ISRAEL & PALESTINE TE HI ENG VANGIN NGE AN INDO
MAY 13, 2021| THURSDAY
~Huna Kawlvawm
Tun hnaiah Palestinian militant ten rocket tam tham tak hmangin Israel khawpui Tel Aviv leh Beersheba an ralsai chiam mai a, khawinghal ang maia kawlh Israel tan chhan loha sepui ruah do ngawt chu a awm ang lo zawk hial awm e. He rocket hmanga beihna thungrulhna atan hian Israel chuan Palestinian ho chu indo thlawhna hmangin van lam ațangin an ngawi mai mai dawn lo a ni tih hriatna turin a bomb tenau deuh hmangin an sai ve nghal dawt dawt a, Gaza hmunah Palestinian mi 43 ten nunna an chan a, Israel lam pawhin mihring 5 an hloh ve bawk a ni (Thi leh hliam zat hi media hrang sawi dan a inang lo).
TUNHNAI THIL A NI LO
Hman lai ațang renga inngeih lo, ui leh kel thlung pawlh ang chauh an ni a. An inngeih lohna chhan leh a bul ber chu Jerusalem khawpui inchuhna vang a ni a, khawvel sakhaw lian Judaism Christianity leh Islam sakhaw hmun thianghlim awmna a ni.
ISRAEL-PALESTINA BUAI CHHOH DAN
Israel leh Palestinian ho innghirnghona hi a rei tawh hle a, kum zabi 20na laihawl ațang tawh khan a boruak hi a rawn mûtna zual a, ralthuam hmanga inbeih an chawlhsan lai pawhin hmanlaia thingtlang nu mu turin a tuk zinga mei chhem lehna tur thinglukham vuta a vur ang deuh mai kha an pahnih hian an ni a, an inhuat tawnna hi thawhphan a awm hlei thei lo a ni ber mai. Hetiang tak anih avang hian an pahnih inkar inchemhar tawnna avang ringawt pawh hian UNO Security Council in remna siam tumin ban vawi tam tak a phar tawh a, Resolution khauh pui pui a rel hnan tawh a, a sawt lem hlei lo a. Khawvelin remna kawng a dappui nasa ber leh sawt lo ber leh inrem thei loa awm rei ber zinga mi an ni ngei ang. An pahniha pawm ve ve tur remna tluantling erawh hmuh chhuah hleih theih loha khirhkhan a la ni reng a ni.
Arab ho leh Juda te kum 100 chuang fe an inngeih theih hauh lohna bul ber chu ram zau lutuk lo Jordan lui leh Mediterranean tuipui inkar neitu nihna inchuh hi a bul thum tak chu a ni. A tu zawk mah mahin tawlh leh tlawmsan an tum bau lo hi enge maw boruak a awm hlek chuan silai leh ralthuam țha an chuh nghal chat chat zel zawng a nih hi.
Kum 1882 leh 1948 inkar khan Zionist movement chak takin khawvel hmun hrang hrangah Juda pem darh zingah a thleng a,Palestina ram tuna an awmnaah hian an pemkhawm nasa hle. He movement hi Aliyahs an ti bawk.
Kum 1917 khan Ottoman Empire chu Indopui 1na zawh hnu khan a tlu chhia a, United Kingdom kutah Palestine chu a tlu lut ta a. British in a awp hnu hian _The Balfour Declaration_ hmingthang tak Palestinian ho huat em em chu puan a ni a, Balfour Declaration hian a tum chu Juda te tan Palestina ram sahthlak a ni. Hetih hun lai vel hian Palestina rama mihring cheng tam ber chu Arab ho an ni. Arab leh Palestinian ho hi Muslim sakhaw zuitu deuh vek an ni.
Juda te chuan Belfour thu puan chu a aia lawmawm awm chuang lo tur anih laiin Palestinian te tan erawh a pawma han pawm chi rual a ni lo a, thinrim thlak tak a ni thung. Khawvel ram hrang hranga Juda awm te chuan tawrhna rapthlak tak tak an hma chhawn chamchi mai si a, Nazi suatna rapthlak (holocaust) ah khan Juda mi 6 million vel laiin nunna an chan a, an tan ram bik neih țulna chuan a tur lian zual ta hle a. Hemi avang hian Juda te ram hrang ( separate Jewish state) nei tura nawrna chu a kal lian tual tual lo thei lo a ni.
