CHANCHIN ȚHA HIAN KAN THINLUNG A TITHIANGHLIM EM? 

– Familia Fanai Lalțansanga
 THINLUNG A TITHIANGHLIM
Chanchin Țha hian kan thinlung a tithianghlim em? tih ka inzawt a. A chhanna chu; “Hnai lo ve” tih zuk ni teh tlat a! 

Tlang chhipa khaw awm a thuhruk theih ngai em ni? Hnai lo ve. Mihring rilru i hmu tlang thei em ni? Thei teh nang le. Mahse, a thiltih (action) ațangin chu mihring rilru chu tlang chhipa khaw awm angin a lo lang fiah ta țhin a ni lo em ni? 

Khawnvar hi hrai hnuaiah an dah ngai lo va. ChinchinȚha erawh hrai hnuaiah kan dah ta a nih hi le! 
In awm dan chu Chanchin Țha nen inmawi phawt rawh se, tih ziak hi kan khaikhup thawk a ni ber lo em ni? Mihring tam lam za zela chhuta HIV/AID vei tam ber hnam. Cancer vei tam hnam. Zu heh hnam. Compensation hnam. Thu dik nazawng hi sawi chhuah vek kher tur pawh a ni lo. Mahse, a țul chang a awm. Zawnei Ezekiela khan Lal Isua pian hma daih khan a lo sawi lawk vek tawh.  
Tuipui al tui chu  tui thianghlim-ah a chantir ang. 
Chirhdûp  leh dûm te erawh chu an thianghlim ve lo vang a,
Chanchin Țhi hi mi tin ta tur ni mah se, mi tin thinglung erawh a chhun êng vek  dawn hauh  lo. 

Zawlnei Ezekielan inlarna a hmu

Zawlnei leh puithiam Ezekiela hi BC 597 kum-a Babulon lal Nebuchadnezzaran Jerusalem a rûn a, an tempul te pawh a tihchhiat vek hnua sal tang, Juda hnam mi 10,000 lai a hruaite zinga mi kha a ni a. Babulon ram Kebar lui kam (hla thu-ah chuan Babulon lui kam an ti) ațanga inlarna vawi eng emaw zat a hmuh a ziak hun chhung hi kum 22 zet (593-571) inkara mi a ni a. He inlarna bik hi Tempul ațanga lui luang chhuak chungchang a ni a.

Jerusalem Tempul

Lal Solomona chuan  Tempul chu urhsun takin  a sa a, an zawh hnu chuan  Tempul chhung bungrua chi hrang hrang bakah Mosian Horeb tlanga Pathianin Israela thlahte hnena a thuthlun, lung phek 2 an dahna thuthlung bawm pawh an la lut a, Tempul serh thianghlimna leh hlanna hunah chuan LALPA  in chu chhum (Shekina)in a khat ta mup mup mai a, LALPA  ropuinain Pathian in (Tempul) chu a khat ta vek  a. 


Shekina

Kaidai țawng ‘Shekina’ tih hi Pathian chenchilh, Pathian awmpui sawina niin a lang a. Hmuh theih loh Pathian hmuh theiha a chenchilhna lantirna angin Judaho chuan an hmang ta a. Thuthlung bawmah leh Solomon Tempulah khan Pathian ropuina chu chhum angin a inlar a ni.

Zawlnei Ezekiela inlarna chu

Zawlnei Ezekiela hruaitu chuan Tempulah a hruai a, in pui kawngka bul hnuai ațang chuan chhak lam hawiin tui  lo luang chhuak a hmu a. Tui chu maicham chhim lam inpui sir ding lam hnuai ațangin a lo luang thla a. Pawn lamah hruai chhuah a ni a, ding lam pangah chuan tui chu a lo luang chhuak a. Chu mi, a hruaitu chuan tehna hrui kenga kalin  tawng sangkhat a teh a; Ezekiela chu tui a dai kaitir a, kheimit thleng a ni a. Tawng sangkhat a teh leh a, tui chu a dai kaitir leh a, tui chu khup thleng a ni a. Tawng sangkhat a teh leh a, a dai kaitir leh a, tui chu kâwng thleng a ni a. Tawng sangkhat a teh leh a; tin a dai kaitir leh a, a daikai rual loh, luipui a lo ni ta a, tui chu a lo sang zel a, a daia dai kai rual loh, a hleuhva hleuh tham tuipui a lo ni ta a.

