- C. Lalchhuanawmi -
In pakhata ka lenna ah chuan Pa pahnih hi an lo leng ve a, “ Nuho hian ‘Kristian Chhungkua’ hi inti reng mai a,keini nitina chhung inkhawm nei ve thei lote hi Kristian kan ni ve lo emni? Hindu nge Mosolman kan nih?” tiin min zawt fiam a. Kan nuiho a, kan ti ti tlang a, kan hlim tlang hle a. Ka haw tak hnu chuan chu mite pahnih titi chuan ngaihtuahna min neih zui tir ta hle mai a.Kristian Chhungkua kan tih ber hi engnge ni ta ang le? Pathian tihna hnuaia thlamuang tak leh hlim taka, Lalpa chu lei leh vana lalbera neitute chhungkua chu ‘Kristian Chhungkua’ kan ti thei awm e. Chhungkua din tur chuan nupa kan awm phawt angai a, nupa a kan insiam dawn pawh hian ruahmanna fel tak hnuaiah Pathian leh a Kohhrante hriatpuina a Biakin hawnga chhungkua din hi Kristian Chhungkaw dinna tura a bultanna ni thei se a duhawm hle. Mihring nupaa kan lo insiam chuan Pathian malsawmna dawngin fanaute kan lo nei ta thin a. Bible-ah chuan, “Naupang chu a kalna awm kawngah chuan zirtir ula, a upat hun pawhin a thlah lovang.” tih kan hmu a. Chuvangin kan fate Krista anna kawnga kaihhruai hi nu leh pate mawhphurhna lian tak a ni. I fanu/fapa khan i hniakhnung rawn zui dawn se i lung a awi a ngem? In zawt fo chhin teh.
Nupa a thawhchhuah atangin inchhung bungrua thil tha tam tak i lei thei a, I fate tan nun tha erawh chu sumin i leithei lo a ni. Suma i leitheih loh i inchhungah eng thil tha te nge i neih ? Chhungkua hi kan fate tan hmun pawimawh hmasa ber a ni a, hetiangin:
1. An Biakin hmasa ber a ni: Kan fate tan kan in theuh hi Biakin hmasa berah i chantir ang u. Kan fate nitin tlai chaw ei hmain chhung inkhawm neihpui thin ila, chutahchuan Bible chhiar te, tawngtai dan te, hlasak dan te zirtir thin ila, Sunday School-ah tantu dinhmunah te ruat an lo nih palh pawha an buai loh nan. Tin, Biakina awmdan tur te leh Biakin tual pawh kan zah tur a ni tiin zirtir thin ila. Lev. 6:11ah ‘Maichama mei a nung reng anga, a mit tur a ni lo’ tih kan hmuh angin kan chhungkua theuh ah hian Lalpa hming lamin nitin vawi khat tal Lalpa Biak nan hun kan hmang thin tur a ni.
I fanu kha tu inah emaw ‘Mo’ a la ni ang a, I in chhungah chhung inkhawm i neihpui ngai loh chuan a va mo-na chhungte khan chhung inkhawm an lo neih ziah chuan a tan phurrit tak a ni thei a. Chuvangin kan inchhung theuh hi kan fate tan an Biakin hmasa berah i siam ang u.
2. An Zirna In hmasa ber a ni: Kan fate school an kal hma atangin nu leh paten thil chi hrang hrang kan zirtir a, an school kal huna tanpui thei turte kan lei a, Hla te kan saktira, kan thiamtir a, kan buaipui nasa hlawm hle a ni.
Chhungkaw chaw ei rual hi inkaihhruaina tha tak pakhat a ni. Chaw pawh kan ei rual loh nuai chuan inkaihhruaina a tha tawk lo a ni. Mut hun leh thawh hun hi Pathianin min siam dan ang zuia mut leh thawh theih hi kristian chhungkaw ze mawi tak a ni. Zirna hi a tha e, amaherawhchu kan fate hi mahni in atangin Class-XII tal hi pass thei se; tin, Beginner atanga senior department thleng hi mahni in atangin kal thei se duhthusam a ni. Rinna kawnga an nun kaihhruai mai bakah Kohhran kalphungte an hria a, an tan a tangkai hle dawn a ni.