Juda te chuan an pu Abraham, Isaka hnena Jehoa'n ram a lo pek tawh Palestina ram chu ihe loin an ram atan an pawm nghal chat reng a. Hei hi Arab ho tan pawm theih a ni lo a, an ram a ni tih midang puansak reng an ngei lo a, Israel te kuta páwng hlan ngawt chu, an tan chuan tlawmpa eksena tlawmnaah an ngai hmiah bawk si a. Hetiang anih tlat avang hian Israel ram hi a taka a din hma hauhin dotu leh tih hla zuih tumtu ram an ther huang nghal a ni.
Belfour Declaration in Palestina rama Juda te tan ram ri a khamsak hi khawvel ram tam takin țha tiin an pawmpui nghal a ni.
Kum 1948 khan Britain chuan helai ram bial a awpna hi a inhnukdawk a. Chu veleh Juda te chuan Israel ram din anih thu May 14,1948 khan an puang ve nghal a ni.Hei hi Palestinian ho tan pawm chi a ni lo a, na takin an duh lohzia an lantir a, thu maiin awmzia a neih loh avangin Israel ram ding tir chu a țhenawm Arab ram țang rual chuan an run rawn ta a. A tawi zawngin he indonaah hian Juda te tan hian tlawm a thiang lo, an tlawm vaih chuan kum khuain an chawr chhuak leh ngai tawh dawn lo a ni tih chu mi ă nileng lo chuan an hre vek awm e. He indonaah hian Juda sipai te chuan an hmelma rutute chu an hnawt kir vek a ni. Hemi avang hian Palestina mi te chu mihring tam tak an tlanchhia a, Hei hi Al-Nakba, or the "Catastrophe" tia vuah a ni. Hemi hnu ațang hian Israel chuan helai ram bial tam ber chu a thu hnuaiah a dah țan ta a ni.
Jordan ram chuan Israel chu a do leh a, tuna West Bank khu a awp a,Egypt ram hian Gaza a awp bawk a. Hemi anih avang hi Jerusalem khawpui chu Israel țhen hrana awmin West lam chu Israel in a awp a, Jordan ramin East lam chu a awp ve thung a ni. Hetiang hi ni mahse Jerusalem awpna atan hian inremna (formal peace agreement) engmah ziah leh siam mumal a ni lo, hemi chungchangah hian an indem tawn ve ve a, chumi avang chuan boruak eng emaw a awm hlek a indo peih sa at ang reng an ni a, he Jerusalem khawpui hian indona a chawk chhuak chamchi a ni.
Kum 1967 khan Israel sipai te chuan East Jerusalem chu an pawng lak thut a, West Bank an lak tel bakah Syrian ho awp Golan Heights te, Gaza leh Egypt ho awp Sinai Peninsula pawh kum 3 chhung indonaah khan an la a ni.
He indona avang hian Palestina mi tam tak Gaza, West Bank leh helai chhehvela cheng te chu ram țhenawm Jordan, Syria leh Lebanon ah te an raltlan a. Heng mite kir leh hi Juda te ti ral muang lo leh an tan hlauhawm an nih theih avangin Israel chuan a remti thei lo a.
UNO A INRAWLH
UNO a inrawlh hnu pawhin Israel sipai ten Gaza an chhuahsan a, mahse West Bank a awp lui tlat a, a chhan chu Israel hian West Bank huam chhungah Jerusalem țhenkhat hi a awm a, Jerusalem pumpui hi a ram khawpui a ni tiin țan a khawh tlat a. Palestinian te chuan East Jerusalem hi an ta a ni an ti tlat bawk a.
HEI HI A BUL A NI EM?
United States of America hi Israel ram țhian hnai tak a ni a, an ni bakah hian ram tam takin Israel in Jerusalem pumpui a ta a ni tih a puan hi an pawmpui bawk a ni. Israel in East Jerusalem lamah chenna tur in a sa thar leh hmunhma tam tak a chei bawl hi Palestina chuan an ngai thei lo hle a, tunah hian mi 60,000 chuang lai an awm tawh a ni. Henga mi cheng te hi dan kalha awm NIIN Palestinian chuan an ngai.
