– A. Lalroliana


Mizo-te hi kan changkang chak hle mai a, kan rilru pawh a sang na reng a. Mahse kan thu sawi na zawng hi chu kan rilru tak tak ni lo te pawh a ang fo mai. Tun a kan thupui “Ram leh Hnam Humhalh” chungchang pawh hi kan sawi uar hle mai a, Y.M.A kumpuan atan te hial pawh kan lo hmang tawh thin a. Mahse mipui nawlpui tam zawk hian a nihna dik tak hi kan la hrechhuak zo lo fo a ang khawp mai. Mihringte zingah hian chikhat ni a inhriatna te, inpumkhat bik tlat a inhriatna te, culture in an avang te, tawng thuhmun hman ho avang te, nun dan leh tih dan phung in an na avang te in hnam bil intih bing duhna a lo awm a, ram leh hnam hmangaihna rilru a lo piang chhuak a, chu chuan ram leh hnam humhalh duhna a rawn keng tel thin a ni.

Mizo hnahthlak kan ni a, he khawvel ram zau-ah hian keimahni hming a kan ram neih chhun chu Mizoram hi a ni a, chuvangin kan ram leh hnam kan humhalh tak tak hi a tul tak zet a. Chutih mek lai chuan ram leh hnam humhalh kan tih hian eng hi nge a tum ber tih kan hriat a pawimawh. Ram leh hnam humhalh tih hian mi tam tak chuan Tlabung emaw, Champhai leh Vairengte lam te kan hawi nghal thup mai thei a. A dik reng bawk a, foreigners kan tih Bangladesh lam mi emaw, vai leh Burma-ho te lak a kan ram leh hnam humhalh hi kan tih makmawh chu a ni ngei mai a, mahse chumi ringawt a kan duh tawk  mai chuan a la famkim dawn  lova, inzirtirna te nei in Mizo thalai ten ram leh hnam humhalh duhna thinlung kan neih hi a tangkai leh hlawk thei ang ber a kan hman thiam a pawimawh a ni. Tichuan ram leh hnam humhalh kan tih hian enge kan tum ber tih kan hriat hmasak a tul bawk ang a. Ram leh hnam humhalh kan tih hian hnam dang foreigners kan tih ho te do leh hnawhchhuah ringawt hi a ni ber lo a, Mizo hnahthlak hnam hrang hrang inpumkhatna tha siam te, kan ram a ramngaw leh nungcha humhalh te, zirna kawng a hmasawn leh khawtlang nun siamthat te hi a huam tel vek tih kan hriat a pawimawh a. Tin, ram leh hnam humhalh tur hian tumah pawimawh bik an awm thei lo a, kan zavai a kan tanrual a kan thawh ho a ngai a ni. Chutichuan “Ram leh Hnam Humhalh” kan tih a kan tum ber tur nia lang chu Mizo-te hi hnam ang a kan dinchhuah a,kan kal zelna tur leh chimral kan nih lohna tur a theih tawp a beih hi a ni.

Tichuan tu in nge kan ram kan hnam chu humhalh ta ang le? Mizo-te tih hi kan chhanna awmsa a ni ngeiin a rinawm a.Chuti a nih chuan tu te hi nge Mizo chu ni ta ang le?Mizoram a Mizo hnahthlak hnam chi hrang hrang a kan chhal heng Lusei, Hmar, Mara, Lai, Paihte etc. te hi kan ni mai awm e. Amaherawh chu Mizo hnahthlak zing a tel ve lova in ngai tlat an lo awm a nih chuan chu chu thuhran nise.Tichuan Mizo-te hian eng tin nge kan ram leh hnam hi kan humhalh tak ang tih hi zawhna awm thei chu a ni ta a ni.