Tuipui tui al chu  tui thianghlimah a chantir

Tin, an han kir chuan vaukam tluan chuan vaukam tawnin thing tam tak a lo awm a. Ani chuan Ezekiela hnenah,  He tui khawchhak ram lama luang hi Araba ramah a luang lut ang a, Tuipui al tui chu  tui thianghlimah a chantir ang..Tin, heti hi a lo ni ang a, luite chu an luanna apiangah rannung tinrengin an dam  phah ang a, sangha-te an awm huai huai ang; tuipui tui a thianghlimna tur leh a luanna apiangah rannungten an nun phahna turin heng lui hi a lo luang a ni si a.Tin heti hi a ni ang a, a kamah chuan sangha mantute an ding ang. En-gedi ațanga En-eglaim thlengin len denna hmun a ni ang. A sangha chu an chi ang zelin tuipui lian sangha ang maiin an tam em em ang. Chirhdûp  leh dûm te erawh chu an thianghlim ve lo vang a, chikhur atan hnutchhiah a ni ang”.

 …“A lui kamah chuan a kam tuakin thei kung tinreng a țo vang a, chûngte chu a hnah a vuai ngai lovin, a rah lo ngai hek lo vang; hmun thianghlim ațanga lui lo luang chhuak chawm a nih avangin thla kipin a rah ang. A rah chu ei atan a ni ang a, a hnah chu tihdam nan a ni ang” (Ezekiel 47; 1-12)

Tuipui Thi (Dead Sea)

Tuipui thi hi a dung km 75 laia thui a niin a vang hi a zimna lai berah pawh km 6 a ni a, a zauna lai ber phei chu km16 zet a ni a. Lebanon tlang rama hnâr nei Jordan lui, Galili dila a luan luh hnuin a luang thla zel a, a tawpah  Tuipui Thi-ah a luang lut ta a. Luan chhuahna a nei tawh lovin a hming ang ngei hian he tuipuiah hian sangha leh nungcha leh thing leh mau, Rihdil chhunga buar ang tak ngial pawh eng mah  a nung thei lo va. A chhan chu a awmna hmun hi thlaler  ram leh boruak ro lutuk anih avang leh a tui chu tuihuah a kal chak em em a, a âl êm vang a lo ni. Tuipui thi awmna hmun hi khawvela hmun hniam lai ber a ni a, tuifinriat san zawng aiin meter 400 -in a hniam zawk hial a ni. 

Tuipui thi-a tui hi tuifinriat tui al aiin a let 10 zetin a al zawk daih a. A tui litre khat (kg khat )ah hian chi gm 300 awm ang vel a ni a, a saturated (tui glass no khat-ah hian chi thirfian lian 3 zet thlakin chawk ta la, chi kha tui-ah a zawp ral thei lo va. Chutiang tui chu saturated an tih chu a ni) lutuk avangin mihring an pil thei lo va, mu chungte pawhin lehkhabu an chhiar thei a, tui hleuh thiam miah lo tan pawh chetsuala tlak hlum ngaihna a awm lo a ni.  Tuipui thi hi Bible-ah pawh hmun tam takah ziah lan a ni a, Araba tuipui tih te (Deut 3; 17); Tuipui al tihte (Joshua 3; 16) khawchhak tuipui tihtein an ziak țhin a, Ezekiela 47; 18-a a sawi Araba ram a tih tak hi chu Tuipui thi leh Agaba li tengsawl (gulf) inkara thlaler ram ro lutuk hmun sawina a ni. 

Zawlnei der Ezekiela?

Kan naupan lai, sande sikul kan kai ve țhin lai khan kan  mi thiam chhuanvawr Rev. L.R. Bawla khan ‘Ezekiela inlarna hmuh hi a tak thleng a la awm lo, Bible-a inlarna zawng zawng hi a takin a thleng vek kher lo,’ tih a sawi kha ka rilruah a la riak reng mai. 