HAMAS LEH ISRAEL
Kum 2007 ațanga Hamas hel pawl hoin Gaza an thunun hnu hian Israel leh Hamas ho hi vawi thum indo tenau deuhin an indo tawh a ni. Tun hnai deuha Israel leh Hamas inbeihnaah khan Qatar, Egypt leh Middle East ram țhenkhat te chuan remna thu an sawipui. Egypt hian Gaza ram ri chhehvel chu Hamas hoin ralthuam an tawlh luh luh lohna turin Israel a pui a ni. Palestinian te chuan Hamas leh Israel kut hi inang rengin an tuar nia an sawi laiin Israel chuan hei hi a dik lo a ti.
Alzajeera news sawi dan chuan Israel leh Palestine ho hi tunkar Thawhțanni ațang khan an indo țan a, Palestinian hian rocket hmangin an ral sai a, Israel hian indo thlawhna hmangin an bei thung niin a sawi a, in bomb chhiat pawh an nei nual ang. Thi leh hliam zat hi media hrang ten an sawi zat a inang lo thluah thung a ni.
US Secretary of State Antony Blinken chuan Nilaini khan ram pahnih te chu tharum thawhna ti tawp turin a ngen a, Israel Prime Minister Benjamin Netanyahu pawh phone in a be bawk.
Russia President Vladimir Putin pawhin indona chu ti tawp rang turin ram pahnih te hi a ngen a, hetih lai hian Russian deputy foreign minister Sergey Veroshinin chuan Israel chu Palestine ram chhunga in leh lo benbel chu "rang taka chawlhsan" turin a ti a, Jerusalem pawh tun hma lama a awm dan pangngai ang khan a awm tur a ni a ti.
Khawvela thil thleng engemaw hlek a awma lo inrawh ve zel leh țawng lo thiam lo, Turkey ram president Recep Tayyip Erdogan pawhin phone Russian President a biaknaah Israel chu Palestine a tih dan avang hian "zirlai khauh leh rawva tak zirtir an ngai a ni," a ti.
[ Aljazeera 12/5/21]
Israel leh Palestina inbakkaih avang hian Khawvel ram lian leh thil ti thei te chu hmun hnihah țan lam inang loin an ințhen phawk tih theih a ni a, US leh a ram țhian ten Israel lam an hawi laiin Russia, China leh an sangawi zawnpui te chu Israel tei thei lo lam an ni.
President Trump-a khan mawi leh mawi lo pawh thlu loin Israel a țan rut a, Jerusalem ah Embassy pawh dah turin a puang a. Israel pawhin Jerusalem pumpui thunun a, pum hmawm lam hi a hawi tial tial a tih theih awm e.
May 7, Zirtawpni tlaia Al-Aqsa mosque a Muslim ho inkhawm bang te Israel sipaite beih tawk niin media report țhenkhat chuan an sawi a. Al-Aqsa, Dome of the Rock tih bawk hi 637 AD vela Muslim ho sak zawh a ni a. He lai hmun hi Lal Solomona temple 832 BC vela sakna hmuna ngaih a ni. Kum 1099 khan Crusader hovin an la let a, Kristian Biak In atan hman a ni a, 1187 ah Muslim kutah a lut leh a ni.
Helai hmuna Juda temple sak leh hi Israel hian an hnaih mai dawn em, he thil lo thleng tur hi Bible in engtin nge a tih?
Hri pui rawng tak khawvelin a hma chhawn mek lai hian, indo leh chhiatna eng eng emaw hma chhawn theiah khawvel hi ding mahse, chung zawng zawng pawhin a tihbuai phak loh nunna tak zawk chu i nei em?
[ToMZ is dedicated for archive and exposition of Mizo affairs to the rest of the world. Informations obtained are re-posted 'as-is' basis as a digitization initiative so as to make accessible to all through online surfing. Due credit is given to all author/owner except those which cannot be ascertained]
Post a Comment