Pãnhnah tel lova kuhva rah lawng thial hi chin than fe loh chuan a tui fahran lo khawp mai! Kuhva rah tuam mawi satliah nana  an hman thin emaw tih mai awl tak a ni. Mahse, a lo ni awzawng lo mai; a tel lo chuan kkuhva hau rah ringawt hi chuan awmzia a nei lo a tih theih hial ãwm e. Pãnhnah leh chinai nena han thial sawm biai biai erawh hi zawng a tuiin a rim pawh a tui ham ham thin hle. Pãnkhawr ei ngai lo, sakhuana avanga inserh thianghlimho tan pawh ei ve chakawm khawpin a rim hian mi a hip thei a ni. Hei vang hi alawm, a hun leh a hmun pawh sawi hlei thei lova minister, milian leh changkang, hriselna lama thawktu doctors & health care workers, pastor, kohhran upa leh rawngbãwltu mi hausa leh rethei bakberh BPL etc. thleng pawha keipui koham sahel pet zo hlim ang maia kan ãnsen huam huam hlawm thin  ni!
PÃNHNAH THATNA

Pãnhnah hi hrui zãm chikhat, a hnah a pianhmang lah thinlung lem (heart-shaped) a ni a, "ani chu tui luang kianga thing phun, a huntea rah thin, a hnah pawh uai ngai lo" tih ang maiin a hnah hi englaipawha hring dup reng (evergreen) a ni. 

Pãnhnah hi a Family chu Piperaceae niin a Species chu P. betle a ni a, a Genus chu Piper a ni. Asia leh khawvvel hmun dangah kuhva rah leh vaihlo nen an eiin an hmang kawp nasa hle.  Southern & Southeast Asia hi an chin tanna leh an chin uarna hmun a ni. India, srilanka leh pakistan, papua leh guinea ramahte an ching uar hle bawk. "India thei tur ber chu kuhva a ni' tih hial khawpin India mite'n kan ei nasa a, Mizote pawhin kan ei nasa hle a, panhnah ching pawh awm ve nual mah ila,  intodelh khawp kan la thar chhuah theih loh avangin thenawm state atangin kan lakluh belh zut  zut nitin thin.

India ramah hian panhnah hi 'Paan ka patta' an ti a. Mi maktaduai 15-20  velin an ei thin.  Bengal, Orissa, Bihar leh Karnataka-ahte an ching uar hle. Pãnhnahah hian  thak vin thak (pungent) leh rimtui leh hmui (aromatic) a awm tha hle. Hei vang hian ka rimchhia tihthian nan a tangkai hle.

Panhnah hian hnãwnna (moisture) 85-90% a nei a; lumna (calorie) erawh a nei tlem hle. Panhnah  100 grams zelah  44 calories a awm a. Thau (fat) 0.4-1% fat leh 3-3.5% taksa thanlenna (protein)a awm bawk. 

Mihring taksa mamawh iodine 3.4 mcg/ 100 grams), potassium (1.1-4.6%), vitamin A (1.9-2.9 mg/ 100 grams), vitamin B1 (13-70 mcg/ 100 grams), vitamin B2 (1.9-30 mcg/ 100 grams) leh nicotinic acid (0.63-0.89 mg/ 100 grams) a ken tel avangin chawtha (nutrients) tha tak a ni thei. Hei bakah hian hriak oil & chavicol, betelphenol, eugenol, terpene & campene-te a awm tha hle bawk. Hengte avang hian natna chihrang hrang enkawl nan a tangkai hle.

NATNA ATANA A THATNATE
Kuhva khãwr leh vaihlo, tambaku (tobacco) nen chauha hman tur emaw kan tih laiin panhnah hian hriselna lam tan tangkaina tam tak a nei a, chungte chu i lo bihchiang teh ang.

ZUNTHLUM TÃN:
Research atanga hmuh a nih danin panhnah phoro atanga damdawidip (powder) siam ei hi blood glucose level siamthatu atan a tangkai hle a, nghawng pawi a nei tlem bawk. High levels oxidative stress hi zunthlum sang reng hian (hyperglycemia) a siam a, hemi siamthatu atan hian panhnah powder hi tha hlea ngaih a ni.  

THÃUCHHE PAIHTU:
Thãuchhia (High cholesterol level) sang lutuk hi lung nã, lung thalo siamtu ber a ni a.  Pãnhnah hian  thãuchhia cholesterol, triglycerides, low-density lipoprotein (LDL) tihniam turin a thunun theia ngaih a ni.

NATNA HRIK THATTU:
Pãnhnaha hriak (Essential oil) awm hian natna hrik tereuh tê tê (microbe) a thah theih avangin anti-microbial tha tak leh pawimawh tak a ni. Hei bakah hian phenolics leh phytochemicals a la awm cheu a;  hei hian gram-positive leh gram-negative te a thunun thei a ni. 

HLIAM DAMDAWI:
Pãnhnaha protein tha tak a awm avang hian zirchianna atanga a lan danin pem leh hliam tan a tha êm êm a, a hnah nuaisawm  tui sawra pem leh hliama hnawiha enkawl  hian a dam rang hle a ni.

CANCER DOLETTU
      Thil mak ve tak pakhat chu pãnhnah hi kuhva rah leh chinai (chuna) nen kuhva khawra ei hi cancer thlentu hlauhawm tak a nih theih rualin pãnhnah lawnga ei thin erawh phenolic compounds khãwlkhãwmtu  leh antioxidant, anti-mutagenic, anti-proliferative tha tak a nih bakah anti-bacterial cancer vengtu tha tak a ni thei thung. Hei bakah pãnhnahah hian   phytochemicals a awm that avangin cancer lo dolettu tha tak a ni thei a ni.

