H.C. Vanlalruata

Pu Lalduhoma ban chungchang

Tunlai chu hmun tin maiah Pu Lalduhoma ban (disqualify) chungchang bak titi dang a leng meuh lo a ni ber mai a. Khawpui-ah an sawi nasa a, thingtlang lamah a dang lo. Ban a nih tak avanga a bial ruak ta Serchhip Assembly bial mipuite tan phei chuan sawi tur a tam hle awm e. Mahse, political party hrang hranga awm an nih hlawm avangin Serchhip mipuite titi dan phung hi a inang vekin a rinawm lohva, hmun danga Mizo mipui titi pawh chutiang bawka ngaihdan inpersante titi a ni ngei ang.

Hriatna tizau atan hei hi han zep hram ila. Pu Lalduhoma hian Mizo politician zingah ber nihna a ngah viau hmel a. Kan hre kim vek lo ang a, chuti chung chuan kum 1985-a India Constitution Schedul 10-na siamţhat (India Constitution siamţhat vawi 52-na) a nih khan party chhuahsana party danga awm khap a ni a. He dan siamţhat bawhchhiate chu MP/MLA an nihna aţanga ban tur an ni a. Pu Lalduhoma hi kum 1988 khan he dan hmanga ban hmasak ber a ni. Kum 2003 khan siamţhat nawn leh a ni a (India Constitution siamţhat vawi 91-na), hetah hian party chhuahsan chungchangah a khirh leh zual a. He dan hmang bawk hian November ni 27 khan MLA aţanga ban a ni a, Mizoram assembly chanchina ban hmasak ber a ni leh a ni.

India Constitution Schedule 10-na hi Pranab Mukherjee (India President ni ta, tunhnai lawka thi) kaihhruai Committee chu dinin committee rawtna ang hian khauh leh zual zawka he dan hi siam a ni a. A hma-a awm lo, he dan para 2–ah sub-clause 2-na belhin chutah chuan political party-in an candidate ni lova inthlanna-a tlingin thlan tlin a nih hnu-a political party a zawm chuan ban (disqualify) tur a ni tih a awm ta tlat a. Inthlan zawh hlim, sorkarna siam dawn vel laia MP/MLA-te lei leh nihna a thlem chhuah (horse-trading) venna atana tiin dan hi khauh leh zuala siam a ni ta a ni.

He dan siamţhat (2003) bung leh chang tlawhchhan hian rorel lai MNF MLA 12 te chuan September ni 22 leh 23 khan Pu Lalduhoma chu MLA aţanga ban (disqualify) turin speaker Pu Lalrinliana Sailo hnenah ngenna an thehlut ta a. An puhna berah chuan India Constitution Schedule 10-na para 2 (2) a political party behchhan ni lo (independent) -a in-candidate a tling, thlan tlin an nih hnu-a political party zawmte chu MP/MLA a an nihna aţanga ban tur a ni tih ţanchhan an ni a. An puhna lehkha hi Speaker chuan an puh Pu Lalduhoma hnenah a copy pe-in insawifiah tura tihna lehkha pek a ni a.

Insawifiahna hun atan hian ni 14 hun pek a ni a. Hun pek tawp ni, October ni 8 khan a insawifiahna lehkha hi speaker hnenah a thehlut a. Hetah hian independent-a inthlan an chuh chhan chu ZPM kha election commission-a la inziaklut lo a nih vang a nih thu a sawi a. Chuti chung chuan ZPM Val Upa Council hma-ah rinawmna thutiamte nei thlapin ZPM candidate thehchhuah an ni a ti a. Mahse, ZPM chu election commission hriatpuia political party din a la nih miau loh avangin official tak chuan ZPM candidate an ni thei lova, a huhova independent candidate, chhinchhiahna symbol pawh inang vek (lukhum lem) hmang ta an nih thu a sawifiah a ni. Hei hi thudik vek a ni tih chu mipuiin kan hria.

Hei bakah hian speaker Pu Lalrinliana Sailo chuan November ni 3 khan hemi chungchang sawina hun (hearing) hi hawngin a tawn tawnin insawifiahna hun leh an ţanchhante hrilhfiahna hun an hmang a. Hetah hian MNF MLA 12 zingah Covid-19 hri kai mek Dr Vanlalţanpuia leh khunghran mek Pu Ramthanmawia te pahnih tih loh chu an tel vek a. Dan bawhchhia-a an puh Pu Lalduhoma pawh a tel bawk. Hemi ţuma Assembly secretariat chhunga court tenau an hawn hnu hian hemi chungchangah hian speaker chuan thutlukna siam turin dan lam mithiamte leh hetianga Parliament leh state assembly-a thutlukna lo siam tawh chungchangah official-te a rawn bakah lehkha a chhiar nasa hle tih a sawi.

November ni 27 (Zirtawpni)-ah chuan Pu Lalrinliana Sailo chuan a thutlukna chu ama pisa chhungah a puang ta a. Hetah hian he inpuhna lian thama langsar ber Pu Lalduhoma a tel ve lova, a puhtu MLA 12 pawh an tel hek lo. Chanchinbumite hmaah a thutlukna hi a puang a, television lamah a puan lai hian mipuiin an lo en theih turin ruahmanna siam a ni. Hetianga chanchinbumite hma-a a thutlukna a puan zawh hian a thutlukna siamna lehkha-ah hian a hming a ziah hnan nghal a. Hemi ni vek hian sorkar thupuanna (Official Gazette)-ah chhuahin Pu Lalduhoma chu MLA a nih tak loh thu leh thlan tlin a nihna Serchhip assembly bial chu a ruah tak thu hriattirna chhuah nghal a ni.

