Burma (Myanmar) Refugee dang turin India-in chhuanlam a nei lo: India hian khawvel sawrkar inzawm khawm pawl (United Nation Organization)-in raltlan chungchang inkhawmpui - UN Convention Relating to the Status of Refugees (1951 Refugee Convention/Geneva Convention of 28 July 1951 tia hriat)-a thuthlung an duan/pawmah hming a sign lo a. 1967-a he thuthlung zuitu (protocol) siam belhah pawh a sign chuang lo a ni. Chuti chu nimahsela India hian refugee a nei reng a, dan a inphuar tir lo a (UN member ram ten thuthlung an siam hian thuthlung ngawt chuan biding force a nei lo a. Member ramte’n hming an sign chuan “he thuthlung hi kan pawmna hming kan ziak hnan a, kan ram danah kan seng lut ang” an tihna a ni), mahse, a tlanchhe ngai chuang lo. India hi Universal Declaration of Human Rights (UDHR) thuthlung pawmtu a nih angin, ram danpuiah mihring dikna chanvo famkim takin a seng lut tawh a. Chuvangin human rights point of view atang pawhin refugee thuthlung pawmtu a nih lohna hi chhuanlam tling a ni lo a ni.
Myanmar Refugee


India Refugee te chu: i) Sri Lanka atanga Tamil raltlan tam tak a buaipui a, Tamil refugee buaipui nan eng dan mah a nei lo a, obligation lah a nei hek lo. ii) Uganda atangin India chhulchhuak sakhaw zuitu an rawn raltlan teuh a, chung ho buaipui tur pawhin dan a nei chuang lo. iii) Afghanistan atangin Sikh leh Hindu tam tak an rawn raltlan a, a buaipui satliah mai ni loin tam tak chu citizenship a pe nghe nghe a ni. iv) Burma atanga inhumhimna zawnga rawn tlanchhia asylum a pekte pawh nikum te kha chuan 2000 an la awm. v) Tibetan ho pawh tawh India-ah an rawn raltlan reng a, dawnsawnna tur dan a nei lo chungin, khawpui hmun tinah bazaar hranpa neiin an tlangnel hle a ni. vi) 1960 chho khan Kaptai Dam vangin India-ah mi eng emaw zat an rawn raltlan a, Arunachal Pradesh ah an inbengbel a, tun thlengin thawn let an la ni lo a, Mizoram pawhin official lo bawkin a dawng ve teuh a. Kan sawi kan sawi a, kan helh em em a, thawn let an nih chuan loh hi.

Burma atanga rawn raltlante hi engti kawng maha thawn let chi an ni lo: Tuna Burma raltlante hi Zohnahthlak an ni emaw, ni lo emaw, mihring dikna chanvo thlirna atanga chuan engti kawng maha thawn let chi an ni lo. India hian refugee pangngai ni lo Economic displacement avanga lo lute hi thawn let tur lo ti te chu ni se, thawn let tir pawh ni ila a zia deuh. Chu pawh Mizo mipuiin kan remtih tak tak a rinawm loh. Tuna military coup hlaua rawn raltlante hi chu India hian na taka thawnlet tur ti pawh ni se, kan rilrem zawng a ni lo ang a. Kan thawn let lo tawp ang. Kan thawn let chuan thi turin kan thawn let tihna a ni ang a. Chu chu kan remti lo ang. Tin, democracy dodaltute thawnlet hi military coup tihchakna a ni ang a. Raltlan thawn let hian military coup hotute a tiphur duh khawp bawk ang. India hian eng rilru puin nge thawn let tur a tihna chhan kan hre lo a, a tihâwm loh tak a ti tih chu kan hre chiang hle a ni.
Burma raltlan

Mumal taka dawnsawn tih makmawh: Kan chhia leh tha hriatna thiang tak hian hum duha min rawn pan tawk tawkte thawn let a remti ngai lo ang. Amaherawhchu sawrkar inrelbawlna mumal lo atanga mihring rawn chhuakte hi mumal tak leh fimkhur taka dawnsawn a, awmze nei taka enkawl erawh an ngai tih hi zep theih a ni lo a, sawi mam chi pawh a ni hek lo. Germany leh Europe ram dangah pawh Muslim tam tak an raltlan a, annin fimkhur takin an lo dawngsawng a, mihring nun kawng tinreng, ei bar an zawn theihna tur thlengin an buaipui a; chutih rualin an rights palzutsak si loin an raltlanna ram leh hnam tihdan nunphung nena inmila inherrem turin an beisei thin a nih kha.

