KONDOM TANGKAINA
-Dr. C. Lalrampana

A KAMKEUNA MIPA SERH KAWR TANGKAINACondom hi UK-ah chuan ‘Kondam’ emaw ‘KONDOM’ an ti a, Mizo tawng chuan 'Mipa serh Kãwr’ ti ila a dik mai ãwm e; Saptawng chuan 'Prophylactic Sheath' tih a nih hmel deuh ber. Condom siamtute’n a hmelhmang (Shape) hrang hrangin an siam a; a mãwl pangngai te, a bawl (dot) te, a tial nei (thread) etc. te an siam a ni. Hetianga chi hrang hrang an siamna chhan hi inpãwl laia mipa leh hmeichhia a nuam thei ang bera an awm tawn theihna tura ruahman vang a ni. A pangngai satliah hi chu hman a nuam vak lova, a bawl (dot) hi ziawm tak a ni a, a tial nei phei chu a nuam lehzual. Condom siam a nih chhan pui ber zawk chu chhungkaw  tih tlêm ruahmanna (family planning) hmanraw pawimawh tak pakhat atan a tangkãi vang a ni. Hmeichhia leh mipa insiam leh nãu tih thlãk (abortion) pumpelhna a ni thei bawk.

ENG ATANGA SIAM NGE? Condom hi Polyurethane leh Polyisoprene emaw lamb intestine atanga siam a ni a; hmeichhe hman chi pawh a awm a, chu chu Nitrile atanga siam a ni. Hmeichhe hman chi hi chu a hautak deuh avangin hman tam a ni vak lova, mipa hman chi hi a awlsam a, a man senso a tlem avangin an hmang tam ber a, a him tawk hlea ngaih a ni bawk.

A HMAN DAN Condom hman dawnin fimkhur taka tih a ngai. Amah hi thil pan nÄ“m tak a nih avangin dimdawi a ngai a, a bãwm atanga lãk chhuah dawn leh mipa serha vuah luh dawnah fimkhur taka khawih tur a ni. Tin, thil hriam leh zumin a tai thler palh hlauh hle tur a ni. A tet/pawp chhe chung chunga hman loh tur a ni. Hman hmain a himdam em? tih uluk taka finfiah hmassak thin tur a ni bawk.
MIPA SERH KAWR TANGKAINA

HMANHMAWH LOH TUR Hmeichhia an han inphelh vãr pur tawh chinah hi chuan mipa hrisel pangngai ‘kei’ inti ve chin tan chuan uipui tui lian thlir vung vung ringawt chu har tak a ni tih chu a hriat thiam theih mai awm e. Hmeichhe lam Daktawr thiam (Gyanecologist) thenkhat pawh hian hmeichhe itawm deuhte chu an en uluk bik a, hun pawh an hmang rei deuh thin niin sawi a awm fo mai.Hmeichhe lam Daktawr ni lem lo chunga hmeichhe lam thiam tela insawi hmeichhe endik thin daktawrte pawh an awm fo bawk nia sawi a awn thin. Hemi kawngah hian Daktawr thenkhat paw’n hmingchhiat an tawk zauh zauh tawh thin niin a lang. Hmeichhe hrisel pangngai tan pawh mipa an han inphelh sek a, dar 12 a’n kawh vah tawh hi chuan an phÅ«rna chhuakin an khÅ«r nghal dar dar tawh thin a, an rilru a hmanhmawh ut ut tawh thin.

Khitiang khi a nih tawn thin avangin Condom hman dawnin pawng hmanhmawh loh a tha ber. Hmeichhia zawkin mipa serh a endiksak hmasa ang a, bawlhhlawh nawi Condom tãwn/do pawp thei tur a awm leh awm loh a finfiah hmasa thin ang a; him tawka a hriat hnuah dimdawi tak leh uluk takin zawi muangin Mipa serh khawng/fawk/fuk tan mar that lai takin Condom chu zūt mar thlak zêl zêl tur. Chutianga vuah hnuah chuan a hmawr zum chi luhna bãwm hmawr zum laiah chuan mipa chi (Semen) put ru theiin pawp a awm em tih leh a pang velah pawp a awm em tih uluk taka finfiah hnuah a him dam pial chuan hmeichhia bawkin mahni serh kuaah dim taka thunsak hmiah tawh mai tur a ni.

