Mizoţawng chuan hei hi ţawng chi thum nge kan tih anga ţawng pathum hriat a harsa a, a Greek leh Hebrai ţawng lama an tihdan kan hre lo nà chungin, sapţawngah chuan “Three language formula” an vuah a. Hei hi India ramin zirna a kalpui dan a pawimawh ber pakhat a ni a, tunhnai a ngaihtuah chhuah chawp leh thil thar ni lovin, tunhma aţanga lo kalpui tawh dan a ni a.

Mizoramah erawh chuan kan mausăm a, kan bawhchhe nasa hle a, kan bawhchhia tih hre lo tam tak kan awm rualin hetiang ‘formula’ hi a awm tih phei chu zirtirtu hna, rei tak lo thawk tawh zingah pawh an kuh ţulin a rinawm a, a hre chhun chu khawvar lam arsi ang pheuh pheuh an ni zawk awm asin!
India rama he thupui “Three language formula for language learning” an tih mai hi state sorkarte râwn a Ministry of Education-in kum 1968 atanga a duan chhuah a ni a. Kum 1968-a National Policy Resolution an ruahman khan, tawng zir tura an tih chu Hindi leh English bakah Hindi tawng hmanna state-ah chuan chhimlam tawng engemaw ber pakhat ni se, Hindi tawng hman lohna state-ah chuan an tualchhung tawng hman lar ni se tih a ni a. 

A nihna takah chuan tawng chi thum zir ni se tia rawtna hi, University Education Commission-in 1948-49 a a phawrh chhuah a ni a. Belgium leh Switzerland ramte anga tawng hrang hrang hmanna ram India tan hian a tul ve a hriatna an lo nei daih tawh a. Hei hi Education Commission, 1964-66 khan pawmin kum 1968 khan Parliament chuan a pawm ta a, National Policy on Education, 1986 chuan a rawn nemnghet leh a ni.

Mithiamte'n an zirbingna atanga an hmuhchhuah chian em em pakhat chu, naupangte hian tawng chi hrang hrang an thiam thei tih a ni a. Mahse, chu chu inchhungkhur emaw an awmna-in a zir emaw a an tawng hman thin an lo thiam ve mai ang chi hi a ni a. Chutih lai chuan an zirlaibu hmanga tawng dang an la hriat ngai loh engemawzat thiam taka zir hi a theih ni áwma hriatna mithiamte zir chinah a la awm lo thung. Naupang upa zawk deuh, kum 10 chin leh a chunglamte tan tawng dang zir a awlsam tawh zawk hle tih zirbingna atanga hmuhchhuah a ni.

Zirna lama mithiamte'n an pawm tlânglàwn leh inthurualna ber chu, naupang zawkte hi chuan tawng (language) chungchangah chuan a tawng a tawng thiam (oral proficiency in communication) hi an tih hmasak tur a ni a; an tana tawng mikhual leh hawrawp chi dang zir tur chuan an kum a lo tam ve hret hun nghah tur a ni tih hi a ni a. Sikul an luh tirha tawng chi hrang hrang an zir nghal hi mithiamte chuan a tha berah an ngai lo tihna a nih chu.


Hetiang hi a nih avangin tuna India sorkarin National Education Policy, 2019 a naupangte tawng chi thum a bang in  nghal thawt tura a tira rawtna awm pawhin, mithiamte sawisèl a hlawh nasa hle a. Dodalna a nasat avangin sorkar hian a her danglam tura beisei a ni. 
Language and Learning Foundation dintu leh director hmasa ber Dhir Jhingran, (Ministry of Human Resources development a director hna lo chelh tawh IAS officer ni bawk) chuan zirlai naupang hian sikula pawl 3 an nih thleng hian tawng pakhat zir se a tha ber a, hei ngawt pawh hi naupang tam takin an tlin lo a ni a ti. Jhingran sawi dan chuan naupangte hian inchhungkhur a an tawng hman emaw an tualchhung tawng hman kha sikul an kai tan tirh chuan zir phawt se a tha ber a ni a ti a. Pawl 2 vel atang chuan saptawng awl-âi leh tlângláwn deuh deuh an zir hi (a tha ber lo na-in) a pawi vak tawh lo tih chu a ngaihdan a ni a. 

