Thuthlung Hlui bu kan chhiar chuan roreltu dikte avanga ramin malsawmna a dawn leh roreltu dik lote avanga ramin chhiatna khur pui a pan dan kan hmu tam hle.Vawiin thleng hian roreltu leh dikna tih hi rinna leh thiltih inzawm anga a inzawm tlat loh chuan ramin a tuar zel dawn a ni. Pathianin khawvel hi a siam lai khan tha a ti em em a, a thilsiamte enkawl turin mihringte hi min ruat a, mihringte enkawl turin roreltu a ruat bawk a. Bible chuan, “Inhruaina fing a awm lohnaah chuan mite an tlu thin a, remruat thiam tamnaah himna a awm,” a ti a (Thuf.11:14). Nova huna tui lian hmanga ram hremna te, Babulon saltan te, mei hmanga Sodom khawpui hremnate kha rorelna dik tawk loh vang a ni. Rorelna dik lo hi lengkir sang tak anga hlauhawm a ni a, chutah chuan ram mipuite leh roreltute pawh an lo tla hlum tawh thin. Ram hi kan Lalpa ta a ni a, chuvangin roreltuten ram chungah ro an relin, ram neitu chu Lalpa a ni a, anmahni aia thuneitu a ni tih hre chunga ro an rel a pawimawh. Lal Saula khan a aia lal ngaichang lovin a duh danin inthawina a hlan a, Samuela’n a hnenah, “Lalpa thu i duh loh avangin ani pawhin lal atan a duh bik lo che a ni,” tiin a hrilh a. Chu veleh chuan phungzawlin a vir buai ta hle a (1.Samu.15:23). Israel lal Ahaba khan dik lo takin ro a rel a, zawlnei sawi lawk angin a thih khan a thisen chu uiin a rawn liak a, a thihna hmunah chuan nawhchizuarte an insil thin tih kan hmu(1.Lal.22:37,38). A thih hnu hian a chhungte zawng zawng pawh an that mang vek a, khawvelah hian Ahaba thlah kal zel tur an awm tawh lo (II.Lal.10:17).
Isua hun laia lal Heroda kha itsikna leh verveknaa khat tlat a ni a, a aia thiltithei nia a hriat apiang that duh zel a ni a. A thih dawn pawh khan tumahin an uiin a inring lo. Rome lalber Augusta pawhin, “Heroda fa nih ai chuan a vawk nih pawh ka duh zawk,” a ti hial a ni.

Lal dik lo an neih thin avanga Israel mipuite tawngtaina sei tak hi a ngaihnawm kan ti dawn nge, a ngaihnawm lo kan ti zawk dawn ? A tawp lam hi han tarlang ila- “…An chungah i that thin tehlul nen, ram zau tak i pekah chuan i rawng an bawlsak lo che a, an thil tihsual an bansan chuang hek lo. Ngai teh, tunah hi chuan bawih kan ni ta a, a chhunga thil rah leh thil tha kan pi leh pute ei atana i pek ramah hian bawih kan ni. Kan sual avanga kan chunga lal atana i ruatte lah chuan an neihnun phah a; kan taksa chungah leh kan ran chungahte lam pawh an duh duhin thu an nei a, kan mangang em em a ni,” an ti tlawk tlawk mai a ni (Neh.9:35-37). Bible vekin, “Misualin rorelna an chanin mite an rum thin” a tih chu an chanvo a ni ta a ni (Thuf. 29:2).
Historian hmingthang tak Arnold Toynbee chuan, “Khawvela ram pathumte chu hmelmate beih avang ni lovin an tlu chhe tawh,” a ti a. Rorelna dik lo chuan sualna khur pui lamah mipui nun a hruai a, keimahni leh keimahni chu hmelmaah insiamin, hmelmate beih hauh lohvin kan tlu sawp vek thei a ni.
