MIZO ṬAWNG KHAWVÊL
By F.Lalzuithanga
L. Keivom ‘Zoram Khawvêl’ chhûngah tlâng hrang hrang leh hmun hrang hranga Zofa hnam hrang hrangte ‘Mizo Hnam’ an chêng a; chû’ng mîte ṭawngpui ber ‘Mizo ṭawng’ chu chi tina mi te, hnam tina mite ṭawng pêng hrang hrang infin khâwmin a siam a nih avângin, ‘Mizo Ṭawng Khawvêl’ hian Zofa hnam hrang hrang, khawvêl hmun hrang hranga chêng, ṭawng chi pêng hrang hrang hmang zawng zawng hi a huap vek a lo ni! Vân Lal nau anga ṭahna ‘Kalvari’-ah chauh ni lo, Mizo ṭawng khawvêlah hian Zofa hnam hrang hrangte hi kan leng vek a; kan dang chuang lo ve!
C. Sângzuala chuan, “Zofate an ṭhan harh tak tak hunah chuan, ‘Zoram Khawvêl’ hi Mizoram zîm têah a inkhurkhung tawh lo vang a, Zofate awmna apiang chu ‘Zoram Khawvêl’ a lo ni tawh ang. Unau hmêl hai a awm tawh lo vang a, ṭawng dang hmanga inbiak a ṭûl tawh hek lo vang. Politician thâwm na takten Greater Mizoram an au chhuak lo a nih pawhin ngawi renga beitute zârah MIZO ṬAWNG KHAWVÊL chu Greater Mizoram aia zau a lo ni tawh dâwn a ni,” tiin ‘Mizo Ṭawng Khawvêl’ chu politik khawvêla kan Utopia ‘Greater Mizoram’ aia lian leh zau, kan ban phâk maia awm leh kan thlen theih reng a nih thu a lo sawi ve bawk.
Mizo ṭawng hi Lusei ṭawng hmangtute ṭawng kha emaw ti tlat leh Mizo tih pawhin Lusei kan tihte chauh kha emaw titute hi L.Keivom ‘Zoram Khawvêl’ leh C. Sângzuala ‘Mizo Ṭawng Khawvêl’ tâna khawlhkham lian tak an ni.
Lusei ṭawng bulṭhuta hmanga chi pêng hrang hrangte ṭawng nên infin khâwma tûna Mizo ṭawng kan tih mai lo pian chhuah dânte hi kan hriat chian a; a hmangtu Mizo kan tihte pawh tûnah chuan Lusei chauh ni tawh lovin Mizo hnam pêng hrang hrang, Mizoa inngai leh inpawm apiang MIZO an nih tak mai dânte hi kan inhrilh thar fo a ngai a.
Chutiang bawkin mahni chi pêng ṭawng humhalha la vawng nung rengten Mizo ṭawng aia an chi pêng ṭawng an ngaina zâwk a nih pawhin, ‘Mizo Ṭawng Khawvêl’ chhûngah chuan mahni chi pêng ṭawng zawng zawng pawh humhalha chawi sâna tihmasâwn hi a leng vek tih hriaa khaw dang sial hmuh mai lo va, an chi pêng ṭawngte kan ngaih hlutpui thiam a ṭûl bawk a. Chutianga inpawmpuina leh inhriat thiam tawnna nei chunga he MIZO ṬAWNG KHAWVÊL chhûnga chi tin hnam tin, ṭawng hrangte pawh kan khawsak tlân dial dial theih hi a hluin a ropui zâwk a ni.
Mizo ṭawng hmâkhaw ngaitu kan mi thiam zâwkte lû tihaitu tak thil pakhat chu UNESCO tihchhuah Atlast of the World’s Languages-ah Mizo ṭawng hi ‘ṭawng boral mêk’ (Vulnerable Languages) zîngah a tel ve thu hi a ni a. Keini inhmuh leh hriat dân lam ni lovin khawvêlin min hmuh dân leh hriat dân anih avângin lo ngaihthah a, thin thîa lo mutsan der der mai chu ‘Mizo Ṭawng Khawvêl’ hmâkhaw ngaitute tân chuan har tak tûr a ni. Chutih laiin, ‘boral hlauhawm mêk’ dinhmuna ding zîngah pawh boral hlauhawm dân indawt an thliar dân hrang hrang zingah Mizo ṭawng chu dinhmun hlauhawm zînga ṭha ber, ‘Vulnerable’ zîngah an la dah hlauh zâwk a ni.