Tichuan inlarna a hmuh hnu kum 2500 hnuah pawh Jerusalem atangin lui khawchhak lam hawia tuipui thi-a luang lut a la awm lo va, tuipui thi pawh tui thianghlim a la ni lova, Tuipui thi-ah pawh sangha leh nungcha reng reng reng eng mah an la awm lo tih chu Mizo zuk kal te ngei pawhin an sawi dan a ni si a. Chuti ni se, Zawlnei Ezekiela hi zawlnei der a ni tihna em ni ta ang le? He zawlnei ropui inlarna, Pathian thawk khum nia kohhran zawng zawngin kan pawm tlan, Bible meuhva chuang hi eng nge a awmzia ni  thei ta ang tiin ka ngaihtuah ta chiam chiam a. Bible hi Pathian inpuanchhuahna a niin a thuk a, a ril em em a, thlarau thianghlimin a hriattirte tan lo phei chuan hriatthiam chi rual a ni lo va, mi pakhat hnenah a hriattirna leh hriat theihna  pek vek a ni ngai lo tih pawh kan hre tlang ţheuh  awm e.

Messia?

Juda-ho chuan Messiah an tih hmakhawsanga ațanga an zawlneihovin an lo hrilhlawk kha Juda   hmelma zawng zawng do va, rûn a, hneh a, sawisa a, an Tempulte diriam taka hal chhiatsaktu, sala mantu, chhiahhlawh chhawr ang mai pawh ni lo ran chhawr taka chhawr ngheng nghengtute lak aţanga chhanchhuaktu tur ang khan an lo sawi țhin a. Khawvela Juda lalram ropui tak leh  chak tak din tur khan Messiah (A Greek ţawng chuan ‘Krista’ an tih) hi an  lo beiseiin Tlumtea thlir takin an lo thlir ţhin kha a ni a. 

Samari hmeichhe suihlung mawl

Sukam khua, Jakoba tuichhunchhuaha chhun pachan laia Samiri hmeichhia tui chawi tura lo kal leh Lal Isua a fala an inbiakna thu kha a ngaihnawm ka ti hle mai. Hetianga an thil sawi leh  țawng inman lo lutuk hi William Shakespeare thawnthu ziak, “Romeo & Juliet” leh “Hamlet”-ah pawh khan kan lo zir ve tawh a. Lal Isua thusawi kha Sukam hmeichhe lung mawl khan a man lo reng reng. Isuan “Pathian thilpek leh in tur min pe rawh, i hnena titu hi hria la chu, nangin a hnenah i dil zawk tur a ni a, tin, a ni’n tui nung a pe tawh tur che a ni a” a tih khan Samiri hmeichhia chuan Khawbung a la ti ta deuh deuh va. “Ka pu a khaina eng mah i nei si lova, tuichhunchuah a thuk ropui si a, khawia ta nge tui nung chu i hmuh?” a ti daih! Pakhatin thlarau lam thil a sawi a, hmeichhe-lung-mawl-i khan tuna a tlachawp khawvel thil Jakoba tuichhunchhuah thu kha a sawi emaw a ti! ‘Mat vuaka Tlawng dap’ chu a la in taitun zawkin a la inhnaih lutuk mah mah zawk!

Literal Vs. Symbolic

Zawlnei ropui Ezekiela hrilhlawkna hi a sawi ang ngau ngau (literally) chuan a thleng dik hauh lo va, Tuipui al pawh a la thianghlim na hek lo!  Symbolically chuan Chanchin Țha dawn sawn duhna thinlung pute rilruah erawh Thlarau Thianghlim hnathawh duhawm tak azarah tihdanglam leh tihthianghlimin an awm mek a ni. 

