Kan taksa tana mamawh ei tur hrang hrang, a sak chi, a nêm chi emaw kan pumpuiin hahdam taka a lo pai tawih (digest) theih nan pumpuia a luh thlak hmaa lo thialsawmtu tur ha (Tooth) kan nei theuh a; chumi hmang chuan taksa tana mamawh kan eite chu kan thial sawm a; kan lem a; a thlenna tur pumpuiah chuan a thleng thla a; pumpuiin a lo thial nawn veleh a; thil sak lutuk kan eia a thial sawm that theih loh chuan pumpui chuan chakloh nan a hmang a, amahin chakna a nei tawk thin lova, a thawh tur ang thawk tha thei lovin a lo na chhuak ta thin a ni.
Chuvangin, HA (tooth) hi a pawimawh ēm ēm a; a pawimawhna leh dimdawi a tulna te; ha avanga harsatna kan tawh theih dante uluk takin i han belchian dawn teh ang.
Ha na damdawi

HRIAT HMASAK TUR: Hã (tooth) hi chunglamah leh hnuai lamah 16 ve ve awmin a vaiin 32 a awm. Hengte hi lan hmelthatna satliah mai atan Pathianin a siam lova, awmze nei tak leh ha fang khat lek pawhin pawimawhna leh hnathawh hrang hrang an nei theuh a ni. Chutiang zelin taksa peng hrang hrang hriselna vawnghimtu leh puitu an nih avangin ‘Ha’ tel lovin mihringte hi kan hriselna a famkim thei lo tih kan hriat a pawimawh takzet a ni. Chung an pawimawhnate chu hetiang hian tarlang ila:

HA CHUNG LAM, HA HMAI 4-TE: Hengte hi Kal (kidney); Zunkawng/dawt; phing leh chhul kawngkate chakna petu an ni a; ha hmai chung lam 4 a nget chhia emaw a bal vek hian tawng a fiah loh leh mawi loh bakah kal, zunkawng; phing leh chhul kawngkate hnathawh a tibuai thei a; kal tha lo, zun harsatna, chhul na leh bawlhhlawh chhuakte a thlen thei.

HA UINGHO 2-TE: Hengte hian thin (liver) leh mit (gallbladder) hriselna atan tangkai taka hna an thawh avangin hengte hi a nget vek emaw a bal a nih chuan thinna (liver disease) leh mit (gallbladder) chak lo emaw, mita lungte awm thlengin nghawng tha lo tak a awm phah thei.

HAPUI TAWNTIRH 4-TE: Hengte hian chuap leh ril (colon) hrisel nan hna an thawh avangin Hapui chunglam tawntirh, a tawn tawna 2 ve ve hi a nget chhe vek emaw, a bal a nih chuan chuap chak lo/tha lo leh ril chak lo, rilna/ril pãn a siam thei.

HAPUI TAWPBER DAWTTU 4-TE: Hengte hian Pumpui (stomach); Awrpuar (thyroid) leh la (spleen)-te hi natna lakah a venhim avang leh chakna a pek avangin a nget vek emaw, a bal a nih chuan Pumpuina, Awrpuar (thyroid) natna chihrang leh thyroid cancer; la nã (splenic fever)/laa thisenzam chat (rupture of spleen) natna a thlen thei a ni.

HAPUI TAWP 2-TE: Hengte hian lung (Heart); leh rilfang (small intestine) hnathawh a tanpui bakah chakna petu a nih avangin a nget chhe vek emaw, a bal a nih chuan lungna (Heart disease)/lungphu chawl (Heart attack); heartburn leh rilfang natna leh chaklohna a thlen thei a ni.

HA HNUAI LAM, HA HMAI HNUAILAM 4-TE: Hengte hian Kal (kidney); Phing (Bladder) leh mipa thalbe (Prostate) leh hmeichhe chhul innghak (Uterus) tan chakna petu leh venghimtu a nih avangin a nget chhe vek emaw, a bal a nih chuan Kal tha lo; thalbe ro leh na bakah chhul innghak natnate leh chaklohna a thlen thei.

HA UINGHO 2-TE: Hengte hian thin (liver) leh mit (gallbladder) chakna leh hriselna atan tangkai taka hna an thawh avangin a nget chhe vek emaw a bal a nih chuan thinna (liver disease) leh mit (gallbladder) chak lovin lungte a awmtir thei.

HA PUI TAWNTIRH 4-TE: Hengte hian chuap (lung) leh ril (colon) hrisel nan hna an thawh avangin Hapui hnuai lam tawntirh, a tawn tawna 2 ve vete hi a nget chhia a, a bal a nih chuan chuap chak lo/tha lo leh ril chak lo, rilna/ril pãn a thlen thei.