Tin, mihring tupawh hian neitu sawrkar kan neih ngei ngei a ngai a. Tuna rawn raltlante pawh hian neitu leh enkawltu an neih a ngai. Burma atanga mi an lo raltlan hian khilama anmahni neitu an rawn tlansan tihna a ni a, Mizoram an lo thlenin Mizoram awptu India dan an bawhchhe leh si a ni. India dan angin India ta an ni thei mai hek lo. Tichuan neitu mumal nei lo an ni ta ber a, hei hi an tan hian a tha lo. Neitu an neih loh chuan an rights humhalhtu mumal a awm thei lo a, rights nei lo ang hlauh an ni mai. An rights hum dan awm chhun chu refugee ang a lo chhinchhiah a, lo enkawl hi a ni ber. Tichuan, an rawn tlansan ram hi han sual viau dawn pawh ni se khawvel kalphungah tan han khawh theih dan an tan a lo awm a, United Nations High Commissioner for Refugees (UNHCR) te pawh a pur theih a ni. Chuvangin neitu nei lo a awm hi a tha lo. Neitu nei an nih theih nan chhinchhiah an tul a, enkawl zui pawh a ngai bawk. Chuvangin hemi kawngah hian Mizoram sawrkarin theitawp a chhuah tur a ni a. A thawn let tur a ni lova, thawn let loh chauh bakah a tih tur dang a la nei. Theihtawp chhuahin centre sorkar a nawr ang, sawrkar anga a theih loh pawhin non-state actor te nena tangho hialin a nawr tur a ni ang. Chu chu khawchhak Zofa unaute hmangaihna leh kuangkuahna kawnga Mizoramin a tih theih sang ber kan ti thei ang. Tun dinhmun atan.

Hun kal tawh atangin inenfiah ila: Kan tawnhriat tawhah Mizoramin raltlan kan dawnsawn mumal loh avanga society-ah nghawng tha lo tak a nei tih kan hriat theuh kha. 1988 Rangoon University zirlai tam tak sipaiin an kahhlum avanga thalai rawn raltlan leh a hnu zela economic displacement a rawn lut ten an rawn chîm tak tak chuan kan dawl zo reng bik lo a, unau pawh kan inhnawt haw chu a nih kha. A hlawm ang a inchîma dawl zawh chu khawiah pawh thil harsa tak hi a ni ve reng reng. Mihring hi kan chenna hmun leh chhehvel hian zia min siam sak a, hnam khat, unau khat inti pawh ni ila min hlawm hrang teltu thil a awm thin. Khawchhaka kan unaute chungchangah pawh tunhma chuan a tua mah hian refugee tihte kan ngaihtuah pha lo; an lo tlan chuan an ram khi awm a rem ta lo lutuk a, Mizoramah an rawn chhuk a ni mai thin. Mahse, awptu hrangin hun rei tak, kalphung inang lo taka an awp kan lo ni tawh a, chu chuan eng emaw chenah kan thluak min su phawt, chutah an tana sipai rorelna hi hmelma a nih angin Mizorama lo awmsa tan chuan hmelma a ni ve lo. Min nghawng tho mah se kan neihsa chânna tia sawi tur thil em chu a ni lo. Chutiang bawkin anni tana ei-bar, silhfen mamawhna sang/nasa lutuk ang hi Mizorama lo awm muang tawh tan chuan a ni ve chiah lo. Chuvangin thu fahrah têtê-ah inbahnaa a awm a, sawi chhuah leh pawh a nuam meuh lo chu a nih tak kha.