Chuvângin, mut mawh hnâr mawha a neitu Mizoten Mizo ṭawng dinhmun leh a hmâkhua tûr hi kan ngaihtuah a, kan ṭawng hi rîral mai lova a ṭhan zêl theih nân leh hma a sâwn zêl theihna tûr kawng kan ngaihtuah a hun tawh tak zet a. Sawrkâr lam pawhin tha han thawhin hma han la deuh sela. Zirna in lamah pawh tûn ai hian ngaih pawimawh leh ngaih hlut ni se, Social Media leh chanchinbu hrang hrangah pawh Mizo ṭawng hmâkhua tinung zêl tûra kan theih tâwka tha kan thawh a, a neitu leh hmangtu ngeiten kan ngaih hlut deuh deuh a, ṭawng dik leh ṭha thei ang bera hmang thei tûra kan inzirtîr zêl loh chuan nakin lawkah chuan kan hmabâk hi tûn ai hian a ṭha lo zâwk ang tih a hlauhawm hlel lo ve.
Tûnah hian official chuan Mizoram chhûng bâkah India ram chhûng hmun dang dang Manipur lamah te, Tripura-a Jampui tlâng dungah te, Meghalaya rama Shillong khawpui bîkah leh Assam hmun ṭhenkhatahte Mizo ṭawng hi zir leh hman mêk a ni a. Myanmar ramah pawh kum 2015 aṭang khân Mizo ṭawng hi Pâwl hniam lam chuan an zir mêk bawk tih kan hria a. Mi ṭhahnem ngai zualte inpêkna leh taimâkna zârah U.S.A lamah pawh zirna pângngai ni chiah lovin Mizo ṭawng zirna U.S-a chêng Mizo ṭhalaite zîngah an kalpui chho reng bawk a. Mizo hnahthlâkte khawsak tamna deuh Australia ram chhûngah pawh sawrkâr pawmpui leh hriatpuiin Pâwl 10 chin thleng zir theihin a awm ve mêk bawk a. Malaysia lamah hian kan unau râltlânten anmahni hmunah Mizo ṭawng zirna hi theih tâwp chhuahin an tu leh fate tân an kalpui ve mêk bawk.
A hmangtu mihring nambar-a chhiar pawhin Mizo ṭawng hmangtu hrim hrim hi chu kan ṭhahnem ve fûin khawvêl kan dâp chhuak a ni ve tawh mai a. Chutih lai kâra ‘ṭawng boral leh riral’ hlauhawm anga khawvêlin min hre tlat si hi a lungchhiatthlâk lai tak a nih avângin tha thlah mai lova kan ṭan mar sauh sauh a ngai a ni.
Mizo ṭawng humhalh leh tihchangtlun te, a hmasâwnna tûr leh tihhausak dân tûr kawngah te, a hmâkhua tûr ngaihtuaha tûna kan dinhmun aia dinhmun duhawm leh ṭha zâwka hlâng kai tûr te, India rama chênga hmangtute tan kan himna kulhpui ber tûr - Eighth Schedule lama Mizo ṭawng thun luh a nih ve theih nân te hian theih tâwp kan chhuah a ngai tak meuh a ni.
