– Laltholeha Chhakchhuak




Mizote hian pipute chhan ata thihna sawi dan chi hrang hrang kan nei a. Sarthi, Awmlai, Zachham lak, Hlamzuih, Raicheh titein thliar hran a ni. Tunah chuan heng Sarthi, Awmlai, Zachham lak, Raicheh tih te hi mitthi sawi nan kan hmang ta meuh lo. Chu bakah, Sarthi, Awmlai, Zachham lak, Raicheh-a thi kan sawngbawl dan leh Hlamzuih-a thi kan sawngbawl dan hi a hran hlauh a. Hlamzuiha thi hi Vawkpui thi tluk lekin kan la sawngbawl reng a. Chu kalphung chuan vawiin thlengin Mizo khawtlang leh kohhran ala thunun reng a, a bak thihna hming dang erawhchu kan Kristianna leh kan tunlainain a umbo ta a ang hle. Chuvangin, hlamzuih kan sawngbawl dan hi ngaihtuahnawn(re-thinking) a tul ti zawngin ka thluk pui dawn a ni.

Hlamzuih awm chhan?: Retheihna, mawlna leh hmangchang hriat lohnain Mizo khawtlang a awp beh lai khan natnain chhungkua a bawhbuai hle. Nau a lo pian pawhin a enkawlna tha an neih loh chu thuhran, enkawl tha hman lo khawpin Nu ber chu hnathawh tulnain a hmuak khup reng a. Nausen bu chip tak pawh Lo lamah feh sanin, an fa u zawk te leh pi tar leh pu tar ten in lamah an lo awm mai thin. Nausen chuan Nu hnute tui a lo chak a, an tah phah ta chiam thin. Nau tap thlem nan nausen ei atana hrawmhraw tak tak te pawh an pe mai mai thin a ni. Chuti anga, nausen enkawl an nih thin avang chuan nausen chuan kar lovah natna a lo chhar a, Mizo khawtlangah nausen thi an awm chamchi ta mai thin a ni. Zosap missionary Pu Buanga leh Sap-Upa phei chuan Lushai (Mizo) hovin nausen an enkawl dan hi hmuh hrehawm an ti hle. Pu Buangan a report-a a ziah dan chuan Lushai nausen za zela sawmnga (50%) hi an thi zel 2, a ti hial. Chuti taka nausen an thih zin chuan khawtlang tan pawh thihna sawngbawl pangngai anga kalpui chu thil hautak zet tur a ni. Chuvangin, hetia nausen bu chip tak thi, sawngbawl dan hran an lo nei hi rem an hre hle, tiin sawi ila a dik zawk mah awm e.

Hlamzuih tehfung: Hmanlai chuan nau, a pian atanga kum thum a tlin hmaa thi hi hlamzuih an ti. Chumi awmzia chu ni 1095 zeta upa tawh pawh hlamzuiha chhiar an ni thin tihna a ni. Tun meka YMA-in Hlamzuih a hrilhfiah dan chu ‘Mi, thla thum(ni 90) hnuai lam a thih chuan hlamzuiha thi a ni ang’ tih a ni 4 Hei hi Mizoram puma hlamzuih chungchanga kan tehfung inhman tawm a ni mek.

Hlamzuih awmzia: Nau a pian hian Nu pum atanga nau rawn tuamtu a awm a, chu chu nau hlam tih a ni thin a. Chhûl (hlam) chu nau pian hnuah a zuih ral ve mai thin a. Nau, ala sên em avanga chhul ang leka zuih ral ta anga ngaih a nih avangin hlamzuih tih tawngkam hi lo chhuak ta niin a lang.

