SERH TAN A THA EM
A KAMKEUNA:
Ka naupan lai chuan Serhtan tih tawngkam hi ka hrethiam ngai lova, mak ka ti thei hle. Mipa kawhte hi a bul thutah an tan chhumsak hmawk emaw kan ti thin a, "a na awm sia engtinnge an la dam theih le?" tiin ngaihtuah buai thei hle thin.
Mahse, ka'n han hriat chian chuan chutiang chu a lo ni lem si lo. Zang hmawr vun chuar, zun fep lo dawh khãwltu a dawnthleng vun hnawk chuar lai (foreskin) chu tawite an lo hlehsak mai chauh a ni a, mahse, serhtan tawngkam awmzia ka hriat thiam hma chuan mak ka tiin min rãp thei hle thin.


A TOBUL:
Serhtan hi Isua pian hma kum sãngbi hnihna lai khan Kaldai khua Ūr atanga Kanan luah tura Pathianin Abrama a koh chhuah hun lai, ramtiam Kanan khawizu leh hnute tui luanna ram a pêk hun lai 1996BC-1821BC atang daih tawha Pathianin Abrama hnena chithlah thuthlung a pek nemnghehna atana kumkhaw thuthlung chhin chhiahna a ni. (Gen. 15:21). Sumerian khawpui Ūr hi Tall,-al-Muqair Baghdad khaw chhak Mesapotamia chuan hnuai mêl 200 (300km) a hlaa awm a ni. Hetih hun lai hian Abrama (Abrahama) hi kum 86-a upa niin tarlan a ni.

Kum 1983BC Abrama kum 99 a nih kum chuan Pathianin chithlah thuthlung/thutiam nghet tak a pe a, a thlahte chu vana arsi zãt an la nih tur thu a tiam a. Hetih hun lai, Saraiin a fapa Isaka a hrin lai hian Saraii (Sari) chu kum 90 nia chhūt niin a thenin kum 91 a ni tite pawh an awm bawk a, kum 127 thleng a dam niin Bible mithiamte chuan an sawi.

Tar hnu kum 90 nih hnua mak taka fa hrinleh theihna tura Pathianin chithlah tura thutiam/thuthlung a pek chu a dikzia leh a tak ngei a ni tih nemngheh nan Abrahama chu serhtan turin a ti a, chutiang chiah chuan Abrahama chuan a fate leh a bawihte bakah a ina awm mipa fate chu an serh a tanssak veka amah ngei pawhin kum 99 a nih kumin a serh a tan a, a hmei fa Ismaela pawh tansakin kum 13 mi a ni. Isaka pawh a pian atanga a ni 8-naah a pa Abrahaman a serh a tansak. (Gen. 21:4)

Mosia hi kum 2377 khan lo piangin a pian atanga ni riatnaah a serh tansak niin bible history lamah tarlan a nih rualin a then chuan naupiang danglam bik niin a pianthlak hnu rei vak lovah a kal thei nghal a, a serh pawh tansaa piang niin an sawi bawk.

ENGTINNGE SERH AN TAN?
Tãrlan tawh angin serhtan hi chemte hriama mipa kawhte/zang bul thut emaw, a lãi hawl vel remchãng laia tan chhum hmawk lam ni lovin mipa kawhte hmawr vun chuar tawm khãwm lai (foreskin) hleh thlãk a ni. Hei hi physician thiam tak surgeon pangngaiin an tih a ngai a, mi naranin lo khawih ve chi a ni lo.

Hman kumah a kum ka hrechiang tawh mai lo. USA-ah nupa inthen tawh chu an pasal hluiin a nupui then tawh hnu chu neih leh phêt tumin a vir buai chhên a, anin a duh tawh si lo, a ning lutuk chuan chemte hriam deuhin a tãt a; a pasal hlui chu mutpui tur ãwm ang takin khumah chuan a chūl zauthau vel a. Chutia a pasal hlui ngaihtha taka a chūl mut chhin duar duar lai chuan a chemte pai rūk chu phawrhin a pasal hlui kawhte/zang bul thutah chuan a tan hmawk a, tukverhah a paih chhuak daih a, police-ah inhriattir nghalin Police-te chuan a pasal zang bung chu an zawng laih laih a, an hmuh meuh chuan zawm that leh chi rual a ni tawh lova kawhte būlin a awm zui ta a ni tihte pawh New York times-ahte chhuah a ni tawhin ka hria. He nu hian an pa hlui serh chu a tan chiang hle mai! mahse, bible-in serh dan dik a sawi ang chu a ni lem lo.

Serhtan dan phung pangngai hi inzai tenau (minor operation) ni mah se uluk leh fimkhur taka tan a nih loh chuan a pūn duhin a dam har thei hle a, piansualna hial thlen theitu a ni bawk. Chuvangin, serhtan hi lak pawlawh mai mai tur a ni lo.

