By -Samsona Hmar

Nun pangngai pûta nung mâwl ve mai mai an awm laiin an thiltihte a vanga khawvêl pum nghawr nghîng danglam rawih pawh an awm a. Îtsîkna, elrelna, huatna, chaponate hneh theitu chu pasal țha an ni zêl mai a ni. Khawvêl thlâk danglamtute zinga hmeichhe ropui panga chungchang sawi dawn ta ila a țha awm e.

1. Anne Frank-i
Germany ram, Frankfurt khawpuia Bank businessman Otto Frank-a leh Edit Frank-i te nupa karah June 12, 1929 khân a lo piang a. Juda hnam an ni. Amah aia kum 3-a û laizawn Margot Frank-i a nei a ni. 1932 kum a lo her chhuak a, Hitler-a kaihhruai Nazi party-in thuneihna an rawn pum hmawm chhoh khan (kan hriat țheuh angin) Juda huatin a hua a, a suat puk puk mai a, an chhungkaw nunnain a tawrh dawn a vangin Pu Otto Frank-a chuan a chhûngte chu Netherlands ram, Amsterdam khawpui lamah a pêmpui ta a. An vanduai a kal tluang zel a, May 10, 1940-ah Hitler-a’n Netherlands, Luxembourg, Belgium ramte kuk thluin a rawn la ta hmiah hmiah mai a, Netherlands-a Judate a vâi leh ta nghauh nghauh mai si a, Pu Frank-a chhungkaw nunna chu a ralmuang lo leh ta tho tho a. June 6, 1942 khân Pu Otto Frank-a chuan a chhûngte chu an him nan tiin pindan chungnungah a bihruktir a. Juda mi mtd 6 lai a that tawh tih a hriat phei chuan Anne Frank-i chuan a hlau êm êm țhin a ni.

Anne-i hian kum 13 a tlin piancham lawmpui nan a pain Diary bu a pêkah an bihruk laia an thlaphan leh hrehawm zia a ziak keuh keuh a. Informer-te kawhhmuhna a vangin August 4, 1944 khan Anne-i te chhungkua chu Nazi-hovin an rawn man a, Auschwitz Concentration Camp an tih Nazi-hovin Juda-ho an suatna hmunpuiah an thawn ta a. A diary erawh hi chu inah an hnutchhiah hlauh mai a.

Camp an han thleng chu chaw leh tui an dawng chaurau si, Typhoid natna a la lêng leh nghal a, he camp-ah hian chûngthilte tuar zo ta lovin 1945 kum khan Anne-i, a û leh a nu an thi ta a. Hitler-a a tlawm khan Anne-i pa Otto Frank-a chu an inah a haw ta hnak hnak a, a fanu Anne Frank-i diary bu chu a lo la awm bal a va hmu ta a. 1959 kuma Anne-i diary bu hi “The Diary of Anne Frank” tiin lehkhabua chhuah a nih chiah khan indona tichhuaktute leh indopuia tel ve sipaite mittui chu dan rual lohvin a luang ta a. He a Diary buah hian “Indona hian mihringte mittui chauh a siam” tih fiah êm êmin a ziak a, kum 13 mi lek hmeichhe naupang kut hnu chuan mite thinlung a tivar hial a ni.

2. Mother Teresa
Hmangaihnaa khat Mother Teresa hi hre lo kan awm a rinawm loh. Macedonia ram, Skopje khuaah August 6, 1910 khan a lo piang a. Macedonia-ah hian kum (18) chhung a awm a, Ireland-ah a awm leh a, a dam chhung hun tam ber leh hun hnuhnung chu India ramah a hmang ral ta a ni. 1950 kum khan India-ah “Missionaries of Charity” tih pawl a din a. India ram dung leh vânga phâr, AIDS natna vei, fahrah leh țanpui ngaite a piang enkawla țanpui nan a nun a hmang zo a ni ber mai. 1979 kum khan Peace Nobel Prize a dawng a, September 5, 1997 ni, a thih ni thleng khan dam lote a la enkawl a ni. “Mi za hnênah ei tur pêk tûr i nei daih lo a nih pawhin mi pakhat tal chu pe chhin ta che,” a tih țawngkam hian khawvêl a dêng chhuak a ni.