Hlamzuih sawngbawl dan: Hmalaiin mi a thih chuan a pualin Thlaichhiah dah thin a. Hlamzuiha thi an awm hian thlaichhiah an dah ngailo. Nula leh tlangvalin an buaipui lova, upa thenkhatin zû an pû a, khawhar chhungte an inpui thin. Chhungkhat laina leh upa thenkhatin In hnuaiah a thlan tur an cho a, bellam chhungah nausen ruang chu khungin, artui nen an phum tel thin 6 Hlamzuih an ngaihdan lan theihna chu tawngkam pakhat ‘Hlamzuih tah chu nêp tê’tih an lo neih dan atang hian a hriat theih. Hetia artui an phûm telna chhan hi kha nausen thi kha engmah la hre ruallo a nih avangin mitthi khaw kalkawng pawh hre lo turah an ngai a. Artui an dah kha mitthi khaw kalkawngah a lum ang a, chu chu nausen khan zui zelin Pawla kawt chhuah thleng a zui turah an ngai thin. Pawlan perh tumin a lo tin phûn phûn a. Chutah, nausen chuan ‘E! puitling hman ila eng ang mi nge ka nih dawn i hre hlei nem, min han perh vaih teh’ ti a chhang turah an ruat a. Pawla pawhin perh ngam ta lovah an ngai thin. Tichuan, nausen chu pialral lamah hahchawlin an ngai ta thin. Heta Pialral tih leh mitthi khua tih hi thil thuhmun a ni lova, Pialral chu engmah thawh ngaih tawhlohna hmun, faisa ringa awm dërna hmun ni a an ngaih a ni.

Mihring tlinglo: Pi puten mihring tling pha lova an ngaih chu Hlamzuih an ti mai a, an sawngbawl dan pawh kan tarlang ta a. Mizo te hian kan mihring pui, mi pangngai anglo te hi mi anglo tiin kan sawi thin a. Mihring reng reng hian mize hrang, pianphung leh hmel-hmai hrang kan nei a. Chung zinga pakhat chu nausen te hi an ni mai a. Kan theihna leh phaktawk (ability and capacity) hi a inchenlo zung mai zawk a. Mi pangngai leh pangngailo thu-ah phei chuan Eden bawhchhiatna hnu lama mihring hrim hrim hian mihring nihna dik tak kan tling tawhlo zawk 7. A tu a te mah hian full humanity nihna kan neilo tihna a nih chu. ‘I hmel chhia’ han intih te; ‘I ke a bai’ han intih ang chi te hi anchhe tawngkam (curse word) a ni a. Kan pi leh pu te khan heti ang tawngkama mahni mihring puite tih hi an duh lo hle. ‘Hlamzuih’ tih tawngkam pawh hi mihring zahawmna indeuhsawhna (de-humanizing word) a tling a, a tuartu tan a nâ a ni. Hetia, mihring pangngai, nausen an nih laia an boral avanga holam taka sawngbawl ngawt pawh hi mihring dikna chanvo (birthright) palzutna a ni pha awm e. Mahni mihring pui chunga hetianga kalphung kan nei hi India ram Danpui mit te pawh khawi maw laiah chuan a ti mim pha hial mai thei e.

Naupang/nausen leh dikna: Khawvel pum huapa naupang dikna leh chanvo puanchhuah, United Nations Convention on the Rights of the Child-in naupang a tih chin chu kum 18 chin leh a hnuai lam zawng te hi a ni. India ram dan Juvenile Justice (care & Protection of Children)(Amendment) Act,2006-in naupang a tih chu nausen piang hlim atanga kum 18 hmang mekte hi an ni. Tuna kan sawi mek hlamzuih kan huam tir chin hi anthropologists leh psychologists lam ngaihdanah chuan nausen tia koh an ni 8 Dan lama a lan danah chuan ni 90 dam thlenglo naupang thliarhranna a awm lemlo niin a lang tlat.

Nausen leh Kohhran: Pathian-in mihring min din dawnin tihpalh thil thu-in min din lo. Chhula kan awm lai ata tawh min vil reng (You were in my care even before you were born- cf: Isaiah 44:2) Tih tur duan sak sain min siam a. Chuvangin, siam kan nihnaah Pathian inrawlhna (intervention of God) kan nih avangin mihring piang chhuak tawh phawt chu namnul a thianglo. Mizoram Baptist Kohhran chuan kohhran chhungkuaah nau a lo pianin tualchhung Kohhranin a ruat hunah Nau hlan inkhawm a buatsaih thin. Nau hlan certificate pein, chuti anga nau hlan tawhte chu kohhran member-ah an ziak lut thin. [Member puitling lo (associate member): ‘Kohhran mi (member) naupang leh puitling, ringtu Baptisma la chang lote an ni’] tiin a dah9 Mizoram Prsbyterian Kohhran chuan nausen baptisma an pek hnuin kohhran hming ziakna bu-ah nausen hming chu an ziak lut a, kohhran member chi thum an neih zinga pakhat atan an pawm thung10 United Penticostal Church pawhin kohhrana nau hlan neiin, nau hlan tawhte chu kohhran member atan an ziak lut thin bawk11 Mizorama kohhran lian pathum ten Nau piang kohhrana kan lakluh dan hi a mawiin, a tha hle. Kan sawi lan loh kohhran pawl dangte pawhin kan tihdan chu inang vek lo mahse kohhrana nausen kan seng luh dan hi chu a inang tlang vek awm e.