An rawn raltlan a, ei leh bar zawn, silh leh fen tur dap, damdawia inenkawlna zualpui tal, chenna tur hulhiap an mamawh a, sawrkarin mumal taka a lo dawnsawn chuan an tan chet a awl ang. Refugee anga lo dawnsawn han tih hian India sawrkar hian a tih tur a nih angin chawmhlawm vek se tih lam a ni lo. Chutiang chu beisei tur pawh a ni lo. Kan dawnsawn dan a mumal chuan anni tan tak kechheh a zangkhai ang a, keini tan a zangkhai bawk ang; chutiang a nih loh chuan an nun chep leh thawipik hi a beidawnthlak thei ang a, chu chuan thil tha lo lianpui pui a hring thei zawk a ni.

Khawvel thudik intawm awmchhun an tih hial, retheihna leh sualna inzawm tlat hi hmun tina raltlan ngai khawpa dinhmun hreawm teah hian a dik lehzual a. Retheihna avanga beidawnna chuan engmah pawisak lohna a hring thuai a, chu mi rah chhuak chu khawtlang nuna harsatna thlen belh teuh a ni. Burma sipai rorelna liam chiaha an hotute kha, ramri kal thelha dan loa sumdawnna (smuggling) thilah an inhnamhnawih nasa hle tih a awm a. India duhdan ringawta Mizoram sawrkarin raltlante a ngaihsak loh a a sapa tlat tir mai mai chuan sipai rorelna hlaua tlanchhia e ti loin tuna democracy coup tu, sipai hotu duham takte smuggling hmanruaah an tang lawi thei a ni. Thui tak thlir tur a awm. Neitu nei lo mihring tla vel mai mai chuan beidawnna rahchhuak sualna thila inhnamhnawih hi an pawisa hlek lo ang. A tuar tura chu Mizoram leh Zofate kan ni.

Thu khirhkhan: Tunah hian whatsApp group thenkhat chuan Burma ram atanga Mizorama raltlante demna lek lek chhiar tur a awm nual a. Chutiang ziaktute chuan dam leh tlang khatah thih leh ruam khatah tia Democracy tungding leh tura fight tlan an duh a ni. An ngaihsanawm hle. Mahse, sipai lamtang ni lo mihring dang reng reng chu demna hun a ni rih lem lo.

Amaherawh chu, hnam rilru puho ngaihtuahna va tawm sak ve dawn chhin ila. Mizo mipui that vanga an rawn raltlante hian khi lama an ram an rawn tlan san a, an let leh loh chuan a Zohnahthlak ang zawngin ram hlohna a ni thei ve tho tihna a ni. Chuvangin khilama an chanvo an chân vek loh nan pawh mumal taka lo dawnsawn leh chhinchhiah hi a tul em em a ni. A hmalama kan sawi tak khi a fiah lehzual nan hetiang hia sawi ila, dan lovin an lo chhuak a, khilama an citizenship kha an hloh der a ni thei, helamah dan lo va lo lut chu citizenship pek ve ngawt theih a lo ni lo. Chuvangin helama kan lo dawnsawn mumal chuan khilama citizen an nih ang a an chanvo (rights) tam tak kan humsak tihna a ni ve tlat. Engtik hunah emaw an let leh duh thei a, chu mi hunah khi lama an rights an claim let theih nan mumal takin raltlan dik taka lo dawnsawna chhinchhiah a pawimawh.

Zohnahthlak inpumkhatna tih lam a ni lem lo: Tuna Burma raltlan leh Mizoram dinhmun hi Zohnahthlak inpumkhatna lamhawi hmalakna a ni lo a. Thenawm ramah military coup a thleng a. Mipuiin democracy neih let tumin an bei let a, ralthuam an nei ve si lo a, nasa takin an tuar a, an thenawm ramah an rawn raltlan a ni mai. “Ramin ri a nei a hnamin ri a nei lo” tihte pawh hi a hmun leh huna zirin a danglam thei a. Tunah hian Mizoram chu India-in min awp mek a. Miin min awp chuan kan ngam lo tihna a ni a, keini aiin an thu a, mi ngaihah pawh a ropui. Kan thuneihnaa min pek bak chu an kuta dah thiam hi kan thatna tur a awm fo. Burma atanga ral tlan hi India-in a buaipui tak tak hian khawvelin a bengkhawn hma ber ang. Mizo te tih tur chu raltlan buaipui tura India nawr a, nawr ngar hi a ni. Ngaihsak lo thei lo vin kan duh tlan tak tak phawt chuan a siam theih ang.

