Covid 19 hripuiin Mizoram min luh chilh mek a. India ramah nitin a hri vei kan pung chho zel bawk a. Hmarchhak states-ah leh kan state-ah ngei pawh kan tam sawt ta hle mai. Kumtir lamah kha chuan mumang a mangtute ang mai kan ni a. Tunah chuan a takin kan tawng chho ta mek a ni. India ram pumpui hi mihring kan tam em avangin, a hri vei zat leh thi zat hi za zela chhutin a tam loh hmel hle. Mahse, khawvel a hri kai tam ram 10 zingah kan awm der tawh. Mizote hi kan tlem a, Mumbai a slum area pakhata cheng zat vel deuhthaw lek kan nih avangin, tuna kan dinhmun hi ngun taka kan ngaihtuah a ṭul. Ram pum ngaihtuah a hri vei tam vaklo ang a lang hi, tuna kan state a hri vei mekte hi kan population aṭanga chhut chuan kan tlem lutuk ta lo, kan pun belh mek bawk si.

March ni 18,2020 khan Mumbai khawpuia inhlawhfa pakhat kum 68 miin, a thawhna In neitu USA aṭanga rawn hawng hnen aṭangin a kai chhawng a. Case ala tlem tham a, an la chiai vaklo.

April ni 1-ah, Mumbai khawpuia miretheiho chenna Dharavi-ah hri vei pakhat hmuh chhuah anih meuh chuan, an chiai ta hle mai. A chhan chu Dharavi hi mirethei tamna hmun, mihring bit em em na a ni a. Engzah nge kai hman tawh ang? tih hi an ngaihtuahna tibuaitu a ni ta. A hri vei hmuh chhuah hmasak ber hi Thawmhnaw dawr neitu a ni a, khawsik leh khuh a neih vanga inentir in, a vei tih hmuh chhuah a ni. A hnu lawkah a thihpui ta nghe nghe a.

He Thawmhnaw dawr neitupa hian Dharavi-ah tho hian in dang a nei a. Chutah chuan mikhual a nei tih an hre chhuak ta a. A mikhual nupa tuak nga-te chu Delhia Muslimho inhmuhkhawmna Tablighi Jamaatah(India rama cluster spreadna hmasa ber) an tel tih pawh hriat chhuah zel a ni. March ni 18 ah Mumbai lo thlengin, ni 5 chhung an cham a. Zan lamah hmeichhiate inah an riah laiin, an mipa te Mosque ah riak turin an chhuak ziah thung. An cham chung hian an chhui theih chinah mi 75 contact an lo nei hman a ni. Thawmhnaw dawr neitupa phei chu an ei leh in turte ngaihtuah sak tu ber a ni a. An kai chhawnte zinga thihpui hmasa ber a ni ta nghe nghe.


Nasa takin sawrkarin hma a la nghal a, contact an chhui chhuak a, an dah hrang nghal zel a, mahse, an dah hrante hian a hri an lo kai nual tawh a, mipuiah a hri a lo lut hman titih der tawh a ni. Mumbai leh Maharastra ah hri vei an pung chho zawt zawt a, thihpui pawh an tam ta hle. An hospital ṭhenkhat video te pawh kan lo thlir awm e, thawktu indaihloh zia leh, damlo tawrhna rapthlak zia kan hmu thei ang ( The Hindu).

*Herd Immunity* chungchang hi sawi a ni fo a. Herd immunity nei tur hian kan ram mipui zaa 60-80 in a natna dotu(antibody) an neih a ṭul. Chumi nei tur chuan zaa 60-80 in a hri kan kai phawt a ngai. Vaccine a la awmloh avangin herd immunity neih theihna kawng chu a hri kai kan tam tawk hunah a ni deuh tawp mai. Chutih hunah chuan engzahin nge thihpui thei ang? Tin, chu hun chu kan thleng thei rêng ang em? Mihring kan bit lova, social distancing leh mask kan hman vangin mi tam takin he natna hi kan kai dawnlo niin alang bawk si a.

Sweden hian herd immunity nei turin hma an la a. Kum upa leh natna benvawn neite an tawmim tir a, kum naupang leh ṭhalaite hnathawh an phal zel thung. Herd immunity chu an nei chiah ang em?

An dinhmun hnuhnung berah chuan a hri vei 41,000 awm tawhin, thihpui 4562 lai an awm ta *(highest death rate per capita in the world over the seven days to june 2)*. An ṭhenawm ram Social distancing leh vei vah khuahkhirhna hmunah chuan thi an tlem hle thung. Norway-ah mitthi 238, Denmark-ah 415, Findland-ah 322 te an ni. Heti chung hian, an ram khawpui Stockholm-ah chuan, april thla tawp thleng khan a natna dotu (antibody) nei hi zaa 7.3 chauh niin study pakhat chuan a sawi. Zaa 60 thleng turin engtiang taka tawrhna nge hmachhawn la ngai thei ang?

Hri len ṭantirh lamah khan Sweden chuan thutlukna danglam tak an siam a. School-te, restaurant-te, malls leh puipunnate an khuahkhirh lemlo. Economy a an hloh tur khan an rilru a buk rit deuh zawk ani maithei. Tunah erawh an chief epidemiologist Anders Tegnell chuan "Virus hrik darh chak lutuk lohna turin ngaihtuahna thar kan hman a ṭul" a ti. A ni hi nunphung pangngaia he hripui hmachhawn duhtu leh Sweden sawrkar tihdan ruahmantute zinga mi a ni.