Mizo Ṭawng Shiboleth (Hnam Inpumkhatna Dâltu)
‘Ṭawng (Language) chuan min ṭhen darh a, ṭawng zirna (Linguistic) erawhin min pawt khâwm leh ṭhîn,’ an lo ti mathlâwn lovin, Zofa hnam hrang hrang, tlâng hrang hrang leh ram hran hrana chêngte min ṭhen darhtu lian ber chu kan ṭawng hi a ni a; chutih laiin kan ṭawng kalhmang leh bulpui te, a awmzia leh a lo chhuahna te, vawiina Mizo ṭawng kan tih lo pian chhuah dânte kan zir erawh chuan Mizo hnam pêng hrang hrangte hi unau leh bul thuhmun, ṭawng inhnaih tak tak leh inang tam tak la hmang kan nihzia a chiang a. Inṭhen darh a, inṭhêṭhu a, inmû leh âr mai lovin, chhûl khat kual, Zofa, Zo hnam, Zohnahthlâk, Mizo kan nihzia hriaa inunauna ṭha nei tûra inhriat thiam tawnna kan neih a ngai a ni.
Gilead miten an unau Ephraim mi sîng lî sang hnih lai mai ni khat thil thua Jordan lui kaia an lo thahna chhan kha eng dang a ni lo va, ṭawng thlûk danglam vâng mai a ni. Gilead-ho chuan Ephraim hnam, Jordan lui râl kai tûrte chu, “Ephraim mi i ni em?” tiin an lo zâwt zêl a. Anni chuan, “Ni lo ve,” an ti a. Ṭha taka kaltîr ta mai lo chuan, “Shiboleth han ti teh,” an ti a. “Siboleth,” an ti ta ṭhîn a. Ephraim hnamho chuan (kan unau Paite-ho angin R (âr) an lam fuh thiam bîk lo ni fahmiang) ‘Shiboleth’ tih chu an lam fuh thiam si lo va. Ephraim hnam mi 42000 zet chu Jordan lui kaiah chuan ‘Shiboleth’ tih thumal lam fuh loh avângin thah an ni. (cf Roreltute 12:1-6)
Keini Zofate zîngah pawh hian Gilead hnam ziarâng la pu tam tak kan awm. Kan chhûl khat kualpui ngei, Zofa hnam pêng ṭhenkhatte chu an ṭawngkam leh an âwkâ chhuak tlêma a âwn leh pai deuh avâng maiin Mizo ta lo riauva ngai a, Mizo ṭawng thiam ṭha lo, Mizo ni ve lo ang deuh thâwa chhuah kan la chîng a. An rilru leh thinlung na takin kan lo hliamsak fo tawh ṭhîn. Mizo ṭawng hmang ve lo Zo hnam tam tak an awm tih kan theihnghilh ta em ni? Nge ni a, hre reng chungin Mizo hnamah hian Lusei ṭawng hmang chauh hi kan la chhiar lui ṭâlh zâwk? Hêng mite hian ‘Mizo Ṭawng Khawvêl’ hi hrai hmun tiat lek chauhvin eng chen nge kan hmuh dâwn?
He Zofate inkâra daidanna bang chhah tak awm reng ‘Zoṭawng Shiboleth’ tihbo a nih a, Zo hnam pêng hrang hrangte ṭawng, ‘Mizo Ṭawng Khawvêl’ chhûnga seng luh a nih a, a luan khâwm hunah chuan Mizo ṭawng chu Zofa hnam zawng zawngte tâna malsâwmna thlentu ṭawngpui ber a lo ni tawh ang a. ‘Mizo Ṭawng Khawvêl’ huam chin chu a zau zêl ang a, khawvêla ṭawng tam tak a bo pil mêk laiin boral leh rîral mai lovin awmze nei leh huhâng nei thamin a lian tulh tulh zâwk dâwn a lo ni.
Mizo Ṭawng Luipui (Hnam Inpumkhatna Thlentu)
“Lui tê tak tê tê infin khâwmin lui lian zâwk, lui lian zâwk infin khâwmin luipui, luipui luang khâwmin tuipui emaw, tuifinriat emaw a siam ang hian chî leh kuang tla khâwmin hnam tê tak tê tê, hnam tê tak tê tê infin khâwmin hnam lian zâwk, hnam lian zâwk fuan khâwmin hnampui (Nation) a siam ṭhîn a. Chî leh kuang luan kâwr 47 lai pêng darh tawh chu lui lian zâwk - ZO LUIPUI-ah infin khâwm tumin ṭan kan la mêk...” tia L.Keivom lo sawi ang khân, MIZO ṬAWNG LUIPUI-ah hian Zohnahthlâk ṭawng pêng hrang hrangte hi mahni hnam bil ṭawng luan kawr kalsana kang chat kher lo leh, indîpdâl a, indîp ral si lovin luan khâwm dân a awm ngei ang.