 Kum 1960 velah khan Latin America ramte pawh rorelna dik lo avangin an lo tlu sawp tawh a, “Kan ram hian hmasawnna kan mamawh lo va, inawp behna laka zalenna (liberation) kan mamawh a ni,” tiin ‘Liberation Theology’ kan tih hi an chher chhuak ta a ni. Kum 40 vel kal taah khan Philippine ramte pawh khi an lalpa Marcos kha corruption lalpa a ni a, mipuite chu kawtthlerah a nuaih tel an pungkhawm a, an lal chuan mittui tlakna hlovin a kahtir a, mipui chu an tam tial tial a. Tank rual chiltir a tum leh a, mipuite chuan a chil hmasak nih an inchuh luih luih mai a, an lal tihngaihna hre lo chu a thlawk chhuak tawp mai a ni. South West Pacific-a Fiji ram pawhin an lalte leh mipuiten Pathian hnenah thupha chawia an inhlan thar atangin an ram a dam leh ta a ni. Zawlnei Jeremia pawh khan Jerusalema lal leh mipuite sualna chu veiin, “A chhungah LAL a awm na nge,?” tiin a tap a nih kha (Jer.8:19). Lal chu an awm ngei a, mahse an rorel dan a dik loh avangin mipuiten an lalte dai nut chu an hak ta a ni.
Abraham Lincolna’n Democracy a hrilhfiahna kan hria a, “Mipuite ta, mipuite siam, mipuite tana siam,” tih a ni a. Democracy avangin mipuiten mipuite tan lal kan siam a, amaherawhchu kan lalte hi mipuite tana thawk lovin anmahni tan an thawk leh thin. Eng party pawhin sawrkarna siam sela mipuite siam an ni a, nimahsela sawrkarna an chan veleh Democracy chu dictator-in an thunun leh thin hi thil pawi tak a ni mai lo va, thil thiang lo a ni. Kum 1972 atangin MLA kan nei tan a, kum 40 zet kan kal chhung hian mipui sawrkar tak tak din lovin Party sawrkar deuh hlir kan la din niin a lang. Chuvangin kan rama politician zawng zawngte hian Josepha kha kan entawn atan thur chhuak ila. Josepha kha a unauten huatna avangin an hralh a, an pa Jakoba hnenah chuan “I fapa chu sain a seh,” tiin an report a. Hun inher zelah Aigupta ramah a unaute chu Josepha hmaah an zuk din khan Josepha dinhmunah indintir ta ila, tuna kan Party rilru hi puin lo dawngsawng ta ila, an chan a chau hle ang le. Nimahsela Josepha chuan, “ In unaupa Josepha, Aigupta rama in hralh kha ka ni. Nimahsela heta kal tura min hralh avang hian lungngai suh ula,mahni inhaw hek suh u, mite nunna chhan him turin Pathianin in hmaah mi lo tir hmasa a nih hi…Heta min kaltirtu hi nangni in ni lo va, Pathian a ni zawk e…” zu han ti a !! A dik tak chuan thah duh khawpa an huat avanga hralh kha an ni a,mahse Josepha’n a lo dawnsawn dan hi a mawiin a entawn tlak hle mai.

Kan rama mipuiin MLA kan thlan zawng zawngte pawh hian Josepha ang hian, “Heta min tlintirtu hi kan Party a ni,” ti lovin, “Heta min tlintirtu hi Zoram mipui an ni,” tiin rilru pu thiam sela aw, a va duhawm dawn em. Pathianin mipui hmangin an party kha tling atan lo ruat pawh ni sela, mipuite tana rorel turin a ruat a ni si a. Nimahsela hei hi kan hre thiam thei lo a nih hi.Roreltu apiangten kan Party tan ro kan rel a, hleih neihna leh induhsakna uchuak tak tak kan hmang leh thin. Kei,a ziaktu hi neutralist dik tak ka ni a, Pastor ka nih hma pawhin eng Party-ah mah ka hming a la chuang ngai lo. Ka fate pawh hian sawrkar hna an dil ve bawk thin a, Party-ah an hming a awm loha sawipuitu an nei ve loh avangin an tling lo zel a, mahse kan vui chuang reng reng lo va, mi dang dem thei kan ni lo. Amaherawhhchu eng tikah nge kan ram roreltute hian Party tana rorel bansana ram mipuite tana ro an rel ang tih hi ka nghahhlelh ber a ni. Chuvangin kei ka rilruah chuan inthlan leh dawn hunah chuan neutral hlawm lian tak hi siam ila, party hming ziaknaa chuang lo ngam, Pathian thu atanga ram vei tak si, roreltu dik neih duh tam tawk awm ila. Inthlan dawnah thutlukna siamin kan bawh lam lam chu hneh tawka tling turin bei ila, chuta kan thlan tlinte chu eng Party mi leh sa pawh ni se, an Party thlan tlin ngawt ni lovin, neutral vote kha zahin ram pum huapin ro an rel theiin a rinawm. Tunah hi chuan duhsak taka kan lo vote vete pawhin an Party hming ziaknaah kan chuan ve loh chuan thiam zawk pawh thiam lo zawk, hmu tur pawh hmu lo zawka tan fo a tul rih a nih hi.