Inhmangaih siak leh mikhual thlena inthlen: Burma ram a buai tirh atangin social media lamah kan inhmangaih siak a, India sawrkarin remti lo mahse kan lo mikhual ang kan ti a. Khaw thenkhat phei chuan Burma raltlan lawm taka an lo mikhual tur thu thuchhuah hial an siam a ni. A tha alawm. Kan unaute te an nih avangin kan hmangaih a, kan mihring pui an nih avangin kan lainat vek ang. Mahse thil zawng zawng hian kawng hmang a nei vek a, mikhual thlena inthlen hi raltlan lo dawnsawn dan kawng hmang a nih loh vangin a tih chi loh a ni. Tuna raltlan, mikhual thlena thlengtute kan ngaisang a, zahna chibai kan buk a, sawrkarin a dawnsawn loh vanga thleng an ni tih erawh kan pawm tur a ni.

Tunlaia kohhran emaw, emaw YMA khawmpuia zan hnih khat lek inmikhuala that vak ang hi a ni dawn lo a, thla tel inchamchilh chuan mahni thisen zawmpui thuakte pawh kan ning ru hlawm riau thin a ni lawm ni? Kan rilru putzia leh khawsak phung pawh a inang vek thei lo. Kan in leh lo neih lahin a zir hek lo. Kan sum leh pai dinhmun pawhin a zir lo tlangpui ang. Mikhual thlenin kan thleng ang tih hi chu tih-va-uk mai a ni. Chuvangin raltlan hi chu centre leh state sawrkar thlen chi a ni a. Anni an che thei ngang lo a nih chuan an theih bak chhamah civil society kan chuang ang chu.

Raltlan dawnsawnah state sawrkar dinhmun a chiang lo: Burma sipai ten an coup tirhte atangin raltlan an rawn lut teuh ang tih kan hre tlang a, kan lo inralring hlawm a ni. Mizoram CM Zoramthanga pawhin a hre khawp mai. Burma raltlante Mizoram sawrkarin duat taka an lo dawnsawn tur leh an tana pawisa sanction a awm tawh thu heng niah te hian a sawi: Dated 05/03/2021 - Chapchar Kut hmannaah. Dated 23/03/2021 - Assembly budget session-ah (House member ten kut an beng dur dur nghe nghe) leh Dated 27/03/2021 - CCN Champhai News leh DD News Mizoram puanah.

Burma raltlante Mizorama rawn lutte sawrkarin duat taka a lo enkawl tur thu leh an tan pawisa ruahman a ni tawh thu CM sawi ti rinawmtu atan Dated 10/03 /2021 khan Pu K. Vanlanvena MP (RS) chuan hetiang hian thuchhuah a siam zui bawk a: “Vawiin dt 10. 3.2021 hian Mizoram CM zahawm tak hmalakna chuan India sawrkar hruaitute rilru a su her thei tih finfiahna atan union home minister Amit Shah chuan Mizoram CM a rawn bia a, Burma atanga Refugee Mizorama rawn lut te thawn let an nih loh tur thu a rawn hrilh ta. Mipuite tawngtaina Pathianin a chhang niin a lang” tiin.

Hetiang vel karah hian dated 25th February 2021 Ministry Home Affairs NE division chuan Mizoram, Nagaland, Arunachal Pradesh, Manipur chief secretary te leh DG Assam Rifles hnenah Burma raltlan luh phal loh a nih thu hriattirna lehkha a thawn a. Tin, Pu K. Vena thuchuah siam ni tho, Dated 10/30/2021-ah MHA, NE division atang thoin lehkha khauh zawk a rawn thleng leh a ni. 