Ram leh hnam humhalh tur a kawng pawimawh hmasa ber ni a lang chu hnam inpumkhatna leh inunauna siamthat leh tih ngheh a, kan darhna tur kawng tih pin phawt hi ni in a lang. Mizo hnahthlak hnam kan inchhiarnaah hian duhsak bik leh enhran bik kan neih a thiang lo ang a, tin, Mizoram pawn lam a awm te pawh Mizo hnahthlak an nih phawt chuan kan hmaih tur a ni lovang a, chu chuan Myanmar leh Bangladesh te, Manipur, Meghalaya, Assam leh Tripura a Mizo hnahthlak zawng zawng te hi a huap ngei tur a ni. Mizoram-ah hian hnam hnufual bik leh nekchep bik tumah an awm ngai lova, mahse chuti chung chuan midang te ai a chep bik leh hnuaihnung deuh bik ni a inhria an awm tlat a, chu chuan rah tha lo tak rawn hring chhuakin mahni hnam bil hmingin Autonomous District te hial a lo piang chhuak ta a. Hei hian Mizo hnahthlak hnam hrang hrangte inpumkhatna a ti thuanawp mai thei awm e. Mizo te hi hnam naupang leh tlem te kan ni a, inhmaihthelh emaw, intilungawilo leh intidarh tham kan awm lo a, chuvangin Mizo hnahthlak hnam hrang hrangte inunauna tha leh inpumkhatna nghet hi kan ngaih pawimawh hmasak a ngai a ni.

A pahnihna-ah chuan kan hnam tawng chungchang hi kan thlir nawn leh a pawimawh ang. Khawvel ram changkang zawk ten hnam inpumkhatna tur leh an ram culture humhim tur a tan an lak dan chu anmahni hnam tawng humhalh a, tih hmasawn a ni. Chuvangin keini pawh in Mizo hnahthlak hnam hrang hrang ten inpumkhatna tha zawk kan neih theih nan engtin nge kan hnam tawng kan humhalh ang tih hi kan ngaihtuah a tul a ni.Mizoram-ah hian Mizo tawng (Lusei tawng) hmang kan tam ber a, amaherawh chu mahni hnam bil tawng la hmang tlat an awm a, hei hian hnam inpumkhatna a tichhia in kan hnam thanmawh bawk a ni thei mai awm e. Tawng hrang hrang hmang kan nih chuan hnam inunauna leh inpumkhatna nghet siam a harsa dawn a, chuvangin chimralna lakah kan inhumhalh ve dawn a nih chuan hnam changkang zawk te tih dan tha entawn a, Mizo hnahthlak zawng zawngin tawng in ang kan hman theuh theih nan a hmalak dan mumal tak kan kalpui ve a pawimawh dawn a ni.

A pathumna-ah chuan ram leh hnam humhalh tur chuan ram hruaitu tha leh dik, ram hmangaihtu tak tak kan thlan thiam a pawimawh bawk ang. Kan ram zim te hi hnamdangte tan a kan sahthlak zel chuan keimahni ngei hi nekchep in kan la awm dawn a ni. Tunah hian Chakma Autonomous District kan pe tawh a, Bru Autonomous District pawh hi kan pe leh mai ang tih hlauhawm a ni a. Chuvangin Mizo mipui te hian ram hruaitu tha leh dik, mipui vote ringawt zawng lova, ram hmangaihna tak tak nen a roreltu kan thlan thiam a tul a ni. Tin, Mizoram Schedule Tribe list hi thlir nawn a, tih danglam leh a fel lo lai siamthat hi a tul hle bawk ang. Mizo-te hi Schedule Tribe(ST) kan ni a, mahse Mizoram Schedule Tribe list-ah hian Mizo hnahthlak ni lo an awm nual mai hi a dik lo a, heng hian harsatna min thlen tak tak hma a siamthat thuai hi a tul a. Tin, a pawi tawh hnu a siamthat leh tum ai chuan inven lawk hi a finthlak zawk bawk a ni. Tin, Mizo-te hi Schedule Tribe(ST) kan nih reng lai a Mizoram Schedule Caste(SC ) list a awm ringawt pawh hi thil mak tak a nih tawh laiin Mizoram Schedule Caste(SC) list a Mizo hnahthlak hnam pakhatmah awm miah si lova hnamdang hming hlir a awm phei hi chu ram leh hnam hmangaihtu tak tak tan chuan ngawih bo pui mai mai chi a ni lovang.