Mahatma Gandhi khan Africa ramah Law a zir laiin chi inthliarna (apartheid) avangin a rilru a hah hle a. Kum 1894-ah khan mingo hovin rel atangin mihang a nih avangin rel atangin a bungrua nen namthlak an tum a, mahse amah khawngaihtuten an khung lut leh ta a. A pianna ram India-ah ngei pawh Hindu chi tha (Brahmin)- te leh chi hnuaihnung (Harijan/Dalit)-te inkar zauzia chu a vei zui a. India rama hnam hrang hrangte hi huana pangpar chi hrang hrang inpar pawlh chuat anga mawiin a thlir a, inawp behna leh in rah behna hi tihbo a duh hle. Chumi avang chauh chuan politics-ah a zuang lut ve ta a, politics hmanga a thil tum (purpose) tihhlawhtlin chu politician a nih chhan ber a ni. Tharum thawh lovin India zalenna a sual chhuak a, kum 1947 August 15 zanlaiah India a indang ta a, Independent an lawman hmun pakhatah Nehru chuan, “At the midnight hour when the world sleeps, India awakens to life and freedom. But, where was Gandhi then ? tiin Gandhi hriatrengna a hlan a ni. Khatiang hun pawimawh leh hlimawm taka awm ai khan Gandhi-a chuan East Bengal, tuna Bangladesh ni ta-a, chi leh chi intihbuaina rapthlak tak kha tih daih hna thawh kha a ngai pawimawh zawk a ni. Gandhi kha India President a ni lo va, Prime Minister a ni hek lo va, nimahsela rinawm lohna leh dawt thu a huatzia te, dikna a ngainatziate kha poltics dik tak a nih avangin Lal Isua lo kal leh hma loh chuan kan hre reng dawn a ni.
Abraham Lincoln pawh khan mingo hovin mi hangho bawiha an neih kha a vei em em a, Pathian duhzawng niin a hre lo va. Nimahsela bawih chhuah thei tur chuan thuneihna lalthutthleng a luah phawt a ngaih avangin America President nih a tum ta a. America President 16-na a lo nih pawh khan ropui taka White House luah kha a lawmna ber a ni lo va, bawih chhuah thei dinhmuna a ding kha a lawmna ber a ni. White House luah tura an khua Springfield a chhuahsan dawn pawhin hmel hlim a pu hauh lo va, an khuaa a kir leh pawh a ring lo hial a ni. A chhan chu bawiha tang mihangho nuaih 40 vel tan Jubilee dar a tum dawn si a, Civil War a chhuak ngei dawn tih pawh a hria a, a nunna ngei pawh tuboh leh dolung inkara ding a ni tih a hria a ni. Bawih chhuahna chu a sign ta ngei a, a rin ang ngeiin Civil War a lo thleng a, rei lo teah J.Wilkes Booth khan a kap hlum ve ta a nih kha. He politician hian lalna leh thuneihna a buan lo va, ropuina leh hlawkna a buan hek lo va, thangthar tiau zat ral hnu pawha mihringte theihnghilh hauh loh tur, a thil tum (purpose) erawh chu a buan chhuak ta a ni. John F. Kenedy thukhawchang angin politician dik takte chuan, ramin eng nge min tihsak ang tih aiin, ram tan eng nge ka tih ang ? tih hi ngaihtuahin an lo hmanhlel thin a lo ni e.