3. An tan Damdawi In(Hospital) hmasa ber a ni: Kan fate an intihpalhin emaw, an dam lohin an nu leh pate bulah an rawn sawi hmasa ber a, kan lo hre hmasa ber thin a ni. An tan chuan chhungkua, nu leh pa hi an Hospital hmasa ber a ni. Kan theih ang angin kan lo dawngsawng a. An lu chunga kut nghata tawngtaisak hi thil tha tak a ni. Damdawi te, ei turte peka, a theih ang anga duat a lo enkawl tur an ni. Jakoba 5:14-ah chuan, “....Kohhran Upa kohtir sela, anin Lalpa hminga hriak hnawihin a chungah tawngtai rawhse,” a ti a. Kohhran Upa te tawngtai tura koh hi nu leh paten an chin fo a tha a ni.
Kristian chhungkua dinna tura tana tan lakna tur tam tak a awm thei ang. Chungte chu:
1. Pa mawhphurhna: Chhungkaw dinna kawngah Pa-in mawhphurhna lian tak a nei a, kristian chhungkaw dinna tur atan phei chuan a pawimawh ber kan ti lo thei lovang. I-Korinth 11:3-ah chuan, “Amaherawhchu, mipa tawh phawt lu chu krista a ni, hmeichhe lu chu mipa a ni,” tih kan hmu a ni. Chuvangin mipa chuan Inchhung ei leh bar zawnna kawngah te, krista anna kawngah te mawh lian tak a nei a ni. Chuvangin Pa-ten nupui fanau enkawlnaah Pathian rawn chungin tihtakzetin chhungkua a enkawl thin tur ani. Afate kawmngeih a tha hle. An harsatnate pui turin Pa sawm ngam, sawipui ngam turin a awm thiam tur a ni.
Pa chuan a nupui fanau te chawmna tura sum a lakluhna kawngah eng hna pawh thawkse, Pathian ngaihin a sum hmuhna chu a thianghlim tawk em tih a ngaihtuah tur a ni. Kut tlinglova lakluhin In leh lo din loh a tha. Kan Bible pawhin, “Lalpan in a sak loh chuan a satute chuan an thawkrim thlawn mai a ni,” a ti(Sam 127:1). Kan nupa-in In ropui tak te kan sa ang a. Lalpa sak in kan neih loh chuan kan thawkrim thlawn mai ang tih a hlauhawm a ni. Sitting Room, Bed Room tha tak tak te kan nei a, mahse chutah ai chuan veng hmawra zu zuar ina thutna nuam lo zawka nilenga thut pawh nuam an ti zawk a, zu zuar in chhuat lai pawh mahni In nuam tak aia an thlan zawk si chuan khawiahnge kan In hlutna chu a awm tak ang le? Kristian Chhungkua hi Suma lei chi a ni lova, Sum tam tak chana din chi a ni zawk a ni.
“Sumin a lei theih loh thil i chan fo hi,
Ngaihtuah bawkla, lawmin i lo khat a ni”
Lal Hezekia chu thih ngamin a na a, Zawlnei Isai chu a hnenah kalin, “Lalpa chuan heti hian a ti, ‘I chhungte khawsak dan tur rel fel rawh, dam chhuak lovin i thi ngei dawn si a’ tiin” a ti a. Kan fate hi kan dampui reng dawn lova, thihsan hun pawh a tisa leh thlaraua an buai lutuk lohna kan fate kan buatsaih tur a ni.
2. Nu mawhphurhna: Nu mawhphurhna sawitur tam tak a awm thei ang. Nu entawntlak te chanchin tlem han tarlang lawk ila:
a) George Herbert-a chuan, “Nu tha pakhat chu zirtirtu za tluk a ni,” a ti.
2) D.L. Moody-a chuan, “Ka nu ang hi khawvela mi zawng zawngte nu ni sela, jail awm a ngailo” a ti.
c) Nepolean-a chuan, France ramin a mamawh ber chu nu tha ni,” a ti.
2.1 Nu mawhphurna - chhungkua-ah: Khawtlangah te, Kohhranah leh pawl dang te mawhphurhna lian tak neiin, mi pawimawh tak kan ni kher lo mai thei. Keini aia pawimawh leh tling zawk tumah an awm lohna hmun pakhat chauh a awm a, chu chu kan chhungkua theuh hi a ni. Kan fate, kan pasal te hian nu an awm loh chuan chhungkua hi nuam an ti lo va, an tlei lo va, an thla a muang lo a ni. Nu chu hmangaihnaa chhungkaw phuarkhawmtu a ni.