Zo tlâng sânga zo tui thiang ianga inlungrual leh inngeih dial diala kan hnâr ṭheuh aṭanga ‘Mizo Ṭawng Luipui’ fin tûra kan luan khâwm theih phawt chuan India rama Ganges luipui leh England tuipui fâwn but but kârah te, Irrawady luipui luang hum hum kârah ‘Mizo Ṭawng Luipui’ pawh hi kang chah hlau lovin kan luang ve dûl dûl thei ang a. Chuti loa mahni kawng kawng zawha kan luan hran zêl chuan kan luang kang tho tho ang.
‘MIZO’ tihah hian kan lungrual thei lo a nih pawhin, MIZO ṬAWNG tih hian min phuar khâwm thei se a va duhawm êm! He ṭawng mawi tak, ‘khawvêla ṭawng mawi ber’ zînga mi, Mizo ṭawng hi Zofate ṭawngpui ber ni tûra a luanna kuang kan zauh zêl a, Mizo ṭawng hmanga Zoram Khawvêl hi kan zauh zêl theih nân leh a hmangtu leh neitu Zofate tân pawh ânchhia ni lova malsâwmna ṭawnga chantîr zêl tûrin, a neitu Mizote hian Mizo ṭawng hi ngai hlu deuh deuhin kan theih tâwpin kan theihna zâwn zâwnah humhalhin i vawng him zêl ang u.
Mizo Ṭawng Babêl (Hnam Inpumkhatna Hmathlîr)
Zofa, Mizo hnam hrang hrangten khawvêl hriata kan sak mêk, ‘Mizo Ṭawng Babêl’ hi inlungrualna leh inhriat thiamna, inunauna leh inpumkhatna, inpawm tawnna leh inpawm ngamna tel lo chuan sak puitlin mi rual a ni lo.
Khawvêl hmun hrang hrangah, tlâng hran hranah, ram hran hranah Mizote hi kan awm avângin kan ‘Sinar Phai Zâwl’ hi Mizorama Aizâwl hmun chauh hi a ni lo. Mizo tawh phawt awm khâwmna hmun apiang hi kan ṭawng Babêl sakna tûra ‘Sinar Phai Zâwl’ hmun ṭha tak vek a ni. Aizâwl hmun chauha sak kan tum chuan kan hlawhtling thei lo ang a, Pathianin ‘khawvêl luah khat’ tûra a duh avânga ṭawng a tihhran ang chiah khân keini Zofate pawh hi ṭawng hrang hrang hmanga khawvêl hmun hrang hrang luah khat tûra min duh avânga ṭawng hrang hrang hmang kan ni ve tho.
Ṭawng hran hmanna avânga inpumkhat thei lova Babêl in sâng - ‘Mizo Ṭawng Babêl’ kan sa puitling thei lo a nih chuan keimahni thiam loh a ni ngei ang. Lungrualna hi he ‘Mizo Ṭawng Khawvêla Babêl’ in sâng sa tûr pawh hian a kila lung ṭangkai ber a lo ni. Chuvângin, kan danglamna avânga inṭhen hrang lovin inpawm tawn zâwk ila. Kan inan lohna tak hi kan chakna thurûk ni se, chi pêng ṭawng hrang hrang kan neihte hi kan mawina leh ropuina zâwk a ni tih hriain, chhawm nung a, humhalh a, vawng him tlat chungin a khai khâwmtu atân Mizo ṭawng hi hmang ngam thung ila. Kan inunauna thinlung hian Mizo hnam leh ‘Mizo ṭawng Babêl’ hi khawvêl hriat tûrin sak puitlin i tum zâwk ang u.
Chu chu MIZO ṬAWNG KHAWVÊL zau zelna tûra kan hmathlîr ber chu a ni si a.
Post a Comment