HAPUI TAWPBER DAWTTU 4-TE: Hengte hian Pumpui (stomach); Awrpuar (thyroid) leh la (spleen)-te a venhim avang leh chakna a pek avangin hengte hi a nget chhia emaw, a bal a nih chuan Pumpui na, Awrpuar (thyroid) natna leh thyroid cancer; la nã (splenic fever)/laa thisenzam chat (rupture of spleen); la (spleen) natna a thlen thei a ni.

HAPUI TAWP 2-TE: Hengte hian lung (Heart); leh rilfang (small intestine) hnathawh a tanpui avang leh chakna petu a nih avangin a nget emaw, a bal a nih chuan lungna (Heart disease)/lungphu chawl (Heart attack); heartburn leh rilfang natna leh chaklohna a thlen thei a ni.

A TLÃNGKAWMNA: 
Kei ngei pawh hi hã nger/muat nasa thin ka nih avangin a nghawng thalote khi ka nei ve nual mai. Mihring hãte hi hetiang taka pawimawh leh tangkai a nih avang hian uluk taka duat a ngai a, chaw ei khama ha nawh, thil ei zawh hlim apianga ha nawhna brush & a hlo (toothpaste) tha leh rintlak hmanga ha kar leh ka chhunga bal leh bawlhhlawh ha tichhe thei tur nawh fai ziah a tha hle. Hetianga tih thlap theih a nih kher loh pawhin tuisik thianghlimin fai taka kam thuah nghal zel a tha hle. Hã nawh fai ringawt a tawk lo, a tuamtu (enamel) leh ha hni (gum) tichhe thei heng zuk leh hmuam uar lutukte hi ha chakna tibo theitu a ni a, ha hni a titawih a, ha hnia thisen zamte a ei chhe vek thei a; chuvangin, zuk leh hmuam, kuhva leh hã tana tha lo ei leh in lakah inthiarfihlim a pawimawh tak zet tih hriat a tha hle. 
Thei thur leh thlum lutukte pawhin rei tak a chiah chuan hã chhiatna leh chaklohna a thlen thei. Hã nget/muat leh hã bãl/thlawn nasa lutukte hian mihring taksaa natna kãi tur dolettu sipai (white blood cell) tlakchhamnate a thlen theih avangin uluk takin invawng fel fai ila, englai pawhin nui var thah thei ila, kan hrisel zawk dawn a ni 

Keipui koham sa seh zo hlim ang maia kuhva ei zawha ka sen huam chunga nula tlangval; nupa an han infawp/inchuk (kiss) thinte hi ngaihtuah chian chuan a tuihnai lo hle. Sahdah/khaini/tuibūr hmuamna ha hni chunglam leh hnuailam dum thut chunga an han infãwp/indūt (kiss) ngawr ngawr thinte hi aw! Meiszial/sikret zu zo hlim vaihlo tur (nicotine) nawi chambang rimchhe tak chunga an han infawp (kiss) ngawr nawr maite hi aw! Sawi tur a la awm cheu mai? Zu rui thing rim nam huam chunga an han infawp chuk chuk mai thinte hi ngaihtuah chian chuan a tenawm takzet a ni. Hmeichheho hian an dawh thei phian. Nu thenkhat phei chu zantin Pa ber zu nam huam bulah laikhum zalin “Ka duat, nang chauh lo chu e…..!” an la ti thei thinte leh Nulahovin tlangval ha nawhfai nachang hre mang lo leh kam thuah fai nachang hre mang hlei lote leh zurui nam huam duat taka Phengphehlep pangpar zu tlana tui ti taka a fawp ang maia an han fawp/chuk ngawr ngawr mai thin han hmuhte hian ngaihtuahna a tithui thei hle. Hetiang bawk hian mipahote pawhin hmeichhe tawp tak tak kawpa an han fãwp (kiss) ngawr ngawr mai thinte hi chuan dãwn a tisei tak thin. Medical Test nei hmasa zet lo phei chuan tunlaiah natna hri kai mai theih tam tak a awm tawh a; chuvangin, hnam changkang zawkte tihdan zira infawh/inchuk chiam chin thin loh hi a him ber a; hã natnate pawh inkaichhãwn theih loh tawp a ni hulhual bik lo tihte pawh ngaihtuah chungin fimkhur takin kan hate hi I vawngfai theuh thin ila, covid-19 lēn lai phei chuan SOP-in a khap tlat tih hriat a tha hle.

NB: Article hi keima tawnhriat leh ngaihdan public inerest atana ka ziah a ni e. (See-Article 19(1)(a) of the Constitution of India & CCS rules 8(3)).

MIHRING HÃ (TOOTH)  -Dr. C. Lalrampana

Post a Comment

Powered by Blogger.