THAWHAH TAN:
Thawhah (Asthma) hi a hrehawm hle.  Pãnhnah hian antioxidant a nei thain nachhãwkna atan a tangkai hle.  Research atanga hmuh a nih danin pãnhnahah hian  anti-histaminic activity a awm a, hei hian thawhah, khuh leh  na zualpuite a chhawk thei. Hei bãkah hian  amaha hriak (oil) leh polyphenols awm hi nachhawkna tha tak a nih avangin thawhah damdawi atan hman theih a ni.

NGUINA DAMDAWI:
Nguina (Depression) hi  rilru lam kimlohna (psychiatric disorder) chikhat a ni a! Khawvela mipui zaa 5%-te hi hetiang lama buaina nei hi an nia chhut a ni. Tunhma atangin pãnhnah thial thin hi nguina damdawi (anti-depressant drugs) chikhat atan hman tangkai a ni thin a,  hei hian Central Nervous System (CNS) a tinung thar thaleh thei nia ngaih a ni.

KACHHUNG HRISÊLNA:
Kachhung natna siamtu (Pathogens) hi hã tinatu, timuattu a ni a, thil ei bãngnawi chãmbãng atanga natna hrik têreuh tê tê (bacteria)-te hi pãnhnaha thak vin thak hian a thah theih avangin chaw ei kham apianga pãnhnah lawnga thial ve fo hi kachhung vawn hrisêl nan a tha hle.

PUM DAMDAWI:
Research atanga hmuh a nih danin pãnhnah lawnga thial thin hi tunhma atanga pum nuam lo chhãwk zangkhai nana tualchhuak damdawi (traditional medicines) an lo hman fo chu a ni. Phytochemicals leh polyphenols a awm that avangin pãnhnah hian antioxidant leh anti-ulcerogenic a nei tha hlea ngaih a ni. .

SIKSERH VENGTU:
Sikserh hi mihring nunna suat hnemtu  pawl zingah a la tel tho mai! Mizoramah pawh kumtin mi engemawzatin an an la thihpui thin. Zirchianna atanga hriat danin hman laiin Malaysia mite chuan panhnaha hriak (Terpenes) awm hi sikserh hrik thattu tha tak a ni tih hriain sikserh damdawiah an lo hmang tangkai tawh thin a ni. Sikserh tamna hmuna chëngte  tan pãnhnah thial fo a tha hle ang.

THISENSÃNG TÃN:
Thisensãng  thunun nan pãnhnah hi a tha hle. Amah lãwnga hmang lovin purunvãr (garlic) nen den pawlha a tui sãwr in tur. A hnah ai mahin a kuang a chãk zawk a; a hnah pawh a tha tho bawk. A tam lam chu thisen sãn dan azirin 30ml emaw 50ml thleng ei a pawi lo thei.

A tãwp berah chuan BP sãng enkawl nan ataka Pãnhnah ka hman tangkai dan, ka tawn hriat ngei hi tlêm han tarlan ka duh a ni.

Kum 1997/1998 vel atang khan thisen sãng (hypertension) ka nei tan a. Kum 2005 Nov. thla khan ka stroke a, kãr hnih zet damdawi inah ka awm. Chuta chin chu kumtin a khat tawkin thisen sãng avangin ka buai deuh zauh fo mai! Kum 2017 June thla khan ka buai zual leh deuh a, ka BP 180/75mm Hg a ni. Damdawi inah kan kal nghal a, rei fe thunun tuma doctor leh thawktute'n thahnemngai taka an beih hnuah pawh an thunun hlei thei lo. Ka mangangin an hriat lohvin  pãnhnah kuang leh purunvãr ka densawm pawlhtir a, a tui YMA no bengnei chanve vel ka in a; a hnu minute 20 vel atang chuan ka BP chu kan thunun thei ta a, ka lãwm hle. Hetianga ka buai zual chang apiang hian ka hmang tangkai hle thin. Keimah angin mi zawng zawngah a tha ve vek ang ka tihna erawh a ni lo. Hmang ve turin ka chawh hek lova; a hmangtu tura thu thu a ni a. Keima tawn hriat ngei a nih avangin ka rawn tarlang ve mai a ni e.

Pãnhnah hian thatna ngah hle mah se, kuhva rah leh chinai (chuna; calcium hydroxide), tambaku leh bãwlhlo dang mitha pãn, jarda pãn etc.-te nena ei erawh pumpui hnun leh lei, hrawk, kachhung, lei cancer thlen tamtu ber a nih avangin keipui koham sahel pet/ei zo hlim ang maia kuhva khãwr ilo sehsen huam reng hi sim hmak atan a tha hle. Nula/tlangval hmeltha tak tak leh minister/MLA/doctors/Officers hriselna lama thawktute/Pastor, kohhran upa, rawngnawltu leh zirtirtu/milian/VC/LC/NGO hruaitu zahawm tak takte tan phei chuan a mawi lo lehzual hle.  A mawi leh mawi lo lam aia tihtakzeta kan ngaihtuahho ngai zawk chu hriselna atan a tha em? tih zawk hi a ni e. Chuvangin, insumtheihma hi thlarau rah a ni tih hre rengin kan taksa theuh i vawng thiamghlim thin ang u.

PS: He article hi keima tawnhriat leh ka ngaihdan leh hmuh dante bakah Mithiam zawkte atanga fawmkhawm a ni e. (See-CCS Rule 8 (3).

Post a Comment

Powered by Blogger.