A dawt leh-ah chuan ram leh hnam humhalh tur hian mi zawng zawng kan pawimawh rual rual hian thalai-te hian mawhphurhna sang tak kan chang tih hi kan theihnghilh tur a ni lo. Ram leh hnam humhalh nan(Page 4 ah chhunzawm)  (Page 2 Chhunzawmna) a thil pawimawh ber pakhat chu ‘Taihmakna’ hi a ni a. Mizo thalai te hi kan taima tur a ni a, thawh hreh kan nei tur a ni lova, eng hna pawh nise a tul a piang chu taima tak leh rinawm takin kan thawk bawrh bawrh thei tur a ni. Mizo thalai tam tak ten hna thawh tur kan hre lova, chutih laiin hnamdang ram dang atang a lo kal ten thawh sen loh an rawn hmu leh si a. Mizo thalai-te kan inenfiah a hun tak zet a ni. Hnam dang leh ram dang mi te Mizoram atang a hnwhchhuah ringawt hian awmzia a nei tawk lova, ram leh hnam humhalh nan a tling tawk lo. Mizo thalai-te hian taima takin eng hna pawh nise thawk zel ila,ram dang mi te tan thawh tur a awm lo ang a, thawh tur nei lo chuan kan ram-ah an awm rei thei dawn lo zawk a lo ni. Tin, zirlai kan nih pawhin kan thatchhiat a thiang chuang lova, taima takin kan zirlai te kan zir ang a, kan zir chhuah hun-ah ram leh hnam humhalh nan kan thiamna leh finna te hlanin, thiamna hmangin ram dang mi te kan nek chhuak zawk dawn a lo ni. Tin, ram leh hnam hmangaihtu chu ruihhlo lakah a fihlim tur a ni ang. Zu leh ruihhlo chi hrang hrang avang hian hnam tam tak an lo tluchhe tawh a, chuvangin ram leh hnam humhalh duhtu chuan zu leh drugs, ruihhlo chi tin rengte hi a do tlat tur a ni. Tin, ram leh hnam hmangaihtu dik tak chuan ramngaw te, ramsa leh sava te, rannung leh tui a cheng chi hrang hrang te pawh a duatin a humhalh tlat tur a ni a, dynamo leh tur hmang a sangha tih hlum te a ching tur a ni lo.Tin, tul lo tak a thing leh mau kih mai mai te pawh a ti tur a ni lova, kan ram a thing leh mau leh nungcha te a humhalh tlat tur a ni. Chuvangin Mizo thalai te hi ruihhlo lak a kan fihlim a, ramngaw leh nungcha te kan humhalh a,taima tak a hna kan thawh a, mahni ke a kan din theuh theih hun hunah kan ram leh hnam chu humhimin a awm mai dawn  zawk a lo ni.

A tawp ber-ah chuan ram leh hnam hmangaihtu dik, ram leh hnam humhalh duhtu chu a thatchhe thiang lo a,thawh hreh a nei tur a ni lo. Tin, zu leh drugs, ruihhlo chi hrang hrang lakah a fihlim tur a ni a, engkimah a rinawmin a rintlak tur a ni. Tichuan hnam dang ze tha lai te zirin, kan hnam ze tha lo lai te paih ngam ila, midangte  intanpui tawn zelin, ai a upa te zahthiam a, Mizo tlawmngaihna vawng nung chung zelin Zoram nuam siam ila, tichuan kan ram leh hnam kan humhalh a lo ni dawn a ni.

Post a Comment

Powered by Blogger.