Speaker Pu Lalrinliana Sailo thutlukna puan a nih hma leh hnu-ah pawh hian mithiamte’n an ngaihdan, dan tlawhchhana an hmuhdan an ziah pawmawm leh puitling tak tak kan chhiar a. Chutih rualin a tawn tawna politics ruihchilhte thuziah tam tak awmze nei lem lo, lehkha chhiar tlệm ziak tih hriat ngawih ngawih, mahse, chhiar peih phawt chuan chhiar tur tam tawk a awm bawk a. Chutianga ziah ka chhiar ve phak zingah chuan kan IAS chawl tawh Pu K. Riachho ziah hi a ngaihnawm hle-in ka hria. Dan an siam reng rengin dan an siam chhan (legislative intent) kha a pawimawh a ni tih uar takin a ziak a. Ani hi ZPM a ni lova, Congress party hotupa a ni a, a thuziah hi ngaihtuah zui tlak tak a ni.

Pu Riachho thuziah hi Å£ha ka ti hle mai a, kan Mizo ukilte’n an hman Å£angkai zui atan ka ît hle a ni. Dan leh thubuai chu engpawh ni se, a tawn tawna court chhunga ukilte an inhnialin, kha an thu khel ber, kha dan kha Parliament-in a siam dawna an sawihona-ah dan siam tura kan thlan (MP-te) khan kha dan kha engvanga siam lo ngai ta nge a nih a, eng nge an siam chhan ((legislative intent) tih leh eng nge kha dan siam kha mipui tana a Å£angkaina tur leh a nghawng tur thlenga an sawi kha hriat a pawimawh hle ang.

Chutiang a nih rual chuan Assembly speaker hi dan hmanga roreltu tak tak (judge) a ni lova, Assembly chhunga a rorel leh thutlukna siam tam tak chu house inkaihhruaina (rules of procedure) tlawhchhan a ni a. Thuneihna a nei sang a, he inkaihhruaina hian speaker hi thuneihna a pe sang hle. Chutiang deuh chuan Anti-Defection Law emaw Disqualification on ground of Defection law/rules hmanga MLA-te chunga kutthlak theihna hi speaker kuta dah a ni a. Chutiang tak chuan danin a ziah angina Speaker hian ro a rel a, thutlukna a siam a ni ber. Supreme Court/High Court judge a ni lova, dan hrilhfiah (interpret) kha a tih tur a ni lova, dan bung leh chang khan eng nge a tum tih hrilhfiah kha a thuneihna a ni chiah lo.
Dan bung leh changa inhnialna a awma hrilhfiahtu chu Supreme/High court a ni a. Supreme Court-in a hrilhfiahna phei chu dana pawm a ni nghal a ni. Chutiang thuneihna chu Speaker hnenah pek a ni ve lova, dan a hrilhfiahin court angin thuk takin dan chungchangah thuneihna neih a thiang ve lo. A thutlukna-ah khan Parliament leh state assembly-a speaker thutlukna lo siam tawhte, chumi khin a nih a, High Court leh Supreme Court-in thu an lo rem tawh dante a tarlang a. Khang kha a tlawhchhan a ni mai a, ama irawm chhuaka dan a pawhfan a awmin a lang lo.
Pu Lalduhoma hi MLA aţanga ban a lo ni ta a, a hma lamah court-a kal ngei a tum thu sawi mahse an party ZPM hruaitu lawk kalkhawm thutlukna leh kum 2018 assembly inthlanpuia amah thlang tlingtu Serchhip mipuite duhdanin a kal dawn ta a. Amah chuan court-a a dikna hlen chhuah a tum thu sawi mahse, tunah hi chuan an party thutlukna angina mipui court lamah a kal zawk dawn ta ni awm tak a ni. Ni e, court-a kal chuan hun a duhin an tikhawtlai viau mai thei a, mipui court lama a chungchang ngaihtuah theihna tur by-election-a khawtlai a hlauhawm thei bawk. Chuvangin a bial mipui a rawn hnu-ah leh an party hotute thu angin mipui court a hmachhawn leh dawn ta zawk niin a lang.

Inthlan hi politics a ni a, political party-te tling tura an inelna a ni. Chuvangin Serchhip bial by-election lo awm thuai tura ngaih lamah hian mipui mit a fu ţhup tih hai rual a ni lo. Pu Lalduhoma hi he bial mipuite hian an duh tak tak em tih leh mipui khawngaihna (sympathy wave) a awm em tih a takin a lo lang dawn a. Chutih laiin ţhenkhatin Congress-in candidate dah lovin Pu Lalduhoma an thlawp mai an ring a, thil awm thei a ni chungin a rinawm viau lem loh thung. MNF hi sorkar lai an ni a, by-election hi sorkarna chelhtu tan chuan chak ngei ngeina a ngaih ţhin a ni a. Tun ţum erawh chu awlsam taka chak (cake walk) chu a nih bik hmel loh hle.

Engpawhnise, Serchhip bialah hian sorkarna chelhtu MNF Å£antu an tam ber lo tih chu inthlanpui hnuhnung berah kan hria a. Sorkarna an chelh tak hnu a khaw enga inthlanna turah hian enge an an’ dawn, vote an neih belh ang em tih chu kan la hre dawn a. Pu Lalduhoma hian tuna social media lama a thawm a len leh lainattu a hmuh ang hi Serchhip bialah a hmu zui zel ang em tih pawh kan hre mai dawn e. Inthlan vote thlak an chhiar a result a chhuah hunah chuan 50:50 chu kan result a ni hauh dawn lova, a chak zawk chu an awm ngei ang le.

Post a Comment

Powered by Blogger.