Roreltu dik ni tur chuan policy tha zam hmain policy neitu thinlung a dik hmasak phawt a pawimawh. Khawvelah hian tihsual chu a awm thei a, nimahsela tisualtu thinlung kha a dik phawt chuan a tihsual kha a pawi thui thei lo va, tihdik tumna zual zawk a neihtir leh thin. Negro-ho zalenna suala Nobel Peace Prize meuh lo dawngtu Martin Luther King Jr. kha thinlung dik pu mi a ni a. Lung inah vawi sawm leh pahnih a tang a, a nupui fanaute chenna in chu vawi hnih an bomb bawk a. Tuarna tam tak a tawk a, mahse tuarna chu a thil tum tihhlawhtlin nana chak phah nan a hmang hlauh thung a. A sawi dan chuan,
“Lal Isuan thinlung dikin min thuam a, Gandhia’n a hlen chhuah dan min zirtir,” a ti hmiah mai. Kum 1966- ah khan tihhlum a ni a; a hnathawhin a nghawng chhuah chu a thih hnu kum 42 atang chuan mihang, Barrack Obama pawh US President an ni thei ta a, a kuhmuma lo par chhuak a nih kan ti thei ngei ang. Politician thinlung dik pute chuan infrastructure lian tak tak min hnutchhiah lo mah sela, mipuite hnenah thinlung dik an hnutchhiah chuan ramin hma a sawn tho tho dawn a ni. Tuna kan politician-te hian thangthar lo la awm zel turte tan eng rilru nge min hnutchhiah ve ang aw ? Kan politician-te chauh ni lovin sakhuana huangah ngei pawh hian inen fiah kan mamawh khawp mai. Sapram Kohhran chauhzia leh an Biak In ruakte khu kan sawi nasaa, kan tawngtaisak a, missionary hial kan tir a. Nimahsela an nitin nun chu a rinawm em em tlat si a. Kan ramah hian Pathian biak kan uar a, phur takin kan lam mup mup reng a; nimahsela dikna leh rinawmna lamah Sapram kan tluk si lo. Chuta tang chuan he zawhna hi a pawimawh – Biak In khat mupa inkhawm reng chunga rinawm si loh nge tha zawk ang, inkhawm lem lohva ni tin nuna rinawm ? He zawhna chhanna atan chuan inkhawm bawka rinawm bawk hi full mark hmuhna a ni ang a, a tha ber bawk ang. A pahniha chhan kawp awih loh ti ta sela chuan nitin nuna rinawm hi a buk a rit zawk lo’ng maw ? Kan biak lai Pathian pawh hian eng nge min phut ? Dik taka tih leh khawngaihna(grace) ngainat leh amah nena thuhnuairawlh taka len dun a ni lawm ni ? (Mik.6:8).


Thlarau kan chan dante pawh hi inen fiah kan mamawh. Bible chuan thlarauvah awm turin min phut a, nimahsela thlarauvah awm si lova awm thlarau ruai kan tum thin. Thlarau Thianghlim chuan thinlung a tithianghlim a, engtianga nun tur nge tih min kawhhmuh a, tih leh tih loh tur ramri min khamsak thin. Thlarau taka nun tuma tisa leh si aiin, tisa taka nun thlarau thiam kan mamawh. “Ka tan intiharh rawh, dikna i phut si a,” (Sam 7:6). Kan zui Lal Isua hi diknaa rorel a ni a, a dikna chu a zirtir a, a zirtirna angin a nung a, a tawngkam leh a nun dan a inpersan ve lo. Pathian thu hi a sawituin kan zawm theih chin chiah hi sawi dawn ila, kan tuipui ang em ? Hla pawh hi kan nunpui theih chin chiah hi sa dawn ila kan hlimpui thei ang em ? He zawhna hi a huhova chhang lovin mahni theuhva chhan dik tum ila a tha ang. Tichuan rorelna chuan hnung lam min hawisan a, thutak chu kawtthlerah a tlu reng si a, dikna chu a lut thei lo a ni (Is.59:14).

Source: Mizo Archive

Post a Comment

Powered by Blogger.