel a la ni lova, Meghalaya leh Assam ramri buai pawh a la awmin ramri-ah buaina a la chhuak fo a nih hi.

Chuvangin politics a inchirhthehna atan a hmang a, Mizo zinga ramri buai chingfel thei mai tura insawite leh party dang beihna atan a hmang chiam chiamte pawh hian, sorkarna han chelh sela an tum ang chuan thil an ti ngawt lovang tih hi a chiang hle. Kum 1993-94 a ramri a Assam leh Mizoram Police in-ep, an inkah Å£ep aÅ£ang khan India sorkar hian Assam leh Mizoramin, ramri buai kan nei tih hi ‘official’-in a pawm ve chauhva. Ramri buai chingfel tura inbiakna hi district level, Chief Secretary (sorkar) level leh Chief Minister (political) level-a neihte rawt a ni tawh a, a biak pawh an inbe tawh Å£hin nà a, tun thleng chuan a la zùzi zÄ•l rih chu a nih hi. Boundary Commission te pawh din ni mahsela, state pahnih hi an Å£anna ngai a an Å£an reng chuan inremna tluantling hi beisei ngam chi a ni chuang lovang.

Ramri buai chingfel tur hian tharum thawh leh inkah hi tam takin an sawi mawi Å£hin a, an Å£anchhan hi kan phet ngawt thei chuang kher lovang. Amaherawhchu, khawvel ram ropui indote hial pawhin a tăwpkhâwkah chuan dawhkan kÄ©lin remthu an sawi leh Å£hin tih hi hriat tel a Å£ha hle. Inkâp leh thisen chhuah kher lova inremna siamna atan a kan chan ti Å£ha tur chuan, kan hauh chin dik leh pawm-awmzia lantirna atan ‘document’ tluantling phawrh tur kan neih ngei a ngai ang. Chutianga kan ramri tihchianna tur leh ramri dik tak ni a kan pawm chu, midangin an pawm ve theihna turin a finfiahna Å£ha kan neih a ngai dawn a ni. Chuti lo chu tunhma ramri chungchang inbiakna ‘minutes’ kan chhiar Å£hin ang a, Assam lam thusawi chauh ziah luh tur awm a, Mizoram aiawhte Å£anfung engmah tarlan awm ngai lo ang tho kha kan ni reng ang a. Sorkarin engang pawhin thu puang mahsela, eptu lamin engpawh sawi mahsela darbenthék ri ang mai a ni reng ang.

Post a Comment

Powered by Blogger.