Hmeichhe tam takin condom hman an duh loh chhan chu a lawnga hman anga a nawm tluantlin loh vang a ni ber. Hmeichhe pakhat ka zawha min chhanna chu-“Condom hman chu Jacket ha chunga hnung thak hiah ang vel a ni a, a nuam nep êm a, hman ka peih vel tingtang lo” tiin min chhang a, a hrechiang hle mai! Mahse, a nawmna lam ringawt aiin a hlawkna leh tangkaina lam hi a hmei a pain kan ngaihtuah a ngai zawk tih kan hriat tharleh zual a hun takzet ta.

A TANGKAINA Condom tangkaina hi sawi tam tawh hle mah se; a tangkaina angin kan la hmang tangkai tawk lo tih chu MSAC Statistical data hnuhnung ber atang pawh khan a chiang hle. HIV/AIDS inkaichhawn tamna chhan ber chu Sextual intercourse vang a ni tih a la ni fan. Chuvangin, a tangkaina hetiang hian i han tarlang nawnleh teh ang.

1. Chhang khãt nan damdawi ei chiam chiam aiin mipa/hmeichhe tan a hrisel a, nghawng tha lo a nei tlem zawk.
2. Hmeichhe tan inpawl zawha berh huh leh hnawng chuap lakah a hulhãr bik.
3. Insiam kher ngai lovin fa neih tlêm nan hmanraw tha tak a ni. Inzaina senso hautak tak  lakah sum humna hmanraw tha tak a tling.
4. Inpãwl avanga natna inkãichhawn theih Sexually Transmitted Infection-STIs leh Sexually Transmitted Diseases -STDs avanga natna chihrang hrang HIV/AIDS etc. laka venghimtu hmanraw tha ber a ni.
5. Mipa/Hmeichhia HIV/AIDS vei mek tan pawh mahni Bialnu/Bialpate HIV/AIDS vei ve lote ngampa taka Sex hmanpui theihna hmanraw tha ber a ni.
6. Nupui/Pasal nei lai uire reng pawisa lo leh midang kawp lova awm thei lo tan timna nei miah lova Sex hman theihna hmanraw tha ber a ni.
7. Nula/Tlangval bialnu/bialpa nen inneih hmaa fa neih duh si lo Sex hman duh reng bawk si tan oral pill ei chiam chiam ngai lova sex hman theihna hmanraw tangkai ber a ni.
8. Hmeichhe pasal nei emaw nula/ nuthlawi/hmeithai tan Mipa chi dawng lova Sex hman theihna hmanraw tha tak a ni.
9. Hmeichhia/mipa mahni bialnu/bialpa a ruka hrisellohna nei a langa hriat si lohte nena sex hman dunna hmanraw tha tak a ni.
10. Nupui/Pasal lerh/hirha deuh neite tan ngaihtha taka mahni nupui/pasalte Sex hmanpui theihna hmanraw tha tak a ni.
11. Hmeichhe fa nei thei lote fa neihtir nan mipa chi (Semen) dahluha hmeichhe serha thunluh lehna fa neihtir theihna (infertility treatment) atana hmanraw tangkai pawh a ni thei.

Khing bak pawh khi condom tangkaina tam tak a la awm thei. WHO-in a chhÅ«t danin Condom hman tangkai a nih hnuah kumtin hman a nih hma ai khan STIs/STDs avanga natna inkãichhawn thin chu 10%-18%-ah a tlahniam nia tarlan a ni. 

Kan tet lai phei chuan mi hman hnu leh la hman lohte pawh balloon atan kan ham puar a, infiam nan kan sep kang a, kan inchuh luih luih thin a; min tihlimtu sport goods tha tak a tling ve tlat. Chuvangin, condom hman tangkai uar deuh deuh ila natna hlauhawm tihdam theih loh HIV/AIDS lakah kan fihlim tlang dawn a ni. Tunah hian Mizoramah HIV/AIDS vei mek mi 21,538 awmin prevalence rate 2.04%  niin India ram pumah pakhatna dinhmun azawnga lãwmawn lÄ“m lo ber kan ni mêk a ni. Chuvangin, condom (CD) hmang la, HIV+ & STI, STD natna i pumpelh thei dawn nia.
NB: Article hi keima tawnhriat leh ngaihdan public interest atana ka ziah a ni e. (See-CCS rules 8(3)).

Post a Comment

Powered by Blogger.