Chanchin Țha

He tui Jerusalem Tempul ațanga rawn luang chhuak chu Chanchin Țha (The Gospel) hi a ni a, Jerusalem ațangin kawlkil thlengin a fanin a darh mek a. Chu Chanchin Țha chu Lal Isuan vana a lawn dawn a, a thutiam Thlamuantu, ‘Paraklete’ ( Thlamuantu,Țanpuitu tih pawh hian ka thinlungah chuan a la chiang chuang lova, ‘Mangan laia ţanpui vartu hnai reng’ tih hian a chiang ber) Thlarau thianghlim hian a awmpuiin a ţawiawm ta zel a. Chu Chanchin Țha, lei țhaa buh chi theh anga lo dawngsawng apiang hnenah malsawmna a thlen zel a, thim ata êngah a hruai zel a, nun an neih phah ta zel a ni. 

Pharisai, rilru sai țial?

Kohhran leh a peng hrang hranga rawng kan bawl lai hi chuan Keichala te khuaa Lalruanga a va zin laia khua an thlen hmaa Keichalan a khawpui Keimite hnenah “Zia thup aw, zia thup aw!” a tih ang khan kan zia kan thup vek a, țha tak vek ang hian kan lang a. Pathian rawngbawl hi a huho ang hian a lang na a, a bulțhut dik tak zawk chu keimah ni țheuh thinlung hi a lo ni zawk tlat mai a. Kan pi leh pute, nu leh pate ațanga kan chhawm, he kan kristianna, kohhran leh thawhlawm, khawntesep leh a behbawm, mahni inlum luah hman lek lo leh mahni rila rah kan fanau rochante pawh enkawl hman lo khawpa programmes tam em em mai ‘ritual practices’ zozaite hian chu kan thinlung ber   hi Pathian lawmtlak thianghlimnaah min hruai thleng em le?


Chirhdûp leh dûm chu chi khur atan

Jerusalem Tempul ațanga rawn luang chhuak tui thianghlim chuan Tuipui thi-a hmun țhenkhat chirhdûp leh dûmte chu a tithianghlim thei tlat lo thung a ni. Chutiang chiah chuan Chanchin Țha ênga awm duh tlat lo mihring hi Pathian hian min lo siam tel ve tlat zel. Chutiang mite thinlung chu chirhdûp leh dûm ang a ni a, mi dang tan nunna an pe chhuak ve thei lo va, rah an chhuah thei lo va, damna a thlen thei tawp lo va. Thil thi tawh, nunna nei tawh lo vawn țhat nan chauhva hmantlak chi khur ang chauh an lo ni ta țhin a ni.

Thlarau rahte leh thinlung thianghlim

Tirkoh Paulan thlarau rah a sawi; hmangaihna te, hlimna te, remna te, dawhtheihna te, ngilneihna te, țhatna te, rinawmna te, thuhnuairawlhna te, insumtheihna te hi Lal Isuaah khan a awm vek niin Bible, Pathian lehkkhabu thianghlim zir bing mite chuan an sawi a. Heng thlarau rahte hi Lal Isuan tlang chunga a thusawi țawngkam khatin han khaikhawm dawn ta ila;-

Thinlunga thianghlimte chu an eng a thawl e;Pathian an la hmu dawn si a.

Kristian sakhua ‘ritual practices’ hian ka thinlung hi a tithianghlim nge ka mitah  khanchhuk  a awmtir zawk?  Hmun thianghlim ațanga tui lo luang chhuak chuan keimaha keima thinlung hi a tithianghlim ve tawh reng em?

Pathian ram chu

Mihring  duhthawhna, țhahnemngaihna, finna, hriatna, țawngkam thiamna leh hmui mistiri-nain a thlakthleng theih loh, lung anga sak thinlung hi  Pathian thawkkhum thu kaltlangin thlarau thianghlim chuan tisa anga nem thinlungah a thlakthleng thei tlat si. Kuta khawih theih loh, mit lawnga hmuh theih loh, hmangaihna ram kan thunlunga din hi a ni Lal Isua lal ram din tum chu!

Thinlunga thianghlimte chu an êng a thawl e; Pathian an la hmu dawn si a. (Affirmative).

Thinlunga thianghlim lote chu an chung a pik e; Pathian an  hmu dawn si lo va! (Negative).

Post a Comment

Powered by Blogger.