Hindi emaw tawng dang emaw phei chu an pawl san hnu deuhva zirtir chi chauh niin Jhingran chuan a ngai a ni.Naupangin a tawng hriatthiam chian bera kâ-chhang (oral) hmanga tawng a zir hi tawng lama hmasawnna bul tanna atana pawimawh ber mai-ah mithiamte chuan an ngai a. Chuta an tawng hman hmasak ber kan tih chu an pianpui tawng (mother tongue/home or local language) a ni. An pianpui tawng hi naupan zual lai leh primary sikul-ah zir se a fuh berah an ngai a. Pawl 3 an zir thlen meuh chuan an tawng zir chu ziah leh chhiar an lo thiam bel hman hle tawh ang. Saptawng hi kan zirtir a nih pawhin pawl 3 an nih thleng hi chuan ziah ni lo, a tawng a  tawng (oral) leh mi nen a inbiakna atana hman theih chauh tur chi a zirtir tur an ni a. Hemi piahlama tawng dang zirtir tur phei chu pawl sang zawkah ni sela, chu pawh zirlai, nu leh pa leh sikul duhthlanna leh pawmpuina lak phawt hnuah zirtir chauh ni se a fuh. 

Hei hi mithiamte ngaihdan leh duh dan a ni. India sorkarin India rama zirlaite’n tawng chi  thum tal thiam se ti a ‘three language formula’ an duan chhuahna chhan hi, zirlaite’n tawng thiam tam se an duh rualin tawng hrang hrang hmanna India ram inpumkhatna atan a tangkai hle dawn a an hriat vang a ni.

India Constitution article 29-na hian hnam tlem zawkte a humhalh a. He article-ah hian khua leh tui zing ami tawng hrang bik, hawrawp hrang leh hnam ziarâng hrang nei chuan, chu an hnam thil bik chu humhalh turin chanvo an nei ang a ti a. India Constitution article 350A chuan mahni pianpui tawng chu primary school-ah lehkha zirna tawng (medium of instruction) a hman tur a ni a ti a. Article 350B-ah chuan President-in tawng hmangtu hnam tlemte puala special officer a ruat tur chungchang a inziak bawk a ni.
India Constitution-in keini Mizote ang, India hnam nâwlpui tawng ang ni lo, tawng hrang leh hnam ziarâng hrang bik neite humhalhna a lo siam thlip thlep lai leh tawng chi thum zir dan tur duan a nih laiin, Mizoramah kan bawhchhe nasa hle a. Mahni tawng chawisana humhalh lam aiin a tidal zawngin kan kal nasa a, sap kan tih mai mingo kan ngaihsan luat avanga kan hnam ziarâng kan tihdal vek hnuah kan tawng pawh dinhmun derthâwng takah a ding zui ta a. Hei hi saptawng kan ngaih ropui lutukna atanga lo chhuak tih loh rual a ni lo. Tawng hi kum hnih/khat chhunga piang mai a ni lova, kum tam tak chhunga piang a lo puitling a ni thin a. Khawvel tawng zinga tawng hausa ber pawl nia JF Laldailova’n a lo sawi Mizotawng hi kan nghaisa hlum mek niin a lang thung.

Saptawng leh vaitawng thiam hi a tha a, thiam ngei kan tum hi hmasâwn tumna a ni a, hna kan thawhna tur leh midang nena kan inbiakpawh tawnna leh thawhhona a pawimawh em em a ni. Nàl taka saptawng leh vaitawng kan thiam chuan India ram khawi hmunah pawh harsatna tam tak sukiangin hna thawhna leh midang nena inlaichinna kawngah pawh kawngro a su hle ang a, India ram pâwn thlenga tangkai a ni tih hi hria-in saptawng leh vaitawng pawimawhna hi sawi nèp chi hauh a ni lo.

Chuti chung chuan Mizoram zirna ina tawng chungchang kan kalpui dan hi chu en chian a ngai hle mai. Saptawnga rual kan el luatah ‘three language formula’ bawhchhia-in Mizotawng kan mausàm a, kum tam a kal hnu chuan kan pianpui tawng hi dinhmun derthâwng takah a din phah ta a nih hi. School Education director-in sorkar sikula Mizotawng hman khaptute ti tawh lo tur leh an tihluih chuan hrem theih an nih thu a chhuah kha a lawmawm hle a. Hemi piahlamah hian thui tak kal tur erawh a la awm. 

Mithiamte duhdan ang hian pawl hniam lam chu Mizotawng chauha lehkha zirtir ni sela, tlema an pawl sàn deuh atangin saptawng bulthut zirtirin High School lamah chuan uar zual ni ta sela, vaitawng pawh thiam thuk viau loh paw’n a tawnga tawng tal nal taka thiam tura inzirtir ni rawh se. Engpawhnise, kan pianpui tawng hi ngaisângin humhalh ila, saptawng emaw vaitawng emaw thiam duh luat avanga a tawng ral mai thei dinhmuna kan siam hi inlamlétin tawng dang maichâmah halral thil hlanah i hmang lul lovang u.

NEWS COMMENTARY: 31.08.2019 (Zing dar 7)
HC Vanlalruata
Principal correspondent,PTI

Post a Comment

Powered by Blogger.