Mithiamte chhut dan chuan Nu-in nau thla kua a pai chhung hian a naute hian a nu aw a hre vek an ti a ni. Chutiang khawpa pum chhunga naute-in a nu aw a hriat chian chuan naute awmtu atan pawh naute nu chu a va tha ber mai awm ve!! Nuten kan hmasawnna leh nawmsak duhna te avangin kan fate kan chhuahsanin kan enkawl hman lo lutuk pawh hi inenfiah a tul hle.
2.2 Duhthlanna dik a pawimawh: Heroda pian champha-ah Herodi fanu chu a lam a, chu chuan Heroda chu a tilawm a, “I duh apiang min dil rawh” a ti thut mai a. Ani hmeichhe naupang chuan a nu a va rawn a, a nu chuan, “Baptistu Johana lu le!” a lo ti ta mai a ni. Duhtlan tur dang a tam awm tehlul nen, a va han thlang sual em! Lal khan a ram zatve lai mai pawh a tiam a; mahse thil tha dil ta mai lo chuan, “Baptistu Johana lu a han dil ta tlat mai a, a pawi hle a ni. Nang leh i fate tan engnge i thlan ve le? Kan tu leh kan fate tana thil kan thlan turah hian kan fimkhur hle a pawimawh a. Pathian rawn chunga kan kal zel a tha fo a ni.
Bible ah marthi chanchin kan hmu ve leh a. Isua ke bulah hriak man tam tak a sawhkeh ngam a. Isuan, “khawvel zawng zawngah khawiah pawh chanchin tha an hrilna apiangah he hmeichhe thiltih pawh hi amah hriatrengna turin an sawi ve zel tawh ang” a ti. Vawiin thlengin kan la sawi zel chu a nih hi. Isua hmaa tihfuh hi a va pawimawh tak em! A ral ve dawn lo, van lam chawimawina dawn hi a va nep lo em! I tu leh fate tan hian duhthlanna pahnih atang hian zirtir tur tam tak a awm thei awm e.
2.3 Chetziaa lantir: Kan fate bulah kan nunin Pathian ropuizia kan lantir fo tur a ni. Kan tu leh fate hian thahnem ngai taka kan tawngtai lai leh kan che vel hi an hmuin an hre fo tur a ni. Bible chhiar lai te, inkhawm kan ngaih pawimawhzia te hi kan tu leh fate hian hria se, zirtir bawk ila. “ Ka nu leh pa te chuan inkhawm an thlahthlam lo, Bible an chhiar thin” tihte hi kan tu leh fate hian an nu leh pate chanchin an sawi dan ni se a va duhawm em! Kan mutnaah te hian an tet lai atangin Bible-a mi thawnthu ang te hian hrilh thin ila, an nun kaihruaitu lo ni se a va duhawm em !!
3. Fate tan: “Naupangte u, Lalpaah chuan in nu leh in pate thu zawm rawh u; chu chu thil dik a ni si a” tiin Ephesi 6:1-ah kan hmu a ni. Naupangten tisa leh thlarauvah kan puitlinna tur atan kan nu leh ka pate thu kan awih phawt mai tur a ni tih hriain, leh kha zir, zuk leh hmuam leh ruihtheihthil, mipat hmeichhiatna leh incheina, inkhawm chungchang, thilpek chungchang leh buhfaitham-ah nu leh pate thu awih phawt hi Lalpa duh dan kher lo pawh ni se, an thu awih phawt mai hi a tha hle a ni.
3.1 Lehkha zir: Nu leh pa thu awihin kan hun te kan hmang tur a ni. Kan zirlaiah te pawh kan tui lohna lam pawh nise, nu leh pa thu awih phawt mai hi hlawhtlinna bul a ni. Nu leh pain Pathian rawn chunga kan tana min lo thlansak a nih chuan, kan duhna kher lo pawh nise, an thu awih phawt mai hi a tha hle a ni.
3.2 Zuk leh hmuam: Nu leh paten kan fate zuk leh hmuam kan zirtir ngailo. Chutiang a nih avangin fate u, zuk leh hmuam hian mihring nun a tichhe nasa hle a, kan nih tur min nihtir theilova, kan taksa a nalh lova, kan tawp a, kan hriselna a tichhia a ni. Chuvangin zuk leh hmuam chi hrang hrang leh ruihtheih thil chi hrang hrang lakah hian insum tlatin nu leh pa min zilhna te hi i ngaipawimawhin i ti lo ang u. Sum a heh hle bawk si a !!.