UK pawh khan a ṭantirh lamah khan herd immunity kalpui an tum deuhin an sawi. Mahse, thi an pun chhoh zel tâkah khan Lockdown khauh zawkin an kalpui leh ta.

Mizoram dinhmunah chuan, a hri kai kan neihte hi quarantine a awm mekte an la ni a. A lehlam zawnga ngaihtuah chuan kan la vannei zawk hle. Chu chuan contact chhui a tiawlsamin, mipui a a hri darh tur ven a tiawlsam dawn a ni.

Kan hlauh ber chu *Community transmission* hi a ni a. He stage ah hi chuan, mipui vantlangah a hri a darh tawh a, tu berin nge a hri rawn tidarh tih a hriat tawh dawn loh a ni. An contact te pawh chhui hleihtheih an ni tawh lovang. A hri kai an tamin, thihpui pawh an tam dawn a ni. Epidemiologist-te chuan India ram hmun ṭhenkhatah hi chuan Community transmission hi thleng tawh ngeiin an ngai.

Kan ram tan he stage thlenglo tura kan zavaia kan ṭanrual hi a ṭul.

Hri vei kan hmu chhuak vat ang a (testing), kan dah hrang ang (isolation), a ṭul angin kan enkawl zui ang. An contact te kan chhui chhuak ang (contact tracing). Enkawl ngai vak lote pawh an taksa a virus hrik kan hmuhloh thlengin kan dah hrang ang. Tichuan, midang an kai thei tawh lovang a, an hlauhawm tawh dawn lo a ni.

Virus hrik hi mipui vantlanga a luh lohna tur chuan, a hri kaite midang an kai theih hun chhung kan dah hran emaw enkawl ngai enkawl dam emaw a ni ang. Contact an neih loh chuan midang tumah an kai chhun zawm thei lovang.

_Kan state tan hian eng nge ṭha ber ang? Eng nge him ber ang?_ tih kan ngaihtuah a ṭul. Hmun ṭhenkhatah chuan, a hri vei an tam tawh lutuk a, dah hranna tur pawh an nei seng tawh lo. An dah hran hun chhungte an pawt tawi a, inlamah a hri vei ngei pawh an dah hial a ni. _An fimkhur ngei em? Midang nen an inchen pawlh lo vem?_ tih pawh an ngaihtuah hlei thei tawh lo. An resource neih leh health systemten a zo lo a ni thei ang. Delhi sawkar pawhin Delhi a damdawiinte hi delhi a chengte(Delhiites) tan chauh hman theih turin a ti a. An indaihloh an hlauthawng ni ngei tur a ni. Mahse, an Lt. Governorin hei hi a remti lo(overrule) tih kan hria (TimesNow). Keini chu kan tlem a, kan ṭangrual bawk a. Midangte tih ang diak diak a ti lovin, a him zawk leh ṭha zawkin kan tithei ngei ngei ang.

Dan lova rawn lutte vengin, kan ṭhalaite dai theuvin an rammu a. An zarah lut ru an awm lovin kan hria. Tuna rawn hawngte hi kan hriat chiante vek an ni a, kan lo dah hrang thei vek bawk a.

Mithiamte pawhin an hlauhthawn chu, haw runpui avang hian, in enkawlna ṭha awmlohna khawte zawk thlengin a hri a darh ang a, kan thunun thei baka nasa in kan tuar ang tih hi a ni. Chuvangin, kan la in dah hran lai ngei hian a hri kaite kan hmuh chhuah zel a ṭul. Chu chu community transmission kan ven theihna tur a ni ang.



Mipui vantlang zinga a hri darh tur hian, hri vei pakhat hmuh chhuahloh hi a tawk. Symptom neilo te chu an khuh/hahchhiau tlem a, chilper an nei tlem a, virus an tidarh tlem zawk. Mahse, midang an kai theilo a ni lo.

Japan, South Korea leh China ah pawh, khawpui inkharkhip nawn leh te kan hmu. Hri vei hmundang a ṭanga lut te avangin case a pung leh a. Chumi thunun nan leh mipuia luh loh nan inkharkhip nawn lehte an ni. Kan himna tur hi kan zavaia kan ngaihtuah a ṭul. Ngaihtuah mai lova kan tih nghal mai a hun ta.

Chutih rualin, a hri vei hmuh chhuah tharte hi an dinhmun kan hriatthiampui a ṭul tak zet. An result nghakin thin phu dep depin an awm a. A hri kai an nih an han inhriatte hian, an ṭap ve vawng vawng asin. Kawng thui tak zawhin an rawn hawng a, chhungte hmu chak em em in. Chutah a hri an han kai leh zel phei chu lainatawm tak an ni. An chhungte pawh an khawngaihthlak hle. Rilru hahdam an mamawh a, kan ṭawngṭaipui an ṭul takzet a ni.

Ṭhalai immunity chak rual an ni a. An rilru an tihuai ang a, natna hi an do hneh thuai ang.

Rinhlelhte kan la dah hran theih lai, case ala darh tak tak hma, Community transmission thlen hma hi kan inven hun pawimawh a ni. Community transmission a thlen tawh chuan inven hi sawt bawk mahse, kan tuar fe tawh ang. Chuvangin, tun hi inven hun tak a ni e.

Dr. J. Lalramchhuanga
MD(Medicine)
District Hospital, Champhai
O8/06/2020 

Post a Comment

Powered by Blogger.