ISUA PIAN HNUA SERH TAN
Isua khan Johana thla 6-na tãwmin a anu Mari'n a pai a. Isua pian hma hretin Johana pian atanga a ni riat naah a serh tansak a ni a. Isua pawh dan ang thlapin a pian atanga a ni riatnaah a serh tansak a ni bawk. (Lk 1:59; 2:21ff). Timothea pawh Grik mi ni mah se, a nu Juda a nih avang leh Paula nena an fehchhuahna turte Judaho an nih avangin Paula'n a serh a tansak a ni. (Tirh 16:3).

Tirhkoh Paula pawh kha Juda mi dik tak kilikia rama Tarsa khuaa piang a nih avangin Judaho dan angin a pian atanga a ni riattna niah a serh a tantir a ni tih amah ngeiin a sawi. (Tirh 21:39 cf Phil 3:5). Hetiang zel hian Apostle 12-te leh tirkoh kal hmasate khan serh an tan vek tih a chiang hle.

SERHTAN TANGKAINA
Serhtan hi Judaism leh Ismaela thlah Islam/muslim ho leh kristian pãwl thenkhatte'n thurochhiah leh sakhuana avangin mipa fa tawh phawt chu an pian atanga a ni 8-naah serh an tansak thin. Muslim-ho phei chuan hmeiche serhtan Female Genitalia Muutilation (FGM) thlengin an kalpui a ni. Hmeichhe serhtan chungchãng chu a leh pek atan khek rih ila. Serhtan hrim hrim hi sakhua vang bakah mihring hriselna atan a pawimawhin a tangkai hle a, chung a tangkainate chu tlem tarlang teh ang:

  1. Serhtan hian zunkawng thalo UTI lakah mi a vēnghim thei.
  2. Zanga pãnchhia (penile cancer) pumpelhna leh himna a ni thei.
  3. Hmeichhe chhûl pãnchhia (cervical cancer) titlemtu leh chhūl thalo (cervicitis) laka vengtu tha tak a ni thei.
  4. Nupa inpãwl atanga natna inkãichhãwn theih STD entir nan HIV/AIDS laka fihlimna theihna a ni.
  5. Zun zawha zunfep rimchhia, kekawrte hnãwng leh hmuar rimchhia pumpelhna a ni.
  6. Mipa serh silfai awlsamna thlenin inpãwl zawha rimchhe tawp hnawk titlemtu a ni.
  7. Mipa kap bãwr nêm laia bawl thak leh serh vun thak (skin diseases) pumpelhna a ni


Sawiselna:
1. Serhtan hian that lohna lai a nei ve tho nia hnialna a awm ve bawk. Serh tan laiin serh atanga thisen a chhuah ve nual thin avangin inpãwl laiin a nawm tur angin nuam an ti tãwk lo nia ngaihna a awm.

2. Inpãwl laiin chãkna vãwrtawp (orgasm) a thlen zo tãwk thin lo tihte hi hnialna awm theite a ni.


A TLÃNGKAWMNA
Khawvel pum huap thlirin hmeichhe chhūl cancer leh chhūl tha lo an tam hle a, chutih laiin sakhuana avanga mipa serhtan hnam Judaho leh Islam hmeichheho zingah chhūl tha lo leh chhül cancer an tlem bik hle nia ngaih a ni. Parhian hian Ama anpuia A siam mihringte hhrisel zãwkna tur hi a hre chiang hle a; chuvangin, serhtan pawh hi thuthlung chhinchhiahna leh nemnghehna a nih mai piah lamah mihring tana tha tur leh hrisel zawkna tura Lalpa'n a hriat chian avangin ei tur thianghlim leh thianghlim lo thlengin min hruattir a ni. (Lev. 11:1ff cf I kor 3:16}

Thuthlungthar hunah erawh thinlung taka Lal Isua hriatna leh rinna siamrharlehna chauh lo chu Serhtan hi engmah a ni lova serh tan loh pawh engmah a ni hek lo.(6:15) tih a nih angin ringtute tan serh tan kher a ngai tawh lo. Amaerawhchu, hriiselna kawng thu ngaihtuahin mipa serh tan hi a tha hle a, mizo zawng zawng hian Judaho leh Islam-ho ang hian pian atanga ni riat niah serh tan theuh thei ila chuan hetiang êm ēm hian Zorama hmeichheho hian chhūl cancer (cervical cancer) leh serh hrisel lo (cervicitis) hi an nei lovang tih hi a chiang hle. Mizo mipa tam tak khawpui leh zokhaw lama kut hnathawk leh kut hna thawk lova ei zawng, mahni invawng fãi peih lo tam takte hian insilfai tha peih mang hlei lova an nupuite sãivabangpui leh kekawrte hnuai (underneath)-ah midnight operation an thlãk fo phei chuan nuho tan hrisel a har viau dawn niin a lang. Chuvangin, sakhuana vang ni lovin kan hriselna kawng thu ngaihtuahna avang zawkin serh tan thei ila a tha viauin a rinawm.

- Dr. C. Lalrampana

Post a Comment

Powered by Blogger.