3.3 Mipat hmeichhiatna leh incheina: Tunlaiin nu leh paten naupang nia kan hriat laiin kan tu leh fate hi an lo nula-in an lo tlangval hman thin avangin len tam loh, incheina lamah pawh uchuak lutuka inchei loh a tha. Heng kan incheina hian mipat hmeichhiatna lamah min tibuai awl bik a ni. chuvangin Pathian tihna nen nu leh pa thu awihin nupui pasal kan duh a nih pawhin nu leh pa remtihnain, Pathian leh a kohhran duh danin Biakin hawngin nupui/Pasal i nei theuh ang u.
3.4 Inkhawm chungchang: Nu leh paten kan fate an tet laiin awmdan te kan zirtir a, tawngtai dan te, hla te kan zirtira, chutiang chuan kawng hrang hrangin awmdan, Pathian biak dan ka zirtir thin a ni. An tet laiin Sunday sikul kal an lo hreh tan mai thin a. Chuvangin an tet lai ang thovin nu leh paten kan fate tawngtaipui reng chunga thu tha kan hrilh nawn fo an ngai a ni. Nu leh pate min zirtir thin hi chu zawm phawt mai ila, Lalpan malsawmna tam takin min umzui thin a ni.
“Ka fapa, i pa zirtirna che chu ngaithla la, I nu zirtirna che chu hawisan suh. I lai atan parthi mawi tak a ni anga, i nghawng atan thi ang a ni dawn si a” (Thufingte 1:8,9) tiin kan Bible, kristian te kan innghahnaah chuan ziak a ni.
3.5 Thilpek chungchang: Pathian a fapa mal neihchhun, a neih zawng zawng Lal Isua krista min pe a, ringtute chu lawm tur kan ni. Nun nei tawh loten nun thar kan neih lehna tura Pathianin a fapa min pe hi a ropui hle a ni. Chu mai ni lovin hriselna min pe a, Kan hnathawh te atangin malsawmna tam tak Lalpan min pe leh a. Chuta tang chuan sawma pakhat pe turin min phut a, “Min fiah rawh u’ a ti a ni. Fiah ngam kan Pathian hi a i fiah ve ang u.
3.6 Buhfaitham Lalpa chanpual: Nitin chaw kan ei dawn apianga Lalpa tana Buhfaitham kan dahhran thin hi a ropui hle a ni. Tu leh fate hian Lalpa ram zau nan Buhfaitham hi i dah vek ang u. Kan ramah Lalpan a ram zuana atan a hmang nasa hle a ni.
4. Tlangkawmna: Kristian chhungkua: Kristian chhungkua din hi mi zawng zawngin kan duh ang, mahse thil awlai lo tak a ni. Pastor, Kohhran Upa leh rawngbawltu te chhungkuaah pawh kristian chhungkua din duh lo kan awm awm love. Mahse kan ni thei vek lo a nih hi. Tun lai natna tuar lo chhungkua hi han inzawt chhuak dawn ila, felfai tak chhungkua hi an tlem hlein ka ring. A enga pawh chu lo ni ila, kan tu leh fate kan duh ang thlapin tisa leh thlarauvah puitling lo mahsela, i beidawng lo vang u.
Lalpan a rawngbawl turin koh dan chi hrang hrangin min ko va, thenkhat te chu Biak Inah leh Pultit-ah te, Zai a rawngbawltur te, thilpeka rawngbawltur te, lamlianah leh daia tlate mi chharkhawm tur te, ruihtheih thil tithin te chhanchhuak tur atana mite nun kaichhuak tur tein nitin a kraws pu chunga rawngbawl tura a kohte pawh an awm a. Nang a engber nge i nih? Lalpan min dahna hmun theuh atang hian thahnemngai takin Lalpa tan thih thlenga rinawma thawk turin tan i la sauh sauh ang u.
Sam 59:9-ah chuan, “Aw mi tichaktu, ka nghak reng ang che, Pathian chu ka kulhbing sang a ni si a” a lo ti a ni. Kan beidawn dawn leh kan chauh chang, mangan chang pawha min tichaktu Pathian, min nghak rengtu a awm a. Kohhranho ten zam lovin i bei zel ang u. Lalpa kan lamah a tang zel a ni.
Post a Comment