Nausen enkawlna: Mizorama kan pioneer missionary Pu Buanga leh Sap-Upa te hunlai khan Mizorama nau piang za zela sawmnga (50%) thi zel anga ngaih a ni a. Khawvel thang zelah sawrkar hian nausen enkawlna lam a uluk ta hle. Nau piang hlim thi an awm palh phei chuan Doctor ten an bengkhawn ta hle. Kum 2008-a Mizoram nau piang thih dan report (infant mortality rate) kan en pawhin nausen thi an tlem hle12 Tunah phei chuan Doctor te duh dan chuan Nu-in nau a pai tih a inhriat atangin a neih hma zawng thla tin Doctor-ah inentir tur a ni, tih a ni13

Rihdil leh Jordan lui: Thim hnuaia Mizo hnam a kun laiin mi a thih chuan a thlarau chu Khanchhukah lawnin, kawmchar lamah chhuakin an ngai a, chuta tangin Rihdil pan ta thinah an ngai. Chanchintha eng hnuaia kan awm hnuah kan rihdil theology chu Jordan luiin a rawn luan hnan a; Hringlang tlang lam hawia mittui hru thin kha Kalvari tlang lam hawiin kan lám kual ta a; Lungloh tui in aiin Kalvari daifim vawi khat far kan thlahlel ta zawk. Pialrala hna thawk lova faisa ringa bawp-khaw-kherh piahlam hmu fiah thiam lo khan Vanram kan hmu thiam ta zawk a. Chuti fakauva Pathian khawngaihna dawng Zofate hian engahnge Hlamzuih theology hi kan la vawn tlat le? Nausen, ni 90 la tlinglo mihring pangngai la phalo a kan ngai hi an dikna leh chanvo an sawi theih loh vang a ni mai em? Hlamzuih neih reng hi Kristian zirtirna nen a inmil chiah em le? Kohhran berin kohhran member boral / thi heti anga kan la en liam mai hi a fuh em? tih te hi zawhna chhan ngai ava ni em!

Endnote:
1. Rick Warren: The Purpose Driven Life-p.22
2. Rev. Dr PL Lianzuala: Bawi chhuah duh vanga hnawl tak- Rev. Dr P. Fraser:Pu Buangan Lushai zinga thihna tam zia heti angin a ziak- ‘Sap ram-a mite chuan Lushai ho zinga thihnain heng hnam mawl takte a sawisak dan hi an hre thiam phak lo vang. Thihna a lo thlen chuan heng tlang mite hi tho ang mai hian an thi phawk phawk mai a. Vawiina hlim leh dam liau a kan hmuhte hi a tukah chuan an lo thi leh mai thin a…natna chhete pawh nei sela reiloteah tanpui hman lohvin an chau chhe leh mai thin’- p.12-13
3. C. Vanlallawma: Pi Puten Thihna leh a Piah Ram an Thlir Dan & Thu leh Hlaa a lan Dan in Pi Pu Zun Zam- p.204
4. Central YMA Chhiatni Thatni Inkaihhruaina-p.11
5. Janes Dokhuma: Tawng Un Hrihfiahna -p.190
6. Rev. Zairema: Pi Pute Biak Hi -p.127
7. Rev. Challianngura: Chhandamna (Kum 2011 Synod Sunday school Puitling zirlaibu)- p.17
8. Ruatfela Nu: Naupang Dikna Chanvo – p.24 & 26
9. Baptist Church of Mizoram – Constitution & Rules, 2004, p-14
10. Mizoram Presbyterian Kohhran – Handbook (Revised & Enlarged) – Chhut hnihna-1994, p-4
11. UPC Pachal- V. Darthuama ka zawhna min chhanna a ni.
12. Statistical handbook Mizoram- 2008 -p58
13. Tunlaia Pa-tir ho hna pakhat chu an nupuite nau pai dan a tha em, tih rawn tura Doctor hnena hruai a ni ber mai.

Post a Comment

Powered by Blogger.