Khiti ang vel, Mizoram CM leh MP anka nem thlamuanthlak hmel tak leh MHA, NE division lehkha awmkhauh tak inkarah Burma raltlan engtia dawnsawn tur nge tih hre loin sawrkar hnathawkte leh civil society kan ding a, tuboh leh dolung inkara awm ang kan ni. Rangoon leh Mandalay vela democracy duha kawng zawh ten Mizoram CM hnena lawmthu sawina placard leh a thlak chuanna poster te pawh an lek lang sup sup a. Mahse mahse, vawiin thlengin an tan sawrkarin tha leh zung, sum leh pai a la seng si lo. Hlau leh khur chungin haklai nen riltam dang charin Assam Rifle silai keng bawk helin an rawn raltlan a. Mizoram sawrkarin engmah a la ti lo a. Ramri hrul khua ten tlawmngaih chhuahin an lo mikhual a, a tam zawk Aizawlah an rawn tlang a, an chhungte an bel a, chhungte belh tur nei lo chu khawtlang bawkin an lo dawngsawng a nih mek hi.

Tin, Burma ramri hrul district thuneitu ten raltlan dawnsawn leh chhinchhiah chungchanga hma an lo lak tawhna pawh, state CM leh MHA thu nge zawm zawk tur tih hriat a har viau awm e. Chuvangin district thuneitute hian raltlan lo dawnsawn a, chhinchhiah hna pawh an thawk lo a, Mizoram an rawn thlen rual rualin mahni remhriat dan danin an vak darh nuai nuai mai a ni. 

Vawiin thlengin state sawrkar hian, Burma raltlante ramria lo dawnsawn a, lo chhinchhiah fel a, an awmna tur, ei leh bar, silh leh fen, taksa leh rilru hriselna lama enkawlna a nei tih thawm kan hre lo a, a ruahman mek tih pawh kan hre chuang lo a ni. CM in raltlante lo tuamhlawm a tum thu, tumthum ngawt a sawi kha- Bible-a “Unaupa emaw, unaunu emaw, saruaka awmin an nitin chaw tlachham sela, tin, inzinga tuin emaw an hnenah Thlamuang takin kal ula, lum tak leh puar takin awm rawh u,” ti ula, taksa tana thil chakkhai chu inpek siloh chuan engnge sawt ang...” a tih ang vel a la ni a. Nobel Peace Prize dawngtu, Mother Teresa-in “Tawngtaina hmui aiin tanpuitu kut a hlu zawk” a tih angin Burma raltlan lo dawnsawna lo tuamhlawm chungchanga state sawrkar hmalakna chu tawngtaina hmui ang vel a la ni bawk.

Mizoram CM hian raltlan dawnsawn leh enkawl chungchangah centre mitmei a veng emaw, state sawrkar sum harsat vangin emaw, a sawi anga raltlan enkawlna tur sum sanction tawh nia a sawi tawh kha a phuahchawp a lo ni a nih pawhin tun dinhmunah hi chuan kan nihna tak tak, (reality) hi face ngam rawh se. Raltlan sang telin min rawn chim huk huk tawh a, nitin an pung zel si. 

CM hian Inthlahrung hauh loin, “Kan unaute an nih vangin ka lo welcome laklawh tawh si a. He harsatna hian eng chen nge a awh dawn hriat a ni si lo. Kohhran leh civil society lamin state sawrkar hi min hliahkhuh a ngai ta a ni. Raltlan inenkawl kawngah sawrkar chuan kan lo facilitate ang a, i tang ho teh ang u” ti mai rawh se.

Mite hnena tih leh theih si loh thutiama hlen leh si loh hi sual thil tihna (crime) a nih loh pawhin leilung dan (nature law) leh mihringin a mihring puite chunga a tihtur leh mawhphurhna (ethic) kalh a ni tal ang. “A ni chu ni. A ni lo chu ni lo” ni mai rawh se. @- Ruatfela Nu

Post a Comment

Powered by Blogger.