3. Aung San Su Kyi
Kan Myanmar mi mah ni se Khawvêl thlak danglamtu hmeichhe ropuite zinga sawi hmaih theih miah loh chu tuna Myanmar State Counselor Aung San Su Kyi-i hi a ni. General Aung San-a leh Pi Khin Kyi-i te nupa karah June 9, 1945 khan a lo piang a. 1960 kuma a nu Pi Khin Kyi-in Burma Ambassador to India-Nepal mawhphurhna laa a kal kha Su Kyi-i hian a zui ve a, 1964 kum khan Lady Shri Ram College ațangin political science subject-ah a graduate a ni. 1967 kum khan University of Oxford, St Hugh’s College ah philosophy, political science leh economic subjects tein BA a zo a, 1968 kumah political science subject in MA a zo leh a ni. Michael Aris-a nên an innei a, fapa 2 an nei. Hriselna țha tawk tawh lo a nu enkawl turin 1988 kum khan Burma-ah a lo kal a, chumi kum vêk September 27-ah National League for Democracy (NLD) party a din.

1988 kuma sipaiin Burma sawrkar thuneihna an pawng lak khan puhna tur hre miah si lovin Su Kyi-i chu inah an khung bet (house arrest) a. 1990 kum inthlanpuiah a chak lawr lak a, mahse, sipai tukkhum chhahho chuan an pawmsak duh lova, house arrest bawk chuan an dah leh ta ngar ngar a. A hmangaih a fate leh a pasal cancer natna vei pawh bawihsawm thei lovin a lunglenna, a lungngaihna leh a chhungkua a ngaihtuahnate zawng zawng chu a pianna ram Burma a hmangaihna thinlung chuan a thlakthleng ta zawk a.

Sipai rorelna rawngra tak mai chu remna kawng zawha hneh tumin a bei ta ngar ngar a, 1991 kum khan Peace Nobel Prize a hlawh chhuak ta a. 2010 kumah house arrest ata chhuah zalen a ni a, 2015 kum inthlanpuiah zahthlak khawpin a party NLD-in hnehna an chang a, State Counselor a lo ni ta a. Rawngra taka rorelna hi remna leh muannain a hneh theih a, mi dangte tana nun pe tura fuihna chu ama nun ngeiin khawvel hmuhah a lantir ta a ni.

4. Billie Jean King
American Tennis player Billie Jean King-i hian Wimbledon champion medal 20 tiamin medal 39 ngawt a dawng a ni. A hun lai hian Bobby Rigs-a pawh hi khawvel hriat thama Tennis Player lar tak a ni. Ni khat chu Bobby hian, “En teh, Billie, infiamnaah hi chuan nangni hmeichheho hi chuan mipate chu min hneh ngai lo ang” a ti vei awr awr a, 1973 kum, “The Battle of the Sexes” tih match-ah khan Billie Jean King-i hian Bobby Rigs-a hi 6-4, 6-3, 6-3 in a tudawl ta der mai a ni. Hmeichhiate hi mipate aiin an nêp bik lo tih khawvel hmuhah a lantir ta a ni.

5. Lady Diana
Kumpinu Elizabeth-i fa hming koh Prince Charles-a nupui Lady Diana-i hi kan hriat fur a rinawm. Diana-i hian a dam chhung nite chu țanpui ngaite țanpui nan a hmang ral a ni. Rah puah bomb donaah pawh a thawh hlawk hle. AIDS natna vei mi beidawngte tana a thusawi hi chhinchhiah tlaktak a ni. “Hmangaihna thianghlim nên enkawlin țanpui rawh u. Chutichuan AIDS veite hian an mahni an intina duh tawp lovang. Mite thinlung chhûng luahtu Lal Fanu nih hi ka duh a ni. Hringnuna pawi ber chu huatna kan pâi tel țhin hi a ni,” a ti.


Prince of Wales nupui hmêlțha Lady Diana-i thusawi a vang hian AIDS veite hi tiltîp ena en tawh lova țanpuitu tlawmngai pawl an lo chhuah phah ta țeuh a ni. Kum 37 mi a nihin a thi ta a, amah awm tawh lo mahse a hming leh a thiltihten khawvel mipui thinlung an la luah reng a ni.

Post a Comment

Powered by Blogger.